ZİRAAT ALANI Modern Çilek Yetiştirme teknikleri MODÜLÜ

Transkript

1 KIRGIZİSTAN CUMHURİYETİ GENÇLİK, EMEK VE İSTİHDAM BAKANLIĞI KIRGIZİSTAN TÜRKİYE MANAS ÜNİVERSİTESİ NİTELİKLİ İŞGÜCÜ GELİŞTİRME PROJESİ NİGEP САПАТТУУ ЖУМУШЧУ КАДРЛАРДЫ ДАЯРДОО ДОЛБООРУ САЖУКАД ZİRAAT ALANI Modern Çilek Yetiştirme teknikleri MODÜLÜ BİŞKEK-2012

2 Bu modül, Kırgızistan Cumhuriyeti Gençlik, Emek ve İstihdam Bakanlığı ile Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi arasında gerçekleştirilen, Nitelikli İşgücü Geliştirme Projesi (NİGEP- САЖУКАД) kapsamında KTMÜ Öğretim Elemanları tarafından hazırlanmış olan ve eğiticiler ile öğrencilere rehberlik etmeye yönelik öğrenme materyalidir. Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi tarafından ücretsiz olarak verilmiştir. PARA İLE SATILMAZ. NİGEP- САЖУКАД ZİRAAT ALANI- Modern Çilek Yetiştirme teknikleri MODÜLÜ Sayfa 2

3 İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR GİRİŞ BİRİNCİ BÖLÜM ÇİLEK YETİŞTİRİCİLİĞİ SAYFA NO ÖĞRENME FAALİYETİ 1 1. ÇİLEK YETİŞTİRİCİLİĞİ ÖNEMİ, KÜLTÜR TARİHİ VE YAYILIŞI KULLANIM ALANLARI VE BESİN DEĞERİ POMOLOJİ VE ÇEŞİTLER ÇOĞALTMA KOLLAR İLE FİDE ÜRETİMİ TOPRAK ALTI GÖVDESİNİ AYIRARAK YAPRAK ÇELİKLERİ İLE DOKU KÜLTÜRÜ İLE EKOLOJİK İSTEKLER İKLİM İSTEKLERİ TOPRAK İSTEKLERİ BAHÇE TESİSİ DİKİM SİSTEMLERİ YETİŞTİRME SİSTEMLERİ DİKİM ZAMANLARI UYGULAMA 21 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME. 22 İKİNCİ BÖLÜM KÜLTÜREL İŞLEMLER ÖĞRENME FAALİYETİ 2 2. ÇİLEK YETİŞTİRİCİLİĞİNDE KÜLTÜREL İŞLEMLER 2.1. DİKİM SONRASI BAKIM GÜBRELEME SULAMA YABANCI OT KONTROLÜ KOLLARIN KESİLMESİ ÇİLEKLERİN DONDAN KORUNMASI BAHÇELERİN YENİLENMESİ HASTALIK VE ZARARLILAR HASTALIK VE ZARARLILARLA MÜCADELEDE ÖNEMLİ NOKTALAR VERİM, HASAT VE MUHAFAZA.. UYGULAMA... ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME.... KAYNAKÇA.. CEVAP ANAHTARI NİGEP- САЖУКАД ZİRAAT ALANI- Modern Çilek Yetiştirme teknikleri MODÜLÜ Sayfa 3

4 KOD ALAN PROGRAM ADI KAZANILACAK UNVAN MODÜLÜN TANIMI SÜRE ÖNKOŞUL MODÜLÜN AMACI YETERLİLİKLER EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME NİGEP tarafından verilecektir. Ziraat Modern Çilek Yetiştirme teknikleri Çilek yetiştiricisi Çilek yetiştiriciliğinde; bahçe tesisi, fide üretimi, bitkinin iklim ve toprak istekleri, sulama, gübreleme, malçlama ve hasat konularının anlatıldığı öğrenme materyalidir. 40 saat (Türkçe eğitimi süresi hariç) Önkoşul yoktur. Genel Amaç Gerekli ortam sağlandığında, tekniğine uygun olarak çilek yetiştiriciliği yapabileceksiniz. Amaçlar 1. Ekolojik ve ekonomik şartlara uygun çilek bahçesi kurabileceksiniz. 2. Zamanında ve tekniğine uygun olarak kültürel bakım işlemlerini yapabileceksiniz. 3. Tekniğine uygun hasat yapabileceksiniz. 4. Ticari amaçlı fide üretimi yapabileceksiniz. 1. Sedde hazırlamayı ve gerekliliğini bilir 2. Fide dikimini bilir ve gerekli bakımları yapar. 3. Önemli hastalık ve zararlıları tespit eder ve mücadele eder. 4. Hasatta dikkat edilmesi gereken hususları bilir ve uygun yöntemle meyveleri hasat eder. 5. Ticari amaçlı meyve üretir, paketler ve pazara hazırlar. Ortam: Tepegöz, yazı tahtası, internet ortamı, sınıf, sera veya arazi Donanım: Televizyon, projeksiyon, bilgisayar, mikroskop Modülün içinde yer alan her öğrenme faaliyetinden sonra verilen ölçme araçları ile kendinizi değerlendireceksiniz. Modülün sonunda ise kazandığınız bilgi, beceri, tavırları ölçmek amacıyla öğretmen tarafından hazırlanacak ölçme araçları ile değerlendirileceksiniz. NİGEP- САЖУКАД ZİRAAT ALANI- Modern Çilek Yetiştirme teknikleri MODÜLÜ Sayfa 4

