İşletim Sistemleri. İşletim Sistemleri. Dr. Binnur Kurt Omega Eğitim ve Danışmanlık

Transkript

1 İşletim Sistemleri Dr. Binnur Kurt Omega Eğitim ve Danışmanlık 1 S a y f a

2 İÇİNDEKİLER 1. İşletim Sistemi Prosesler 4. İplikler 5. İplikler Arası Eş Zamanlama 6. Prosesler Arası İletişim 7. İş Sıralama 8. Prosesler Arası Eş zamanlama 9. Bellek Yönetimi 10. Dosya Sistemi 11. Soket Haberleşme 2 S a y f a

3 BÖLÜM 2 Bölümün Amacı Bölüm sonunda aşağıdaki konular öğrenilmiş olacaktır: Kabuğun özellikleri ve işletim sistemindeki görevleri komut formatı programlama o Değişkenler o Aritmetik İşlemler o Koşullar ve Döngüler o Fonksiyonlar 3 S a y f a

4 2.1 nedir? İşletim sistemlerinde, çekirdek sistem kaynaklarını yönetmekten sorumludur. Bunun için çok sayıda servisten oluşur. Bu servisler genel olarak prosesler arasında işlemci ve bellek gibi kaynaklara erişimini düzenler. Servislere sistem çağrıları ile ulaşılır. İşletim sistemi ile kullanıcı programları arasında tanımlanmış bir arayüz vardır. Bu arayüz bir dizi yordamdan oluşur. Bu yordamların neler olduğu, aldıkları parametreler ve parametre tipleri IEEE POSIX standardı tarafından tanımlanmıştır. Bu yordamlara ulaşmak için trap işletimci komutundan yararlanılır. trap kesmesi ile birlikte kontrol ilgili yordama geçer ve kod çekirdek seviyesinde koşmaya başlar. Ancak sistem çağrıları alt düzey çağrılar olduğu için, sistem yönetimi ile ilgili işler için sistem çağrılarını kullanmak zordur. Bunun için sistem komutlarını kullanıyoruz. Örneğin dosya kopyalamak için cp komutu kullanılır. kullanıcı için bir komut satırı sağlar ve buradan kullanıcının girdiği komutları çalıştırır ve sonucu listeler. Kabuğun görevleri aşağıdaki gibi sıralanabilir: a. Çekirdek ile kullanıcı arasında bir arayüz tanımlar. b. Komut satırı yorumlayıcısıdır. Kullanıcıdan aldığı komutları çekirdeğin anlayacağı sistem çağrılarına dönüştürür. c. Programlama ortamı sağlar. Böylelikle karmaşık komutlar ya da periyodik olarak çalıştırılacak işler bir betik haline getirilebilir. Bu betikler ilgili kabuk tarafından çalıştırılır. 2.2 Türleri Tarihsel olarak Unix işletim sistemi geliştirilirken çok sayıda kabuk yazıldığını görüyoruz. Bunlar arasında çok sık karşılaştığımız kabukların listesini aşağıda veriyorum: Bourne Shell sh Korn Shell ksh C Shell csh TC Shell tcsh B(ourne)A(gain) Shell bash Desktop Korn Shell dtksh Job Control Shell jsh Restricted Shell rsh Z Shell zsh Bu kabuklar arasında hız, güvenlik seviyesi, programlama yetenekleri gibi farklılıklar bulunur. Bu kabuklardan sıkça kullanılan birkaç tanesine bir göz atalım Bourne Shell (sh) AT&T Bell laboratuvarında Steve R. Bourne tarafından yazılmıştır. betiklerinde en çok tercih edilen kabuktur. Bourne kabuğu, hız ve taşınabilirliği ile öne çıkmaktadır. Solaris işletim sisteminde varsayılan kabuk sh dır. Ancak bazı önemli eksikleri bulunmaktadır: eski komutları hatırlamaz, aritmetik ve mantıksal işleçler 4 S a y f a

