2000 li Yıllar / 8 Türkiye de Eğitim Bekir S. GÜR Arter Reklam Ağustos-2011 Ömür Matbaacılık Meydan Yayıncılık-2011

Transkript

1

2 Seri/Sıra No 2000 li Yıllar / 8 Kitabın Adı Türkiye de Eğitim Editör Bekir S. GÜR Yayın Hazırlık Arter Reklam ISBN Baskı Tarihi Ağustos-2011 Ofset Baskı ve Mücellit Ömür Matbaacılık Ömür Matbaacılık A.Ş. Beysan Sanayi Sitesi Birlik Caddesi No: 20 Haramidere İstanbul Tel: Faks: Copyright Meydan Yayıncılık-2011 Meydan Yayıncılık ve Reklam Ticaret Ltd. Şti Kuştepe Mah. Mecidiyeköy Yolu Cad., No:18, Seyfi Demirsoy Apt. A-Blok, Daire:14 Şişli / İstanbul Tel: Fax: e-posta: info@meydanyayincilik.com

3 2000 li Yıllar Türkiye de E itim Editör: Bekir S. GÜR

4

5 İÇİNDEKİLER Önsöz Bekir S. Gür li Yıllarda Türk Eğitim Sisteminin Genel Görünümü Zafer Çelik li Yıllarda Türkiye Eğitim Sisteminin Yönetimi Mehmet Şişman Statükodan Değişime: 21. Yüzyılın Başında Türkiye de Yükseköğretim Murat Özoğlu Restorasyon ve Toparlama Dönemi: Meslekî ve Teknik Eğitimde 2000 li Yıllar Mahmut Özer, Abdullah Çavuşoğlu ve Bekir S. Gür

6

7 ÖNSÖZ Bekir S. GÜR Türkiye modernleşmesinin Osmanlı modernleşmesinden aldığı önemli miraslardan biri, siyasal-toplumsal sorunların çözümünün eğitimde aranması olmuştur. Osmanlı da devleti kurtarma amacıyla başvurulan modernleşme politikalarının en önemli unsurlarından biri eğitim reformu olmuştur. Modernleşme sürecinin aktörlerinin önemli bir kısmı, devletin kurduğu yeni okullardan mezun olmuşlardır. Cumhuriyet in kurucu aktörleri de, kurulan devlete uyumlu olacak yeni bir toplum/ulus inşa etmek üzere, eğitim sistemine büyük önem atfetmişlerdir. Tevhid-i Tedrisat Kanunu, Latin Alfabesi nin kabul edilmesi, 1933 Üniversite reformu ve Köy Enstitüleri nin açılması, Cumhuriyet dönemi siyaset-eğitim ilişkisinin köşe taşları olarak hatırlanabilir. Eğitim, özellikle tek partili dönemde, siyasetin özverili bir hizmetçisi, toplum mühendisliğinin ve yeni değerleri aktarmanın etkili bir aracı olmuştur. Demokrasinin askeri müdahalelerle kesintiye uğradığı dönemlerde eğitim sistemi baştan sona yeniden yapılandırılmıştır. Toplumsal denetimin bir parçası olarak eğitim sistemi sıkı bir şekilde kontrol altına alınmıştır. 12 Eylül 1980 askerî darbe ve 28 Şubat 1997 Milli Güvenlik Kurulu (MGK) kararları sonrasında eğitim sistemine yapılan siyasî ve bürokratik müdahaleler, toplumun taleplerini bir takım anti-demokratik uygulamalarla kısıtlamıştır. Ekonomik alanda yaşanan liberalleşme, eğitim sistemine oldukça sınırlı ölçüde yansımıştır ların başlarında bir nebze rahatlayan eğitim sistemi, 28 Şubat sonrasında tekrar sıkı bir kontrole tabi tutulmuştur li yıllar, 1990 ların sonundaki kriz durumunun aşılmaya başlandığı, her yönüyle bir toparlanmanın ve restorasyonun hikâyesidir. Bir başka ifadeyle, hem eğitim sistemine birçok yapısal sorunlar hem de eğitim sistemine 12 Eylül ve 28 Şubat sonrası yapılan sert ideolojik müdahaleler, 2000 li 7

