I.BURDUR SEMPOZYUMU ÖĞRENCİ BİLDİRİLERİ

Transkript

1 I.BURDUR SEMPOZYUMU ÖĞRENCİ BİLDİRİLERİ

2 1560 I.BURDUR SEMPOZYUMU

3 I.BURDUR SEMPOZYUMU 1561 BURDUR DEVLET HASTANESİ NDE ÇALIŞAN HEMŞİRELERİN CPR (KARDİYO-PULMONER RESÜSİTASYONLA) İLGİLİ BİLGİ DÜZEYLERİNİN ÖLÇÜLMESİ DEMET YAVUZ TEKİN * PELİN ÇIPLIOĞLU ** SİBEL EKİCİ *** MELTEM ŞAHİN **** GÜLCAN BOY ***** ÖZET Bu çalışma, Burdur Devlet Hastanesi nde gündüz mesaisinde evren 70 hemşire grubu olup,örneklem 50 kişi olarak seçilmiştir.örneklem olarak alınan 50 hemşire grubunda CPR(kardiyo-pulmoner resüsitasyon) ile ilgili bilgi düzeylerinin saptanması planlanmıştır.çalışan hemşirelerin mezun oldukları okul incelendiğinde %32 sinin sağlık meslek lisesi,%12 sinin sağlık yüksekokulu,%52 sinin ise önlisans mezunu oldukları saptanmıştır..daha önce suni solunum ve kalp masajı yapma sorusuna %44 ü evet,%56 sı hayır demiştir.bilinç kapalı olduğu hava yolu açıklığı sağlanması sorulduğunda %76 sı bir elinizi kazazedenin alnına yerleştirir başını nazikçe geriye iterim cevabını vermişken,%22 si çenesini açarım demiştir..ilkyardım eğitimi halktan kişilere öğretilirken %80 i kardiyak arrest tespiti,%12 si pozisyon vermek demiştir.erişkin bir bireyde external kalp masajı bölgesi belirleme sorusuna %66 sı sternumun alt ucunun 2 parmak üzeri yanıtı verilirken,%2 si köprücük kemiğinin 2 parmak altının sol tarafı demiştir.kalp masaj dakikada kaç defalık bir ritimde olmalıdır denindiğinde %48 i 60 ritim,%8 i 40 ritim demiştir.erişkin için tek kişi yapılan kompresyon/ventilasyon oranı %48 i 5:1, %4 ü 2:1 demiştir.bebekte external kalp masajı nasıl yapılır sorusuna %76 sı iki parmak ile,%4 ü yanıt vermemiştir..veriler Excel programında yazıldı ve Spss programında yüzdelik dilimleri hesaplanıp,kaynaklara göre değerlendirilmiştir. GİRİŞ Avrupa Resüsitasyon Konseyi (ERC) nin Temel Yaşam Desteği ve Otomatik Eksternal Defibrilasyon Çalışma Grubu; bu dökümanı ve bunu destekleyen bilimsel literatürü dikkate alarak, yapılması önerilen değişiklikleri ERC Temel Yaşam Desteği Kılavuzuna da yansıtarak, burada sunulan değişiklikleri gerçekleştirdiler. DEĞİŞİKLİKLER: a)halktan kişilere kardiyak arresti saptayabilmeleri için nabız bakmaları öğretilmeyecek veya bu kişilerden nabız bakması beklenilmeyecektir. Nabız bakılması sadece sağlık mensupları tarafından gerçekleştirilecektir. b)erişkinlerde ağızdan-ağza solunum gerçekleştirildiğinde ilave oksijen verilmiyorsa, ventilasyon volümü her solunum içi mlt ye yükseltilmiştir. c) Havayolları güvence altına alınmadığı zaman,2 kurtarıcı ile yapılan CPR sırasında kompresyon/ventilasyon oranı 15/2 olacaktır. * Öğr.Gör., Süleyman Demirel Üniversitesi, Sağlık Meslek Yüksek Okulu ** Süleyman Demirel Üniversitesi, Sağlık Meslek Yüksek Okulu Öğrencisi *** Süleyman Demirel Üniversitesi, Sağlık Meslek Yüksek Okulu Öğrencisi **** Süleyman Demirel Üniversitesi, Sağlık Meslek Yüksek Okulu Öğrencisi ***** Süleyman Demirel Üniversitesi, Sağlık Meslek Yüksek Okulu Öğrencisi

