SÜREKLİ İŞ ÖREMEZLİK GELİRİ İLE MALULİYET AYLIĞI HANGİ DURUMLARDA BAĞLANIR?

Transkript

1 SÜREKLİ İŞ ÖREMEZLİK GELİRİ İLE MALULİYET AYLIĞI HANGİ DURUMLARDA BAĞLANIR? Kemal AKYOL * I.GİRİŞ Maluliyet aylığı ve iş göremezlik geliri için hangi koşulları sağlamam gerekli, belli bir oranda raporum var gelir ve aylıktan faydalanabilir miyim, yine çalışmam halinde almakta olduğum gelir ve aylık kesilir mi gibi kamuoyunda sıkça sorularla karşılaşmaktayız. Bilindiği üzere sürekli iş göremezlik geliri 4\b yani bağ-kur kapsamındaki sigortalılar için tarihi sonrası getirilmiş olan yeni bir uygulama, malulen aylıklar ise bazı durumlarda çalışılması halinde kesilmektedir. Bu nedenle konunun önemi ve kamuoyunda mevcut kafa karışıklığını gidermek amacıyla kısa vade sigorta kollarından sağlanan yardımlardan iş kazası ve meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücündeki eksikliği gidermek amacıyla devreye giren sürekli iş göremezlik geliri ile uzun vade sigorta kollarından sağlanan yardımlardan çalışma gücündeki eksikliği gidermek amacıyla devreye giren malullük aylığı ele alınarak yazımız güncel mevzuat ışığında tanzim edilmiştir. II. MALUL SAYILMA VE AYLIĞA HAK KAZANMA KOŞULLARI İLE SÜREKLİ İŞ GÖREMEZLİK GELİRİ KOŞULLARI Malul sayılma ve aylığa hak kazanma koşulları ile aylığın başlaması, kesilmesi ve yeniden başlaması, yine sürekli iş göremezlik gelirine hak kazanma ve koşulları, gelirin hesaplanması, başlangıcı ve birden fazla iş göremezlik ve meslek hastalığı halindeki durumlar alt başlıklar halinde açıklanmıştır. II.I. Malul Sayılma ve Aylığa Hak Kazanma Koşulları Sigortalının veya işverenin talebi üzerine Kurumca 1 yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularının sağlık kurullarınca usulüne uygun düzenle- * Sosyal Güvenlik Denetmeni, Gürsu SGM Müdür V. 1 Kurum ile 5502 sayılı kanuna istinaden kurulmuş olan SGK ifade edilmiştir. 293

2 necek raporlar ve dayanağı tıbbi belgeler Kurum Sağlık Kurulunca incelenmektedir. İnceleme sonucu sigortalının çalışma gücünün veya iş kazası veya meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücünün en az % 60 ını kaybettiği tespit edilen sigortalılar malul sayılmaktadır. Sigortalılara malullük aylığı bağlanabilmesi için gerekli koşullar ise; Sigortalının kurum sağlık kurulunca malul sayılması, en az on yıllık sigortalılık süresi ve toplam 1800 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olması gerekmektedir. Ancak başka birisinin sürekli bakımına muhtaç derecede malul olan sigortalılar için on yıllık sigortalılık süresi aranmaksızın 1800 gün primi olması yetmektedir. Son olarak sigortalı olarak çalıştığı işten ayrıldıktan veya işyerini kapattıktan, devrettikten sonra yazılı istekte bulunması (sevk aşamasında işten ayrılma veya işyerini kapatma şartı aranmaz) ve Kanunun 4\b yani bağ-kur kapsamında sigortalı sayılanların kendi sigortalılığı nedeniyle genel sağlık sigortası primi dahil, prim ve prime ilişkin her türlü borçlarının ödenmiş olması zorunludur. 2 Diğer taraftan, öngörülen bu şartlar Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra malullük sigortasından tahsis talebinde bulunan sigortalıları kapsayacaktır. 3 II.II. Aylığının Başlangıcı, Kesilmesi ve Yeniden Başlaması Sigortalının malullük aylığı; malul sayılmasına esas tutulan rapor tarihi yazılı istek tarihinden önce ise yazılı istek tarihi sonra ise rapor tarihini takip eden aybaşından itibaren başlatılır. Aylık başlangıç tarihinde sigortalı geçici iş göremezlik ödeneği alıyorsa geçici iş göremezlik ödeneğinin sona erdiği tarihten sonraki aybaşından sonra aylığı başlamakta olup, malullük aylığı geçici iş göremezlik ödeneğinden fazla olması halinde aradaki fark aylık başlangıç tarihinden itibaren verilir. Ancak 4/b yani bağ-kur kapsamındaki sigortalıların prim ve prime ilişkin her türlü borçlarının bulunması halinde tahsis talepleri kabul edilmeyip, borcun ödenmesine müteakip yeniden yazılı istekte bulunması gerekmektedir. Malullük aylığı 5510 sayılı kanuna veya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında çalışmaya başlanılması yine kontrol muayenesi sonucu malullük durumunun ortadan kalk- 2 Bu şartlar 5510 sayılı kanunun inci maddelerinde belirtilmiştir sayılı kanunun geçici 10 uncu maddesi ile düzenleme getirilmiş olup, öncesi maluliyet sevklerinde mülga kanunların şartları esas alınır. 294

