RİSK DEĞERLENDİRME BÜLTENİ

Transkript

1 2016 RİSK DEĞERLENDİRME BÜLTENİ Hasar servisi ve underwriterlar için mühendislik branşı risk ve hasar değerlendirmeleri RÜZGAR ENERJİ SANTRALLERİ Sayı: 2016/02 Ekol Sigorta Ekspertiz Hizmetleri Limited Şirketi Ocak 2016 Risk ve Mühendislik Grubu Bülteni

2 Rüzgar Enerji Santralleri İşletmelerinin Sigortalanmasında Olası Riskler ve Risklerin Değerlendirmeleri 1. Rüzgar Enerjisi Nedir? Rüzgâr enerjisi, rüzgârı oluşturan hava akımının sahip olduğu hareket (kinetik) enerjisidir. Bu enerjinin bir bölümü yararlı olan mekanik veya elektrik enerjisine dönüştürülebilir. Rüzgârın gücünden yararlanılmaya başlanması çok eski dönemlere dayanır. Rüzgâr gücünden ilk yararlanma şekli olarak yelkenli gemiler ve yel değirmenleri gösterilebilir. Daha sonra tahıl öğütme, su pompalama, ağaç kesme işleri için de rüzgâr gücünden yararlanılmıştır. Günümüzde daha çok elektrik üretmek amacıyla kullanılmaktadır. Fosil yakıt yöntemlerde atmosfere zararlı gazlar salınmakta, bu gazlar havayı ve suyu kirletmektedir. Rüzgârdan enerji elde edilmesi sırasında ise bu zararlı gazların hiçbiri atmosfere salınmaz, dolayısıyla rüzgâr enerjisi temiz bir enerjidir, yarattığı tek kirlilik gürültüdür. Pervanelerin dönerken çıkardığı sesler günümüzde büyük ölçüde azaltılmıştır. Toprak, kutuplardan ekvatora doğru artış göstererek güneş tarafından eşit olmayacak şekilde ısınmaktadır. Ayrıca karalar denizlerden daha çabuk ısınır (ve soğur). Isı farkı, global atmosferik ısı yayma sisteminin toprak yüzeyinden stratosfere doğru uzanmasını sağlar. Bu rüzgâr hareketleri sonucunda depolanan enerjinin çoğu, rüzgârın hızının 160 km/s aştığı yüksek rakımlarda bulunabilir. Sonuçta, rüzgâr enerjisi toprak yüzeyinde ve atmosfer boyunca, sürtünmeden yayılmaya kadar her türlü şekle dönüşür. Tahmini 72 TW (Tera Watt) olan toprağın potansiyel rüzgâr gücünden ticari olarak faydalanılabilitedir. 2. Dünya ve Türkiye de Rüzgar Enerjisi Yenilenebilir enerji kaynaklarına olan ilginin giderek artmasıyla birlikte, rüzgar enerjisi yatırımları da tüm dünyada hızla artmaktadır. Küresel Rüzgar Enerjisi Konseyi (GWEC) Rüzgar İstatistikleri verilerine göre rüzgar enerjisi üretiminde Çin dünyada lider konumdadır. Çin i Amerika takip etmektedir. Avrupa da rüzgar enerjisinde öncü ülkelerden biri olan Almanya ise üçüncü sırada yer almaktadır. Yüksek rüzgar potansiyeline sahip olmasına rağmen, Küresel Rüzgar Enerjisi Konseyi (GWEC) verilerine göre Türkiye potansiyel - toplam kurulu kapasite dengesine göre oldukça geridedir. Grafik 1. Toplam Rüzgar Gücü Kapasitelerine Göre İlk 10 Ülke, Kaynak: GWEC Global Wind Statistics

3 Türkiye Rüzgar Enerjisi Birliği (TUREB) verilerine göre 2006 yılında 51 MW kümülatif kuruluma sahip olan ülkemizde 2015 yılına gelindiğinde 4.192,8 MW kümülatif kurulum gerçekleşmiştir. Şekil 1. de görüldüğü üzere ülkemizde üretimin en yoğun olduğu bölgeler Marmara ve Ege bölgeleridir. Grafik 2.Türkiyedeki Rüzgar Enerjisi Santralleri İçin Kümülatif Kurulum, Kaynak: Türkiye Rüzgar Enerjisi İstatistik Raporu, TUREB Resim 1.Türkiyedeki Rüzgar Enerjisi Santrallerinin Bölgesel Dağılımı, Kaynak: TUREB