5 bulunmaz. root kullanıcısı için varsayılan imleç # ve diğer kullanıcılar için ise imleç $ sembolleridir. Solaris işletim sisteminde açılış betikleri Bourne kabuğu tarafından çalıştırılır C Shell (csh) California Üniversitesinde, Bill Joy tarafından yazılmıştır. Önceki komutları hatırlaması, aritmetik ve C benzeri ifadeler yazılabilmesi ve takma isim tanımlanabilmesi en önemli özellikleridir. Ancak Bourne kabuğundan daha yavaştır. root kullanıcısı için varsayılan imleç # ve diğer kullanıcılar için ise imleç % sembolleridir Korn Shell (ksh) AT&T Bell laboratuvarında David Korn tarafından yazılmıştır. Bourne kabuğunu kapsar. Bu nedenle Bourne kabuğu için yazılan betikler Korn kabuğunda da çalışabilir. C kabuğu ile benzer özelliklere sahiptir. Önceki komutları hatırlar, aritmetik ve mantıksal işlemleri destekler, dizi ve fonksiyon tanımlanabilir. C kabuğundan daha hızlıdır. root kullanıcısı için varsayılan imleç # ve diğer kullanıcılar için ise imleç $ sembolleridir. GNU/Linux işletim sisteminde varsayılan kabuk BASH dir. 2.3 Komut Formatı kullanıcıdan aldığı komutları çalıştırır. Bu komutların belirli bir formatı vardır. Komutlar ile verilen seçenek ile parametre değerlerini alırlar. Komutların düzgün kullanımı için seçeneklerin ve parametrelerin neler olduğunun bilinmesi gerekir. Bunun için öncelikli olarak man komutuna başvurulabilir: [student@server1 ~]$ man cal 5 S a y f a

6 Bir komutu eğer izin veriyorsa birden fazla seçenekle ya da seçeneksiz olarak çalıştırabiliriz: ~]$ uname Linux ~]$ uname -a Linux server1.example.com el6uek.x86_64 #1 SMP Thu Nov 7 17:01:44 PST 2013 x86_64 x86_64 x86_64 GNU/Linux [student@server1 ~]$ uname -i x86_64 [student@server1 ~]$ uname -r el6uek.x86_64 [student@server1 ~]$ uname -s Linux [student@server1 ~]$ uname -r -s Linux el6uek.x86_64 [student@server1 ~]$ uname -s -r Linux el6uek.x86_64 [student@server1 ~]$ uname -rs Linux el6uek.x86_64 [student@server1 ~]$ uname -sr Linux el6uek.x86_64 [student@server1 ~]$ uname -rs -i Linux el6uek.x86_64 x86_64 [student@server1 ~]$ uname -rsi Linux el6uek.x86_64 x86_64 [student@server1 ~]$ uname -r -s -i Linux el6uek.x86_64 x86_64 Yukarıda uname komutunu herhangi bir seçenek vermeden çalıştırdık. Birden fazla seçenek vererek çalıştırdık. Birden fazla seçenek alması durumunda bu seçenekleri toplu olarak verebileceğimiz gibi ayrı ayrı da verebiliriz: -sir ile -s i -r aynı anlama gelir. Benzer şekilde si -r ile -s i -r aynı anlama gelir. Bazen komutlar parametre alabilirler. Cal komutu ekrana takvimi döker. Eğer bir parametre verilmemiş ise içinde bulunulan yılın ve ayın takvimini ekrana döker. İstenirse ay ve yıl parametreleri verilebilir: [student@server1 ~]$ cal September 2014 Su Mo Tu We Th Fr Sa [student@server1 ~]$ cal July 1973 Su Mo Tu We Th Fr Sa S a y f a

