Kamu Görevlilerin Emekliliği

Transkript

1 Kamu Görevlilerin Emekliliği

2 02

3 GİRİŞ 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununu, aylık ücretlerini ayın 1 inde ödeyen kurumlarda göreve başlayanlar hakkında 01 Ekim 2008, aylık ücretlerini ayın 15 inde ödeyen kurumlarda göreve başlayanlar hakkında 15 Ekim 2008 tarihi itibariyle yürürlüğe girmiş bulunmaktadır. Kanunda; memur ve diğer kamu görevlilerinin diğer sigortalılarla ortak yönleri aynı, statü farklılıklarına ilişkin durumları ise 5434 sayılı Kanundaki hükümlere uygun bir şekilde ayrı maddelerde düzenlenmiştir. Kanunun yürürlük tarihinden sonra ilk kez göreve başlayacak kamu görevlileriyle ilgili hükümler, kimi farklılıklar dışında diğer sigortalılarla paralel bir şekilde tanzim edilerek, norm ve standart birliği sağlanmıştır sayılı Kanunun yürürlüğünden önce bir süre memuriyeti bulunanların 5434 sayılı Emekli Sandığı Kanununda sayılan tüm hakları geçici maddelerle korunmuştur. Yine Kanunun yürürlük tarihinden önce Emekli Sandığından emekli aylığı almakta olanların mevcut aylıklarının aynen ödenmesine devam edilmekte olup, memur emeklilerinin aylıkları yine eskiden olduğu şekilde artırılmaya devam edilecektir. 03

4 AYLIK BAĞLAMA ŞARTLARI 4447 sayılı Kanunla 5434 sayılı Kanuna eklenen geçici 205 inci madde ile 08/09/1999 tarihi itibariyle kadın iştirakçilerden 20, erkek iştirakçilerden 25 fiili hizmet yılını dolduranlar için yaş şartı aranmaksızın aylık bağlanması hakları korunmuş, anılan tarih itibariyle emeklilik hizmet sürelerini doldurmaya 2 yıldan az kalan kadın iştirakçiler 38, erkek iştirakçiler ise 43 yaş şartına tabi tutulmuştur sayılı Kanunla geçici 205 inci maddede yapılan düzenleme ile de yaş şartına ilişkin geçiş süreci 23/05/2002 tarihi esas alınmak suretiyle yeniden belirlenmiş ve anılan tarih itibariyle kadın iştirakçiler 20, erkek iştirakçiler 25 fiili hizmet yılının doldurulmasına kalan süreye göre kademeli yaşa tabi tutulmuştur. 08/09/1999 tarihinden sonra ilk defa iştirakçi olanlara kadın ise 58, erkek ise 60 yaş ını doldurmaları ve 25 yıl fiili hizmetleri bulunmasın halinde emekli aylığı bağlanmaktadır. Diğer taraftan, 61 yaşını dolduranlar ve 15 yıl hizmeti bulunanlar da emeklilik hakkından yararlanabilmektedir sayılı Kanunla getirilen düzenlemeye göre, ilk defa 01/05/2008 ve daha sonraki tarihlerde sigortalı olanlardan; kadın ise 58, erkek ise 60 yaşını doldurmuş olması ve en az 9000 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olması şartları aranmaktadır. Söz konusu yaşlar, 1/1/2036 tarihinden sonra emekli olacaklarda kademeli bir artışla erkeklerde 2045 yılında, kadınlarda ise 2048 yılında 65 olarak öngörülmekle birlikte, aylık bağlanması için aranan 9000 gün prim ödeme şartının yerine getirildiği tarihte geçerli olan yaş hadleri uygulanmak suretiyle sigortalılar emekli olabileceklerdir SAYILI KANUNA GÖRE AYLIK HESABI 01/05/2008 tarihi itibariyle ilk defa sigortalı olanlara bağlanacak aylıklar, Ortalama Aylık Kazanç x Aylık Bağlama Oranı nın çarpımı şeklinde hesaplanmaktadır. Ortalama aylık kazanç, sigortalının her yıla ait prime esas kazancının, kazancın ait olduğu yıldan itibaren aylık talep tarihine kadar geçen yıllar için, her yıl gerçekleşen güncelleme katsayısı ile güncellenerek bulunan kazançlar toplamının, toplam prim ödeme gün sayısına