4 1562 I.BURDUR SEMPOZYUMU d) Sırta vurma ve abdominal bası sadece boğulmakta olan bilincin kaybetmemiş erişkinler için önerilmektedir. 1.KAROTİSTEN NABIZ KONTROLÜ Nabız kontrolü için normalde 10 sn lik bir zaman harcanmasına izin verilir.1998 yılında, karotis nabzı kontrolünün öneminin az olduğunu, bunun yerine Dolaşım belirtilerine bakınız ifadesinin kullanılmasının uygun olacağına karar vermişlerdir. Başlangıçta iki solunum yaptırılmalı; normal solunum, öksürük veya hareketin bulunup bulunmadığını anlamak için,10 saniyeden daha fazla zaman kaybetmemek koşuluyla; bakdinle-hisset yöntemi uygulanmalıdır. Kurtarıcı, bu dolaşım belirtilerinden bir veya daha fazlasının mevcut olduğu konusunda kendinden emin değilse derhal toraks kompresyonlarına başlamalıdır. 2. SOLUNUM VOLÜMÜ Erişkin resüsitasyonunda, ilave oksijen verilmeyen her solunum sırasında 10 ml/kg lık bir volüm, yani ortalama ağırlıktaki bir erkek erişkinde yaklaşık olarak ml lik bir volüm verilmelidir. Bu volüm yavaş olarak (yaklaşık 2 saniyede) verilmeli ve kurtarıcı her solunumdan önce derin bir nefes alarak expirasyon havasındaki oksijen konsantrasyonunun yeterli olmasını sağlamalıdır. 3. KOMPRESYON/ VENTİLASYON ORANI Kesintisiz bir şekilde gerçekleştirilen 15 kompresyondan sonra oluşan basınç,5 kompresyondan sonra oluşan basınca göre, daha yüksektir. Ventilasyon için verilen her arada perfüzyon basıncı hızla düşer. Bunun ardından, daha önceki serbral ve koroner perfüzyon basınçlarına ulşmak için birkaç kompresyon daha uygulamak gerekir. Bu nedenle, dolaşım acısından bakıldığında,15/2 kompresyon: ventilasyon oranı, muhtemelen 5/1 kompresyon: ventilasyon oranından dah etkili olacaktır. Bu nedenle tek veya iki kurtarıcı ile yapılan CPR sırasında,15 kompresyona - 2 ventilasyon oranı önerilmektedir. ERİŞKİN TEMEL YAŞAM DESTEĞİ HAREKET PLANI ---BİLİNÇ KONTROLÜ (HAFİFÇE SARS VE SESLEN) ---HAVA YOLLARINI AÇ (BAŞI GERİYE İT/ÇENEYİ ÖNE ÇEK) ---SOLUNUMU KONTROL ET (BAK-DİNLE-HİSSET) ---SOLUYORSA: RECOVERY POZİYONU VER ---SOLUNUM YAPTIR ( 2 ETKİLİ SOLUNUM) ---DOLAŞIMI DEĞERLENDİR (DOLAŞIM BELİTİLERİ ) (Sadece 10saniye ) ---DOLAŞIM VAR ---DOLAŞIM YOK HER DAKİKADA BİR DOLAŞIMI DAKİKADA 100 KEZ ORAN 15/2 KONTROL ET -YAPAY SOLUNUMA TORAKS KOMPRESYONLARI DEVAM ET ** ŞAYET HASTA RECOVERY POZİSYONUNDA (İYİLEŞME POZ.) 30 DAKİKADAN FAZLA TUTULMUŞSA, DİĞER YANINA ÇEVRİLMELİDİR. İKİ KURTARICI İLE RESÜSİTASYON : VENTİLASYON: KOMPRESYON ORANI 15 / 2 ERİŞKİNDE YABANCI CİSİMLE SOLUNUM YOLLARI TIKANMASI BİLİNÇ KAYBI HAVA YOLLARINI AÇ AĞIZ İÇİNİ KONTROL ET SOLUNUMU KONTROL ET VENTİLASYON UYGULA BAŞARILI BAŞARISIZ DOLAŞIM KONTROLU TORAKS KOMPRESYONLARI