7 İstenirse sadece yıl parametre olarak verilerek o yılın takvimi ekrana dökülebilir: [student@server1 ~]$ cal January February March Su Mo Tu We Th Fr Sa Su Mo Tu We Th Fr Sa Su Mo Tu We Th Fr Sa April May June Su Mo Tu We Th Fr Sa Su Mo Tu We Th Fr Sa Su Mo Tu We Th Fr Sa July August September Su Mo Tu We Th Fr Sa Su Mo Tu We Th Fr Sa Su Mo Tu We Th Fr Sa October November December Su Mo Tu We Th Fr Sa Su Mo Tu We Th Fr Sa Su Mo Tu We Th Fr Sa Yukarıdaki örneklerden de anlaşılacağı gibi komutların kaç parametre alabildikleri ve parametrelerin sırasının bir önemi bulunmaktadır. Bu sıralamanın ne olduğunu öğrenmek için man komutu ile kullanım kılavuzunu (=Manual Page) okumak gerekir. Bazen komutlar hem seçenek hem de parametre verilerek çalıştırılır: [student@server1 /]$ ls bin boot cgroup dev etc home lib lib64 lost+found media misc mnt net opt oradata proc root sbin selinux srv sys tmp usr var [student@server1 /]$ ls -l total 106 dr-xr-xr-x. 2 root root 4096 Apr 30 03:49 bin dr-xr-xr-x. 5 root root 1024 Apr 29 11:31 boot drwxr-xr-x. 10 root root 4096 Apr 29 11:38 cgroup drwxr-xr-x. 20 root root 4260 Sep 22 00:34 dev drwxr-xr-x. 125 root root Sep 22 00:38 etc drwxr-xr-x. 5 root root 4096 Apr 30 02:22 home drwxr-xr-x. 11 root root 4096 Nov lib dr-xr-xr-x. 10 root root Apr 30 03:49 lib64 drwx root root Apr 29 11:09 lost+found drwxr-xr-x. 3 root root 4096 Sep 22 00:35 media 7 S a y f a

8 drwxr-xr-x. 2 root root 0 Sep 16 18:44 misc drwxr-xr-x. 4 root root 4096 Apr 30 06:02 mnt drwxr-xr-x. 2 root root 0 Sep 16 18:44 net drwxr-xr-x. 15 root root 4096 May 12 01:26 opt drwxr-xr-x. 3 oracle oracle 4096 Apr 30 03:37 oradata dr-xr-xr-x. 180 root root 0 Sep 16 18:44 proc dr-xr-x root root 4096 Sep 22 01:34 root dr-xr-xr-x. 2 root root May 6 09:35 sbin drwxr-xr-x. 7 root root 0 Sep 16 18:44 selinux drwxr-xr-x. 2 root root 4096 Nov srv dr-xr-xr-x. 13 root root 0 Sep 16 18:44 sys drwxrwxrwt. 20 root root 4096 Sep 22 01:50 tmp drwxr-xr-x. 15 root root 4096 May 11 20:58 usr drwxr-xr-x. 22 root root 4096 Apr 29 11:28 var [student@server1 /]$ ls -l /var total 80 drwxr-xr-x. 2 root root 4096 Apr 29 11:28 account drwxr-xr-x. 17 root root 4096 Apr 29 11:38 cache drwxr-xr-x. 2 root root 4096 Nov crash drwxr-xr-x. 2 root root 4096 Oct cvs drwxr-xr-x. 3 root root 4096 Apr 29 11:28 db drwxr-xr-x. 3 root root 4096 Apr 29 11:25 empty drwxr-xr-x. 2 root root 4096 Nov games drwxrwx--t. 2 root gdm 4096 Nov gdm drwxr-xr-x. 46 root root 4096 Apr 30 02:17 lib drwxr-xr-x. 2 root root 4096 Nov local drwxrwxr-x. 6 root lock 4096 Sep 21 21:11 lock drwxr-xr-x. 14 root root 4096 Sep 21 21:11 log lrwxrwxrwx. 1 root root 10 Apr 29 11:10 mail -> spool/mail drwxr-xr-x. 2 root root 4096 Nov nis drwxr-xr-x. 2 root root 4096 Nov opt drwxr-xr-x. 2 root root 4096 Nov preserve drwxr-xr-x. 32 root root 4096 Sep 21 20:38 run drwxr-xr-x. 14 root root 4096 Apr 29 11:22 spool drwxrwxrwt. 3 root root 4096 Sep 11 10:52 tmp drwxr-xr-x. 6 root root 4096 Apr 29 11:21 www drwxr-xr-x. 3 root root 4096 Apr 29 11:21 yp Bazen uzun soluklu bir komutu çalıştırdığımızda, tamamlanmasını beklemeden sonlandırmak isteriz. Bu durumda Ctrl+C tuşlarına basmamız yeterli olur: [student@server1 /]$ sleep 10 (10 saniye sonra) [student@server1 /]$ sleep 10 ^C her seferinde tek bir komut çalıştırır. Bazen birden fazla komutu tek bir seferde verip, çalıştırılmasını isteriz. Bu durumda birden fazla komutu, komutlar arasına ; sembolü koyarak giriyoruz: [student@server1 /]$ cal ; date ; uname -rs July 1973 Su Mo Tu We Th Fr Sa S a y f a

