NÜFUS MEVZUATINDA KARŞILAŞILAN SORUNLAR

Transkript

1 T.C. İÇİŞLERİ BAKANLIĞI Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü NÜFUS MEVZUATINDA KARŞILAŞILAN SORUNLAR

2 Medeni Kanunun Aile Hukuku başlığını taşıyan ikinci kitabı üç kısma ayrılmıştır. A) EVLİLİK HUKUKU B) HISIMLIK C) VESAYET Evlenme (Madde ) Boşanma (Madde ) Evliliğin genel hükümleri (Madde ) Eşler arasındaki mal rejimi (Madde ) Soybağının kurulması (Madde ) Aile (Madde ) Vesayetin düzeni (Madde ) Vesayetin yürütülmesi (Madde ) 3 Vesayetin sona ermesi (Madde )

3 SOYBAĞI

4 SOYBAĞI KAVRAMI I- GENEL OLARAK Soybağı terimi, önceki kanunun n e s e p teriminin yerine yeni Medeni Kanunumuz tarafından hukuk diline kazandırılan çok yeni bir terim olup biri geniş diğeri dar olmak üzere farklı iki anlamda kullanılır. Geniş anlamda soybağı, bir kimse ile onun ecdadı, ataları (üstsoyu) arasındaki biyolojik ve doğal (tabiî) bağlantıyı ifade eder. Örneğin, bir çocuk ile ana ve babası, büyük ana ve büyük babaları, nine ve dedeleri arasında bir soybağı bağlantısı, bir hısımlık ilişkisi vardır. Bu geniş anlamıyla soybağı, biri diğerinden (birbirinden) üreyen (eski deyimiyle biri diğerinin sulbünden veya sadrından gelen) kimseler arasındaki hısımlığı, yani üstsoy-altsoy (usulfüru) hısımlığını göstermekte, dolayısıyla soybağı ile nesil ve soy-sop kavramları birbirine karışmaktadır. Dar anlamda soybağı ise, sadece çocuklar ile ana ve babaları arasındaki bağlantıyı, başka bir deyişle çocuğun ana ve babasına nisbetini ifade eder ki, Medeni Kanunumuzun aile hukuku kitabında düzenlenmiş olan soybağı da bu dar anlamdaki soybağıdır (m.282 vd.).

5 II-DOĞAL SOYBAĞI-YAPAY SOYBAĞI AYIRIMI Soybağı, bir bakıma doğal soybağı ve yapay soybağı şeklinde bir ayırıma tabi tutulmaktadır. Doğal soybağı, çocuk ile ana ve babası arasında doğumla oluşan (meydana gelen) bağı ifade eder. Yapay soybağı ise, doğal soybağı gibi biyolojik esaslara göre, yani doğumla oluşmaz. Yapay soybağı, doğrudan doğruya değil, fakat bir hukuki işlem sonucunda dolaylı olarak meydana gelir. Gerçekten, evlatlık ile evlat edinen arasındaki soybağı ilişkisi, bu iki kişi arasında mahkeme kararıyla evlatlık ilişkisinin kurulmasından doğmaktadır.

6 SOYBAĞININ KURULMASI Medeni Kanunumuz soybağının kaynaklarını çocuk ile ana ve çocuk ile baba arasında olmak üzere ayrı ayrı ve birbirinden farklı biçimde düzenlemektedir. 1. SOYBAĞININ ÇOCUK İLE ANA ARASINDA KURULMASI Çocuk ile ana arasında soybağı biri doğal, diğeri yapay olmak üzere iki yoldan kurulabilir: Doğum ve Evlat edinme. I- DOĞUM YOLUYLA Çocuk ile ana arasındaki soybağının olağan ve en doğal kaynağı d oğum dur. Nitekim Medeni Kanunumuz da bunu açık ve seçik olarak Çocuk ile ana arasında soybağı doğumla kurulur biçiminde ifade etmektedir. (m.282/i) II-EVLAT EDİNME YOLUYLA Evlat edinme yoluyla da evlat edinen ile evlat edinilen (evlatlık) arasında soybağı kurulabilir (MK.m.282/III). O halde bekar veya evli olsun bir kadın Medeni Kanunun aradığı tüm şartlara ve öngördüğü şekle uygun olarak bir kimseyi evlat edinirse, kendisi ile evlatlığı arasında o andan itibaren soybağı ilişkisi kurulmuş olur. Ancak, bu yolla kurulan soybağı doğal olmayıp yapay soybağı niteliğindedir.

7 2. SOYBAĞININ ÇOCUKİLE BABA ARASINDA KURULMASI I- GENEL OLARAK Çocuk ile baba arasındaki soybağının dört kaynağı vardır. Bunlar, ana ile evlilik, tanıma, hakim hükmü ve nihayet evlat edinme yollarıdır. Bu dört kaynağa bir beşinci kaynağı da ekleyebiliriz ki, bunu idari yol olarak isimlendirmemiz mümkündür. Gerçekten kanun koyucu zaman zaman çıkardığı özel kanunlarla evlilik dışında doğan çocuklar ile babaları arasında soybağı kurulmasına imkan tanımaktadır. II-ANAİLE EVLİLİK Kanunumuz soybağının kaynağı olarak ana ile evliliği de iki ayrı hal için öngörmekte ve bunu ayrı maddelerde düzenlemiş bulunmaktadır. Gerçekten, çocuğun doğumu sırasında evli olmak 285 inci maddede, çocuğun doğumundan sonra evlenmek ise 292 vd. maddelerde düzenlenmiştir.

8 A) DOĞUM SIRASINDA EVLİ OLMA 1) Babalık Karinesi Doğum sırasında evli olmaktan maksat, çocuğun doğduğu veya ana rahmine düşmüş olduğu sırada babanın ana ile evlilik ilişkisi içinde bulunmasıdır. Kanunumuz bu durumda çocuk lehine kocanın babalığı hakkında bir karineye yer vermiştir ki buna babalık karinesi denir. Gerçekten, evlilik devam ederken veya evliliğin sona ermesinden başlayarak üçyüzgün içinde doğan çocuğun babası kocadır (m.285). a) Evlilik devam ederken doğmuş olma Evlilik devam ederken doğmuş olan bir çocuğun baba ile soybağı doğum anında kurulmuş olur. O halde soybağının kurulması için önemli olan husus, çocuğun evlilik sırasında doğmuş olmasıdır. Nitekim Medeni Kanunumuz, çocuk evlilik devam ederken doğduğu takdirde çocuğu doğuran kadının kocasını, çocuğun babası olarak kabul etmektedir (m.285/i). Evlenmenin geçerli bir evlenme olup olmaması soybağının kurulması bakımından önemli değildir. Zira, daha önce de görmüş olduğumuz gibi, butlanla sakatlanmış olan evlenmelerden doğan çocuklar, ana ve babaları iyi niyetli olmasalar dahi evlilik içinde doğmuş sayılırlar (MK.m.157).

9 b) Evlilik içinde ana rahmine düşmüş bulunma MK.m.285 de evliliğin ortadan kalkmasından itibaren üçyüzgün içinde doğan çocukların da babasının koca olduğu kabul edilmektedir. 2) Babalık Karinelerinin Çakışması Babalık karinesinin geçerli olduğu hallerde, yani çocuğun evlilik içinde doğmuş olması veya ana rahmine düşmüş bulunması hallerinde, pek ender olmakla beraber birbirinden farklı iki durum ortaya çıkabilir. Bunlardan birincisi, evliliği sona ermiş olan kadının yasal bekleme (iddet) süresine uymaksızın yeniden evlenmiş ve üçyüzgünlük süre içerisinde doğum yapmış olması halidir. İkincisi ise, evliliği sona ermiş olan kadının üçyüzgünlük süre içinde iki doğum yapmış olması halidir. Aşağıda bu farklı iki hali ele alacağız:

10 a) Kadının bekleme süresine uymaksızın evlenmiş ve üçyüzgünlük süre içinde doğum yapmış olması Yeni Medeni Kanunumuzda bu tartışmalı sorunu karinelerin çakışması kenar başlığını taşıyan 290 ıncı maddesinde İsviçre deki çözüme benzer bir hüküm getirerek kesin çözüme bağlamıştır. Çocuk evliliğin sona ermesinden başlayarak üçyüzgün içinde doğmuş ve ana da bu arada yeniden evlenmiş olursa, ikinci evlilikteki koca baba sayılır. Bu karine çürütülürse ilk evlilikteki koca baba sayılır bu konuda eski ve yeni kocalar hakkındaki babalık karinelerinin çakışması, ikinci kocanın tercih edilmesi ile ortadan kaldırılmış olmaktadır.