8 yıllarda Türkiye nin eğitime ilişkin birçok meseleyi yeniden ele almasını ve düzenlemesini zorunlu kılmıştır. 28 Şubat 1997 sonrasında, sekiz yıllık zorunlu ve kesintisiz eğitim başlamıştır; alelacele alınan bu karar, eğitimi hazırlıksız yakalamıştır. Buna ilaveten, 28 Şubat sonrası, Kemal Gürüz başkanlığındaki Yükseköğretim Kurulu nun (YÖK) üniversite giriş sisteminde imam-hatip liselilerin önünü kesmek için yaptığı değişiklikler, hem ortaöğretim hem de yükseköğretimde öğrenciler açısından telafisi mümkün olmayan büyük sorunlara yol açmıştır. Dahası, üniversitelerdeki başörtüsü yasağı yaygınlaştırılmış ve akademik bir tasfiyeye gidilmiştir. Demokrasinin ve eğitim süreçlerinin asıl öznesi olması gereken öğrenci, veli ve öğretim elemanları, kendi durumları hakkında karar alma konumundan iyice uzaklaştırılmışlardır. Elinizdeki kitaptaki birçok makalede ayrıntılı olarak ele alındığı üzere, 1998 yılında YÖK ün aldığı kararlar doğrultusunda, 1999 yılından itibaren tek aşamalı hale getirilen üniversite giriş sınavı sonucunda, liseler çökme noktasına gelmiş ve öğrencilerin okula devamsızlıkları kronikleşmiştir. Benzer şekilde, üniversite girişte farklı katsayı uygulamasına geçilmesi, meslek liselerine olan talebi olumsuz etkilemiştir. Farklı katsayı uygulaması ile birleşen Ağırlıklı Ortaöğretim Başarı Puanı (AOBP), eğitim sisteminin kısmen eşitlikçi yapısını altüst etmiş ve eğitim sistemini yükseköğretimden ilköğretime etkilemiştir li yıllar boyunca bu sıkıntıları aşmaya dönük çalışmalar yapılmıştır. Önce bir takım geçici tedbirler ve yama çözümler geliştirilmiştir yılında başlatılan sınavsız geçiş uygulaması, katsayının meslek liseleri üzerindeki olumsuz etkisini gidermek bir yana, katsayı dolayısıyla oluşan niteliksizliği derinleştirmiştir yılında iktidara gelen AK Parti, eğitim sisteminin nicel ve nitel sorunlarını çözme yönünde önemli adımlar gerçekleştirmiştir. Okullaşma oranlarının artırılması, müfredat değişikliği ve mesleki eğitimin restorasyonu gibi birçok alanda çalışmalar yürütülmüştür. Ayrıca, AK Parti, başta eğitim hak 8