4 3. Rüzgar Enerji Santrallerinin Sigortacılık Sektörü İle İlişkisi: Son yıllarda büyük bir ivme ile gerçekleşen kurulu kapasite artışı ile doğru orantılı olarak Sigorta Sektörü de belirgin şekilde etkilenmiştir. Rüzgar Enerji Santrallerinin sigortacılık sektörü ile ilişkisi incelerken doğrudan ve dolaylı kazanımlardan bahsedilmelidir. Santraller kurulurken enerji sektörü ile ilgili poliçe üretimi doğrudan bir etki ile artarken santraller için gerekli makine tesisatın imalatını yapacak olan firmaların da yeni yatırım yapma ihtiyacı nedeniyle makine imalat sektöründe de pazarın hareketlenmesini sağlamaktadır. Rüzgar Enerjileri Santralleri projeleri de diğer enerji santralleri projelerinde olduğu gibi yatırım meblağının yüksek olduğu büyük çaplı projeler olduğundan, proje finansmanında yatırımcının uzun vadede santral projesinin maruz kalabileceği riskleri kapsayan sigorta poliçesinin yapılmış olmasını talep etmektedirler. Genel olarak Rüzgar Enerjileri Santrallerinde projenin montajından önce, montaj sırasında ve enerji üretimi sırasında oluşabilecek riskleri ayırmak ve bu safhalara uygun riskleri tespit ederek teminat altına almak suretiyle yapılmaktadır. Projenin başlamasından önce Nakliyat Poliçesi, inşaat montaj sırasında Tüm Riskler Poliçesi, proje tamamlanıp üretime geçildikten itibaren Yangın Poliçesi, Elektronik Cihaz, Makine Kırılması ve Kar Kaybı İş Durması Poliçeleri ile olası riskler teminat altına alınabilmektedir. Avrupa ülkelerinde yapılan sigorta uygulamalarında ise Kar Kaybı İş Durması poliçeleri sıklıkla satın alınan poliçelerdir. Kar Kaybı İş Durması poliçeleri projenin işletmeye alınmasından sonra gündeme gelmektedir. Rüzgar Enerji Santrallerinin işletmeye alınmasından sonra meydana gelebilecek en önemli risk unsuru ise herhangi bir hasar nedeni ile enerji üretiminin durmasıdır. Bu durum projeden elde edilecek gelirin azalmasına dolayısıyla yatırım maliyetlerinin artmasına yol açmaktadır. 4. Rüzgar Enerji Santrallerinde Meydana Gelen Riskler ve Hasar Çeşitleri Rüzgar Enerji Santrallerinde meydana gelen hasarlar değerlendirildiğinde yapısal hasarlar, yangın, fırtına, yıldırım, buzlanma, nakliyat, hırsızlık, kötü niyetli hareketler ve diğer hasarların meydana geldiği istatistiki veri olarak tespit edilmiştir. İstatistiki veriler 1980 yılından beri dünya genelinde her yıl güncellenmekte olan rüzgar enerji santralleri hasar verileri incelenerek oluşturulmuştur. Tabloda resmi kayıtlara geçmiş olan toplam 1826 hadisenin nedenine ilişkin detay bilgi verilmektedir. (Resim 2)

5 Resim yılları arasında meydana gelen hasar kayıtları

6 Yapılan istatistiki incelemelere göre hasar frekanslarına göre sıralama yapılırsa en fazla görülen hasar tipinin yapısal sorunlar olduğu gözlemlenmiştir. Yapısal sorunlar nedeniyle meydana gelen hadiseleri sırasıyla; Yangın, Nakliyat-Montaj, Yıldırım, Buzlanma ve Hırsızlık hasarları takip etmektedir. [KATEGORİ ADI] [KATEGORİ ADI] [KATEGORİ ADI] Yapısal Hasarlar Yangın [KATEGORİ ADI] Diğer [KATEGORİ ADI] [KATEGORİ ADI] Nakliyat - Montaj Yıldırım Buzlanma [KATEGORİ ADI] Hırsızlık 4.1. Yapısal Hasarlar Grafik 3. Hasar Tiplerinin Meydana Gelme Sıklığına Göre Dağılımı Bir rüzgar türbininde meydana gelen yapısal hasarların anlaşılabilmesi amacıyla öncelikle türbin yapısından bahsetmek gerekir. Basitçe bir rüzgar türbinini ana elemanları; Nasel(Nacelle) Kanatlar Kule Temeldir. Resim 3. Rüzgar Türbininin Ana Elemanları

