TÜRK STANDARDI TURKISH STANDARD

Transkript

1 TÜRK STANDARDI TURKISH STANDARD TS 100 Ocak 2007 ICS EMA Apples. TÜRK STANDARDARI ENSTİTÜSÜ Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA

2 Bugünkü teknik ve uygulamaya dayanılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya çıkacak gelişme ve değişikliklere uydurulması mümkün olduğundan ilgililerin yayınları izlemelerini ve standardın uygulanmasında karşılaştıkları aksaklıkları Enstitümüze iletmelerini rica ederiz. Bu standardı oluşturan Hazırlık Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde görüşlerini bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşları ile kişilerin değerli katkılarını şükranla anarız. Kalite Sistem Belgesi İmalât ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşların sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite Standardlarına uygun olarak kurmaları durumunda TSE tarafından verilen belgedir. Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası) TSE Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin ilgili Türk Standardına uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü nün garantisi altında olduğunu ifade eder. TSEK Kalite Uygunluk Markası (TSEK Markası) TSEK Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin henüz Türk Standardı olmadığından ilgili milletlerarası veya diğer ülkelerin standardlarına veya Enstitü tarafından kabul edilen teknik özelliklere uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü nün garantisi altında olduğunu ifade eder. DİKKAT! TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir garanti söz konusu değildir. Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir. TÜRK STANDARDARININ YAYIN HAKARI SAKIDIR.

3 Ön söz Bu standard, Türk Standardları Enstitüsü nün Ziraat İhtisas Grubu nca TS 100 (1983) ün revizyonu olarak hazırlanmış ve TSE Teknik Kurulu nun 9 Ocak 2007 tarihli toplantısında kabul edilerek yayımına karar verilmiştir. Bu standardın daha önce yayımlanmış bulunan baskıları geçersizdir. Bu standardın hazırlanmasında, milli ihtiyaç ve imkanlarımız ön planda olmak üzere, milletlerarası standardlar ve ekonomik ilişkilerimiz bulunan yabancı ülkelerin standardlarındaki esaslar da gözönünde bulundurularak; yarar görülen hallerde, olabilen yakınlık ve benzerliklerin sağlanmasına ve bu esasların, ülkemiz şartları ile bağdaştırılmasına çalışılmıştır. Bu standard son şeklini almadan önce; bilimsel kuruluşlar, üretici/ imalatçı ve tüketici durumundaki konunun ilgilileri ile gerekli işbirliği yapılmış ve alınan görüşlere göre olgunlaştırılmıştır. Bu standardda kullanılan bazı kelime ve/veya ifadeler patent haklarına konu olabilir. Böyle bir patent hakkının belirlenmesi durumunda TSE sorumlu tutulamaz.

4

5 Elma ( /29439 RG.(2007:28) 0 Giriş Bu standard; elmanın tarifine, sınıflandırma ve özelliklerine, numune alma ve muayeneleri ile piyasaya arz şekline dairdir. 1 Kapsam Bu standard, tüketiciye taze olarak arz edilen elmaları kapsar. 2 Atıf yapılan standardlar ve/veya dokümanlar Bu standardda diğer standard ve/veya dokümanlara atıf yapılmaktadır. Bu atıflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste halinde verilmiştir. * işaretli olanlar bu standardın basıldığı tarihte İngilizce metin olarak yayımlanmış olan Türk Standardlarıdır. TS No Türkçe Adı İngilizce Adı TS ISO 874* Yaş meyve ve sebzeler Numune alma Fresh fruits and vegetables - Sampling TS 7278 Elma - Kontrollü atmosferde depolama Apples - Storage in controlled atmosphere kuralları TS 1221 ISO 1212 Elma - Soğuk depolama Apples - Cold storage 3 Tarifler 3.1 Elma Pyrus malus. türüne giren kültür ağaçlarının taze meyvesi. 3.2 Kara leke Elma ağacının yaprak, meyve ve sürgünlerinde görülen, yaprağın üst ve alt yüzeyinde başlangıçta yağımsı leke görünümde oluşan, giderek zeytin rengini alıp daha sonra kahverengi renge dönüşen hastalık (Venturia inaequalis). Not - ekeler kadifemsi yapıdadır ve bu kısımdaki dokular zamanla ölür, üzerinde çatlaklar ve delikler oluşur. Ağır hastalıklı yapraklar erkenden sarararak dökülürler. Meyvelerdeki lekeler yeşilimtırak olup zamanla kahverengine dönüşür. Küçük lekeler zamanla birleşirler ve bu kısımlarda meyvenin gelişmesi durduğu için şekilsiz meyveler oluşur. 3.3 Pas Elma ağaçlarının yaprak, sürgün ve meyvelerinde görülen, yaprak ve meyvelerde portakal kırmızımsı renkte yuvarlak veya uzunca lekeler, lekeler üzerinde siyah noktacıklar halinde belirtiler oluşturan, yaprağın alt yüzünde ise meme şeklindeki çıkıntılara neden olan hastalık (Gymnosporangium sp ). Elmaların pas hastalığı ile bulaşıklık durumu, paslılık durumu olarak ifade edilmektedir (Ek 1). Not - Yapraklarda oluşan lekeler bazı durumlarda yaprakların % 70'inin dökülmesine neden olur. Hastalıklı meyveler küçük ve şekilleri bozuktur. Konukçuları elma ile beraber ardıçtır. 3.4 Yabancı madde Elmada bulunan gözle görülebilir kum, taş, toprak, kabuk, yaprak, bitkisel parçalar, yabancı tohumlar gibi kendinden başka her türlü madde. 4 Sınıflandırma ve özellikler 4.1 Sınıflandırma Elmalar, renklerine göre gruplara, botanik bakımından yapılarına göre çeşitlere, kalite özelliklerine göre sınıflara ve iriliklerine göre boylara ayrılır. 1