9 ve özgürlüklerini kısıtlayan uygulamalar olmak üzere eğitim sistemindeki eşitsizliklerin ortadan kaldırılması için bazı adımlar atmıştır. Fakat bu adımlar, çeşitli zamanlarda, YÖK, Türk Silahlı Kuvvetleri, Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer ve yargı tarafından çeşitli engellemelere maruz kalmıştır. Bu engellerin zamanla ortadan kalkmasıyla birlikte, özellikle 2008 sonrası yükseköğretimde önemli değişikliklere gidilmesi mümkün olmuştur yılından günümüze, okul öncesinden yükseköğretime kadar eğitim alanında yaşananların ayrıntılı bir analizi elinizdeki kitapta mevcuttur. Burada, bu yaşananları tekrar etmek yerine, eğitim sisteminin yaşadığı dönüşümün genel hatlarına ilişkin bazı tespitlerde bulunmak istiyorum. MGK ve YÖK gibi bürokratik kurumlar tarafından alınan bir takım kararlar doğrultusunda eğitim sisteminin yeniden biçimlendirilmesi, eğitim sistemine ilişkin olarak kimlerin hangi kararları alma ve uygulama konusunda ne derece meşru olduğu sorusunu zihinlere getirmektedir. Gerçekten de, bir takım bürokratik kurumların, toplumun demokratik taleplerini dikkate almaksızın karar alması oldukça sorunludur. Toplum tarafından seçilmişlerin, eğitim konusunda karar almada ürkek davranmaları da, bu sorunu derinleştirmiştir. Türkiye de eğitim sistemi kurmak, eskiden beri askerlerin icra ettiği bir vazife olarak anlaşılmıştır. Anayasa dan, Milli Eğitim Temel Kanunu ile Yükseköğretim Kanunu na kadar eğitim sisteminin kurucu yapıtaşları hep demokrasinin sekteye uğradığı dönemlerin ardından belirlenmiştir. Eski bir Milli Eğitim Bakanı nın tespitiyle söyleyecek olursak, siviller millî eğitim sistemini belirlemeyi bir tabu olarak görmüş ve askerlerin kurduğu sistemin dışına çıkmamaya özen göstermişlerdir. (Gür, 2010) Türkiye de eğitim alanında 1990 lı yılların sonunda ve 2000 li yılların başlarında yaşanan gelişmelere bakılırsa, siyasetçilerin eğitim sistemini düzenleme görevini ürkek bir şekilde üstlendikleri görülür. Bununla birlikte, siyaset kuru- 9

10 munun, eğitim politikaları üretme kapasitesi de oldukça sınırlı kalmıştır. Bundan dolayı, eğitim sistemindeki değişiklikler, çoğu zaman bir sistem bütünlüğünden yoksun bir şekilde yapılmıştır. Bütün bunlara rağmen, Türkiye de 2000 li yılların ortalarına doğru ve sonrasında yaşanan gelişmeler, siyasetin bürokratik vesayetten nispeten kurtulması ve siyasi istikrarla birlikte, eğitim sisteminin de gittikçe toplumsal taleplere daha fazla cevap ürettiğini göstermektedir. Bunun en somut örneklerinden biri, yükseköğretim sisteminde gerçekleşmiştir li yıllarda YÖK ile toplum ve devlet organları arasındaki ilişkiler radikal bir dönüşüm geçirmeye başlamışlardır. Örneğin, yeni üniversite kurulması ve kontenjan artışına yıllardır ciddi bir toplumsal talep olmasına rağmen, 1990 lı yılların sonlarında ve 2000 li yılların başlarında üniversite öğrenci kontenjanlarında ciddi bir iyileşme söz konusu olmamıştır. Ancak 2000 li yılların sonlarına doğru, bu toplumsal talebin siyaset kurumu ve yükseköğretim bürokrasisi tarafından olumlu karşılanması sonucu, yükseköğretimde ciddi bir kapasite artışı gerçekleştirilmiştir. Avrupa Birliği bağlamında atılan bazı adımları (örneğin 2004 yılında yapılan bir yasa değişikliğiyle YÖK üyeleri arasından Genelkurmay temsilcisinin çıkarılmasını) saymazsak, 2000 li yıllar boyunca Türkiye de eğitim sisteminin normalleştirilmesi adına atılan neredeyse her adım, eğitim siyasallaştırılıyor denerek yoğun olarak tartışılmış ve zaman zaman engellenmiştir. Birçok düzenleme, pedagojik, idari veya felsefi bir eleştirinin konusu değil, doğrudan siyasi bir kavganın malzemesi olmuştur. Zaten Cumhuriyet kurulduğundan beri, en çetin siyasi çekişmeler, eğitim alanında yansıma bulmuştur. Köy enstitüleri, imam-hatip okulları, din eğitimi, ana dilde eğitim ve sekiz yıllık kesintisiz eğitim gibi konular üzerinden yürütülen tartışmalar, asla basit bir pedagoji meselesi olmamış, hem zaman zaman siyasetçiler arasındaki hem de siyaset ile asker arasındaki veya siyaset ile yargı arasındaki siyasî mücadeleleri yansıtmıştır. 10