7 Nasel(Nacelle): İçerisinde vites kutusunu, düşük ve yüksek hız millerini, jeneratörü, kontrol ünitesini ve freni bulundurur. Kanatlar: Kanatlara çarpan rüzgar, kanatları kaldırarak döndürür. Döndürme hareketinin elde edildiği elemandır. Kule: Tepe düzlemine gövdenin yerleştirildiği elemandır. Temel: Kulenin sabitlendiği yapıdır. Nacell içerisinde bulunan ana ekipmanlar ise Resim 4 te açıklanmıştır. Resim 4. Nacell içerisinde bulunan ana ekipmanlar Anemometre ve Rüzgar Gülü: Rüzgar hızını ölçer ve kontrol sistemine iletir. Paratoner: Yıldırımdan korunmak amacıyla kullanılır. Nasel Kontrol Kabini: Belirli rüzgar hızlarında türbini durdurur veya başlatır. Jeneratör: Mekanik enerjiyi elektriğe dönüştürür.

8 Fren Sistemi: Acil durumlarda mekanik, elektriksel, hidrolik olarak uygulanan bir disk ile rotorun hareketini durdurur. Dişli Kutusu: Düşük ve yüksek hız şaftlarının yataklandığı mekanizmadır. Rotorun bağlandığı düşük hızlı şafttan gelen düşük devirli dönme yükünü yüksek hız şaft için yüksek devire yükseltir. Yaw Sistemi: Türbinin rüzgar yönünde dönmesini sağlar. Pitch Kontrol Sistemi: Kanatların rüzgara göre konumlandırılmasını sağlar. Hasar kök nedenlerinin incelenebilmesi amacıyla sistemin temel parçalarında meydana gelen hasar frekanslarının tespit edilmesi önem arz etmektedir. Grafik 4 de görüleceği gibi hasar frekansları yüksek olan temel yapı elemanları Generatör, Transformatör, Kanatlar, Dişli Kutuları ve Kule olarak göze çarpmaktadır. Grafik 4. RES Temel Parçalarında Hasar Frekansı

9 Hasar sonrası sigorta şirketlerinden talep edilecek olan tazminat tutarları ile RES parçalarının yatırım bedelleri doğrudan ilişkilidir. RES leri için yatırım maliyetlerini oluşturan ekipmanlardan en yüksek maliyet generatör ve güç elektroniğine aittir. Takip eden yüksek maliyetler sırasıyla kule, rotor ve nasel gruplarındaki mekanik aksamın tamamı, kanatlar ve temellerdir. Grafik 5. RES Parçalarının Yatırım Bedelleri Daha detaylı bir analiz ile yapısal elemanlar bazında inceleme yapıldığında tazminat talep edilen ekipmanların frekans dağılımı Grafik 6 da verilmektedir. Grafik 6. RES Parçalarının Hasar Tazminat Bedelleri

10 Maliyet olarak genel dağılım ise Grafik 7 de verilmiştir. Grafik 7. RES lerde Ortalama Hasar Tazminat Talepleri Generatör Generatör arızaları genel olarak şu nedenlerle meydana gelmektedir: Generatör Hataları Endüktif Dengesizlik Elektriksel Asimetri Kısa Devre Aşırı Titreşim Aşırı Isınma Sıcaklık Limitinin Aşılması Sensör Hataları

11 Resim 5. Generatör Kök Neden Ağacı Gövde RES ler; a) Kanatlara etki eden rüzgâr gücünden, b) Türbin-Generatör (T-G) Şaftı üzerindeki elektromekanik güçten kaynaklanan son derece büyük mekanik güçlerin hakim olduğu tesislerdir. Bu güçler, eğer, tasarımda, malzemede, tesiste, işletmede iyi yönetilemez ise, gövde bükülebilir/devrilebilir/yıkılabilir. Dünyada en çok kullanılan rüzgar türbini gövdesi boru tipi çelikten yapılan ve flanşların cıvata ile birbirine bağlandığı tip gövdelerdir. Genellikle zorlu hava şartlarına maruz kalan kule, üzerine gelen rüzgar yayılı yükünü karşılayamayarak eğilir veya devrilir. Tasarımda seçilen cıvataların çalışma şartlarına uygun olarak seçilmeleri, mukavemet azalmalarına karşı periyodik olarak bakımlarının yapılması, montaj esnasında civatalar sıkılırken uygulanacak torka dikkat edilmesi gerekmektedir. Resim 6. Yıkılan Gövde