3 ması hallerinde kesilmektedir. (5510 sayılı kanunun 27 inci maddesi) Bu aylığının yeniden başlamasında ise aylığının alındığı veya sevkin yapıldığı tarih kanunun yürürlük tarihinden önce ise mülga kanunlara 4 göre aylık bağlanacaktır. Kanunun yürürlük tarihinden önce malullük aylığı bağlanmış olan sigortalılardan, kanunun yürürlük tarihinden önce veya sonra çalışmaya başlaması nedeniyle aylıkları kesilenlerin işten ayrılarak yeniden tahsis talebinde bulunmaları halinde bunların kontrol muayenesine tabi tutulması gerekmektedir. Ancak sevk talebi her ne kadarda Kanunun yürürlük tarihinden sonra olsa da sigortalıların malullük halinin devam ettiğinin anlaşılması halinde sigortalılık süresi ve prim ödeme gün sayısındaki eksiklikler dikkate alınmaksızın mülga kanunlardaki şartlar üzerinden aylıklar bağlanacaktır. (5510 sayılı kanunun geçici 1 inci maddesi ) II.III. Sürekli İş göremezlik Gelirine Hak Kazanma Koşulları Sürekli iş göremezlik gelirine müstahak olunabilmesi için iş kazası ve meslek hastalığı sonucu oluşan hastalık ve özürler nedeniyle Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmet sunucularının sağlık kurullarınca verilmiş olan raporlara istinaden Kurum sağlık kurulunca meslekte kazanma gücünün en az % 10 üzerinde kaybedildiğinin tespiti gereklidir. (5510 sayılı kanunun 19 uncu maddesi) Bu uygulama mülga kanunlardan 506 sayılı sosyal sigortalar kanununda mevcut iken 1479 ve 2926 sayılı esnaf ve tarım Bağ-Kuru kanunlarında bulunmamaktaydı. Bu kapsamdaki sigortalılara ilk defa tarihi sonrası iş kazası ve meslek hastalığı sigortası uygulanmakta olup, kendi sigortalılığı nedeniyle genel sağlık sigortası dâhil Kuruma prim ve prime ilişkin borçlarının olmaması halinde sürekli iş göremezlik geliri bağlanmaktadır. II.IV. Sürekli İş Göremezlik Gelirinin Hesaplanması ve Başlangıcı Sigortalı veya hak sahiplerinin gelirleri tam iş göremezlikte; günlük kazancın otuz gün ile çarpımı sonucu çıkacak rakamın % 70 i baz alınmaktadır. Ancak sigortalının başkasının bakımına muhtaç olması halinde bu % 70 lik oran % 100 olarak uygulanmaktadır. Kısmi iş göremezlikte ise; Tam 4 Mülga kanunlardan kasıt 5510 sayılı kanun yürürlüğe girmeden önceki 506,2925,1479,2926 sayılı sosyal sigorta kanunlarıdır. 295