11 b) Kadının evliliğinin sona ermesinden sonraki üçyüzgün içinde iki doğum yapması Varsayalım ki kadın, evliliğin sona ermesinden kısa bir süre sonra bir doğum yapmış fakat henüz üçyüzgünlük süre geçmeden ikinci bir çocuk daha doğurmuştur. Şimdi her iki çocuğun soybağı konusunda MK.m.285/I uyarınca babalık karinesi geçerli sayılabilecek midir. İlk doğan çocuk için kocanın babalığını bir karine olarak kabul etmekte tereddüt edilemez (duraksanamaz) ise de, ikinci çocuğun evlenmenin sona ermesinden itibaren üçyüzgün içinde doğmuş olmasına karşın, kocanın baba olduğunu söylemenin mantıksız olacağını, öyle ise bu durumda çocuğun soybağının gerçeğe uymadığını ifade etmektedir. Sözü geçen ve pek ender olarak ortaya çıkabilecek olan böyle bir olayda eğer koca dava açma süresini geçmesinden önce ölmüş veya gaipliğine karar verilmiş ya da sürekli olarak ayırt etme gücünü kayıp etmiş ise, altsoyu, anası,babası veya baba olduğunu iddia eden kişi bir yıl içinde soybağının reddi davası açabileceklerdir (MK.m.291).

12 B) DOĞUMDAN SONRA EVLENME 1)Şartı Medeni Kanun evlilik dışında doğmuş olan bir çocuk ile anası arasında soybağının doğumla birlikte kendiliğinden kurulmuş olacağını hükme bağlarken (MK.m.282/I) aynı sonucu baba ile olan soybağının kurulmasında haklı olarak kabul etmemiştir. Çocuk ile baba arasında soybağının doğumla birlikte kendiliğinden kurulmuş olması, ancak baba ile ananın doğum sırasında evli olmaları şartına bağlanmıştır (MK.m.282/II). Bununla beraber kanun koyucu, evlilik dışında doğmuş olan bir çocuk ile babası arasında soybağı ilişkisi kurulmasını kolaylaştıran bir yolu düzenlemeyi de ihmal etmemiştir. Gerçekten, MK.m.292 vd. hükümleri sonradan evlenme kenar başlığı altında bu yolu düzenlemektedir. MK.m.292 uyarınca evlilik dışında doğan çocuk, ana ve babasının birbirleriyle evlenmesi halinde kendiliğinden evlilik içinde doğan çocuklara ilişkin hükümlere tabi olur.

13 2) Bildirim Eşler, evlilik dışında doğmuş olan ortak çocuklarını evlenme sırasında veya evlenmeden sonra yerleşim yerlerindeki veya evlenmenin yapıldığı yerdeki nüfus memuruna bildirmek zorundadırlar (MK.m.293/I). Ancak, nüfusa bildirim kurucu nitelikteki bir bildirim değildir. Başka bir deyişle eşlerin ortak çocuklarını nüfus memurluğuna bildirmiş olmalar, çocuğun evlilik içinde doğmuş olan çocuklarla ilişkin hükümlere tabi olmasını, özellikle çocuk ile baba arasında soybağı kurulmasını engellemez (MK.M.293/II) Eğer evlenmeden önceki süreçte baba ile çocuk arasında soybağı ilişkisinin tanıma veya babalığa hükümle zaten kurulmuş bulunuyor idiyse, çocuğu ana ve babası birbirleriyle evlenince nüfus memuru gerekli işlemi yapar (MK.m.293/III).

14 3)İtiraz Evlilik dışında doğmuş olan çocuğun babası ile soybağı ilişkisinin ana ile babanın doğumdan sonra birbirleriyle evlenmeleri suretiyle kurulmuş olmasına, ana ve babanın yasal mirasçıları, bizzat çocuk ve C.savcısı itiraz edebilirler. İtirazda bulunan kişi, kocanın gerçek baba olmadığını ispat etmek zorundadır (MK.M.294/I). Çocuk ölmüş veya ayırt etme gücünü sürekli olarak kaybetmiş ise, çocuğun alt soyunun da soybağı ilişkisinin kurulmuş olmasına itiraz etme hakları vardır (MK.m.294/II). 4)İptal Çocuğun baba ile soybağı ilişkisinin ana ve babasının birbirleriyle evlenmeleri suretiyle kurulmasının iptali yoluna gitmek de mümkündür. Bu konuda tanımanın iptaline ilişkin hükümler (MK. m297 vd.) kıyasen uygulanır (MK.m.294/III).

15 3. SOYBAĞININ REDDİ MK.m.285 de kabul edilmiş olan babalık karinesi adi karine olduğu için, aksini ispat etmek suretiyle çürütülebilir. Bu ise, ancak bir dava yoluyla mümkün olabilir. İşte babalık karinesinin çürütülmesine soybağının reddi, bunu sağlayan davaya da soybağının reddi davası denir. I- SOYBAĞININ REDDİ HALLERİ A) ÇOCUĞUN ANA RAHMİNE EVLİLİKİÇİNDE DÜŞMÜŞ OLMASI HALİ MK.m.287 ye göre, çocuk evlilik içinde ana rahmine düşmüşse davacı, kocanın baba olmadığını ispat etmek zorundadır. 4. TANIMA A) TANIMI Tanıma, doğal ya da genetik babanın bir çocuğun kendisinden olduğu (kendi sulbünden geldiği) yolunda, kanunda belirtilen makamlara kanunun aradığışekiller içinde beyanda bulunmasıdır.

16 B) HUKUKİ MAHİYETİ Tanıma, koruyucu yenilik doğuran t e k t a r a f l ı bir hukuki işlemdir ve tanıyanın bu yoldaki iradesini açıklamasıyla hüküm ifade eder. Kural olarak bu açıklamanın ayrıca herhangi bir kimseye yöneltilmesine ve ona varmasına gerek yoktur. Tanıma hakkı, kişiye sıkı sıkıya bağlı haklardan olduğu içindir ki, sınırlı ehliyetsizlerin, yani ayırt etme gücüne sahip küçükler ile kısıtlıların yasal temsilcilerinin (veli ve vasilerinin) iznine gerek olmaksızın evlilik dışı çocuklarını tanıyabilmeleri gerekirken (MK.m.16/I), kanun koyucu bu ilkeden ayrılmış ve önceki kanundan farklı olarak veli ve vasisinin de rızasının gerekli olduğunu hükme bağlamıştır. (MK.m.295/II)

17 II-ŞARTLARI Tanımanın şartlarını esasa ilişkin şartlar ile şekle ilişkin şartlar olmak üzere ikiye ayırarak incelemek gerekir. A) ESASAİLİŞKİNŞARTLAR Esasa ilişkin şartlar, tanıyan ve tanınacak olan çocuk bakımından farklıdır. Nitekim Medeni Kanunumuz da tanıyanla ilgili şartları m.295/i de, tanınacak çocukla ilgilişartları ise m.295/iii de belirtmiştir. 1) Tanıyanın Baba Olması Tanıma, kişiye sıkı sıkıya bağlı haklardandır. Bu itibarladır ki kanun tanıma hakkını sadece babaya vermiştir. Tanıma evlilik dışı çocuğun tabiî (doğal) babasına aittir (MK.m.295). Tabiî baba hayatta olduğu ve ayırt etme gücünden yoksun bulunmadığı sürece bu hakkı b i z z a t kullanır. Tanıma, kişiye sıkı sıkıya bağlı haklardan olduğu içindir ki, babanın tam ehliyetli olmasına lüzum yoktur. Ayırt etme gücüne sahip bulunan sınırlı ehliyetsiz bir baba dahi yasal temsilcisinin rızasıyla evlilik dışı çocuğunu tanıyabilir (MK.m.295/II). Mamafih, evlilik dışı çocuğunu vasiyet yoluyla tanıyacak olan tabiî babanın onbeş yaşını doldurmuş olması, yani vasiyet ehliyetine sahip bulunması gerekir (MK.m.502).