12 AKTARMA SİSTEMLERİ (Emniyet Pimleri - Dişli Kutuları) Aktarma Sistemlerinde Diş Kırılması Normal bir rüzgar türbin pervanesinin hızı d/d iken bir jeneratörün optimum hızı d/d civarındadır. Bu nedenle dönme hızının jeneratör ile senkronizasyonun yapılabilmesi amacıyla dişli kutuları kullanılır. Son yıllarda Direct Drive adı verilen türbin sistemleri kullanılmakta olsa da türbinlerin büyük bir çoğunluğunda dişli kutuları bulunmaktadır. Bu nedenle dişli kutularında meydana gelen hasarların incelenmesi önem taşımaktadır. Dişli kutularında aşınma, korozyon, abrasyon, adezyon, aşırı ısınma, yatak aşınması, sürtünme korozyonu, eksen kaçıklığı gibi bir çok hasar sebebi mevcuttur. Yağsız çalışma ve montaj hataları, dişli kutularında karşılaşılan hasarların ana sebepleridir. Bahse konu nedenlerden her biri türbin ile generatör şaftları arasındaki güç farkının ortaya çıkmasına, dolayısıyla hasara neden olmaktadır. Resim 7. Dişlilerde Görülen Hasarlar

13 Cıvata Kırılması (Kesilmesi) Cıvata kesilmesinin başlıca nedenleri şu şekilde sıralanabilir: Kalitesiz malzeme, Paslanma, Asitli ortam, Eksantrik dönme ve Titreşim (Vibrasyon), Metal yorulması, Şaft üzerinde aşırı torkun ortaya çıkması, RES park edilirken kanat açılarının sıfırlanmasının unutulmuş olması Civata kesilmesi sonucunda; Kanatlar, Kulenin kademeleri birlikte veya ayrı ayrı olarak devrilir ve yere düşer. Resim 8. Cıvata Kırılmaları

14 Emniyet Pimlerinden Beklenen Mukavemetin Sağlanamaması Türbin jeneratörü ile dişli kutusunu bağlamak için emniyet pimleri kullanılmaktadır. Bu pimler aşırı yükleme meydana geldiğinde kırılıp dişli kutusu ile jeneratör arasındaki bağlantıyı kesme ve sistemin olumsuz etkilenmemesi görevini üstlenirler. Yapılan montaj, imalat ve tasarım hataları nedeniyle emniyet pimlerinin acil durumlar dışında da kırılarak gereksiz yere türbinleri durdurma riski vardır. Resim 9. Emniyet Pimleri Kanat Hasarları Rüzgar türbinlerinin kanat kısımlarında meydana gelen hasarların en önemli sebebi kanatlarda meydana gelen yorulmadır. Bu tip hasarlar genellikle pervanelerin kök bölgesine bağlandığı yerlerde meydana gelir. Yorulma nedeniyle meydana gelen hasarlar yüksek yorulma yüklerinde daha kısa sürede meydana gelirken kanat tasarımının iyi yapılması ile kanat ömürleri arttırılabilir. Kompozit kanatta oluşan hasarlar incelendiğinde, gövde kısmından kanat kısmına geçen bölgelerin kesit değişiminden dolay en zayıf bölgeleri oluşturduğu gözlemlenir. Meydana gelen gerilme yığılmaları sebebiyle yüzey kısımlarda çatlaklar meydana gelir. Artan gerilme yığılmaları sebebiyle oluşan çatlaklar çok hızlı bir biçimde ilerlemeye devam eder. Santralın türbin bıçaklarının hatalı bir şekilde park edilmesi (Türbin bıçaklarının yüzeylerinin rüzgarın akış yönünde paralel olması gerekir iken dik olarak park edilmiş olması) sonucunda somun/cıvatalarını kırarak boşalması ve yere düşerek parçalanması şeklinde gerçekleşen hasarlarla da karşılaşılmaktadır. Santralın içindeki elektromekanik alet/cihaz/ekipmanları kontrol eden kontrol sisteminin kartlarının bir nedenle yanması ve bu elektromekanik alet/cihaz/ekipmanların kontrol edilemez hale gelerek, hızlarının artması/düşmesi/durması/kopması sonucunda santralın diğer elemanlarına çarpması veya yere düşmesi sonucu oluşan hasarlar mevcuttur. Türbin kanatlarında gözlemlenen bu hasarlar birçok sebeple meydana gelebilir. Aşağıda kök sebepler grafiği yer almaktadır

15 Resim 10. Kök Neden Analizi Kanat Hasarları Fren Mekanizmasında Boşalma Veya Pitch Mekanizmasında Kilitlenme Sonucunda Ortaya Çıkan Aşırı Hız Ve Kanat Hasarı Aşırı hız, kanatlarda santrifüj kuvvetinin artmasına ve buna bağlı olarak da parçalanmaya yol açar. Resim 11. Kanat Hasarı