9 Mon Sep 22 01:58:19 EEST 2014 Linux el6uek.x86_ Alt Her kullanıcı için bir varsayılan kabuk vardır. Bunu echo $SHELL komutu ile öğrenebiliriz: ~]$ echo $SHELL /bin/bash Bu örnekte varsayılan kabuğun Bash olduğunu anlıyoruz. Şu an kullanmakta olduğumuz kabuğu anlamak için ps komutunu çalıştırmamız yeterli olur: ~]$ ps PID TTY TIME CMD 3819 pts/0 00:00:00 bash 3843 pts/0 00:00:00 ps ps komutu açtığımız terminalde çalışan uygulamaların listesini verir. Tüm çalışan uygulamaların yani proseslerin listesini almak için ps -fe komutunu kullanıyoruz: Bu örnekte Bash kabuğu ile konuştuğumuzu anlıyoruz. (Şekil-2.1) 9 S a y f a

10 Şekil-2.1 Bash kabuğunun çalıştığı terminal penceresi Bir kabuktan diğerine geçiş yapmak mümkündür. Bunun için basitçe geçiş yapmak istediğimiz kabuğun komutunu çalıştırmak yeterli olur. Geçiş yaptığımız kabuğa alt kabuk adını veriyoruz. Şimdi önce Korn kabuğuna ardından C kabuğuna geçiş yapalım: [student@server1 ~]$ ksh $ ps PID TTY TIME CMD 3819 pts/0 00:00:00 bash 5746 pts/0 00:00:00 ksh 5747 pts/0 00:00:00 ps $ csh [student@server1 ~]$ ps PID TTY TIME CMD 3819 pts/0 00:00:00 bash 5746 pts/0 00:00:00 ksh 5749 pts/0 00:00:00 csh 5757 pts/0 00:00:00 ps Oluşan yapıyı Şekil-2.2 den izleyebilirsiniz. Tekrar üst kabuğa geri dönmek için ise exit komutu çalıştırılır: [student@server1 ~]$ exit $ ps PID TTY TIME CMD 3819 pts/0 00:00:00 bash 5746 pts/0 00:00:00 ksh 5801 pts/0 00:00:00 ps $ exit [student@server1 ~]$ ps PID TTY TIME CMD 3819 pts/0 00:00:00 bash 5802 pts/0 00:00:00 ps 10 S a y f a

11 bash exit ksh ksh exit csh csh Şekil-2.2 Alt kabuklar arası geçişler 2.5 Değişkenleri Alt kabuk kavramı özellikle çevre değişkenleri ile çalışırken önemlidir. İki tür çevre değişkeni bulunur: Yerel ve Global. Çevre değişkeni tanımlamak son derece kolaydır: ~]$ VAR1=deneme deneme Burada VAR1 değişkeni yerel bir değişkendir. Değişkenlerin değerlerini echo komutu ile öğrenebiliriz. echo komutu ile değişkeni adreslerken değişkeninin adının önüne $ sembolü koyuyoruz. Yerel değişken olduğu için bir alt kabukta çalışmaya başladığımızda değerine erişemiyoruz: [student@server1 ~]$ ksh $ echo $VAR1 $ exit deneme Değişkeni global yapmak için ise export komutunu kullanıyoruz: [student@server1 ~]$ export VAR1=deneme deneme [student@server1 ~]$ ksh $ echo $VAR1 deneme $ exit deneme Şimdi VAR1 değişkeni global bir değişkene dönüştüğünden Korn kabuğundan değerine ulaşabildik. 11 S a y f a