6 4.1.1 Gruplar Elmalar, renklerine göre; - Grup A, - Grup B, - Grup C, - Grup D olmak üzere dört gruba ayrılır Çeşitler Başlıca elma çeşitleri aşağıda gösterilmiştir; Starkrimson Delicious (Sıtarkrimsin Dilişız ) (Resim 1), Starkspur Golden Delicious (Sıtarksipur Golden Dilişız) (Resim 2), Starking Delicious (Sıtarkin Dilişız) (Resim 3), Golden Delicious (Golden Dilişız) (Resim 4), Granny Smith (Granni Simit) (Resim 5), Stark s Earliest (Sıtark İrliest), Beacon (Bekın), Black Stayman Improved 201 (Blek Steymen impuruvid 201), Mutsu (Resim 6), Jonathan (Conatan) (Resim 7), Amasya (Resim 8), Sarı İngiliz (Hüryemez), Gala (Resim 9), Fuji (Resim 10), Braeburn (Bribörn) (Resim 11), Rome Beauty (Rom Biyuti) (Resim 12), Reinette du Canada (Kanada Renet), Red Delicious (Red Dilişız) (Resim 13), Stayman Winesap (Siteymen Vaynsep) (Resim 14), Staymared (Siteymare). Diğer çeşitler kendi adlarıyla ve orijinleri belirtilerek piyasaya arz edilir. Ayrıntılı çeşit listesi Ek 2 de verilmiştir Sınıflar Elmalar, kalite özelliklerine göre; - Ekstra, - Sınıf I, - Sınıf II olmak üzere üç sınıfa ayrılır Boylar Elmalar, iriliklerine veya kütlelerine göre; - İri boy (), - Normal boy (N) olmak üzere iki boya ayrılır. 4.2 Özellikler Genel özellikler Bütün sınıflara giren elmalar izin verilen toleransları dahil olmak üzere; Bütün (tam) olmalı, Sağlam olmalı (çürüyerek, kötüleşerek tüketime uygunsuz hale gelenler ürünü etkilememeli), Temiz, gözle görülebilir yabancı maddeden arî olmalı, Böcek ve böcek zararları bulunmamalı, Anormal dış rutubet ihtiva etmemeli, Yabancı tat ve koku olmamalı dır. 2

7 Bu özelliklerdeki elmalar dikkatlice toplanmış olmalıdır. Elmaların gelişmesi ve durumu aşağıdaki özelliklere imkân verecek şekilde olmalıdır: - Çeşidin özeliklerine göre gerekli olgunlaşma düzeyine kadar gelişmesini sürdürebilmeli 1), - Elle dokunmaya, elden geçirmeye ve taşınmaya dayanıklı olmalı, - Gideceği yere ulaştığında tatmin edici durum göstermeli dir. Elmalar, elle dikkatle toplanmış olmalı, taşımaya, elden geçirilmeye, depolanmaya ve pazarlanmaya dayanıklı ve ulaştıkları yerlerde tüketicinin isteklerini karşılayacak bir olgunlukta bulunmalıdır. Bunu sağlamak için elmalar, çeşitli özellikleri, depolama süreleri ve pazar uzaklıkları göz önünde bulundurularak en uygun ağaç olumunda hasat edilmelidir Grup özellikleri Grup A Bu gruba kırmızı renkli, Starkrimson Delicious, Stark Delicious, Red Delicious, Starking, Staymared ve Winesap gibi elma çeşitleri girer Grup B Bu gruba karışık kırmızı renkli (kırmızıdan açık kırmızıya kadar), Delicious, Stayman Winesap, Rome Beauty, Jonathan ve Amasya gibi elma çeşitleri girer Grup C Bu gruba sarı zemin rengi üzerine kırmızı çizgili hafif renkli, Stark Earliest, Demir gibi elma çeşitleri girer Grup D Bu gruba hiç kırmızı rengi bulunmayan veya çok hafif kırmızı renkli (tamamıyla sarı, beyaz, yeşil veya bu zemin renklerin üzerinde çok hafif kırmızı çizgiler ya da kırmızılık bulunan), Stark Spur Golden Delicious, Golden Delicious, Granny Smith, Hüryemez, Mutsu ve Reinette du Canada gibi elma çeşitleri girer Çeşit özellikleri Starkrimson Delicious Bu çeşide giren elmalar; iri, tamamen koyu kırmızı morumsu renkte ve düzgün şekillidir Starkspur Golden Delicious Bu çeşide giren elmalar; iri, altın sarısı renkte ve düzgün şekillidir Starking Delicious Bu çeşide giren elmalar; çok iri, koyu kırmızı renkte, çiçek tarafında beş çıkıntılı olup uzunca şekillidir Golden Delicious Bu çeşide giren elmalar; çok iri, altın sarısı renkte ve silindirik konik şekillidir Granny Smith Bu çeşide giren elmalar; orta iri - iri, yeşil zemin üzeri hafif donuk sarı renkte, sert, çok sulu ve kendine özgü mayhoş tattadır Stark s Earliest Bu çeşide giren elmalar; genellikle küçük, yassı ve düzgün şekilli, meyve kabuğu ince, güneş gören kısmı kırmızı renkte, meyve eti beyaz ve ekşimsi tatlıdır Beacon Bu çeşide giren elmalar; orta irilikte, yuvarlak ve birörnek, koyu kırmızı renkte, meyve eti gevrek, sert, sulu, tatlı ve aromalıdır. 1) Fuji çeşidinin özellikleri ve hasat sırasındaki olgunluğu etkilenmiş olan mutantları nedeniyle meyve çekirdeği (göbeği) nin su ile dolu olmasına, her meyvenin damar demetleri içinde kalması şartı ile müsaade edilir. 3