16 4.2. Yangın Rüzgar türbinlerinde oluşan hasarların yaklaşık %30 u yangın nedeniyle meydana gelmektedir. Yangın riskinin yüksek olmasındaki temel sebep rüzgar türbinin kolay tutuşabilen materyallere (hidrolik yağlar ve yağlayıcılar, kompozit materyaller) sahip olmasıdır. Raporlanan yangınların %90 ında yangına maruz kalan türbinlerin kullanılamaz hale geldiği tespit edilmiştir. Ya da kanatlar, nasel, mekanik ve elektrik komponentler büyük oranda hasar görmüştür. Potansiyel kıvılcım kaynakları; aşırı ısınan mekanik ekipmanlar(dişli kutusu, fren diskleri), elektrik tesisatında meydana gelen arızalar veya yıldırım gibi doğal nedenlerdir. Batı ülkelerinde 1970 den beri kayıtlı olan yangın hadiseleri 1995 ve 2015 yılları arasında yükseliş trendine geçmiştir. Bunun başlıca sebebi kurulu gücün artmasına rağmen koruyucu teknolojilerin yeterince gelişmemesidir Nasel İçerisinde Bulunan Yanıcı Sıvıların Yangın Riskine Etkisi Nasel deki aktarma sisteminde 450 litre (iki varil) gres yağı bulunmaktadır. Yanan malzeme bu yağdır. Doğrudan sürücülü (direct drive) türbinlerde bu risk yoktur. Dişli yağları, transformer yağları, hidrolik yağlar ve yağlayıcı yağları bunlara örnek olarak verilebilir. 1 MW altındaki türbinlerde transformer kulenin tabanında bulunur. Buna karşın 1 MW üstü türbinlerde naselde bulunur. Bu durum naselde yangın riskini dramatik bir şekilde arttırmakla birlikte olası bir yangına müdahale imkanını yüksek oranda kısıtlamaktadır Elektrik, Mekanik ve Elektromekanik Aksamların Yangın Riskine Etkisi RES lerde yangın, elektrik üretim, besleme ve çevirim sistemindeki kısa devreden veya aşırı akımdan başlar. Garfik 8 de ekipmanların yangın riskine etki oranları gösterilmektedir. Söz konusu riskin bertaraf edilmesi projenin doğru tasarlanması, kaliteli ekipman kullanımı, montaj işlerinin profesyonellerce yapılarak sıkı bir şekilde denetlenmesi, bakım onarım koşullarına yüksek önem verilmesi ile mümkündür. Grafik 8. Kök Neden Analizi Kanat Hasarları

17 Kablolar RES lerde kule boyunca aşağıya inen 24 adet kolon kablosu bulunmaktadır. Bu kablolar ekonomi nedeniyle Bakır-Alüminyum-Bakır şeklinde tasarımlanmakta ve tesis edilmektedir. Söz konusu tasarım RES lerde meydana gelen yangınların büyük oranda sebebi olmaktadır. Resim 12. Kablo Düzeni Yangının Başlangıç Noktası, naselden 10 metre aşağıdaki bakır-alüminyum bağlantı elemanıdır. Bakır-Alüminyum ve Alüminyum-Bakır geçişlerinde aşağıda örneği gösterilen bağlantı elemanı kullanılmaktadır. Kablonun bağlantı elemanının aynasına iyice intibak edebilmesi için kabloların uçlarına kablo başlıkları takılmaktadır. Söz konusu eleman bakır-alüminyum ve alüminyum-bakır kablo geçişlerinde bağlantı (tutturucu, birleştirici) aparat olarak kullanılmaktadır. Resim 13. Bağlantı Elemanı

18 Resim 14 de görüldüğü gibi söz konusu bağlantı tasarımı uygulanırken herhangi bir nedenle boşluk oluşmaktadır. Oluşan bu boşluk nedeniyle ark oluşmaktadır. Resim 14. Bağlantı Boşlukları Bağlantı Elemanındaki boşluğun nedeni, muhtemelen dikey durumdaki alüminyum kablonun kendi ağırlığı ile kelepçelerinden sıyrılarak aşağıya doğru kayması ve / veya montaj hatalarıdır. Resim 15. Bağlantı Boşluk Nedenleri