5 I.BURDUR SEMPOZYUMU 1563 AMAÇ Bu araştırma Burdur Devlet Hastanesin de çalışan hemşirelerin CPR (Kardiyo Pulmoner Resüsitasyon) ile ilgili bilgi düzeylerini saptamak amacıyla planlanmış ve uygulanmıştır. GEREÇ VE YÖNTEM Araştırmanın evrenini, Burdur Devlet Hastanesi nde çalışmakta olan tüm hemşireler, örneklemi ise kurumlarında kadrolu olarak çalışan ve araştırmaya katılan 50 hemşire oluşturmuştur. Veri toplama aracı olarak 2 bölümden oluşmuştur: I. bölümde; hemşirelerin çalıştıkları klinikler ve kaç yıllık hemşire oldukları soruları, II. bölümde ise; CPR(Kardiyo Pulmoner Resisütasyon) la ilgili bilgi düzeylerini saptamak amaçlı diğer sorulardan oluşmaktadır. Araştırma verileri excel programında girilerek, Spss programı kullanılarak yüzdelik dilimleri bulunmuştur. Araştırma değerlendirmesi anket sorularına verilen puanlama doğrultusunda yapılmıştır. BULGULAR VE TARTIŞMA Araştırma bulguları yüzdelik ve sayı dilimleri halinde tablolarda belirtilmiştir. Mezun olunan okul Sayı Yüzdelik Sağlık Meslek Lisesi 2 % 32 Sağlık Y.Okulu 16 % 12 Ön lisans 6 % 52 Diğer 52 % 2 Toplam 50 %100 TABLO 1:Bu araştırmaya katılan grubun %32 si sağlık meslek,%12 si sağlık yüksekokulu,%52 si ise önlisans mezunu olduğu anlaşılmıştır. Kaç Yıllık Hemşire Oldukları Sayı Yüzdelik 1-5 YIL 1 % YIL 11 % YIL 9 % YIL 21 % YIL VE ÜSTÜ 8 % 16 TABLO 2: Grubun %42 si yıllık,%22 si 6-10 yıllık hemşiredir. Çalışılan Klinik Sayı Yüzdelik YANITSIZ 14 % 28 CERRAHİ 6 % 12 KARDİYOLOJİ YOĞUN BAKIM 1 % 2 KORONER YOĞUN BAKIM 1 % 2 DAHİLİYE 4 % 8 NÖROLOJİ 4 % 8 KADIN DOĞUM 2 % 4 ACİL 7 % 14 BAŞ HEMŞİRE MUAVİNİ 2 % 4 ORTOPEDİ 3 % 6 GÖZ 1 % 2 KBB 2 % 4 POLİKLİNİK 2 % 4 ÇOCUK 1 % 2 TABLO 3:Katılımcı hemşirelerin % 28 si bulunduğu kliniği belirtmemiş,%14 ü acil ve % 12 si ise cerrahi kliniğinde çalışmaktadır.

6 1564 I.BURDUR SEMPOZYUMU Cpr Eğitimi Aldıkları Sayı Yüzdelik EVET 18 % 36 HAYIR 32 % 64 TABLO 4: Katılan hemşirelerin %36 sı daha önce CPR eğitimi almış,%64 ü eğitim almamıştır. Daha Önce Cpr Yapma Sayı Yüzdelik EVET 22 % 44 HAYIR 28 % 56 TABLO 5: Grubun %56 sı daha önce hiç CPR yapmamış, %44 ü yapmıştır. Bilinç Durumu Kontrolü Sayı Yüzdelik YANITSIZ 1 %2 OMUZ HAFİF SARSILIR 13 %26 İĞNE BATIRILIR 7 %14 GÖZLERE BAKILIR 29 %58 TABLO 6:Grubun %58 i kazazedenin bilinç durumu gözlerine bakarak,%26 sı omuzlarını hafif sarsarak, %14 ü kazazedeye iğne batırarak kontrol etmektedir. Bilnç Kapalı Hava Yolu Açıklığı Nasıl Sağlanır? Sayı Yüzdelik ÇENESİNİ AÇARIM 11 % 22 ELİMİZİ ALNINA YERLEŞTİRİR BAŞINI GERİYE İTERİM. 