12 Yerel ve global değişkenler arasındaki farkı gösteren başka bir örneği aşağıda bulabilirsiniz. Bu örnek x değişkeninin yerel değişken olarak, name değişkeninin ise export komutu ile global değişken olarak tanımlandığına dikkat ediniz: [student@server1 ~]$ x=108 [student@server1 ~]$ name="john Locke" [student@server1 ~]$ echo $name $x John Locke 108 [student@server1 ~]$ export name [student@server1 ~]$ ksh $ print $x $ print $name John Locke $ exit [student@server1 ~]$ Korn alt kabuğunda name değişkenine erişebilirken x değişkenine erişemedik. export komutunun kullanımına ilişkin diğer detayları aşağıdaki örneği inceleyerek öğreneceğiz: [student@server1 ~]$ var=value [student@server1 ~]$ export var [student@server1 ~]$ var=value ; export var [student@server1 ~]$ export var=value [student@server1 ~]$ export x=108 y=549 z=4629 [student@server1 ~]$ echo $x 108 [student@server1 ~]$ echo $y 549 [student@server1 ~]$ echo $z 4629 ; ile birden fazla komutu tek bir seferde kabuğa geçirmemiz mümkündür: var=value ; export var Burada yapılan işlem export var=value ile yapılan işlemle aynıdır. export komutu ile bir kerede birden fazla değişken tanımlanabilir. değişkenlerine erişmek için daha yetenekli olan ${} gösterimi de kullanılmaktadır: [student@server1 ~]$ counter=1 [student@server1 ~]$ echo $counter 1 [student@server1 ~]$ echo ${counter} 1 ${} gösteriminin başka yetenekleri de vardır. Bu yetenekleri aşağıdaki örneklerde görmeye çalışalım: [student@server1 ~]$ var=x [student@server1 ~]$ echo ${var:-y} x [student@server1 ~]$ var= [student@server1 ~]$ echo ${var:-y} y [student@server1 ~]$ unset var [student@server1 ~]$ echo ${var:=y} 12 S a y f a

13 y ~]$ echo ${var:=z} y [student@server1 ~]$ echo $var y Burada ${var:-y} ile var değişkenin değeri yoksa y değerini kullanması isteniyor. Burada değişkenin değerinin değişmediğine dikkat edin. Eğer değişkeninin değerinin değişmesini istiyorsanız ${var:=y} gösterimini kullanmalısınız. Değişkenin değeri üzerinde + sembolü kullanılarak bitiştirme işlemi yapılabilir: [student@server1 ~]$ for f in > do > list=${list:+$list,}$f > done [student@server1 ~]$ echo $list 4,8,15,16,23,42 Değişken çift tırnak içinde kullanıldığında değişkeninin içeriğindeki görünmeyen karakterler ekrana basılır: [student@server1 ~]$ list="a b c d e f" [student@server1 ~]$ echo $list a b c d e f [student@server1 ~]$ echo "$list" a b c d e f 2.6 Betikleri Çok sık çalıştırdığımız kalabalık seçenekleri olan ya da karmaşık komutları betik dosyası oluşturarak komut satırından kolayca erişilebilir hale getirebiliriz. Bunun dışında periyodik olarak çalıştırılacak işlerimiz varsa, yine bu işleri, betik dosyası oluşturup örneğin crontab servisini kullanarak otomatik olarak çalıştırabiliriz. Benzer şekilde basit karmaşıklıktaki sistem seviyesindeki problemler için betik yazmayı tercih ederiz. Daha karmaşık problemler için Perl, Python gibi daha üst düzey dilleri kullanmayı tercih ederiz. Betik dosyaları oluşturulurken belirli bir kabuk tercih edilir ve çalıştırmasını istediğimiz kabuğu ilk satırda belirtiriz: #!/bin/sh set -- * files=$# set -- */ dirs=$# echo Dosya sayisi ($PWD): $files echo Katalog sayisi ($PWD): $dirs Yukarıdaki betiği first.sh dosyasında oluşturmuş olalım. Bu betiği çalıştırabilmek için çalışma yetkisi vermemiz gerekir: [student@server1 ~]$ chmod +x first.sh Artık çalıştırabiliriz: [student@server1 ~]$./first.sh Dosya sayisi (/home/student): S a y f a