19 Ark sonucunda bağlantı elemanının içinde meydana gelen gaz sıkışması ve balonlaşma sonucunda elemanın dış yüzeyinde delinmeler oluşmaktadır. Bu delinmeler bu kabloda ark ve kısa devre olduğunun işaretidir. Resim 16. Hasara Uğrayan Bağlantı Elemanları Ekonomi sağlamak için Bakır-Alüminyum-Bakır bağlantının tercih edilmesi ve tesis esnasındaki kötü işçilik kaynaklı risk unsurunu bertaraf edilmesi ancak ve ancak kolon kablolarının eksiksiz olarak bakırdan yapılması ile mümkündür Rüzgar Türbinlerinde Yangından Korunma Pasif Yangın Koruma Yöntemleri Yıldırım korunma tertibatı Hidrolik ve yağlama yağlarının kolay yanabilir olmaması Naselde Isı Bariyeri, Mümkün İse Pasif Durdurucular Bakım sırasında sıcak işten olabildiğince kaçınılması, yapılacak ise tedbirlerin alınması Kritik sistemlerin sıcaklık ölçümlerinin süreklilik arz etmesi

20 Aktif Yangın Koruma Yöntemleri(Yangında devreye giren sistemler) Algılama Sistemleri(Alev, Isı, Duman) Yangın Söndürme Sistemleri (Gazlı) 4.3. Yıldırım Rüzgar türbinleri bulundukları konum ve yapıları itibariyle çok yüksek oranda yıldırım riski taşımaktadır. Rüzgar türbinlerinde yıldırım hasarları büyük tahribata yol açabilir. Genellikle yangınla sonuçlanan bu olaylar türbinin tamamen tahrip olmasına neden olarak büyük maddi kayıplara yol açmaktadır. Yıldırım Düşmesi nedeniyle kanat kopması ve buna bağlı olarak ortaya çıkan dengesizlik ve yıkılma hadiseleri ile sıklıkla karşılaşılmaktadır. Resim 17. Yıldırım Hasarı Yıldırım riskinin bazı önlemler alınarak minimize edilmesi gerekmektedir. Bir sistemin yıldırıma ve aşırı gerilime karşı korunabilmesi için topraklama sistemi, eş potansiyel sistem, iç yıldırım ve dış yıldırımlık sistemlerinin entegrasyonu oldukça önemlidir Topraklama Sistemi Topraklama sistemlerinde dikkat edilmesi gereken en önemli husus topraklama direncinin zaman içerisinde yükselmesidir. Buna etki eden en büyük faktör korozif etkidir. Bu nedenle temel topraklamasında kullanılacak galvaniz şeritlerin paslanmaz çelik olması ve kalınlıklarının DIN EN standartına uyum göstermesi gerekir. Ülkemizde de bu standartlar TS EN ile belirtilmiştir. Ayrıca her bağlantı noktasında korozyon bantının kullanılması tesis sürekliliği için önem teşkil etmektedir. Temel topraklanması planlanması tesis zemin etüdünün yapılması sonucunda elde edilen özgül direnç kapsamında yapılan hesaplarla yapılmalıdır. Donma özelliği olan kimyasallarla sistem güçlendirilmelidir.

21 Eş Potansiyel Sistemi Eş potansiyelleme topraklamada en güvenilir sistemlerdendir. Bir sistemdeki tüm topraklamalar ve metal bölümler, eş potansiyel baraları ile birbirlerine bağlanmalıdır. Böylece, topraklama ve herhangi iki metal arasında oluşabilecek gerilim farkı önlenmiş ve tüm noktalarda eş potansiyelleme sağlanmış olur İç Yıldırımlık Sistemleri Bu sistemler doğrudan yada dolaylı gelen yıldırım darbelerini yapı içerisindeki elektrikli yada elektronik cihazları koruyarak toprağa güvenli olarak aktarılmasını sağlayan devre elemanlarıdır Dış Yıldırımlık Sistemleri Paratoner ve Faraday Kafesi olmak üzere iki kısımda incelenebilir. Rüzgar türbinlerinde nasel içerisinde kullanılan faraday kafesleri mevcuttur. İki sistem kıyaslanırsa faraday kafesi daha yüksek maliyetli fakat yıldırım deşarjının saçaklı etkilerinden korunmak amacıyla paratoner ile birlikte kullanılması gereken bir sistemdir Buzlanma Türbin kanatları olumsuz hava şartları nedeniyle buzlanma hasarlarına maruz kalabilir. Kanatlarda buzlanma nedeniyle mekanik yüklenmenin artması, dengesizlik ve torkun yükselmesi ve buna bağlı olarak da kanatlarda kopma/düşme ve parçalanma şeklinde hasarlar meydana gelmektedir. Özellikle off-shore türbinler için geçerli olan bu arıza nedeni, Türkiye için fazla geçerli değildir. Türbinlerin buzlanmasını önlemek için tasarımlar uygun yapılmalı, buzlanma olayı fark edilir edilmez türbin durdurulup temizlik çalışması yapılmalıdır. BUZLANMANIN ETKİLERİ RT İŞLETMEDE RT ÇALIŞMIYORKEN RT DURDURULMUŞ Aerodinamik Verimliliğin Azalması Üretimin Azalması X X X Gürültü Artması X X Vibrasyon X X Mali Kayıplar X X X Yük Artması X X X Problemli Başlama X X Grafik 9. Buzlanmanın Etkileriı