38 % 76 HASTAYI OTURTURUM 1 % 2 TABLO 7:Kazazedenin bilinci kapalıyken hava yolu açıklığını, grubun % 76 sı alnını nazikçe geriye iterek, % 22 si ise çenesini açarım yanıtı ile vermişlerdir. Bilinç Kapalı Solunumu ve Dolaşımı Olan Kazazedeye Hangi Pozisyon Verilir Sayı Yüzdelik RECOVERY POZİSYONU 17 %34 SIRTÜSTÜ YATIRMA 33 %66 TABLO-8:Bilinci kapalı, solunumu ve dolaşımı olan kazazedeye grubun %66 sı sırtüstü yatırıyor, %34 ü recovery pozisyonu veriyor. İlk Yardım Halktan Kişilere Öğretilirken Ne Öğretilmez? Sayı Yüzdelik KARDİYAK ARRSET TESPİTİ 40 % 80 BİLİNÇ TESPİTİ 4 % 8 POZİSYON VERMEK 6 % 12 TABLO 9:Katılımcı grubun % 80 i ilkyardım eğitiminde halktan kişilere kardiyak arrestin tespitini,% 12 si ise pozisyon vermek öğretilmiyor demiştir. Nabız Kontrolünde Zaman Harcama Süresi Yüzdelik YANITSIZ % 2 30 sn % sn % sn % 52 2 sn % 6 TOPLAM % 100 TABLO 10:Katılımcı hemşirelerin %36 si nabız kontrolü için 10 sn harcama harcamakta %28 i 30 sn harcama yanıtını vermektedir. Solunumu Kontrol İçin Ne Kadarlık Bir Süre Bak Dinle Hisset Yöntemi Uygulanır Sayı Yüzdelik YANITSIZ 1 % 2 30 SANİYE 14 % SANİYE 6 % SANİYE 26 % 52 2 SANİYE 3 % 6 TABLO 11:Hemşirelerin %52 si solunum kontrolü için Bak-Dinle-Hisset yöntemini 10 sn,%28i 30 sn uygulanır.

7 I.BURDUR SEMPOZYUMU 1565 YAPAY SOLUNUM YAPARKEN İNSPİRASYON SÜRESİ SAYI YÜZDELİK YANITSIZ 3 % 6 1 sn 8 % 16 2 sn 12 % 24 4 sn 8 % 16 5 sn 19 % 38 TABLO 12:Katılımcı grubun % 38 i yapay solunum yaparken inspirasyon süresinin 5 sn olduğunu, % 24 ü ise 2 sn olduğu yanıtını vermiştir. Erişkinde Ağızdan Ağıza Solunumda Ventilasyon Volümü Kaç Mlt dir? Sayı Yüzdelik YANITSIZ 5 % mlt VE ALTI 7 % mlt 22 % mlt 12 % mlt 4 % 8 TABLO 13:Katılımcı grubun % 44 ü her solunum için ventilasyon volümünün mlt,% mlt,% 8 i mlt olduğunu belirtmiştir. Erişkinde Suni Solunum Nasıl Yapılır Sayı Yüzdelik YANITSIZ 3 % 6 AĞIZDAN AĞIZA 41 % 82 BURUNDAN AĞIZA 2 % 4 AĞIZDAN AĞZA VE BURUNA 4 % 8 TABLO 14:Hemşirelerin %82 si erişkinde suni solunumun ağızdan ağıza yapıldığını belirtmişlerdir. Katılımcıların büyük bir çoğunluğu doğru cevabı vermiştir Trafik Kazası Geçirmiş Bir Kişide Ağzında Açık Yaralar Sayı Yüzdelik Varsa Suni Solunumu Nasıl Yapılır YANITSIZ 3 %6 AĞIZDAN AĞIZA 3 %6 AĞIZDAN BURUNA 41 %82 AĞIZDAN AĞIZA VE BURUNA 1 %2 BURUNDAN BURUNA 3 %4 TABLO 15:Eğer kazazedenin ağzında açık yara varsa suni solunum yolunu gurubun %82 si ağızdan buruna,%6 sı ağızdan ağıza olduğunu belirtmiştir. Bebekte Yapay Solunum Nası Yapılır? Sayı Yüzdelik YANITSIZ 6 % 12 AĞIZDAN AĞZA 16 % 32 AĞIZDAN BURUNA 6 % 12 AĞIZDAN AĞZA VE BURUNA 22 % 44 BURUNDAN BURUNA 0 % 0 TABLO 16:Katılımcı grubun % 44 ü bebekte suni solunumu ağızdan ağza-buruna,% 32 si ise ağızdan ağza yaptığını belirtmiştir. Erişkinde Dolaşım Var Solunum Yok Ne Süre İle Solunum Yapılır Sayı Yüzdelik YANITSIZ 3 % 6 HER 2SNDE 1 SOLUNUM 9 % 18 HER 3SNDE 1 SOLUNUM 6 % 12 HER 5SNDE 1 SOLUNUM 31 % 62 SOLUNUM YAPMAM 1 % 2 TABLO 17:Kazazede de dolaşım var, solunum yok ise hemşirelerin %62 si suni solunum her 5 snde 1 solunum şeklinde,% 12 si ise her 3 snde 1 solunum şeklinde yapmaktadır.