5 bölünmesi suretiyle hesaplanan ortalama günlük kazancın otuz katıdır. Sigortalının malullük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına tabi geçen toplam prim ödeme gün sayısının her 360 gününün % 2 oranı ile çarpılması sonucunda bulunan oran, aylık bağlama oranını ifade etmektedir. Ortalama aylık kazancın aylık bağlama oranı ile çarpımı sonucunda bulunan tutar, sigortalılara ödenecek aylık miktarını oluşturmaktadır. MALUL ÇOCUĞU BULUNAN KADIN SİGORTALIYA YAŞLILIK AYLIĞI BAĞLANMASI 5510 Sayılı Kanun ile ilk defa; yaşlılık aylığı bağlanması talebinde bulunan kadın sigortalılardan başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede malûl çocuğu bulunanların, Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra geçen prim ödeme gün sayılarının dörtte birinin prim ödeme gün sayıları toplamına eklenmesi ve eklenen bu sürelerin emeklilik yaş hadlerinden de indirilmesi uygulaması getirilmiştir. Bu suretle kendilerine daha erken emekli olma imkanı sağlanmıştır. Örneğin malûl çocuğu bulunan, zorunlu hizmet ve yaş şartını tarihinde dolduracak olan bir kadın iştirakçinin, 5510 sayılı kanununun yürürlük tarihi olan tarihinden sonra prim ödeyerek geçireceği her 4 yılı için yaş haddinden 1 yıl indirileceğinden bu kişi tarihinde (2 yıl önce) emekliye ayrılabilecektir. ÖZÜRLÜLERİN EMEKLİLİĞİ 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun yürürlüğünden önce 5434 sayılı Kanuna göre yalnızca; Sakatlıkları sebebiyle ilgili mevzuat uyarınca göreve alınanlar ile Göreve girişlerinde, özürlülere verilecek sağlık kurulu raporları hakkında yönetmeliğe uygun olarak alınmış ve raporda sakatlık oranı en az %40 olanlar, söz konusu sakatlıkları dolayısıyla herhangi bir yaş şartına tabi olmaksızın emeklilik hakkından yararlanmakta iken, en az % 40 oranında sakat olmakla birlikte gö- 05

6 reve girişte belirtilen şartları taşımayan ancak doğuştan özürlü olduğu tespit edilen kamu görevlileri de emeklilik hakkından yararlanma hakkına kavuşmuşlardır. Buna göre; en az % 40 oranında doğuştan özürlü olduklarını belgeleyenler de en az 15 yıl fiili hizmetlerinin bulunması şartıyla sakatlıkları nedeniyle emekli aylığı talep edebileceklerdir. Ayrıca; 5510 sayılı Kanununun yürürlüğünden önce 5434 sayılı Kanun kapsamında iştirakçiliği bulunan kamu görevlilerinden, çalışmaya başladıktan sonra ortaya çıkan ancak maluliyeti gerektirmeyen çalışma gücündeki kayıp oranı; % 50 ilâ % 59 arasında olduğu anlaşılanlar için en az 5760 gün (16 yıl), % 40 ilâ % 49 arasında olduğu anlaşılanlar için en az 6480 gün (18 yıl), uzun vadeli sigorta kolları primi bildirilmiş olanlarda yaş şartına tabi olmaksızın istekleri üzerine emekli aylığı bağlanması hakkını elde etmişlerdir sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği 2008 yılı Ekim ayı başından sonra ilk defa sigortalı olacak kamu görevlileri ise malüliyeti gerektirmeyen çalışma gücündeki kayıp oranının, % 50 ilâ % 59 arasında olduğu anlaşılan sigortalılar için en az 16 yıldan beri sigortalı olmaları ve 4320 gün (12 yıl), % 40 ilâ % 49 arasında olduğu anlaşılan sigortalılar için en az 18 yıldan beri sigortalı olmaları ve 4680 gün (13 yıl), malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olmak şartıyla yine yaş şartı aranmaksızın, yaşlılık aylığına hak kazanabilmektedir. 06 MALÛLLÜK SİGORTASI 5434 sayılı Kanuna göre; İştirakçilerin vücutlarında meydana gelen hastalıklar yüzünden görevlerini yapamama durumuna girmeleri ve bu durumlarının sağlık kurulu raporları ile tespit edilmesi halinde malul sayılmakta ve malullük aylığı bağlanabilmesi için iştirakçilerin hizmet sürelerinin en az 10 yıl olması, ancak tedavisi imkansız hastalığı bulunanlarda ise malullük aylığı bağlanabilmesi için hizmet sürelerinin en az 5 hizmet yıl olması gerekmekte idi sayılı Kanun ile vazifesini yapamayacak derecede