22 4.5. Hırsızlık Rüzgar Enerji Santrallarında kullanılan malzemelerin maddi değerinin yüksek olması nedeniyle hırsızlık olaylarıyla sıklıkla karşılaşılmaktadır. Çoğunlukla santrallerde bulunan bakır kablolar kesilerek çalınmaktadır. Hırsızlık riskine karşı alınması gereken önlemler şu şekilde sıralanabilir; Güvenlik personellerinin santral alanında 7 / 24 bulunması ve sahayı sürekli olarak kontrol etmesi, CCTV sistemi ile sürekli olarak gözetlemelerin yapılması, Geceleri çevre aydınlatmalarının yapılması, Santral çevresinin tel çitler ile çevrilmesi, hırsızlık riskine karşı alınacak tipik önlemler olarak görülebilir Nakliyat - Montaj RES kurulum aşamasında nakliyat ve montaj hasarları ile sıklıkla karşılaşılmaktadır. RES parçaları; aşırı büyük, ağır ve uzun parçalardır. Bu nedenle taşınmalarında büyük problemler ortaya çıkmaktadır. Özellikle ülkemizde kurulan RES ler için gerekli ekipman temininin yurt dışından yapılması gerekliliği nakliyat sırasında meydana gelen risk unsurlarının artmasına neden olmaktadır. Deniz yoluyla taşınan Nasel, Hub gibi mekanik özelliği olan malzemeler, yol boyunca deniz ve yağmur suyundan korunabilmesi için güverte altına yüklenmektedir. Kanat ve kulelerde bu tip bir zorunluluk yoktur. Kara taşımacılığı yapılırken ise şehir içinden yapılan taşımalardan olabildiğince kaçınılır. Arazide taşınmaları ise, özel uzmanlık, dikkat ve özen gerektirir. RES temel ekipmanlarının ağır ve büyük parçalar olması ve sistemin uzun süre güvenilirliğini koruyabilmesi için montaj faaliyetlerinin de uzmanlarca yapılması gerekmektedir. Aksi takdirde RES kurulumundan sonra ilk birkaç yıl içerisinde sistemin tamamen hasar görerek kullanılamaz duruma gelmesi, dolayısıyla yüksek maliyetlere katlanılması kaçınılmaz bir durumdur. Riskin azaltılması montaj sonrası yapılacak olan 3. Şahıs şirketlerinin profesyonel denetimlerine de bağlıdır Kar Kaybı Kar kaybı poliçeleri hazırlanırken hasar frekanslarını ve tesisi durdurma süreleri önemli parametrelerdir. Ekipman odaklı duruş süreleri karşılaştırma grafiği aşağıda verilmiştir. Grafik 10. Ekipman Odaklı Duruş Süreleri