18 2) Çocuğun Tanınmasına Engel Bulunmaması Tanıma, evlilik dışında doğmuş olan bir çocuğun babaya soybağı ile bağlanmasını sağlayan bir hukuki işlemdir. Bu itibarladır ki evlilik içinde doğmuş veya ana rahmine düşmüş olan çocukların tanınması sözkonusu değildir. Bu çocuklar ancak soybağları reddedildikten, yani babaları ile soybağı ilişkileri ortadan kaldırıldıktan sonra tanınabilirler. Zira bu çocuklar ile babaları arasında doğum anında soybağı kendiliğinden kurulmuş olmaktadır. Medeni Kanunumuz, tanınacak çocuk bakımından her hangi bir yaş sınırı koymadığı gibi, tanımayı belli bir süreye de bağlamamıştır. Bu bakımdan evlilik dışı çocuk daha doğmadan önce (cenin iken) tanınabileceği gibi, ergin olduktan ve hatta öldükten sonra dahi tanınabilir. Yeni Medeni Kanunumuz fücur ürünü çocukların tanınmasını yasaklayan önceki hükmü benimsememiştir. Maddenin gerekçesinde, bu yasağın çocuğun menfaatleri bakımından uygun olmaması sebebiyle alınmadığı açıklanmaktadır (m.295). Sonuç olarak ifade edelim ki, halen Ülkemiz hukukunda zina ve fücur ürünü çocukların tanınmalarını yasaklayan hiçbir hüküm yoktur.

19 B)ŞEKLEİLİŞKİN ESASLAR Kanunumuz tanımayı geçerlilik şartı olarak belli bir şekle bağlamıştır; bu şekle uyulmadıkça evlilik dışı bir çocuk tanınmış olmaz. Tanıma, babanın nüfus memuruna veya mahkemeye yazılı başvurusu ya da resmi senette veya vasiyetnamesinde yapacağı beyanla olur (MK.m.295/I). Görüldüğü üzere kanun koyucu tanıma yapmak için dört farklı yol öngörmüştür.

20 1) Nüfus Memuruna Yazılı Başvuruİle Baba nüfus memuruna yazılı başvuruda bulunarak evlilik dışında doğmuş olan çocuğu tanıdığını açıklar. Yazılı başvuruda bulunulacak olan nüfus memuru, babanın nüfusa kayıtlı bulunduğu yerin nüfus memurudur. Ancak, babanın bunun dışındaki yani nüfusa kayıtlı olduğu yerden başka bir yerdeki nüfus memuruna yazılı başvuruda bulunmasına da bir engel yoktur. Bu durumda kendisine yazılı beyanda bulunulan nüfus memuru, tanımayı tanıyan babanın ve çocuğun kayıtlı bulunduğu yerin nüfus memurluklarına bildirecektir (MK.m.296/I). Tanıma beyanında (açıklamasında) bulunan baba, velayet veya vesayet altındaki ayırt etme gücüne sahip bir kaçak veya kısıtlı ise, tanıma için yasal temsilcisinin de rızasının alınmış olması şarttır. Küçüğün velayet hakkı ana ve babaya ait ise, mutlaka her ikisinin de rızalarının bulunması gereklidir; onlardan sadece birisinin rızası yeterli olmaz. Velayet hakkının ana veya babadan birine verilmiş olması halinde sadece bu hakka sahip olan velinin rızası yeterli olacaktır.

21 2) Mahkemeye Yazılı Başvuruİle Tanıma, tanıyan babanın bu yolda mahkemeye yazılı bir başvuruda bulunmasıyla da yapılabilir. Başvurulacak mahkeme tanıyan babanın halen bulunduğu yer veya nüfusa kayıtlı olduğu yer mahkemesidir. Görevli mahkeme ise s u l h mahkemesidir. Sulh hakimi, kendisine yapılan yazılı tanıma beyanını ve eğer tanıyan baba küçük veya kısıtlı ise veli veya vasisinin rızasını da aldıktan sonra bunları onun ve çocuğun nüfusa kayıtlı oldukları yer nüfus memurluklarına bildirecektir (MK. m.296/i) 3) Resmi Senetİle Baba evlilik dışında doğmuş olan çocuğunu, iradesini noterlikte düzenlenecek resmi bir senette açıklamak suretiyle de tanıyabilir. Pek tabii resmi senetle t anıma halinde tanıyan babanın ayırt etme gücüne sahip bulunması, küçük veya kısıtlı ise yasal temsilcisinin (veli veya vasisinin) rızasının alınmış olması gereklidir. Resmi senet noter tarafından r e s e n düzenlenir (MK.m.89). Tanıma ancak böyle bir senetle yapıldığı takdirde hüküm doğurur. Bunun dışında, örneğin sadece tanıyanın imzasının onaylandığı noter senedi veya yazılı bir belge ile veya sözlü olarak tanıma yapılamaz.

22 4) Ölüme Bağlı Tasarrufİle Tanıma bir ölüme bağlı tasarrufla da gerçekleştirilebilir. Ölüme bağlı tasarruf ise vasiyet veya miras mukavelesi olmak üzere iki şekilde yapılabilir (MK.m.531,545). Gerçi yeni kanun önceki kanunun aksine ölüme bağlı tasarruf terimi yerine vasiyetname terimine yer vermiştir, fakat kanun koyucunun bu değişik ifadeyi, verilen imkanı kısıtlamak ve sadece vasiyetnameye indirgemek isteği ile yaptığı söylenemez. Vasiyet ehliyetine sahip olmak için onbeş yaşını doldurmuş ve ayırt etme gücüne sahip bulunma yeterli iken (MK.m.502), miras mukavelesi için ayırt etme gücüne ve erginliğe sahip bulunmaktan başka kısıtlı olmamak da gereklidir (MK.m.503). Bu sebepledir ki onaltı yaşındaki bir küçük vasiyetname düzenleyerek tanıma yapabilir. Fakat tanımayı miras mukavelesi ile yapması mümkün değildir.

23 5) Tanımanın Bildirilmesi Kendisine başvurularak yazılı tanıma beyanında bulunulmuş olan nüfus memuru, sulh hakimi, noter veya vasiyetnameyi açan sulh hakimi, tanımayı tanıyan babanın veya tanınan çocuğun kayıtlı bulunduğu nüfus memurluklarına bildirmekle görevlendirilmiştir. Çocuğun kayıtlı bulunduğu nüfus memurluğu da tanımayı çocuğa, çocuğun anasına, çocuk vesayet altında bulunuyorsa vesayet makamına bildirecektir (MK.m.296). 6) Çocuğun Nüfusa Kaydedilmesi MK.m.296 uyarınca maddede belirtilen makamlar tarafından tanımanın nüfus memurluğuna bildirilmesi üzerine, tanınan çocuk kendisini tanımış olan babanın aile kütüğüne yazılır.

24 A) TANIMANIN BUTLANI Tanımanın esasa veya şekle ilişkin şartlarından herhangi birinin eksik olması, tanımanın mutlak butlanını gerektirir. Gerçekten, tanıyanın ayırt etme gücünden yoksun olması, tanınan çocuğun başka bir babaya soybağı ile bağlı bulunması, tanımanın 295 inci maddede öngörülen yollardan, örneğin resmi senetle, vasiyetname ile veya yazılı başvuru ile yapılmamış olması hallerinde yapılmış olan tanıma işlemi butlanla mutlak surette geçersizdir. Batıl olan tanıma hiçbir hukuki sonuç doğurmaz; bu itibarla da mahkeme kararı ile iptal yoluna gidilmesine gerek yoktur. Mamafih batıl olmasına karşın tanınan çocuk tanıyanın aile kütüğüne yazılmış bulunuyorsa o zaman tanımanın butlanının tespit ettirmek üzere dava açılması zorunluluğu doğar.

25 5) BABALIK DAVASI Evlilik dışında doğmuş olan bir çocuğun tabii babası bu çocuğu kendi isteği ile tanıyabilir. Bunu yukarıda tanıma başlığı altında incelemiş bulunuyoruz. Ancak bu, tamamen tabii babanın arzusuna ve hatta biraz da onun insafına ve vicdanına kalmış olan bir yoldur; yani tabii babayı kendinden olan bu çocuğu tanımaya zorlama imkanı yoktur. O halde tanıma, babalığın hukuken belirlenmesinde ve çocuk ile baba arasında soybağı kurulmasında her zaman yeterli bir çözüm yolu olamamaktadır. Bu gerçeği gözönünde bulunduran kanun koyucu, evlilik dışında doğmuş olan çocuğunu bizzat kendi isteği ile tanımayan babaların babalıklarının yargı yoluyla belirlenmesi imkanını getirmiştir. İşte incelemekte olduğumuz babalık davası veya kanunun deyişiyle babalık hükmü evlilik dışında doğan bir çocuğun babasının hükmen belirlenmesi amacına yönelmiş bulunan bir davadır.