7 meslekte kazanma gücünün kaybedilmesinin yanında çalışma gücü kayıp oranının % 60 ve üzerinde olduğunun Kurum sağlık Kurulunca tespit edilmiş olması da sigortalıların malül sayılmalarını gerektiren bir durum olarak belirlenmiştir. Ayrıca malüllük aylığı bağlanması için en az on yıldan beri sigortalı bulunup, toplam olarak 1800 gün veya başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede malûl olan sigortalılar için ise sigortalılık süresi aranmaksızın 1800 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olması gerekmektedir. Yine 5510 sayılı Kanunda malullük sigortasında, sigortalıların prim ödeme gün sayısının 9000 günden az olması halinde aylık bağlama oranları 9000 gün üzerinden hesaplanmakta, malul sigortalının başkasının bakımına muhtaç olması halinde aylık bağlama oranı 10 puan artırılmaktadır. ÖLÜM SİGORTASI Ölüm sigortasından aylığa hak kazanma koşulu; kamu görevlileri açısından 10 tam yıl hizmet süresinin bulunmasını gerektirmekte iken, yeni düzenleme ile ölüm sigortasından aylığa hak kazanma en az 1800 gün prim ödeme şartına bağlanmıştır. Ölüm sigortasında, sigortalıların prim ödeme gün sayısının 9000 günden az olması halinde aylık bağlama oranları 9000 gün üzerinden hesaplanmaktadır sayılı Kanunda yapılan geçici düzenleme ile kamu görevlisi olarak görev yapmakta iken vefat eden, ancak toplam hizmet süresi 10 yıldan az olması nedeniyle dul ve yetimlerine aylık bağlanamayan kişinin, artık 1800 gün (5 yıl) hizmetinin bulunması halinde dul ve yetimlerine 01/10/2008 tarihinden sonra aylık bağlanması mümkün hale getirilmiştir. Ancak, vefat tarihinde hak sahiplerine toplu para ödemesi yapıldığı hususu dikkate alındığında, bu sürenin ihya edilmesi gerekmektedir. İhya yani hizmetlerin yeniden değerlendirilmesi için bu süreye ait hesaplanacak tutarın, ilgililer tarafından kurumumuza yatırılması gerekmektedir. Borç tutarının tamamı yatırıldıktan sonra bu kapsamdaki hak sahiplerine aylık bağlanması mümkün olabilmektedir. 07

8 CENAZE ÖDENEĞİ 5510 sayılı Kanunun yürürlüğe girmesinden önce görevde olan kamu görevlilerinin hak sahiplerine eski düzenleme doğrultusunda 1.088,97 TL cenaze ödeneği verilmesine yönelik uygulama devam ettirilmektedir. İlk defa kamu görevlisi olanlar bakımından hak sahiplerine sigortalıların görev yaptıkları kurumları tarafından ilgili mevzuat gereği ölüm yardımı hariç cenaze gideri, cenaze nakil gideri ödeneği veya bu mahiyette bir ödemenin yapılması halinde, Kurum tarafından cenaze ödeneği ödenmemektedir. Yeni düzenleme ile malûllük, vazife malûllüğü veya yaşlılık aylığı almakta iken vefat eden emekli sigortalılar veya en az 360 gün prim ödemesi bulunan sigortalıların hak sahiplerine cenaze ödeneği ödenmektedir. Cenaze ödeneği, sırasıyla sigortalının eşine, yoksa çocuklarına, o da yoksa ana babasına, o da yoksa kardeşlerine verilmektedir. Cenaze ödeneğinin sayılanlara ödenememesi ve sigortalının cenazesinin gerçek veya tüzel kişiler tarafından kaldırılması durumunda, belirtilen cenaze ödeneği tutarını geçmemek üzere belgelere dayanan masraflar, masrafı yapan gerçek veya tüzel kişilere ödenmektedir. Halen ödenmekte olan cenaze ödeneği tutarı TL dir. VAZİFE MALULLÜĞÜ 5434 sayılı Kanuna göre vazife malûllüğü için maluliyetin iştirakçilerin vazifelerini yaptıkları sırada vazifelerinden doğma sebeplerle meydana gelmiş olması şartı aranmakta ve vazife malullerine 30 sene hizmetleri varmış gibi aylık bağlanmakta, ayrıca bu aylıklar maluliyet derecelerine göre kanunla tespit olunan oranlarda artırılmakta idi sayılı Kanunla getirilen düzenleme ile vazife malullüğünüm kapsamı genişletilmiştir. Şöyle ki; bu Kanunun 4/(c) maddesi kapsamında sigortalı olanlar vazifelerini yaptıkları sırada veya vazifeleri dışında idarelerince görevlendirildikleri herhangi bir kamu idaresine ait başka işleri yaparken bu işlerden veya kurumlarının menfaatini korumak maksadıyla bir iş yaparken ya da idarelerince sağlanan bir taşıtla işe gelişi ve işten dönüşü sırasında veya işyerinde meydana gelen ka