23 5. Sonuç ve Değerlendirme: Rüzgar enerji santralleri ile ilgili elde edilen bilgiler ve bulgular, yoğun araştırmalar sonucunda bölgesel pazarlar ve üreticiler ile yapılan görüşmeler ve hasar tecrübelerimiz sonucunda toplanan istatistiklerden derlenmiştir. Rüzgar Enerji Santralleri projelerinde diğer enerji santralleri projelerinde olduğu gibi kesintisiz bir sigortalanma sürecinin gerçekleştirilmesi en önemli husustur. Nakliyat poliçesi ile başlayacak bu sürecin İnşaat / Montaj Tüm Riskler poliçesi ile devam edip, proje tamamlandıktan sonra Yangın Poliçesi, Makine ve Elektronik Cihaz Poliçeleri ile bütün süreçle beraber santralin tamamı teminat altına alınmalıdır. Bu durum iç içe geçen bütün üretim süreçlerini korumayı hedeflemektedir. Rüzgar Enerji Santrallerinde Rüzgar / Fırtına kaynaklı devrilme hadiseleri ile karşılaşılabilmektedir. Asli görevi rüzgardan enerji üretmek olan Rüzgar Enerji Santralleri bu hava şartlarına uygun olarak tasarlanmalıdır. Bu nedenle standart poliçe metinlerinde yer alan fırtına tanımının Rüzgar Enerji Santralleri için özel olarak düzenlenmesi, Bofor skala sınır değerleri temel alınarak ani ve beklenmedik risk tanımının açıkça yapılması gerekmektedir. Detaylıca bahsedildiği üzere Rüzgar Enerji Santrallerinde hasar frekansı en yüksek olan hasar tipi yapısal hasarlardır. Bu nedenle poliçeleşme sürecinde projelerin temin edilerek incelenmesi, risk mühendislerince montajın projeye uygunluğunun tespit edilmesi önem arz etmektedir. Olası bir hasar durumunda ise yapısal hasarların meydana gelmesinde en büyük etken olan bakım onarım koşullarının sağlanıp sağlanmadığının belgelendirilmesinin talep edilmesi gerekmektedir. Santralde kullanılan ekipmanların garanti süreleri uzundur. Kar kaybı ve İş durmasına yol açabilecek bir hasarın garanti şartları açısından mutlaka incelenmesi ve hasar kök nedenin tam tespiti çok önemlidir. Kar kaybı ve iş durmasına yol açabilecek en büyük risk ise; şebeke bağlantısında oluşabilecek sorunlardır. Depolanması mümkün olmayan, üretilen enerjinin eş zamanlı olarak şebekeye verilmesi gerekmektedir. Şebekeye aktarım hattında görevli ekipmanlarda ya da şebekenin kendisinde oluşacak bir sorun iş durması açısından ağır sonuçlara yol açacaktır. Bu nedenle teminat verilecek ise uzman risk mühendislerinde santral dışında şebeke bağlantılarının özenle incelenmesi gerekmektedir. Sistemin sigortalanma aşamasında resmi başvuru işlemlerinde hazırlanması gereken aşağıdaki belgelerin temini zorunlu tutulmalıdır. Bu belgeler ile santralin özellikleri ve taşıdığı risklerin anlaşılması daha kolay olacaktır. EDAŞ bağlantı görüşü TEDAŞ proje onayı TEDAŞ tesis kabulü raporu Sonuç olarak Türkiye de enerji üretim kaynakları sınırlıdır. Türkiye nin coğrafi konumu değerlendirildiğinde çok yüksek bir alternatif / temiz enerji potansiyeline sahiptir. Elektrik enerjisi üretimi için Rüzgar Enerji Santral yatırımları büyük bir hızla devam etmektedir. Bu durumun farkında olan yabancı sermaye ve yerli yatırımcılar hızla pazarda yerlerini almaktadır. Genişleyen ve büyüyen yerel pazarın ihtiyaçlarını karşılayacak sigorta poliçeleri ise ancak ve ancak özel çalışmalar ile oluşturabilir. Hazırlanan bu bülten de yeni tasarlanacak poliçelerde farkındalık yaratmak amaçlanmıştır.

24 Kaynakça: 1- tr.wikipedia.org 2- GWEC Global Wind Statistics 3- TUREB - Türkiye Rüzgar Enerjisi İstatistik Raporu 4- Enerji Üretim Tesislerinde Risk ve Hasar Sunumu, Prof. Dr. Osman SEVAİOĞLU EKOL EKSPERTİZ MÜHENDİSLİK GRUBU Ayşe Nazlıer Efetürk Ayça Şener Hüseyin Kaycı Ali Ömer Yıldır Zühre Tamer Efe Eroğlu Sinan Deniz Erdim Dalkılıç Eksper Mühendislik / Yangın / Kredi Finans Eksper Mühendislik / Kimya Yüksek Mühendisi Eksper Mühendislik / Tarım Makinaları Mühendisi Risk ve Hasar Yönetmeni Uzman / Otomotiv Öğretmeni Risk ve Hasar Yönetmeni Hasar Uzmanı Risk ve Hasar Yönetmeni Uzman/Makine Mühendisi Risk ve Hasar Yönetmeni Uzman Risk ve Hasar Yönetmeni Uzman / Makine Mühendisi ***Bu bülten, konuyla ilgili çeşitli kaynaklardan derlenen bilgiler ile hasar ve risk alanındaki tecrübelerimiz çerçevesinde hazırlanmış olup, kendi görüşlerimizi içermektedir.