26 I- DAVANIN KONUSU Babalık hükmü açılacak bir dava sonucunda verilecektir. İşte bu sonucun alınmasını sağlayacak olan davaya babalık davası diyoruz. Davanın konusu MK.m. 301 e göre, çocuk ile baba arasındaki soybağının mahkemece belirlenmesidir. Önceki Medeni Kanunumuzda iki türlü babalık davası düzenlenmiştir. Bunlardan birincisinin sonunda baba ile çocuk arasında sahih (düzgün) olmayan soybağı ilişkisi kuruluyordu ki, bu davaya kişisel sonuçlu babalık davası deniyordu. İkinci tür babalık davası sonunda ise, baba ile çocuk arasında her hangi bir soybağı ilişkisi kurulmuyor, sadece babanın çocuğa ve anaya parasal ödemede bulunmasına karar veriliyordu ki, bu dava mahiyetini yansıtır biçimde mali sonuçla babalık davası olarak isimlendiriliyordu. Mali sonuçla babalık davası herhangi bir şarta bağlı olmaksızın açılabildiği halde, kişisel sonuçla babalık davasının açılabilmesi bir takım alternatif şartların varlığına bağlanmıştır (m.310). Daha sonra Yargıtay Hukuk Kurulunun kararıyla da mali sonuçlu babalık davalarında gayri sahih nesep bağı oluşturulması konusunda karar verilmitir. Yeni Medeni Kanunumuz iki türlü babalık davasına yer vermemiş, baba ile çocuk arasında soybağının kurulması sonucunu doğuran bir tek davayı düzenlemiştir. Babalık davalarında:

27 II-DAVANIN TARAFLARI A) DAVACI Babalığa hüküm için dava açma hakkı, ana ve çocuğa tanınmıştır (MK.m.301/I). Ana ve çocuk babalık davasını ayrı ayrı açabilecekleri gibi, birlikte açabilirler. Diğer bir deyişle dava hakkında hem ana hem de çocuk birbirinden bağımsız olarak ayrı ayrı sahiptirler. Babalık davası, ana veya çocuk tarafından açılmışsa Cumhuriyet Savcısına ve hazineye; ana tarafından açılmışsa kayyıma; kayyım tarafından açılmışsa anaya ihbar edilecektir (MK.m.301/III). Davanın Cumhuriyet Savcısına ihbar edilmesi zorunluluğu, babalık davasının kamu düzeniyle ilgili olması sebebine dayanmaktadır.

28 6) EVLAT EDİNME I) GENEL OLARAK Evlat edinme kurumu önceki Medeni Kanunumuzun ilk kez 1926 yılında Ülkemize getirmiş olduğu yeni bir kurumdur; zira eski hukukumuzda evlat edinme kurumu olarak bilinen bir kurum mevcut değildir. II) KÜÇÜKLERİN EVLAT EDİNİLMESİ Medeni Kanunumuz evlat edinme kurumunu düzenlerken ağırlığı küçüklerin evlat edinilmesi konusuna vermiştir. Nitekim bu konu kanunda nci maddeleri arasında sekiz madde ile düzenlenirken, erginlerin ve kısıtlıların evlat edinilmeleri sadece bir maddede (m.319) halinde düzenlenmiş, madde dışında kalan konularda küçüklerin evlat edinilmesine ilişkin hükümlerin gıyasen uygulanması yoluna gidilmiştir.

29 A) GENELŞARTLAR Kanun koyucu küçüklerin evlat edinilmesinde genel şart olarak farklı üçşart öngörmektedir. 1- Küçüğün Bakılmış ve Eğitilmiş Olması Bir küçüğün evlat edinilmesi için, her şeyden önce bu küçüğün evlat edinen tarafından bir yıl süre ile bakılmış ve eğitilmiş olması şarttır (MK.m.305/I). 2- Evlat Edinilmenin Küçüğün Yararına Olması Bir küçüğün evlat edinilmesinde aranılacak ikincişart, evlat edinmenin her halde küçüğün yararına olmasıdır (MK.m.305/II). 3- Diğer Çocukların Yararlarının Zedelenmemesi Küçüklerin evlat edinilmesinde aranılacak üçüncü ve son şart, evlat edinme ile evlat edinenin halen hayatta olan diğer çocuklarının yararlarının (menfaatlerinin) hakkaniyete aykırı bir biçimde zedelenmemesidir (MK.m.305/II).

30 B) ÖZELŞARTLAR Medeni Kanunun yeni düzenlenmesinde küçüklerin evlat edinilmesi konusu ile ilgili olarak yukarıda açıkladığımız genel üç şarttan başka bir takım şartlar daha aramaktadır özel şartlar diye isimlendirdiğimiz bu şartları da aşağıda ele alacağız. 1- Birlikte Evlat Edinmede a) Eşlerin birlikte evlat edinme gerekliliği Medeni Kanun bir küçüğü veya ergin ya da kısıtlı bir kişiyi birlikte evlat edinebilme hakkını sadece eşlere tanımakta, evli olmayanlara, örneğin iki kardeş veya iki arkadaşa bir kimseyi birlikte evlat edinme imkanını vermemektedir (m.306/i). Kanun öte yandan bu hükmü ile eşlere kural olarak bir kimseyi tek başlarına evlat edinememe engeline ve hatta yasağını da getirmiş olmaktadır: Eşler, ancak birlikte evlat edinebilirler (m.306/i). Önceki kanun böyle bir engel tanımayarak eşlerden birine, diğerinin rızası ile evlat edinebilme imkanını tanımış idi (m.255).

31 b) Eşlerin birlikte evlat edinmeşartları Eşlerin birlikte evlat edinebilmeleri için alternatif iki şart aranmakta, yani bu iki şarttan sadece birinin varlığı yeterli olmaktadır: aa) Ya beş yıldan beri evli olma Eşlerin birlikte evlat edinmelerinde aranacak alternatif şartlardan biri onların en az beş yıldan beri evli olmalarıdır. Bu şartı gerçekleştirmiş olan eşlerin belli bir yaşı doldurmuş bulunmalarına ihtiyaç yoktur. O halde, en az beş yıldır evli olan eşler -onyedinci yaşlarını doldurarak yasal temsilcilerinin izni ile evlenmiş iseleryirmiikinci yaşlarını doldurduktan sonra bir kimseyi birlikte evlat edinebileceklerdir.

32 bb) Veya otuz yaşını doldurmuş bulunma Eşlerin birlikte evlat edinebilmeleri için aranılan en az beş yıldan beri evli olma şartının alternatifi eşlerin otuz yaşını doldurmuş bulunmalarıdır. Otuz yaşını doldurmuş olan eşler evlilikleri beş yıllık süreyi doldurmamış olsa bile birlikte evlat edinme hakkına sahip olurlar. Eşlerin birlikte evlat edinme şartlarını yukarıda açıklamış bulunuyoruz. Daha önce de belirtmiş olduğumuz üzere, yeni Medeni Kanun birlikte evlat edinmeyi sadece evli olanlara tanıdığı gibi,kural olarak eşlerden birinin tek başına evlat edinmesini engellemekte, eşlerin ancak birlikte evlat edinmelerinin gerekliliğini kural olarak hükme bağlamış bulunmaktadır (m.306/i). Bununla beraber kanun bir kurala istisnalar da getirmiştir:

33 c) Eşlerin Birlikte Evlat Edinme Gerekliliğininİstisnaları Kanun eşlerin ancak birlikte evlat edinebileceklerine ilişkin kurala iki istisna getirmektedir. aa) Diğer eşin çocuğunu evlat edinme Eşlerden biri, eşi ile en az iki yıldan beri evli olması veya otuz yaşını doldurmuş bulunması şartı ile eşin çocuğunu evlat edinebilir (MK.m.306/III). bb) Birlikte evlat edinmenin mümkün olamaması Otuz yaşını doldurmuş olan eş, diğer eşin ayırt etme gücünden sürekli olarak yoksunluğu veya iki yılı aşkın süreden beri nerede olduğunun bilinmemesi ya da mahkeme kararı ile iki yılı aşkın süreden beri eşinden ayrı yaşamakta olması yüzünden birlikte evlat edinilmesinin mümkün olmadığını ispat etmesi halinde, tek başına evlat edinebilir (MK.m.350/II).