14 Katalog sayisi(/home/student): 16 Betiği çalıştırmanın başka yolları da bulunmaktadır: a.. komutu ile çalıştırmak ~]$../first.sh Dosya sayisi (/home/student): 19 Katalog sayisi(/home/student): 16 b. source komutu ile çalıştırmak ~]$ source./first.sh Dosya sayisi (/home/student): 19 Katalog sayisi(/home/student): 16 c. betik dosyasının adını vererek çalıştırmak ~]$./first.sh Dosya sayisi (/home/student): 19 Katalog sayisi(/home/student): 16 d. komutu ile çalıştırmak ~]$ sh./first.sh Dosya sayisi (/home/student): 19 Katalog sayisi(/home/student): 16 a, b ve d de verilen yöntemlerde betik dosyasının çalışma izninin olmasına bakılmaz. a ve b yöntemlerinde betik mevcut kabuk tarafından çalıştırılır, ayrı bir proses yaratılmaz. c ve d de ise alt kabuk yaratılır ve betik bu alt kabuk tarafından çalıştırılır. Bu yüzden betik içinde tanımlana değişkenler export komutu ile tanımlanmış olsa bile, betik çalıştırılıp, kabuğa dönüldüğünde değişkene erişilemez: [student@server1 ~]$../second.sh deneme [student@server1 ~]$ unset VAR1 [student@server1 ~]$ source./second.sh deneme [student@server1 ~]$ unset VAR1 [student@server1 ~]$./second.sh [student@server1 ~]$ sh./second.sh [student@server1 ~]$ second.sh betiğinin içeriği aşağıdaki gibidir: #!/bin/sh export VAR1=deneme 14 S a y f a

15 2.7 Özel Değişkenleri la çalışırken kullanabileceğimiz özel değişkenler vardır. Şimdi bu değişkenlere bir göz atalım: $$ Çalışan prosesin proses kimlik numarasını verir ~]$ cat third.sh #!/bin/sh echo $$ ~]$ ps PID TTY TIME CMD 3819 pts/0 00:00:00 bash 9876 pts/0 00:00:00 ps ~]$ echo $$ 3819 ~]$./third.sh 9879 ~]$../third.sh 3819 ~]$ source./third.sh 3819 ~]$ sh./third.sh 9888 $? Son çalıştırılan prosesin exit değerini verir. Eğer sıfırsa işlem başarılı olmuştur. Sıfır dışındaki tüm değerler bir problemi işaret eder. Betiklerde hatalı durumları yakalamak için kullanılır. ~]$ ls /nodir ls: cannot access /nodir: No such file or directory ~]$ echo $? 2 [student@server1 ~]$ ls / bin dev lib media net proc selinux tmp boot etc lib64 misc opt root srv usr cgroup home lost+found mnt oradata sbin sys var [student@server1 ~]$ echo $? 0 [student@server1 ~]$ true ; echo $? 0 [student@server1 ~]$ false ; echo $? 1 $! Arka planda çalıştırılan prosesin kimlik numarasını öğrenmek için kullanılır. Aşağıdaki betik arka planda bir hesap makinası açar ve 10 saniye sonra bu hesap makinasını kapatır: 15 S a y f a