8 Black Stayman Improved 201 Bu çeşide giren elmalar; orta irilikte, silindirik konik şekilli, meyve kabuğu kalın ve pürüzsüz, meyve eti yeşilimsi renkte, yumuşak, hafif ekşimsi, sulu ve tadı hoştur Mutsu Bu çeşide giren elmalar; çok iri, pasa çok dayanıklı, sarı renkli, meyve eti kaba dokuludur Jonathan Bu çeşide giren elmalar; orta irilikte, yeşil zemin üzeri kırmızı ile yıkanmış görünümlü ve yuvarlakça şekillidir Amasya Bu çeşide giren elmalar; orta irilikte, karın tarafı genişçe, kabuğu ince, sert, güneş gören yüzü koyu, diğer tarafları açık kırmızı ve yer yer yeşil zemin renginde, meyve eti hafif yeşilimtırak beyaz renkte, sulu, çiçek tarafında beş çıkıntılı, yeme olumunda gevrek ve kokuludur Hüryemez Bu çeşide giren elmalar; iri, yeşil zemin üzerine sarı renkli ve basık yuvarlak şekillidir Gala Bu çeşide giren elmalar; orta irilikte, kabuğunun % 40 - % 60'ı turuncu - kırmızı çizgilerle kaplıdır. Meyve eti çok sert ve gevrek, tatlı lezzetlidir Fuji Bu çeşide giren elmalar; orta-iri boyda, turuncuya çalan sarı renkte ve kırmızı çizgilidir. Meyve eti sert ve gevrek, tatlı ve iyi lezzetlidir Braeburn Bu çeşide giren elmalar; iri, uzunca yapıda, asimetrik şekilli, açık yeşilimtırak renkli, çizgili ve yetiştirildiği yerlerin en az % 40'ında koyu kırmızı harelidir (bazı ortamlarda parlak kırmızı görünüm alır). Meyve eti her zaman sert olmayıp, sulu, tatlı-mayhoş ve az aromalıdır. Ovada yetiştiğinde kepeklenir ve güneş yanıkları oluşur Rome Beauty Bu çeşide giren elmalar; iri, simetrik, küresel veya hafifçe yassı dır. Kabuğu kalın, sarı - yeşilimtırak, homojen koyu kırmızı renkte ve çizgisizdir. Meyve eti beyaz, ağızda eriyen tipte, orta sulu ve şekerli, fazla ekşi olmayan, az aromalı ve iyi sayılabilir lezzettedir Reinette du Canada Bu çeşide giren elmalar; iri, asimetrik şekilli, kaburgalı, sarı - yeşil renkte ve kabuğu hafif kırmızıyla örtülü, yaygın şekilde paslılık gösteren ve bu yüzden pütürlü yüzeylidir. Büyük benekleri çok sayıda olmayıp belirgindir. Meyve eti beyaz-krem renginde, yumuşak, ağızda eriyen, şekerli, mayhoş, orta derecede aromalı ve yüksek derecede lezzetlidir Red Delicious Bu çeşide giren elmalar; orta - iri boyda ve değişmeyen uzunlamasına konik gövde şeklindedir. Meyve eti krem beyazı olup, daha ziyade yumuşaktır. Az sulu, hafif mayhoş, aromatik ve şekerli gibi tadı vardır; sadece doğru olgunlaşma derecesinde en iyi özelliklerini sergiler. Muhafazaya uygun özellikte olup toplama ve taşıma işlemlerine dayanıklıdır Stayman Winesap Bu çeşide giren elmalar; orta - iriyle iri arasında, kısa konik gövdeli, biraz asimetriktir. Kabuğu kalın, fonda sarı - yeşil üzerinde ise kırmızı çizgilidir. Meyve eti krem beyazı, yeşil damarlı, ince dokulu, sulu, az şekerli, mayhoş, hafif aromalı, yüksek ve diğerlerinden hemen ayırt edilecek lezzettedir Staymared Bu çeşide giren elmalar; orta - iri boyda, canlı kırmızı renkte ve renklenme daha ziyade yüzeyinin 2/3 üne eşit dağılıp lezzetlidir. 4