4 iş göremezliğe göre bağlanacak gelir sürekli iş göremezlik derecesi oranında azaltılmaktadır. Bağlanacak olan sürekli iş göremezlik gelirleri kazanın olduğu tarihten maaşın ödenmeye başladığı tarih arasındaki dönemdeki geçerli olan aylıklara uygulanan artış oranları ilave edilerek güncellenmektedir. (SGK nın 2011\58 sayılı genelgesi) Ayrıca iş kazası ve meslek hastalığı sonucu bağlanacak olan gelirler asgari ücretin % 75 inden az olamaz ibaresi sadece başka birinin sürekli bakımına muhtaç olan sigortalılar için geçerlidir. Gelir hesabında dikkate alınan günlük kazancın belirlenmesinde ise sigortalının iş kazası tarihinden önceki bir yıl içindeki son üç ay, olay aynı ay içerisinde meydana gelmiş ise ay içerisindeki kazanç, kaza başladığı gün olmuş ise emsal işçi baz alınarak belirlenmektedir. Kazançların farklı statüde olması halinde birlikte değerlendirilir. Ancak 4\a(SSK) sigortalısının tarihinden geçerli olmak üzere aynı zamanda kendi işyerinden dolayı da 4\b yani bağ-kur kapsamında prim ödemeyi istemesi halinde iş kazasının hangi statüde çalışırken meydana geldiğine bakılır ve sadece kazanın olduğu statüye ait primler dikkate alınır. (6111 sayılı kanunun 33 üncü maddesi) Örnek:2005 yılından itibaren otuzar gün üzerinden X işletmesinde çalışan sigortalı A nın 2011\Ekim ayında kaza geçirdiğini, kaza öncesi asgari ücretten primlerinin yattığı 5 ve iş göremezlik derecesinin % 25 olduğunu kabul ederek sürekli iş göremezlik gelirini hesaplayalım. Örnekteki sigortalının günlük kazancının yapılan hesaplamada (837,00-TLx3\90) 27,90-TL olduğu anlaşılmaktadır. Daha sonra gelir hesaplama formülü baz alınarak [(günlük kazanç x 30 x % 70 x sürekli iş göremezlik derecesi),( 27,90 x 30 x % 70 x % 25)] 146,48-TL tutarında sürekli iş göremezlik geliri hesaplanır.sürekli iş göremezlik geliri, Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmet sunucularının sağlık kurullarınca verilmiş olan rapor tarihini takip eden aybaşından itibaren veya sigortalının geçici iş göremezlik ödeneği alması halinde geçici iş göremezlik ödeneğinin sonlandığı tarihi takip eden aybaşından itibaren ödenmeye başlar. Kanunun 4\b kapsamındaki sigortalıların kendi sigortalılıkları nedeniyle sonradan ödenmiş olan prim borçları gelir başlangıç tarihini değiştirmemektedir. Mülga kanunlardan 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununda takip eden gün yılı Temmuz-Aralık dönemi asgari ücret 837,00-TL olarak uygulanmaktadır. 296