34 2) Tek Başına Evlat Edinmede a) Otuz yaşını doldurmuş olma Evli olmayan kişilerin evlat edinebilmeleri, otuz yaşını doldurmuş olmaları şartına bağlanmıştır (MK.m.307/I). b) Eşin birlikte evlat edinmesinin imkansız olması Otuz yaşını doldurmuş bulunan bir eş için bir kimseyi diğer eşi ile birlikte evlat edinmesi imkansız hale gelmiş ise, kanun koyucu istisna olarak bu eşe tek başına evlat edinebilme hakkını tanımaktadır. Gerçekten, MK. m.307/ii hükmüne göre otuz yaşını doldurmuş olan eş eğer diğer eşin; a) Ayırt etme gücünden sürekli olarak yoksun bulunması veya b) İki yılı aşkın süreden beri nerede olduğunun bilinmemesi yahut da c) Mahkeme kararı ile iki yılı aşkın süreden beri kendisinden ayrı yaşamakta olması yüzünden birlikte evlat edinmesinin mümkün olmadığını ispat ederse, tek başına evlat edinme hakkını elde eder. Pek tabii bu eşin evlat edinme kararını verecek olan mahkemede yukarıdaki üç halden sadece birini ispat etmesi gerekli ve yeterli olacaktır. Sonuç olarak ifade edebiliriz ki, bir kimse evli ise ve evliliği de beş yılını tamamlamış bulunuyorsa, otuz yaşını doldurmamış olma bile eşi ile birlikte evlat edinme imkanına sahip olurken, tek başına evlat edinebilmek için her zaman otuz yaşını doldurmuş olmak zorundadır.

35 3) Evlat Edinenİle Edinilen Arasında Yaş Farkı Kanun, evlat edinen ile evlat edinilen arasında en az onsekiz yaş farkı bulunmasını da özel şart olarak aramaktadır. Nitekim MK. m. 308/I de evlat edinilenin, evlat edinenden en az onsekiz yaş küçük olması şarttır denilmiştir. Aynışart önceki kanunda da (m.253) aranmakta idi. 4) Küçüğün Rızası Ayırt etme gücüne sahip olan küçük, rızası alınmadıkça evlat edinilemez (MK.m.308/II). 5) Küçüğün Ana ve Babasının Rızası Bir küçüğün evlat edinilmesi ancak onun ana ve babasının rızası ile mümkün olabilir (MK.m.309/I). Bu şart küçüklerin evlat edinilmelerinde aranan önemli şartlardan biridir. Zira küçüğün ana ve babasının rızasının alınmadan karara bağlanmış olan bir evlat edinme, ileride göreceğimiz üzere evlatlık ilişkisinin kaldırılması sonucuna götürebilir (MK.m.317).

36 a) Rızanınşekli Küçüğün evlat edinilmesi için gerekli olan rıza, küçüğün veya ana babasının oturdukları yer mahkemesinden sözlü veya yazılı olarak açıklanır ve tutanağa geçirilir. b) Rızanın zamanı Kanun koyucu ana ve babanın çocuk doğmadan önce veya çocuk doğduktan hemen sonra izin vermelerini uygun görmemiş ve çocuğun doğumundan itibaren belli bir sürenin geçmesini istemiştir. Nitekim, bu süre geçmeden verilecek rıza geçerli olmayacaktır. Bu konuda geçmesi istenen süre, çocuğun doğumundan itibaren işleyecek olan a l t ı h a f t a l ı k süredir (MK. m. 310/I).

37 III- ERGİNLERİN VE KISITLILARIN EVLAT EDİNİLMESİ Yeni Medeni Kanunumuz, daha önce de belirtmiş olduğumuz gibi, önceki kanundan farklı olarak küçüklerin evlat edinilmesi ile erginler ve kısıtlıların evlat edinilmesini farklı şartlara tabii tutmuştur. Aşağıda bu farklı düzenlemeye deyineceğiz. A) EVLAT EDİNENİN ALT SOYUNUN BULUNMAMASI Yeni Medeni Kanunumuz evlat edinmede evlat edinenin alt soyunun bulunmaması şartını, sadece küçüklerin evlat edinilmesinde kaldırmış, buna karşılık erginlerin ve kısıtlıların evlat edinilmelerinde aynen muhafaza etmiştir (m.313). Oysa önceki Medeni Kanunumuz bir kimsenin bir kişiyi evlat edinebilmesi için düzgün soybağlı altsoyunun (sahih nesepli füruunun) bulunmaması şartının küçük-ergin ayrımı yapmaksızın mutlaka aramakta idi (m.253). Nitekim, önceki Kanuna göre bir kimse altsoyu bulunmuyorsa, kendisi ile arasında onsekiz yaş fark bulunan küçük veya ergin herhangi bir kişiyi pekala evlat edinebiliyordu.

38 B) EVLAT EDİNİLENİN BELLİ ÖZELLİKLERİNİN OLMASI Önceki Medeni Kanundan farklı olarak yeni Medeni Kanunumuz ergin veya kısıtlı olan herkesin evlat edinilebilmesi imkanını ortadan kaldırmıştır. Gerçekten, kanun ergin veya kısıtlı bir kişinin 313 üncü maddede üç bent olarak düzenlenen hallerde evlat edinilebilmesine izin vermekteder. Maddede öngörülen haller alternatif haller olup, sınırlayıcı (tahdidi) biçimde sayılmışlardır. Bu hallerşunlardır: 1. Bedensel veya zihinsel özrü sebebiyle sürekli olarak yardıma muhtaç ve evlat edinen tarafından en az beş yıldan beri bakılıp gözetilmekte ise veya 2. Evlat edinen tarafından küçükken en az beş yıl süre ile bakılıp gözetilmiş ve eğitilmiş ise veya 3. Diğer haklı sebepler mevcut ve evlat edinilen, en az beş yıldan beri evlat edinen ile aile halinde birlikte yaşamakta ise. Dikkat edilecek olursa kanun koyucu, ergin veya kısıtlı bir kişinin evlat edinilebilmesinde her üç halde de en az beş yıl gibi bir sürenin geçmiş olmasını istemektedir. Öte yandan, evlat edinilecek kişi bakımından da bedensel veya zihinsel özürlü olmak, küçükken gözetilmiş veya eğitilmiş olmak veya evlat edinen ile uzun süredir aile halinde birlikte yaşamakta olmak gibi önemli bir takım şartlar da aranmaktadır.

39 C) EŞİN RIZASI Evlat edinilmek istenen kişi evli bir kimse ise, bu kimse ancak eşinin rızası ile evlat edinilebilir (MK.M.313/II). Hatta evlat edinilecek eş tam ehliyetli olsa bile yine de diğer eşin rızası olmaksızın evlat edinilemeyecektir. Yargıtayımız evlat edinmede diğer eşin rızasını kamu düzeni ile ilgili görmekte ve rıza olmaksızın yapılmış olan evlatlık sözleşmesinin batıl olacağı görüşünü benimsemektedir. D) DİĞER HALLER Kanun koyucu erginlerin ve kısıtlıların evlat edinilmelerinde küçüklerin evlat edinmelerinden farklı düzenlemeyi yukarıda açıkladığımız konularla ilgili olarak yapmıştır. Bu konuların dışında kalan hallerde erginlerin ve kısıtlıların evlat edinilmelerinde küçüklerin evlat edinilmesine ilişkin hükümler kıyas yoluyla uygulanacaktır (MK.m.313/III).

40 IV-EVLAT EDİNMENİNŞEKLİ VE USULÜ A) MAHKEME KARARI Yeni Medeni Kanun bu usulü tamamıyla değiştirmiştir. Gerçekten, yeni düzenlemeye göre evlat edinme işlemi evlat edinen ile evlat edinilen arasında yapılacak bir sözleşme ile değil, mahkemenin vereceği bir kararla tamamlanmaktadır. Evlatlık ilişkisinin kurulmasına karar verme konusunda yetkili mahkeme, evlat edinenin oturma yeri; birlikte evlat edinmede eşlerden birinin oturma yeri mahkemesidir (MK.m.315/I). B) BAŞVURUDAN SONRAKİ DEĞİŞMELER MK.m.315/II ye göre, evlat edinme başvurusundan sonra evlat edinenin ölümü veya ayırt etme gücünü kayıp etmesi, diğer şartlar bundan etkilenmediği takdirde, evlat edinmeye engel olamayacaktır. Aynı şekilde evlat edinme başvurusundan sonra küçük ergin olursa (erginliğe erişirse), şartlar daha önceden yerine getirilmiş olmak kaydıyla küçüklerin evlat edinilmesine ilişkin hükümler uygulanacaktır (MK.m315/III).