9 4.2.4 Sınıf özellikleri Ekstra Bu sınıfa üstün kalitedeki elmalar girer. Bunlar, şekil, irilik ve renk bakımından, yetiştikleri bölgeye göre, çeşidin özelliklerini taşımalı, meyve sapı zedelenmemiş olmalıdır. Nitelik bakımından meyvenin genel görünüşünü ve ambalâj içindeki durumunu etkilemeyecek çok hafif yüzeysel kabuk özürleri bulunabilir. Ürünün dış görünüşünde ambalâj içinde sunumunu ve kalitesini etkilemeyecek çok hafif yüzeysel kusurlar dışında kusur bulunmamalıdır. Çeşidi garanti edilmemiş elmalar ve tanımlanmamış karışımlar bu sınıfa girmez. Bu sınıftaki elmaların paslılık durumu Ek 1 de verilenlere uygun olmalıdır Sınıf I Bu sınıfa iyi kalitedeki elmalar girer. Bunlar, yetiştikleri bölgeye göre, çeşidin tipik özelliklerini göstermeli ve meyve eti sağlam olmalıdır. Şekil, renk ve gelişme bakımlarından hafif özürler kabul edilebilir, sap hafifçe zedelenmiş olabilir. Kabukta, nitelik bakımından meyvenin genel görünüşünü, kalitesini, depolanmasını ve ambalâj içinde sunumunu etkilemeyecek derecede hafif kusurlar, aşağıdaki sınırları aşmamak ve her meyvede bunlardan yalnız bir tanesi bulunmak koşulu ile kabul edilir: Hafif şekil kusurları, Hafif gelişme kusurları, Hafif renk kusurları, Aşağıda verilenleri geçmemek üzere hafif kabuk kusurları; - Uzunluğu 2 cm yi geçmeyen kusurlar; - Bulunduğu takdirde, diğer özürler alanının toplamı 1 cm 2 yi, kara leke alanı ise 0,25 cm 2 yi geçmemelidir. - Hafif çürüme alanı 1 cm 2 yi geçmemeli ve renk değişimi olmamalıdır. Meyve sapı bulunmayabilir, sap kırığı varsa temiz olmalı, kabuk ile bitişik olduğu kısımda hasar bulunmamalıdır. Bu sınıftaki elmaların paslılık durumu Ek 1 de verilenlere uygun olmalıdır Sınıf II Bu sınıfa, daha üst sınıflara giremeyen, fakat genel özellikleri karşılayan elmalar girer. Bunlarda şekil, gelişme ve renk bakımlarından meyvenin özelliklerini ve depolanmasını etkilemeyecek özürler bulunabilir. Meyve kabuğunu zedelememiş olmak koşulu ile sap kopmuş olabilir. Meyve etinde belirgin özürler bulunmamalıdır. Her meyvede aşağıdaki sınırları aşmamak koşulu ile, kabuk özürleri bulunabilir: Şekil kusurları, Gelişme kusurları, Renk kusurları, Aşağıda verilenleri geçmemek üzere hafif kabuk kusurları; - Uzunluğuna boyu 4 cm yi geçmeyen özürler; - Bulunduğu takdirde, diğer özürlerin toplam alanı 2,5 cm 2 yi, kara leke alanı ise 1 cm 2 yi geçmemelidir. - Hafif çürüme alanı 1,5 cm 2 yi geçmemeli ve hafif renk değişimi olabilir. Bu sınıftaki elmaların paslılık durumu Ek 1 de verilenlere uygun olmalıdır. Ürünün dış görünüşünde ambalâj içinde sunumunu ve kalitesini etkilemeyecek kusurlar kabul edilir Boy özellikleri Boylama, elmanın uzunluk eksenine dik olan en geniş kısmının çapına veya elmanın kütlesine göre belirlenir. Elmanın çapına göre boylama; en küçük çap ile en büyük çap arasındaki aralık belirtilerek ya da en küçük çap belirtilip ve daha üstü ifadesi eklenerek ifade edilir. 5

10 Boylara ayırma, sap ile çiçek çukurunu birleştiren eksene dikey olan en geniş ekvatoral çapa göre yapılır. Ekstra ile ambalâjlara dizilerek yerleştirilen Sınıf I ve Sınıf II elmalarda boylara ayırma zorunludur. Bunlardan aynı ambalâj içerisine konulan meyveler arasındaki çap farkı 5 mm yi geçemez. Ambalâjlar içine dökme olarak doldurulan Sınıf I elmalarda meyveler arasındaki çap farkı 10 mm ye kadar olabilir. Aynı şekilde ambalâjlanan Sınıf II elmalarda, çap farkı bakımından, bir sınır aranmaz. Elmalarda, sınıflara göre kabul edilen en küçük çaplar Çizelge 1 de verilmiştir. Çizelge 1 - Elmalarda sınıflara göre kabul edilen en küçük çap ölçüleri Ekstra Sınıf I Sınıf II İri boy (), mm Normal boy (N), mm Elmalarda, sınıflara göre kabul edilen en küçük kütleler Çizelge 2 de verilmiştir. Çizelge 2 - Elmalarda sınıflara göre kabul edilen en küçük kütle değerleri Ekstra Sınıf I Sınıf II İri boy () çeşitler, g Normal boy (N), g Kütlesine göre boylamada aynı ambalâj içerisindeki kütle farkı; - Sıra sıra, kat kat ambalâjlanan Sınıf I, Sınıf II ve Ekstra da ortalama tek meyve kütlesinin % 20 si, - Tüketici ambalâjlarındaki Sınıf I için ortalama tek meyve kütlesinin % 25 i olarak sınırlandırılmıştır. 4.3 Boyut ve toleranslar Grup toleransları Gruplara göre toleranslar Çizelge 3 de verilmiştir Sınıf toleransları Sınıfının özelliklerini karşılamayan ürünler için her ambalâjda kütlece veya sayıca bulunabilecek sınıf toleransları aşağıda verilmiştir Ekstra Her ambalâjda, bu sınıfın özelliklerine uymayan fakat Sınıf I e giren elmalardan % 5 oranına kadar bulunabilir Sınıf I Her ambalâjda, bu sınıfın özelliklerine uymayan fakat Sınıf II ye giren elmalardan % 10 oranına kadar bulunabilir. Çizelge 3 Gruplara göre toleranslar Sınıflar Grup A Grup B Grup C Grup D Meyve yüzeyinin Meyve yüzeyinin toplam kırmızı alanı, toplam çizgili kırmızı en az alanı, en az Meyve yüzeyinin toplam kırmızı alanı, en az, Ekstra 3/4 1/2 1/3 Sınıf I 1/2 1/3 1/10 1/4 1/10 Renklilik oranı Sınıf II dikkate alınmaz Renklilik oranı dikkate alınmaz 6