5 ibaresi mevcut iken tarihi sonrası gelirlerde takip eden aybaşı ibaresi getirilmiştir. Yine gelir başladığı tarihten itibaren aynı özürlülük ve meslek hastalığına uğraması halinde sigortalının talebi halinde iş göremezlik ödeneği ile sürekli iş göremezlik geliri arasındaki fark talep tarihinden itibaren ödenmeye başlar. Sigortalının yeniden bir iş kazası veya meslek hastalığına tutulması halinde kendisindeki özürlülük halinin bütünü dikkate alınaraktan en son kazancı dikkate alınaraktan geliri hesaplanır. Ancak sigortalının en son kazançları dikkate alınaraktan hesaplanan geliri ilk gelirinden az ise ilk kazanç üzerinden sürekli iş göremezlik geliri hesaplanır. (5510 sayılı kanunun 19 uncu maddesi) II.V. Sosyal Güvenlik Destek Primine Tabi Olarak Çalışma Sosyal güvenlik destek primine tabi olarak çalışma sürekli iş göremezlik gelirinde söz konusu olmamakta, bu kapsamda gelir alanlar aylıkları kesilmeksizin normal sigortalılar gibi çalışabilmektedirler. Ancak malulen emekli olmuş kişilerin uygulamada mevzuatında sıkça değiştiği dikkate alındığında çalışmaları halinde aylıklarının kesilip kesilmeyeceği konusunda kafaları oldukça karışık. İşte bu durum dikkate alınaraktan bu kapsamdaki emeklilerimizin aylıklarının kesilmeksizin çalışıp çalışamayacakları ilk defa sigortalı oldukları tarih belirlemektedir. Kanunun yürürlük tarihinden sonra sigortalılığı başlamış olanların hangi statüde çalıştıklarına bakılmaksızın aylıkları kesilecektir. Ancak Kanunun yürürlük tarihinden önce mülga kanunlara göre sigortalılığı başlamış olanlardan 4/b yani bağ-kur kapsamında malulen emekli olanlar; 4/a(SSK) kapsamında çalışmaya başlarlarsa kazançlarından sosyal güvenlik destek primi kesilerek aylıkları ödenmeye devam edilecek, bağ-kur ve emekli sandığı kapsamında sigortalı olurlarsa aylıkları kesilecektir. Yine 4/a (SSK ) kapsamında malulen emekli olanlar;4/b (bağ-kur) kapsamında sigortalı olurlarsa aylıklarından sosyal güvenlik destek primi kesilerek aylıkları ödenmeye devam edilecek, SSK veya emekli sandığı kapsamında sigortalı olurlarsa aylıkları kesilecektir. (5510 sayılı kanunun geçici 14 üncü maddesi) Bunlardan işten ayrılarak yeniden malullük aylığı bağlanması için yazılı istekte bulunanlara; kontrol muayenesine tabi tutulmak ve ilk aylığına esas malullüğünün 297

6 devam ettiği anlaşılmak kaydıyla, istek tarihlerini takip eden ödeme döneminden itibaren yeniden malullük aylığı hesaplanarak bağlanacaktır. IV. SONUÇ Genel olarak konuyu değerlendirecek olursak iş kazası ve meslek hastalığı sigortası çalışmaya başlar başlamaz devreye giren sigorta koludur. İşte bu sigorta kolundan sağlanan hizmetlerden biride sürekli iş göremezlik geliridir. Burada dikkate edilmesi gereken husus gün şartı aranmaksızın iş kazası ve meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücünün en az % 10 üzerinde kaybedildiğinin Kurum sağlık kurulunca tespit edilmesi halinde sürekli iş göremezlik geliri bağlanmaktadır. Ancak kanunun 4\b yani bağkur kapsamındaki sigortalıların gelir başladığı tarihte genel sağlık sigortası primi dâhil kendi sigortalılığı nedeniyle pirim ve prime ilişkin borçlarının bulunmaması gerekmektedir. Malulen emeklilik ise ilk defa sigortalı olduktan sonra çalışma gücündeki veya iş kazası ve meslek hastalığı sonrası meslekte kazanma gücündeki kayıp oranın % 60 ın üzerinde olması halinde söz konusu olmaktadır. Sigortalının talebi ile maluliyet tespiti işlemlerinde Kanunda aranan diğer şartların taşınıp taşınmadığına bakılmaksızın sevk edilmesine rağmen, aylık bağlanabilmesi için başta sigortalıların tahsis talebi olmak üzere diğer şartların sağlanması gerekmektedir. Yine maluliyet aylıklarının veya maluliyet tespitindeki sevklerin tarihinden öncesini kapsaması halinde aylık bağlama şartlarında SSK ve Bağ-kur un mülga kanun hükümleri temel alınırken, sonrası olması halinde 5510 sayılı kanun hükümleri temel alınmaktadır. Son olarak sigortalılık halinin tarihi öncesi olması halinde 4\a kapsamında emeli olanlar 4\b, 4\b kapsamında emekli olanlar 4\a kapsamında sosyal güvenlik destek primine tabi olarak çalışabilirlerken, tarihi sonrası sigortalı olanlar hangi statüde olursa olsun aylıkları kesilmeksizin çalışamayacaklar. KAYNAKÇA SGK. 2011/58 sayılı genelgesi. Ankara : SGK T.C. yasalar ( ) sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu. Ankara : Resmi Gazete (26200 sayılı) 298