41 V- EVLAT EDİNMENİN HÜKÜMLERİ Evlat edinmenin hükümleri, yani doğurduğu hukuki sonuçlar oldukça çeşitlidir. Bunları aşağıda sırasıyla inceleyeceğiz. A) KİŞİSEL SONUÇLAR BAKIMINDAN Soyadı Evlatlık küçük ise evlat edinenin soyadını alır; evlat edinen isterse çocuğa yeni bir ön ad verebilir (MK.m.314/III). Evlat edinenin soyadını taşıma, evlatlık için bir hak veya aynı zamanda bir yükümlülüktür.

42 Ancak, evlat edinenin soyadının taşıma yükümlülüğü sadece ergin olmayan evlatlık için söz konusudur. Zira MK.m.314/III uyarınca ergin olan evlatlık, evlat edinilme sırasında dilerse evlat edinenin soyadını alabilir. O halde evlatlık işlemi tamamlandığı sırada henüz erginliğe erişmemiş olan evlatlık, evlat edinenin soyadını taşımakla yükümlü olacaktır. Öte yandan evlatlık işleminin tamamlandığı sırada ergin olan evlatlık bir seçim hakkına sahiptir. Dilerse asıl ailesinin soyadını taşımaya devam etme imkanından yararlanır; eğer bu imkandan yararlanma yolunu seçmek istemezse o zaman evlat edinme işlemi sırasında evlat edinenin soyadını alabilecektir. Bu durumda ergin erkek evlatlığın - evli ise karısı ile çocukları da kendisi ile birlikte evlat edinenin soyadını taşıyacaklardır. Evlatlık evli bir kadın ise, kocasının soyadını taşımaya devam eder fakat eşinden boşanırsa, evlat edinenin soyadını taşır. Evlat edinen bekar bir kadın ise sonradan evlenerek kocasının soyadını aldığı takdirde ergin olan evlatlığın soyadının da değişip değişmeyeceği konusunda genellikle evlatlığın soyadının değişmeyeceği, yani onun, evlat edinenin kızlık soyadını taşımaya devam edeceği kabul olunmaktadır. Evlatlığın evlat edinilmeden önceki soyadının da kullanmaya devam edip edemeyeceği hususundaki görüşler bunun mümkün olabileceği yönündedir.

43 2- Vatandaşlık Vatandaşlık durumu soyadı gibi değildir. Nitekim, 1964 tarihli Türk Vatandaşlığı Kanununun 3 üncü maddesine göre, Evlat edinme evlatlığın vatandaşlığına tesir etmez ancak, küçük olan evlatlık, vatansız olur veya anası babası bulunmaz yahut nerede olduğu bilinmezse bir Türk tarafından evlatlığa alınmakla Türk vatandaşı olur. O halde, vatandaşlık soyadı gibi doğrudan doğruya değil, ancak yukarıdaki şartların var olması halinde, yani şarta bağlı olarak kazanılabilmektedir.

44 3- Hısımlık Evlat edinme sonucundan evlat edinen ile evlatlık arasında kendiliğinden bir soy bağı ilişkisi meydana gelirse de bu ilişki, kan bağına dayanmadığı için hısımlık sadece evlat edinen ile evlatlık arasında doğar. Bu sebeple evlatlık, evlat edinenin kan veya kayın hısımları ile hısım olamayacağı gibi, evlat edinen ile evlatlığın hısımları arasında da her hangi bir hısımlık ilişkisi meydana gelmez. Evlat edinen ile evlatlığın altsoyu arasında da hısımlık ilişkisi doğmaz. Gerçi MK.m.500/I de evlatlık ve altsoyu evlat edinene kan hısmı gibi mirasçı olurlar denilmekte ise de doktrinde bu hükmün evlat edinen ile evlatlığın alt soyu arasında hısımlık ilişkisi kurar nitelikte olmadığı kabul edilmektedir.

45 Evlat edinen eşlerin evlat edindikten sonra bir çocukları doğacak olursa, doğan çocuk ile evlatlık arasında kardeşlik bağı kurulmuş olmaz. Aynı şekilde, bir kimse veya eşler iki kişiyi evlat edinmiş olsa, bu iki evlatlık arasında da kardeşlik ilişkisi doğmaz. Eşler tarafından birlikte evlat edinilen ve ayırt etme gücüne sahip bulunmayan küçüklerin nüfus kaydına ana ve baba adı olarak evlat edinen eşlerin adları yazılır (MK.m.314/IV). Kanun koyucu bu hükümde evlatlık ve evlat edinen eşler arasında kendiliğinden doğan yapay soybağı ilişkisini doğal ilişkiye benzetmek ve eşdeğer saymak istemiştir. Bu hüküm dolayısıyla evlatlık okul çağına geldiği zaman, ana ve babasının kendisini evlat edinmiş olanlardan farklı isimlerden oluşmasının yaratacağı olumsuzluklardan korunmuş olacaktır.

46 B) MİRASÇILIK Evlatlık evlat edinenin mirasçısı olur (MK.m.500/I). Aynı şekilde evlatlığın altsoyu da evlat edinene kan hısımı gibi mirasçısı olurlar (MK.m.500/I). Buna karşılık, evlat edinen evlatlığın mirasçısı olmadığı gibi, evlat edinenin hısımları da evlatlığın mirasçısı olamazlar (MK.m.500/II). Evlatlık evlat edinenin mirasçısı olmakla beraber kendi ailesindeki yasal mirasçılık durumunu da korur (MK.m.500/I). O halde evlatlık biri evlat edinenden, diğeri kendi ailesinden olmak üzere çifte miras hakkına sahip bulunmaktadır.

47 C) EVLENME YASAĞI Evlat edinen ile evlatlık ve onların biri ile diğerinin altsoyu ve eşi arasında evlenme yasaktır (MK.m.129 b.3). Bu yasak kesin bir evlenme engelidir. Bu itibarla, yasağa karşın yapılmış olan evlenme mutlak butlanla sakatlanmış bir evlenmedir (MK.m.145 b.4). Önceki kanunda kesin olmayan bir engel, yeni kanunda İsviçre deki örneğe de uygun olarak kesin engel haline getirilmiştir. D) KAYIT BİLGİ VE BELGELERİN GİZLİLİĞİ Evlat edinme ile ilgili her türlü kayıtlar, bilgiler ve belgeler gizli olup, hiçbir şekilde açıklanamaz. Bu yasak ancak mahkeme kararı veya evlatlığın isteği ile kaldırılabilir (MK.m.314/VI).

48 VI- EVLATLIKİLİŞKİSİNİN KALDIRILMASI A) SEBEPLERİ Medeni Kanun evlatlık ilişkisinin kaldırılmasını gerektiren sebepleri iki halde toplamıştır. Bunlar da rızanın bulunmaması ile diğer noksanlıklar dır. 1) Rızanın Bulunmaması Daha önce de açıklandığı üzere evlatlık ilişkisinin kurulmasından evlat edinilecek küçük ayırt etme gücüne sahipse rızasının alınması şarttır. Aynı şekilde küçüğün ana ve babasının da rızalarını açıklamaları gereklidir. Nihayet evli bir kimse ancak eşinin rızası ile evlat edinilebilir. Hatta MK.m.313/III hükmüne göre ergin ve kısıtlıların evlat edinilebilmelerinde, onların rızaları ile mümkün olabilecektir. İşte evlat edinme işleminin tamamlanabilmesi için rızaları gereken kişilerden her hangi birinin rızasının alınmamış olması, evlatlık ilişkisine son verilmesine yol açabilir. Nitekim MK.m. 317, yasal sebepler bulunmaksızın rıza alınmadığı takdirde, rızasının alınması gerekli olan kişilere, küçüğün menfaati bunun sonucundan ağır biçimde zedelenmeyecekse, hakimden evlatlık ilişkisinin kaldırılmasını isteme hakkını tanımaktadır. Evlatlık ilişkisi hakimin bu istemi haklı bularak vereceği kararla kaldırılmış olur.