11 Sınıf II Her ambalâjda, bu sınıfın özelliklerine veya genel özelliklere uymayan, fakat göze çarpacak derecede küflü ve belirgin şekilde ezik veya yaralı olmayan elmalardan % 10 oranına kadar bulunabilir. Belirlenen bu toleransın içerisinde kütlece ve sayıca en çok % 2 sinde aşağıdaki kusurlara izin verilir; - Aşırı derecede acı benekli veya sulu göbekli (iç sulu benekli), - Hafif zarar görmüş veya iyileşmemiş yaralar, - Çok hafif çürüklük belirtileri, - Meyve içerisinde beslenen kurt veya diğer böceklerin varlığı ve/veya meyve etinde kurt veya diğer böcekler tarafından oluşturulan hasarlar. Göze çarpacak şekilde belirgin çürüklük ve bozulma gibi yeme özelliklerini menfi yönden etkileyen özürlere hiçbir şekilde müsaade edilemez Boy toleransları Bütün sınıflarda; a) Bir örneklilik kuralına tabi elmalar için, her ambalâjda kütlece veya sayıca ambalâj üzerinde bildirilenlerin bir üst veya bir altındaki boylardan olan elmalara toplam % 10 a kadar tolerans tanınır (en küçük boydakiler için en az değerin altında 5 mm lik tolerans tanınabilir). b) Bir örneklilik kuralına tabi olmayan elmalar için, her ambalâjda kütlece veya sayıca ambalâj üzerinde bildirilenlerin bir üst veya bir altındaki boylardan olan elmalara toplam % 10 a kadar tolerans tanınır (en az değerin altında 5 mm lik tolerans tanınabilir). 4.4 Özellik, muayene madde numaraları Bu standardda verilen özellikler ile bunların, muayene madde numaraları Çizelge 4'de verilmiştir. Çizelge 4 Özellik, muayene madde numaraları Özellikler Özellik madde no Muayene madde no Genel özellikler Grup özellikleri Çeşit özellikleri Sınıf özellikleri Boy özellikleri Boyut ve toleranslar Ambalâjlama İşaretleme Numune alma ve muayeneler 5.1 Numune alma Grubu, çeşidi, sınıfı, boyu ve ambalâjları aynı olup bir defada muayeneye sunulan elmalar bir parti sayılır. Numune partiden alınır. Elma numunesi TS ISO 874 e göre alınır. Alınan temsili numunelerin ambalâjlama, muhafaza ve lâboratuvara gönderilmesi TS ISO 874 e göre yapılmalıdır. 5.2 Muayeneler Ambalâj ve ambalâj malzemesinin muayenesi Ambalâj ve ambalâj malzemesinin muayenesi gözle, elle incelenerek, gerekirse ölçülerek yapılır. Sonucun Madde 6'ya uygun olup olmadığına bakılır Elmaların muayenesi Elmaların muayenesi gözle, elle incelenerek, koklanarak, tadılarak, tartılarak, ölçülerek yapılır. Sonucun Madde 4.2.1, Madde 4.2.2, Madde 4.2.3, Madde 4.2.4, Madde ve Madde 4.3 e uygun olup olmadığına bakılır. 7