9 zadan dolayı malul olmaları halinde vazife malulü sayılmaktadır. Vazife malüllüğü aylığı, 30 senelik hizmet süreleri ve son prime esas kazançları üzerinden hesaplanmakta, bu şekilde hesaplanan aylıklar ayrıca maluliyet derecelerine göre Kanunla tespit olunan oranlarda artırılmaktadır. Bu maddeye göre bağlanacak vazife veya harp malûllüğü aylıkları, bu Kanunla yürürlükten kaldırılan maddeleri dahil 5434 sayılı Kanun hükümlerine göre emsali iştirakçiye bağlanacak harp veya vazife malûllüğü aylığından az olamamaktadır. ZAMANAŞIMINA UĞRAMIŞ HİZMETLER Sosyal güvenlik mantığı ile bağdaşmayan kesenek iadesi ve hizmetlerin zamanaşımına uğraması uygulaması, 2008 yılı Ekim ayı başı itibariyle yürürlüğe giren 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile kaldırılmıştır. Böylelikle kesenek veya toptan ödemeleri zamanaşımına uğramış olması nedeniyle hizmetleri tasfiye edilmiş olanların, tasfiye edilmiş süreleri birleştirilecek hizmetlerden kabul edilmeye başlanmış olup, zamanaşımına uğrayan söz konusu hizmet sürelerinin ihya işlemi yapılmaksızın geçerliliğini sağlanmıştır. TERÖR MALÛLLERİ 5510 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun 5 inci maddesinin (c) bendi, 47 ve Geçici 14 üncü maddelerinde yer alan düzenlemeler ile Terörle Mücadele Kanunu kapsamında vazife malullüğü aylığı alanların, memur statüsünde göreve başlamaları halinde almakta oldukları vazife malullüğü aylığı mevcut durumda kesilmekte iken, yeni dönemde 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin (c) bendi kapsamında sigortalı olarak yani kamu görevlisi/memur olarak göreve başlayanların aylıkları kesilmeksizin görev yapmalarına imkan sağlanmıştır. BELEDİYE BAŞKANLARINA MAKAM TAZMİNATI ÖDENMESİ 5510 sayılı Kanunun yürürlük tarihinden önce, seçim

10 ler neticesinde iki yıl belediye başkanı olarak görev yapmış ve emeklilik veya yaşlılık aylığı almakta olanlara; Kadın ise 58, erkek ise 60 yaşını doldurmaları ve 25 yıl fiili hizmetlerinin bulunması veya 61 yaşını doldurmaları ve 15 yıl fiili hizmetlerinin bulunması, halinde emsali belediye başkanının almakta olduğu makam tazminatı ve buna bağlı olarak temsil veya görev tazminatı tutarının, almakta oldukları emeklilik veya yaşlılık aylıklarına ilâve edilmek suretiyle ödenmesi sağlanmıştır. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME Kişilerin başkalarına muhtaç olmadan yaşamlarını teminat altına almayı amaçlayan sosyal güvenlik hakkı, Anayasamız ve kanunlarla belirlenmiş vazgeçilemez bir insan hakkıdır. Sosyal güvenlik reformu çerçevesinde hayata geçirilen 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunuyla; Kanunun yürürlük tarihinden önce kamu görevlisi olarak çalışmakta olanların kazanılmış hakları korunmuştur. Kişilerin bir başkasının yardımına muhtaç olmadan hayatını idame ettirebilmesi, çalışma yaşamında karşılaşabileceği risklere karşı koruma altına alınması ve ileri yaşlarda da emeklilik haklarından yararlanılabilmesi için sosyal güvenlik şemsiyesi altında olunmasına ve 5510 sayılı Kanunla getirilen düzenlemeler hakkında bilgi sahibi olunması amacıyla hazırlanan bu kitapçığın faydalı olacağı inancıyla tüm kamu görevlilerine çalışma hayatlarında başarılar dileriz. Saygılarımızla... 10

11

12 Hep yanınızdayız* e-sgk uygulamalarıyla tüm vatandaşlarımızın anında hizmet almasını sağlıyoruz.