49 Diğer Noksanlar Evlat edinme işlemi, örneğin tek başına evlat edinen birinin otuz yaşını doldurmamış olması, evlat edinen ile evlat edinilen arasında onsekiz yaş farkının bulunmaması, evlat edinilen küçüğün evlat edinen tarafından bir yıl süre ile bakılmış ve eğitilmiş olmaması gibi esasa ilişkin diğer noksanlıklardan biri ile sakatlanmış bulunuyorsa, Cumhuriyet savcısı veya her ilgili evlatlık ilişkisinin kaldırılmasını isteyebilir (MK.m.318/I). Bununla beraber kanun koyucu aşağıdaki iki halde evlatlık ilişkisinin kaldırılması yoluna gitmeye imkan tanımamaktadır (MK.m.318/II). l. Eğer bu arada noksanlıklar ortadan kalkmışsa, 2. Noksanlıklar sadece şekle ait olup, evlatlık ilişkisinin kaldırılması evlatlığın menfaatini ağır derecede zedeleyecek ise.

50 B) HAK DÜŞÜRÜCÜ SÜRE Evlatlık ilişkisinin kaldırılmasına ilişkin dava hakkı, ilişkinin kaldırılmasını gerektiren sebebin öğrenilmesinden itibaren bir yıl ve her halde evlat edinme işleminin üzerinden beş yıl geçmekle düşer (MK.m.319). C) İLİŞKİNİN KALDIRILMASININ SONUÇLARI Hangi sebeple olursa olsun evlatlık ilişkisinin mahkemece kaldırılmasıyla birlikte geleceği ait hükümler de ortadan kalkmış olur ve bu sonuç kesindir. Böylece evlatlık evlat edinenin velayeti altından çıkar; evlat edinenin soyadını almış idiyse tekrar eski soyadına döner; evlat edinenin yasal mirasçısı olma hakkını kaybeder; evlat edinen ile aralarındaki kesin evlenme yasağı da ortadan kalkar. Evlatlık ilişkisinin kaldırılmış olduğu nüfus idaresine bildirilir. Evlatlık ilişkisinin kaldırılmasıyla birlikte evlatlığın velayeti kendiliğinden asıl ana ve babasına geri gelmez; hakim velayeti tekrar onlara verebileceği gibi, evlatlığa bir vasi de atayabilir. Evlatlık ilişkisinin kaldırılmasının sonuçları geçmişe etkili (makable şamil) değildir. Bu sebeple ilişkinin kaldırılmasından önceki süreçte karşılıklı olarak verilmiş olan nafakalar veya evlat edinenin evlatlığın bakımı ve eğitilmesi için yapmış olduğu masraflar geri istenemez.

51 VII- EVLATLIKİŞLEMLERİNDE ARACILIK Medeni Kanun evlatlık işlemlerinde aracılık kenar başlığı altında yeni bir kurum getirmektedir. Önceki kanunda bulunmayan bu kurum küçüklerin evlat edinilmesinde karşılaşılan güçlükleri gidermek ya da hiç değilse azaltmaya yarayacaktır. MK.m.320 ye göre küçüklerin evlat edinilmesine ilişkin aracılık faaliyetleri, ancak Bakanlar Kurulunca yetki verilen kurum ve kuruluşlarca yapılır. Kanun bu hükmü ile özel kişilerin aracılık faaliyetinde bulunmasına izin vermemektedir.

52 SOYBAĞININ HÜKÜMLERİ SOYADI Çocuk ana ve baba evli ise ailenin, evli değilse ananın soyadını taşır. Ancak anaönceki evliliğinden dolayı çifte soyadı taşıyorsa çocuk onun bekarlık soyadını taşır (MK.m.321). Görüldüğü gibi kanun koyucu bir çocuğun ana ve babası ile soybağının kurulmuş olması halinde taşıyacağı soyadını saptarken, ana ve babanın birbirleriyle evli olup olmadığını dikkate almıştır. Buna göre çocuğun ana ve babası arasında evlilik mevcutsa çocuk aile soyadını, daha doğru bir deyişle anası ile birlikte babanın (kocanın) soyadını taşıyacaktır (MK.m.187). Buna karşılık çocuk ile baba arasında soybağı ilişkisi kurulmuş olmakla birlikte eğer ana ile baba arasında evlilik ilişkisi mevcut değilse yani çocuk evlilik dışında doğmuş olan bir çocuk ise, bu durumda babanın soyadını taşıma hakkına sahip olamayacaktır, ananın soyadını taşıyacaktır. Ancak kanun bu konuda özel bir düzenleme ile eğer ananın önceki evliliğinden dolayı iki soyadı varsa, çocuğun ananın bekarlık soyadını taşıyacağını hükme bağlamıştır. Çocuk erginliğe erişinceye kadar babanın soyadını taşımakla yükümlüdür. Erginliğe eriştikten sonra haklı sebep varsa soyadını değiştirilmek üzere dava açma yoluna gidebilir (MK.m.27).

53 VATANDAŞLIK Babalarının soybağı ile bağlı olan çocuklar babanın vatandaşlık haklarına sahipolurlar. Bu sonuç 403 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanununun 1 inci maddesinden çıkmaktadır. Gerçekten, sözü geçen maddeye göre Türkiye içinde veya dışında Türk babadan olan... çocuklar doğumlarından başlayarak Türk vatandaşıdırlar. Önceki Medeni Kanun bu hükme paralel bir hüküm içeriyordu: Nesebi sahih (soybağı düzgün) olan çocuk babasının vatandaşlık haklarına malik olur. Yeni Medeni Kanun ise çocuğun vatandaşlığı konusunda Türk Vatandaşlığı Kanununun hükümlerine bırakarak bu konuda özel bir hüküm getirmemiştir. Babanın vatandaşlık haklarına sahip olma bakımından evlilik içinde doğmuş olan çocuk ile evlilik dışında doğmuş olmakla beraber sonradan baba ile soybağı ilişkisi kurulmuş bulunan çocuk arasında hiçbir fark yoktur. Zira önemli olan çocuğun Türk babadan olduğunun saptanmasıdır.

54 EVLİLİK HUKUKU

55 EVLENME EHLİYETİ Evlenme bir medeni hukuk sözleşmesidir. evlenme sözleşmesinin yapılabilmesi için, evlenecek olan kişilerin evlenmeye ehil olmaları gerekir. Evlenmeye ehil sayılabilmeleri için de ayırt etme gücüne sahip olmaları ve kanunun evlenme için öngördüğü belli bir yaşa (evlenme yaşına) erişmiş bulunmalarışarttır. Diğer taraftan evlenecek olan kişiler küçük veya kısıtlı iseler, ayrıca yasal temsilcilerinin izninin bulunması da gereklidir. Evlenme ehliyetine sahip olabilmenin şartlarını, ayırt etme gücü, evlenme yaşı ve yasal temsilcinin izni olmak üzere üçe ayırabiliriz. 3

56 1) Ayırt Etme Gücü Evlenecek olan kişilerin ayırt etme gücüne (temyiz kudretine) sahip olmaları şarttır. Nitekim MK.m. 125 ayırt etme gücüne sahip olmayanlar evlenemez demek suretiyle bu husus açıkça belirtmektedir. Ayırt etme gücüne sahip bulunmayanlar, yalnız evlenme sözleşmesi değil hiçbir hukuki işlemi yapamazlar; daha doğrusu bu kişilerin yapmış oldukları hukuki işlemler sonuç doğurmazlar. (MK.m.15) Ayırt etme gücünden yoksunluk sürekli veya geçici nitelikte olabilir. Ayırt etme gücünden s ü r e k l i olarak yoksun bulunan kişiler hiçbir surette evlenemezler; ancak bu engele karşın her nasılsa evlenmişlerse, bu evlenme mutlak butlan ile sakattır ve kural olarak her zaman iptali yoluna gidilebilir.

57 2) Evlenme Yaşı Bir kimsenin evlenme sözleşmesi yapmağa ehil olduğu yaşı evlenme yaşı, bu yaşa erişmiş olmaya da evlenme erginliği denir. a) Olağan Evlenme Yaşı Medeni Kanunun 124 üncü maddesine göre erkek veya kadın onyedi yaşını doldurmadıkça evlenemez. Yeni Medeni Kanunumuz olağan evlenme yaşını erkek veya kadın için 17 yaşın doldurulmasına bağlamıştır (m.124/i). Böylece aile hukukunun diğer alanlarında olduğu gibi evlenme yaşı bağlamında da kadın-erkek eşitliği sağlanmış olmaktadır.

58 b) Olağanüstü Evlenme Yaşı MK.m.124/II de... hakim olağanüstü durumlarda ve pek önemli bir sebeple onaltı yaşını doldurmuş olan erkek veya kadının evlenmesine izin verebilir. Olanak bulundukça karardan önce ana ve baba veya vasi dinlenir denilmektedir. Ergin kılınmasına karar verilmiş olan 16 yaşındaki bir erkek veya kadın 17 olan olağan evlenme yaşını henüz doldurmamış olduğu içindir ki evlenemez; hatta yasal temsilcisinin izni olsa dahi durum değişmez.