12 5.3 Değerlendirme Muayene sonuçlarının her biri bu standarda uygunsa parti standarda uygun sayılır. 5.4 Muayene raporu Muayene raporunda en az aşağıdaki bilgiler bulunmalıdır; Firmanın adı ve adresi, Muayenenin yapıldığı yerin adı, Muayeneyi yapanın ve/veya raporu imzalayan yetkililerin adları, görev ve meslekleri, Numunenin alındığı tarih ile muayene ve deney tarihi, Numunenin tanıtılması, Muayene ve deneylerde uygulanan standardların numaraları, Sonuçların gösterilmesi, Muayene sonuçlarını değiştirebilecek faktörlerin mahsurlarını gidermek üzere alınan tedbirler, Uygulanan muayene metotlarında belirtilmeyen veya mecburi görülmeyen, fakat muayenede yer almış olan işlemler, Standarda uygun olup olmadığı, Rapora ait seri numarası ve tarih her sayfanın numarası ve toplam sayfa sayısı. 6 Piyasaya arz Elmalar piyasaya ambalâjlı olarak arz edilir. 6.1 Bir örneklik Her ambalâj içerisinde bulunan elmalar, grup, çeşit, sınıf, boy (boylanmış ise), olgunluk ve orijin bakımlarından bir örnek olmalıdır. Ekstra sınıfta renk bakımından da bir örneklik aranır. Ambalâjın görülebilir kısmı bütün ürünü temsil etmelidir. Net kütlesi 5 kg ın üzerindeki tüketici ambalâjlarında grup, çeşit ve orijin bakımından bir örneklik aranmaz. 6.2 Ambalâjlama Ambalâjlar taşıma sırasında elmanın korunmasını sağlayacak, insan sağlığına zarar vermeyecek nitelikte malzemelerden yapılmış olmalıdır. Net kütlesi 3 kg ı aşan tüketici ambalâjları, ürünü koruyacak yeterince sert özellikteki malzemelerden yapılmalıdır. Ambalâj olarak kullanılacak malzeme; yeni, temiz, ürünün harici ve dahili zarar görmesini önleyecek kalitede olmalıdır. Ambalâjların yapımında kullanılan her çeşit malzeme insan sağlığına zararsız, yeni, temiz ve kuru olmalıdır. Ambalâjlamada kullanılan kağıt, pul gibi malzemelerin baskısı, etiketlenmesi toksik olmayan mürekkeple yazılmalı ve tutkalla yapıştırılmalıdır. Ahşap ambalâjların yapımında kullanılan tahtalardaki budaklar kaynamış olmalı ve çapları tahta eninin 1/3 ünü geçmemelidir. Ekstra sınıfa giren elmaların tümü tek tek kağıtlara sarılır. Yuvalı ya da bölmeli ambalâjlara kağıda sarılmadan konulabilir. Sınıf I ve Sınıf II elmalarda böyle bir zorunluluk yoktur. Bunlarda ambalâjların iç yüzeylerinin kağıtlanması yeterlidir. Elmaların kağıtla sarılmasında kullanılacak sargılık kağıtların en çok 21 g/m 2 incelikte, normal nem ile yırtılmayacak dayanıklılıkta ve meyvenin tümünü iyice sarabilecek büyüklükte olmalıdır. Ekstra sınıfa giren elmalar ambalâjlara dizilerek istif edilir. Sınıf I ve Sınıf II meyvelerde istif zorunlu değildir. Dökme yerleştirmede ambalâjlar sıkıca doldurulmalı, böylelikle taşıma sırasında meyvelerin gevşek kalarak birbirlerine çarpma sonucu zedelenmelerine neden olunmamalıdır. Ambalâjlar her türlü yabancı maddeden arınmış olmalı, rutubet ve koku çeken malzemeden yapılmamalıdır. 8

13 6.3 İşaretleme Elma ambalâjları üzerine aşağıdaki bilgiler okunaklı olarak, silinmeyecek ve bozulmayacak şekilde yazılmalı ve basılmalıdır. 15 kg dan büyük ambalâjlarda kullanılacak etiketler 40 cm 2 den küçük olmamalıdır. Firmanın ticari unvanı ve adresi veya kısa adı veya tescilli markası, Bu standardın işaret ve numarası ( TS 100 şeklinde), Parti, seri veya kod numaralarından en az biri, Malın adı ( Elma), Grubu, Çeşidi (Ekstra, Sınıf I de zorunlu), Sınıfı, Boyu, istifli yerleştirilenlerde ayrıca meyve sayısı (boy, en küçük ve en büyük çap belirtilerek veya kütle verilerek gösterilir), Üretim yılı (isteğe bağlı), Üretim bölgesi veya yerel ismi, Net kütlesi (en az kg veya g olarak), Büyük ambalâjlardaki küçük tüketici ambalâjların sayısı ve kütlesi (isteğe bağlı). Gerektiğinde bu bilgiler Türkçe nin yanı sıra yabancı dilde de yazılabilir. Bu bilgilerin dışında reklam olarak ambalâjın içindekilere aykırı, yanıltıcı olmamak kaydıyla başka yazı, resim ve etiketler sağlığa zararsız maddelerle yazılmalı veya yapılmalı, yapıştırılmalıdır. Küçük tüketici ambalâjlarında bu bilgiler bir etikete yazılarak ambalâj içine bırakılabilir. 6.4 Muhafaza ve taşıma Elmalar ve bunların içinde bulundukları ambalâjlar işleme yerlerinde, depolarda, taşıtlarda fena koku yayan ve bunları kirletecek maddelerle bir arada bulundurulmamalıdır Elmalar kontrollü atmosferli şartlarda depolanacak ise TS 7278 de belirtilen şartlara uygun olarak depolanmalı, soğuk depolama ise TS 1221 ISO 1212 ye uygun olarak yapılmalıdır. Bunun dışında elmalar modifiye atmosferli şartlarda da depolanabilir İçinde elma bulunan ambalâjlar yaş olmayan, havadar ve serin yerlerde tutulmalı, yağmur altında bırakılmamalı ve bu şartlarda yükletilip boşaltılmamalıdır. Taşımada hava dolaşımlı kapalı vasıtalar kullanılmalıdır. 7 Çeşitli hükümler Üretici bu standarda uygun olarak ürettiğini beyan ettiği elma için istenildiğinde standarda uygunluk belgesi vermek veya göstermek zorundadır. Bu beyannamede satış konusu olan elmanın; Madde 4'deki özelliklere uygun olduğunu, Madde 5'deki muayenelerin yapılmış ve uygun sonuç alınmış bulunduğunun belirtilmesi gerekir. Yararlanılan kaynaklar KAYGISIZ, H., Elma Yetiştiriciliği El Kitabı, İstanbul, Meyvecilik Genel Meyve Tarımı Prensipleri ve Pratik Meyvecilik Yöntemleri. Ziya Kütevin İnkılap Kitabevi, 2001,ÖZ, F., A.N. BUAGAY, Elma ve Elma Yetiştiriciliği, Yalova, Elma Yetiştiriciliği, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2000, UN/ECE FFV-50, 2003 YAPICI. M., Elma Yetiştiriciliği, Yayımlanmamış, TOKAT, KARAÇAI, İ., Elma ve Armut Depolama Yayın No: 2 YAOVA,