16 #!/bin/sh gcalctool & while true ; do pid=$! sleep 10 kill -9 $pid break done & # Değişkenin içeriğinin karakter uzunluğunu verir. [student@server1 ~]$ export var="hello Mars" [student@server1 ~]$ echo ${#var} 10 % Değişkenin içeriğinden sağdan ilk eşleşmeyi siler. %% Değişkenin içeriğinden sağdan ilk eşleşmeyi siler. # Değişkenin içeriğinden soldan ilk eşleşmeyi siler. ## Değişkenin içeriğinden soldan ilk eşleşmeyi siler. [student@server1 ~]$ var=/usr/local/bin/example [student@server1 ~]$ echo ${var%/*} /usr/local/bin [student@server1 ~]$ var=usr/local/bin/example [student@server1 ~]$ echo ${var%%/*} usr [student@server1 ~]$ var=usr/local/bin/example [student@server1 ~]$ echo ${var#*/} local/bin/example [student@server1 ~]$ var=usr/local/bin/example [student@server1 ~]$ echo ${var##*/} Example [student@server1 ~]$ export var=abcdef [student@server1 ~]$ echo ${var%${var#?}} a [student@server1 ~]$ echo ${var#${var%?}} f ${var//pattern/string} var değişkenindeki tüm PATTERN leri STRING ile değiştirir. [student@server1 ~]$ echo -e "${var}\n${var//?/~}" - ~~~~~~~~~~~~~~~ ${var:offset:length} var değişkeninde OFFSET ten itibaren LENGTH adet karakteri getirir [student@server1 ~]$ export var=abcdefgh [student@server1 ~]$ echo ${var:3:2} de 16 S a y f a

17 ~]$ echo ${var:3} defgh 2.8 Aritmetik İşlemler Korn kabuğu ile çalışırken değişkenler üzerinde aritmetiksel ve mantıksal işlemler yapabiliriz. Aritmetik işlemler için toplama, çıkarma, çarpma, bölme ve bölümden kalan operatörlerini kullanabiliriz. Bu operatörlerin listesini Tablo-2.1 de bulabilirsiniz: Operatör İşlem Örnek Sonuç + Toplama ((x = )) 49 - Çıkarma ((x = )) 75 * Çarpma ((x = 4 * 5)) 20 / Bölme ((x = 10 / 3)) 3 % Bölümden Kalan ((x = 10 % 3)) 1 Tablo-2.1 Aritmetik İşlemler Korn kabuğunda tüm aritmetik işlemler tamsayı aritmetiği olarak gerçekleştirilir. Kayan noktalı sayılar için bir çözüm bulunmaz. Kayan noktalı sayılar ile işlem yapmak için bc komutunu kullanıyoruz. bc komutu bilimsel hesaplamalar da olmak üzere her türlü karmaşıklıktaki hesaplamalar için istenilen hassasiyette hesaplama yapılmasına izin verir: [student@server1 ~]$ echo "scale=8; a(1)*4" bc -l [student@server1 ~]$ echo "scale=16; a(1)*4" bc -l [student@server1 ~]$ echo "scale=64; a(1)*4" bc -l [student@server1 ~]$ echo "scale=256; a(1)*4" bc -l \ \ \ S a y f a

18 Yukarıdaki örnekte PI sayısını istenilen basamak değerine kadar hesaplanabildiğini görüyoruz. Burada a(1), arctan trigonometrik fonksiyonunu göstermektedir. arctan(1) PI/4 dür. 2.9 Koşullu İfadeler Sonlanan her prosesin bir çıkış değeri bulunur. Bu değere göre prosesin başarılı olarak sonlanıp sonlanmadığı anlaşılabilir. 0 değeri işlemin başarıyla gerçekleştiğini gösterir. Sıfırdan her farklı değer işlemin başarısız olduğu anlamına gelir: [student@server1 /]$ if grep root /etc/passwd > then > echo "root bulundu." > fi root:x:0:0:root:/root:/bin/bash operator:x:11:0:operator:/root:/sbin/nologin root bulundu. ya da [student@server1 /]$ if grep root /etc/passwd > /dev/null > then > echo "root bulundu." > fi root bulundu. Bir betiği belirli bir sayıda parametre ile çalıştırmak gerekiyorsa, bunun testi aşağıdaki gibi yapılabilir: if (( $#!= 2 )) then print "KULLANIM: $0 arg1 arg2 " exit fi 2.10 Döngüler Döngü oluşturmak için birkaç yöntem bulunmaktadır. Bunlardan ilki for yapısını kullanmaktır: [student@server1 /]$ for meyve in elma portakal muz kavun karpuz > do > echo "Meyve: $meyve" > done Meyve: elma Meyve: portakal Meyve: muz Meyve: kavun Meyve: karpuz İkinci yöntem while yapısını kullanmaktır. while döngüsünde döngü koşulu doğru olana kadar döngü bloğu tekrar tekrar çalıştırılır. Aşağıdaki örnekte sayısal loto için 1-49 arasında biri birinden farklı altı sayı rastgele olarak belirlenmektedir: 18 S a y f a