59 aa)erkeğin ve kadının 16 yaşını doldurmuş olması Bu yaşları doldurmamış olan erkek veya kadın, ne kadar önemli bir sebep bulunursa bulunsun hakimin izniyle, yani olağanüstü evlenme yaşına erişme yoluyla evlenemez. MK.m.124/II ye göre hakim, evlenmeye izin kararı vermeden önce olanak bulundukça ana ve babayı veya vasiyi dinleyecektir. Yeni Medeni Kanun ana ve baba veya vasinin dinlenilmesini zorunlu olmaktan çıkarmıştır. O halde hakim, tarafların menfaati gerektirdiği takdirde ana ve baba veya vasi razı olmasalar dahi evlenmeye izin verebileceği gibi; bir fayda bulunmadığı takdirde ana ve baba veya vasi rızalarını açıklamış olsalar bile evlenme vermekten kaçınabilir.

60 bb) Evlenme izninin hakimin kararıyla verilmesi Yetkili mahkeme izin isteminde bulunan kişinin yerleşim yeri mahkemesidir. Görevli mahkeme ise, Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanununun 8 inci maddesi uyarınca sulh mahkemesi idi. Ancak, yeni yürürlüğe giren tarih ve 4787 sayılı Aile Mahkemeleri Kuruluş, Görev ve Yargılama Usullerine Dair Kanunun 4 üncü maddesi uyarınca aile mahkemesidir. Evlenmeye izin verme, bir çekişmesiz yargı (nizasız kaza) işlemidir.

61 3- Yasal Temsilcinin İzni Evlenme kişiye sıkı sıkıya bağlı bir hak olduğuna göre, bu kural uyarınca, olağan evlenme yaşına erişmiş bulunan küçüklerin veya kısıtlıların yasal temsilcilerinin iznine bağlı olmaksızın evlenebilmeleri gerekir. Fakat Medeni Kanunumuz m.16/i deki bu kurala evlenmenin önemini dikkate alarak bir istisna getirmiş ve ayırt etme gücüne sahip küçükler ile kısıtlıların yapacakları evlenmenin, yani evlenmelerinin ancak yasal temsilcilerinin izni ile mümkün olabileceğini hükme bağlamıştır. (m.126,127)

62 Küçükler, olağan evlenme yaşına eriştikleri takdirde ancak ana ve baba veya vasilerinin izni ile evlenebilirler (MK.m.126). Mamafih olağan evlenme yaşına erişmiş olan bir küçüğün daha önce MK.m.12 uyarınca mahkeme tarafından ergin kılınmasına karar verilmiş idiyse, bu durumda artık böyle bir izne gerek yoktur. Örneğin 17 yaşını doldurmuş olan bir erkek veya kadın daha önceki bir tarihte mahkeme kararıyla ergin kılınmış idiyse, artık ana ve babasının iznine muhtaç olmadan evlenebilecektir. Medeni Kanunumuz evlenmeye izin verme hakkını ana ve babaya birlikte tanımıştır. Bu sebeple ana babadan yalnız birinin izin vermesi yeterli olmayıp, iznin ana ve baba tarafından birlikte verilmiş olması şarttır (Evl.Yön.m.20 b.4). Ana ve baba, evlenmeye izin verip vermemek konusunda anlaşamazlarsa, içlerinden birinin, örneğin babanın oyuna üstünlük tanınamaz

63 Olağan evlenme yaşına erişmiş olan küçük, evlatlık ise, evlenme iznini sadece kendisini evlat edinmiş olan kişinin vermesi yeterli olup ayrıca asıl ana ve babasının da iznine gerek yoktur. Ana ve babanın izin vermekten kaçınmaları halinde küçüğe mahkemeye başvurma hakkı tanınmıştır. Kısıtlıların evlenmeleri de yasal temsilcilerinin, yani vasilerinin iznine bağlıdır (MK.m.127). Tabiatıyla bu şart kısıtlanmış bulunan bütün kişiler için söz konusu değildir. Zira bir kısıtlının evlenebilmesi için herşeyden önce ayırt etme gücüne sahip bulunması şarttır (M.K.m.125); ayırt etme gücünden yoksun bulunan kısıtlıların evlenmeleri asla mümkün değildir. O halde, ancak ayırt etme gücüne sahip kısıtlılar vasilerinin izniyle evlenebilirler.

64 Gerek ana baba, gerek vasi küçüğün veya kısıtlının evlenebilmesi için vermiş oldukları izni resmi memur önünde evlenme sözleşmesi yapılıncaya kadar geri alabilirler. Bir başka görüşe göre ise, ana, baba veya vasi, başlangıçta rızalarını (izinlerini) verdikten, evlenme için gerekli işlemler başladıktan sonra rızalarını geri alamazlar. Zira bu rıza beyanı yenilik doğuran işlemdir. Bu işlemden dönmek imkanı yoktur.

65 EVLENME ENGELLERİ Medeni Kanunumuzun m.129 vd. da düzenlenmiş olan evlenme engellerini, kesin evlenme engelleri ve kesin olmayan evlenme engelleri olmak üzere ikiye ayırmak gerekir. Kesin Evlenme Engelleri Kesin evlenme engelleri; hısımlık, önceki (mevcut) evlilik ve akıl hastalığı olmak üzere üç noktada toplanmıştır.şimdi bunları ayrı ayrı inceleyelim. 1) Hısımlık Medeni Kanunumuz aralarında belli derecede hısımlık bulunan kişilerin birbirleriyle evlenmelerini yasaklamıştır (m.129). aa) Kan hısımlığı Kan hısımlığı, üstsoy-altsoy hısımlığı ve yansoy hısımlığı olmak üzere ikiye ayrılır. Biri diğerinden gelen, yani birbirlerinden üreyen kimseler arasındaki yakınlığa üstsoy-altsoy hısımlığı, ortak bir kökten gelenler arasındaki yakınlığa ise yansoy hısımlığı denir (MK.m.17).

66 Medeni Kanunumuz evlenme engeli bakımından önce kan hısımlığını ele almış ve 129 uncu madenin ilk bendinde üstsoy-altsoy ve yansoy hısımlıklarının hangi derecelerinin kesin evlenme engeli oluşturduğunu belirtmiştir. Sözü geçen bent hükmüne göre, üstsoy ile altsoy arasında; kardeşler arasında; amca, dayı, hala ve teyze ile yeğenleri arasında evlenme yasaktır. Görüldüğü üzere üstsoy-altsoy hısımlığında kanunumuz bir derecelendirme yapmamış, kaçıncı dereceden olursa olsun bütün üstsoyaltsoy hısımları arasında evlenmeyi yasaklamıştır. O halde evlenme yasağı, sadece bir kimse ile kendi çocuğu veya ana ya da babası arasında değil, fakat o kimse ile torunu, torununun çocuğu; büyükana veya büyükbabaları, nine veya dedeleri arasında dahi mevcuttur.

67 Oysa kanunumuz yansoy hısımlığı bakımından bir değerlendirme yapmış ve ancak üçüncü dereceye kadar yansoy hısımları arasında evlenme yasağı koymuştur. Gerçekten, MK.m.129 b.1 uyarınca evlenme yasağı ikinci dereceden yansoy kan hısımı olan kardeşler arasında ve bir kimse (yeğen) ile onun üçüncü dereceden yan soy kan hısımları olan amcası, dayısı, halası ve teyzesi arasında söz konusudur. Üçüncü dereceden sonra evlenme yasağı ortadan kalkmaktadır. Kardeş çocukları (kuzenler ve kuzinler) arasındaki yansoy kan hısımlığı dördüncü dereceden olduğu için, bunların birbirleriyle evlenmeleri mümkündür. Böylece bir erkek; amcasının, halasının, dayısının veya teyzesinin kızı ile veya bir kadın sayılan bu hısımlarının oğlu ile pekâla evlenebilir. Medeni Kanunumuz süt kardeşler arasında da evlenme yasağı koymamıştır. Kanun koyucu, kardeşler arasında evlenme yasağı koyarken, onların tam veya yarım kan kardeş olmaları arasında bir ayrım (fark) yapmamış, salt kardeşler den söz etmiştir. Buna karşılık, hem ana hem de babaları bir olmayan kardeşler (üvey kardeşler) arasında evlenme yasağı yoktur; zira bunların ne anaları ne de babaları ortaktır.