14 Ek 1 Sınıflara göre müsaade edilen paslılık durumu Sınıflar Paslılık durumu 1) Kahverengi lekeler halinde 2) Belirgin paslılık halinde - İnce ağ şeklinde paslılık (meyvenin rengi ile kuvvetli bir zıtlık oluşturmayan) - Ağır paslılık -Toplam paslılık (kahverengi lekeler hariç) ince ve ağır paslılık toplamı hiçbir şekilde karşı sütunlarda verilen değerleri aşmamalıdır. Ekstra Sınıf I Sınıf II Sap çukurunun dışına taşmamış ve kaba görünüşlü olmayan. Kabartılı, pürüzlü değil Yalnız başına meyvenin veya ambalâjlanmış meyvelerin genel görünüşünü değiştirmeyecek derecede hafif ve izole olmuş ufak lekeler halindeki paslılık müsaade edilmez. Sap ve çiçek çukurunun dışına hafifçe taşmış, fakat kaba görünüşlü olmayan Sap ve çiçek çukurunun dışına taşmış ve hafifçe kaba görünüşlü Kabartılı, pürüzlü Hafifçe kabartılı, değil pürüzlü Meyve yüzeyinde müsaade edilen en çok paslılık oranı 1/5 1/2 1/20 1/3 1/5 1/2 Sınıf II için kabul edilen tolerans Görünüş ve ambalâjlama açısından meyvenin değerini önemli derecede düşürmeyecek durumda Görünüş ve ambalâjlama açısından meyvenin değerini önemli derecede düşürmeyecek durumda Görünüş ve ambalâjlama açısından meyvenin değerini önemli derecede düşürmeyecek durumda Görünüş ve ambalâjlama açısından meyvenin değerini önemli derecede düşürmeyecek durumda Paslılık özelliği gösteren diğer çeşitler için bu çizelgede verilen değerlere göre hüküm verilir. 10

15 Ek 2 (Bilgi için) Elma çeşitlerinin ayrıntılı listesi Çeşit Eş anlamlıları Grubu Belirgin paslılık Boyu ( R ) African Red B N Akane Tohoku 3 B N Alborz Seedling C N Aldas B Alice B N Alkmene Early Windsor C N Alro B N Alwa B N Amasya B N Angold C Antej Antei B Apollo Beauty of C Blackmoor Arkcharm Arkansas No C 18, A 18 Arlet B R N Aroma C N Aroma nın kırmızı renkli B N mutantları Örneğin: Amorosa Auksis B N Beacon B Belfort Pella B N Belle de Boskoop ve D R mutantları Belle fleur double D Belorrusskoje Maļinovoje Belorusskoe B N Malinovoe, Byelorusskoe Malinovoe Berlepsch Freiherr von C N Berlepsch Berlepsch rouge Red Berlepsch, B N Roter Berlepsch Blushed Golden Bogatir Bogatyr Bohemia B Boskoop rouge Red Boskoop, B R Roter Boskoop Braeburn B Braeburn nın kırmızı A renkli mutantları Örneğin: Hidala Joburn ochbuie Red Braeburn Mahana Red Mariri Red Redfield Royal Braeburn Bramley s Seedling Bramley, D 11

16 Çeşit Eş anlamlıları Grubu Belirgin paslılık Boyu ( R ) Triomphe de Kiel Brettacher Sämling D Calville, groupe of D Cardinal B N Carola Kalco C Caudle B N Charden D Charles Ross D Civni B N Coromandel Red Corodel A N Cortland B Cox s orange pippin ve Cox orange C R N mutantları Cox s orange pippin nin B N kırmızı renkli mutantları Örneğin: Cherry Cox B N Crimson Bramley D Cripps Pink C N Cripps Red C 1) N Dalinbel B N Delblush Delcorf ve mutantları C örneğin: Dalili Monidel Delgollune B Delicious ordinaire Ordinary B N Delicious Deljeni B Delikates B N Delor C Discovery C N Doč Melbi Doch Melbi Dunn s Seedling D R N Dykmanns Zoet C N Egremont Russet D R N Elan D Elise Red Delight A Ellison s orange Ellison C Elstar ve mutantları C N örneğin: Daliter Elshof Elstar Armhold Elstar Reinhardt Elstar ın kırmızı renkli B N mutantları örneğin: Bel-El Daliest Goedhof Red Elstar Valstar 1) Sınıf I ve Sınıf II için en az % 20 dir. 12