8 1566 I.BURDUR SEMPOZYUMU 1-8 Yaş Arası 1 Çocukta Kalp Masajı Nasıl Yapılır? Sayı Yüzde 2 EL ÜST ÜSTE 0 %0 TEK EL AYASI İLE 32 %64 2 PARMAK İLE 18 %36 YUMRUKLA 0 %0 TABLO 18:1-8 yaş çocukta kalp masajını hemşirelerin %64 ü tek el ayası ile,%36 sı iki parmak ile uyguluyor. 8 Yaşın Altındaki Bir Çocuk İçin Tek Kişiyle Sayı Yüzde Kompresyon; Ventilasyon Oranı Kaçtır? YANITSIZ 11 %22 15;2 13 %26 5;1 12 %24 2;1 10 %20 1;5 4 %8 TABLO 19:8 yaş altı çocukta tek kişiyle kompresyon; ventilasyon oranını hemşirelerin %26 sı 15:2,%24 ü 5:1, %20 si 2:1 olarak uyguluyor.%22 si soruyu yanıtlamamış. Bebekte Hava Yolu Açıklığını Nasıl Sağlarsınız? Sayı Yüzde YANITSIZ 3 %6 BAŞ NÖTRAL POZİSYONDA ÇENESİNİ ÖNE DOĞRU ÇEKERİM 20 %40 BAŞINI GERİYE İTERİM 3 %6 ÇENESİYLE BERABER BAŞI GERİYE İTERİM 19 %38 AYAKLARINDAN TUTUP TERS ÇEVİRİRİM 5 %10 TABLO 20:Bebekte hava yolu açıklığını hemşirelerin %40 ı çeneyi öne çekerek,%38 i çenesiyle beraber başını iterek,%10 u ayaklarından tutup ters çevirerek sağlıyor. Bebeğe Eksternal Kalp Masajını Nasıl Uygularsınız? Sayı Yüzde YANITSIZ 2 %4 2 EL ÜST ÜSTE 0 %0 TEK EL İLE 10 %20 İKİ PARMAKLA 38 %76 YUMRUKLA 0 %0 TABLO-32:Bebeğe eksternal kalp masajını, hemşirelerin %20 si tek el ile,%76 sı 2 parmak ile uygulanıyor demiştir. BEBEKLERDE KOMPRESYON BÖLGESİNİ NASIL SAYI YÜZDE SAPTARSINIZ? YANITSIZ 4 %8 İKİ MEME BAŞI ARASINDA HAYALİ BİR ÇİZGİ VARMIŞ 24 %48 GİBİ İŞARET VE DİĞER İKİ PARMAK YERLEŞTİRİLİR. PARMAĞIMIZI KALDIRDIĞIMIZ ANDA OLŞAN BÖLGE. İKİ MEME BAŞI ARASINDA HAYALİ BİR ÇİZGİ VAR 15 %30 GİBİ DÜŞÜNDÜĞÜMÜZ YERİN ORTASI STERNUMUN ALTI 5 %10 GÖBEĞİN ÜSTÜ 2 %4 TABLO 21:Bebekte kompresyon bölgesini hemşirelerin %48 i iki meme arasındaki hayali çizgiye işaret ve başparmağımızı kaldırdığımızda oluşan bölge,%30 u hayali çizginin ortası olarak belirtmiş. Bebeklerde Dolaşım Kontrolü Nerden Yapılır? Sayı Yüzde YANITSIZ 3 %6 KAROTİSTEN 40 %80 BRAKİAL ARTERDEN 4 %8 RADİAL ARTERDEN 2 %4 KONTROL ETMEM 1 %2 TABLO-22:Bebekte dolaşım kontrolünü hemşirelerin %80 i karotis arterden,%8 i brakial arterden yapıyor,%2 si kontrol etmiyor,%6 sı soruyu yanıtlamamıştır.