19 #!/bin/ksh (( r = RANDOM % )) list="$r\n" for i in ; do while true ; do (( r = RANDOM % )) echo "$list" grep "^$r$" > /dev/null if (( $?!= 0 )) ; then break fi done list="$list\n$r" done list=$(echo "$list" sort -n) echo $list Üçüncü yöntem until yapısını kullanmaktır. until döngüsünde while döngüsünün tersine, test koşulu yanlış olduğu sürece döngü döner: #!/bin/ksh num=1 until (( num == 6 )) do echo "The value of num is: $num" (( num = num + 1 )) done print "Done." Dizi kullanan örnek bir döngü uygulamasını inceleyelim: #!/bin/ksh for i in ; do ((r= $RANDOM % )) numbers[$i]=$r done for j in ${numbers[*]} ; do echo $j done sort -n Bu örnekte, ilk for döngüsünde sayısal loto için 1-49 arasında altı sayı rastgele olarak belirlenmekte ve numbers isimli dizide saklanmaktadır. İkinci for döngüsünde ise numbers dizindeki değerler taranarak, sıralı olacak şekilde ekrana yazılmaktadır. Sıralama işlemi için sort komutundan yararlanılmıştır. sort komutunun sayısal değer olarak değerlendirmesi ve sıralaması için n seçeneği verilmiştir Fonksiyonlar Çok sık karşılaşılan problemlerin çözümünü fonksiyon olarak ayrı bir dosyada saklayabilirsek, aynı problemle tekrar karşılaştığımız betikte fonksiyonu çağırarak çözüme hızlıca ulaşabiliriz. Fonksiyonlar betiklerimizden ayrı dosyalarda bir dizinde 19 S a y f a

20 saklanırlar. Bu dosyaların çalıştırma yetkisine de sahip olması gerekmez. Kabuğa, fonksiyonların yer aldığı bu dosyaların dizinini, FPATH sistem değişkeni ile tanıtıyoruz: ~]$ mkdir fun ~]$ export FPATH=$HOME/fun Bu dizinde sadece fonksiyon dosyalarının olmasına dikkat etmelisiniz. Fonksiyon ismi ile dosya ismi aynı olmalıdır. Fonksiyonun genel yazımı aşağıdaki gibidir: function hello { print Merhaba $1 } Burada function anahtar kelimedir. Her fonksiyonun bir adı olmalıdır. Yukarıdaki örnekte fonksiyonun adı hello dur. Fonksiyonlar parametre alabilirler. Fonksiyonun aldığı parametrelere erişmek için $ sembolünden yararlanıyoruz. İlk parametreye ulaşmak için $1 i ikinci parametreye ulaşmak için ise $2 tanımlamasını kullanıyoruz. Dokuzuncu parametreden sonra kıvırcık parantez kullanılmalıdır. Örneğin onuncu parametre için ${10} gösterimi kullanılmalıdır. [student@server1 fun]$ pwd /home/student/fun [student@server1 fun]$ ls hello [student@server1 fun]$ cat hello function hello { print "Merhaba $1" } Şimdi hello isimli fonksiyonu kullanacağımız basit bir betik yazalım: [student@server1 ~]$ cat test_hello.ksh #!/bin/ksh lost[1]="jack Shephard" lost[2]="kate Austen" lost[3]="james Ford" IFS=, for name in ${lost[*]} do hello $name done [student@server1 ~]$./test_hello.ksh Merhaba Jack Shephard Merhaba Kate Austen Merhaba James Ford Yukarıdaki örnekte lost dizisine üç değer atadık. Bu nedenle döngü üç defa döndü ve hello fonksiyonu üç defa çalıştırıldı. 20 S a y f a