17 Çeşit Eş anlamlıları Grubu Belirgin paslılık Boyu ( R ) Empire A N Falstaff C N Fiesta Red Pippin C N Florina B Forele B N Fortune D R N Fuji ve mutantları B Gala C N Gala nın kırmızı renkli A N mutantları örneğin: Annaglo Baigent Galaxy Mitchgla Obrogala Regala Regal Prince Tenroy Garcia D Ginger Gold B Gloster B Goldbohemia D Golden Delicious ve D mutantları Golden Russet D R N Gradigold D Goldrush Coop 38 D Goldstar D Granny Smith D Gravenstein rouge Red B Gravenstein, Roter Gravensteiner Gravensteiner Gravenstein D Greensleeves D Holsteiner Cox ve Holstein D R N mutantları Holstein rouge Red Holstein, C R N Roter Holsteiner Cox Honeycrisp C Honey gold D Horneburger D Howgate Wonder Manga D Idared B Iedzēnu B Ilga B Ingrid Marie B R N Iron C R Isbranica C N Jacob Fisher D Jacques ebel D Jamba C James Grieve ve D mutantları James Grieve rouge Red James B 13

18 Çeşit Eş anlamlıları Grubu Belirgin paslılık Boyu ( R ) Grieve Jarka C Jerseymac B N Jester D Jonagold 2) ve mutantları C örneğin: Crowngold Daligo Daliguy Jonasty Dalijean Jonamel Jonagold 2000 Excel Jonabel Jonabres King Jonagold New Jonagold Fukushima Novajo Veulemanns Schneica Wilmuta Jonagored ve mutantları, A örneğin: Decosta Jomured Van de Poel Jonagold Boerekamp Jomar Jonagored Supra Jonaveld Primo Romagold Surkijn Rubinstar Red Jonaprince Jonalord C N Jonathan B N Julia B N Jupiter D Karmijn de Sonnaville C R Katja Katy B N Kent R N Kidd s Orange red C R N Kim B N Koit C Koričnoje Novoje Korichnoe C Novoe, Korichnevoe Novoe Kovaļenkovskoje B N Krameri Tuvioun B N Kukikovskoje B N ady Williams B ane s Prince Albert D axton s Superb C R N igol B obo B N odel A N 2) Jonagold çeşidinde Sınıf II deki meyve yüzeyinin en az 1/10 nun kırmızı çizgili olmalıdır. 14

19 Çeşit Eş anlamlıları Grubu Belirgin paslılık Boyu ( R ) ord ambourne C N Maigold B N Mc Intosh B N Meelis B Melba C N Melodie B Melrose C Meridian C N Moonglo C N Morgenduft Imperatore B Mutsu D Noris B N Normanda C Nueva Europa C N Nueva Orleans B Odin B N Ontario B Orlik B N Orlovskoje Polosatoje C N Ozark Gold D Paula Red B N Pero de Cirio D Piglos B Pikant B Pikkolo C N Pilot C N Pimona C N Pinova C N Pirella B Piros C Prima B Rafzubex A N Rafzubin C N Rajka B N Rambour d hiver D Rambour Franc B N Reanda B Rebella C Red Delicious ve A mutantları, örneğin: Erovan Fortuna Delicious Oregon Otago Red Chief Red King Red Spur Red York Richared Royal Red Shotwell Delicious Stark Delicious Starking Starkrimson Starkspur Topred 15

20 Çeşit Eş anlamlıları Grubu Belirgin paslılık Boyu ( R ) Trumdor Well Spur Red Dougherty A N Red Rome A N Redkroft A N Regal A N Regina B Reglindis C Reine des Reinettes Gold Parmoné, C N Goldparmäne Reineta Encarnada B N Reinette Rouge du Canada B Reinette de Orléans D Reinette Blanche du Canada Reinette du Canada, Canada Blanc, Kanadarenette D R Reinette de France D Reinette de andsberg D Reinette grise du Canada Graue D R Kanadarenette Relinda C N Remo B N Renora B Resi B N Resista Retina B Rewena B Roja de Benejama Verruga, Roja del Valle, Clavelina A N Rome Beauty Belle de Rome, B N Rome Rosana Berner B Rosenapfel Royal Beaut A Rubin (Czech cultivar) C Rubin (Kazakhstan B cultivar) Rubinola B Rudens Svītrainais Osennee Polosatoe, Rudeninis Dryzuotasis, Rudens Svitrotais, Streifling, Streifling Herbst, Sügisjoonik, Syysjuovikas and numerous others C 16

21 Çeşit Eş anlamlıları Grubu Belirgin paslılık Boyu ( R ) Saltanat B N Sciearly A N Scifresh B N Sciglo A N Sciray GS48 A N Scired A R N Sciros A Selena B Shampion B Sidrunkollane Talioun D Sinap Orlovskij D Snygold Earlygold D Sommerregent C N Spartan A N Splendour A N St. Edmunds Pippin D R N Stark s Earliest C N Štaris Staris A N Sturmer Pippin D R N Summerred B N Sügisdessert C Sunrise A N Sunset D R N Suntan D R Sweet Caroline C Talvenauding B R N Tellisaare B N Tiina Tina C Topaz B N Tydeman s Early Tydeman s B Worcester Early Veteran B N Vista Bella Bellavista B N Wealthy B N Worcester Pearmain B N York B N Zaiļijskoje Zailiyskoe B N Zigulovskoje Zhigulevskoe C 17

22 Ek 3 Bazı elma çeşitlerinin resimleri Resim 1 - Starkrimson Delicious Resim 2 - Starkspur Golden Delicious Resim 3 - Starking Delicious Resim 4 - Golden Delicious 18

23 Resim 5 - Granny Smith Resim 6 - Mutsu Resim 7- Jonathan Resim 8 - Amasya 19

24 Resim 9 - Gala Resim 10 - Fuji Resim 11 - Braeburn Resim 12 - Rome Beauty Resim 13 - Red Delicious Resim 14 - Stayman Winesap 20