9 I.BURDUR SEMPOZYUMU 1567 Bebek ve Çocukta Cpr Yaparken Dolaşım Kontrolü Kaç Sayı Yüzde Siklusta Bir Kontrol Edilir? YANITSIZ 6 % % % %8 KONTROL EDİLMEZ 3 %6 TABLO-23:Bebek ve çocukta CPR yaparken dolaşım kontrolünü; hemşirelerin %60 ı 4 siklusta bir,%14 ü 10 siklusta bir,%8 i 20 siklusta bir yapıyor,%6 sı kontrol etmiyor,%12 si soruyu yanıtlamamış. Erişkinde CPR Yaparken Kaç Siklusta Bir Dolaşım Kontrol Edilir? Sayı Yüzde YANITSIZ 7 % % % %10 KONTROL EDİLMEZ 4 %8 TABLO-24:Erişkinde CPR yaparken kaç siklusta bir dolaşım kontrol edileceğini, hemşirelerin %48 i 4 siklusta,%10 u 20 siklusta kontrol edilmeli demiş,%14 ü soruyu yanıtlamamış,%8 i kontrol edilmez demiş. Erişkinde CPR Yaparken Kaç Siklusta Bir Dolaşım Kontrol Edilir? Sayı Yüzde YANITSIZ 7 % % % %10 KONTROL EDİLMEZ 4 %8 TABLO-25:Erişkinde CPR yaparken kaç siklusta bir dolaşım kontrol edileceğini, hemşirelerin %48 i 4 siklusta,%10 u 20 siklusta kontrol edilmeli demiş,%14 ü soruyu yanıtlamamış,%8 i kontrol edilmez demiş. SONUÇ VE ÖNERİLER Bu araştırma sonucunda kullanılan puanlama yöntemi değerlendirmesine göre 0-25 puan arası kötü,21-50 puan arası orta,51-75 puan arası iyi, puan arası çok iyi olarak değerlendirilmiştir. Yapılan anket sonucu puanlama sonuçları 0-25 puan arası 4 kişi(%8)kötü, puan arası 26 kişi(%52)orta,51-75 puan arası 19 kişi(%38) iyi, puan arası 1kişi(%2) çok iyi olarak değerlendirilmiştir.bu araştırma sonucunda anketin uygulandığı Burdur Devlet Hastanesi hemşirelerinin CPR(Kardiyo-pulmoner resüsitasyon) la ilgili eğitim ihtiyaçları saptanmıştır.bu eğitimin eğitim alan kişilere son değişiklikler yapılarak verilmesi daha iyi bir sonuç almalarının sağlayacaktır. Kaynaklar Basic Life Support Working Group of the European Resuscitation Council.The 1998 European Resuscitation Council guidelines for adult single rescuer basic life support.resuscitation, 1998 ; 37: Monsierus KG,De Cauwer HG,Bossaert LL.Felling for the caroid pulse is five seconds enough? Resuscitation 1996; 31: S3 Bush CM,Jones JS,Cohle SD,Johnson H.Pediatric injuries from cardiopulmonary.resuscitation.amm Emerg Med 1996 ;28: MartherCO Kelly S.The palpation of pulses.anasthesia 1996;51: Bahr J,Klinger H,Panzer W, Rode H,KettlerD.skllins of lay people in checking the carotid pulse.resuscitation 1997;35:23-6 Peadiactic life support Working group of the European Resusucitation Council.The 1998 European Resusucitation Council guindelines for paediatric life support.resuscitation 1998;37: Handley JA,Handley AJ.Four-step CPR- İmproving skill retention.resuscitation 1998;36:3-8 Kaye W,Mancini ME.Teaching adult resustation in the United States-time for a rethink.resuscitation 1998;37: Ochoa FJ,Ramalle-Gomara E,Carpintero JM,Garcia A,Saralegui I.Competence of healht professionals to check the caroid pulse.resuscitation1998;37:173-5 Van Hoeyweghen RJ, Bossaert LL, Mullie A, Calle P, Martens P, Buylaert WA, Delooz H.Quality and efficiency of bystander CPR.Belgian Cerebral resuscitation 1993;26:47-52