5 GİRİŞ Üzümsü meyveler içerisinde en önemli yeri tutan çilek dünyanın birçok yerinde yetiştirilmektedir. Çok yıllık, otsu herdem yeşil bir bitki olan çilek lezzeti, vitamin ve mineral madde kapsamı ile dünyada milyonlarca kişinin diyetine girmiştir. Kültürü yapılan çilekler çevre koşullarına uyumda geniş bir varyasyon gösterirler. Çilek ilkbaharda meyvelerin pazarda bulunmadığı bir zamanda olgunlaşması nedeniyle, tüketici tarafında aranılmaktadır. Bu nedenle diğer meyveler pazara gelinceye kadar çilek pazarda yüksek fiyatla alıcı bulabilmektedir. Baharın ilk müjdecisi olarak piyasaya çıkan çilek son yıllarda sera ve alçak tünellerde kış mevsiminde de yetiştirilerek yüksek fiyatla satılmaktadır. Diğer birçok meyve türünün henüz pazara sürülmediği aylarda pazarda bulunabilmesi, albenisi ve C vitamini içeriğinin oldukça yüksek oluşu, bu meyvenin bilinçli hareket eden tüketicilere sahip Avrupa, ABD, Kanada, Japonya gibi birçok pazarlarda tutulmasına ve yüksek fiyatlarla satılmasına neden olmuştur. Lezzetli, vitamin ve mineral maddece zengin, taze tüketimi yanında işlenerek ya da dondurularak kullanılan ve gün geçtikçe aranılan bir meyve olması nedeniyle son yıllarda geniş bir tüketici kitlesine hitap etmektedir. Diğer ürünlerin sınırlı yetiştiği yamaç ve dağ köylerindeki arazide de yetiştirilebilmektedir. Çilek Mayıs ayının ilk haftasından itibaren olgunlaşmaktadır. Bu devre, ziraatla uğraşan kesimin en fazla paraya ihtiyaç duyduğu bir zamandır. Kârlı bir ziraat kolu olan çilek üretiminde diğer meyveler pazara gelinceye kadar yüksek fiyatla alıcı bulabilmektedir ve bu mevsimde kazanılan para diğer tarım kolları için büyük destek sağlamaktadır. Örtüaltına alındığı takdirde yılbıyu üretim yapmak da mümkündür. Çilek ara ziraatı olarak da yetiştirilebilmektedir. Yeni tesis edilen meyve bahçeleri arasında da çileklikler kurulabilir. İlk seneden itibaren meyve verebilmesi ve uzun vadeli yatırımlara ihtiyaç göstermemesi nedeniyle, yeni tesis edilen meyve bahçesi verime yatıncaya kadar çiftçiye yan gelir sağlamış ve bu nedenle de bahçenin maliyet girdilerini azaltmış olur. Çilek tadı ve aroması güzel bir meyvedir. Mineraller ve vitaminler bakımından zengin olup yüksek oranda C vitamini, potasyum, kalsiyum, demir içermektedir. Ayrıca önemli miktarda salisilik asit vardır. Çilek kültürü, dünyada en hızlı gelişen tarım kollarının başında gelmektedir. Birçok ülkede çilek tarımı büyük bir gelişme göstermiş ve günümüzde birçok ülkenin ekonomik hayatında önemli roller oynamıştır. İşte siz de bu modülü öğrenirken çilek yetiştirmenin ayrıntılarını öğrenecek ve iyi bir üretici olacaksınız. NİGEP- САЖУКАД ZİRAAT ALANI- Modern Çilek Yetiştirme teknikleri MODÜLÜ Sayfa 5

6 BİRİNCİ BÖLÜM Çilek Yetiştiriciliği ÖĞRENME FAALİYETİ 1 AMAÇ Çilek bahçesi kurabilirsiniz. ARAŞTIRMA Bulunduğunuz bölgede en çok hangi çilek çeşitlerinin yetiştirildiğini araştırınız. Çilek bitkisini ve meyvesi sınıfa getirerek yapısını inceleyiniz. 1. ÇİLEK YETİŞTİRİCİLİĞİ 1.1. ÖNEMİ, KÜLTÜR TARİHİ VE YAYILIŞI Çilek çok yıllık otsu bir bitkidir. Saçak köklü bir bitki olup kökler 25 cm toprak derinliğine kadar inebilir. Yaprakları parçalı, çiçekleri beş taç yapraktan meydana gelmiştir. Çilek meyvesi çiçek tablasının etlenmesiyle meydana gelen yalancı bir meyvedir. Kol atarak çoğalır. Çilek deniz kenarından 1000 m yüksekliğe kadar hemen her yerde yetişebilmektedir. Ancak yükseklik arttıkça çiçeklenme ve hasat zamanı da gecikmektedir. 500 m deki yüksekliklerde iklime bağlı olarak kalite daha iyi olup hastalıklara mukavemet artar. Çilek hassas bir meyve olup kısa sürede bozulur. Sofralık olarak tüketildikten başka reçel, marmelat, komposta, pasta, şekerleme endüstrisi, şıra ve likör yapılarak değerlendirilir. Yayılma alanı oldukça geniştir. Bazı yerlerde doğal yetişme alanları oluşturmuştur. Bazı yerlere çilek sonradan götürülmüş olmasına rağmen, orada yaşama şansı bulmuş ve hatta yabanileşerek, adeta doğal yetişme alanı hüviyetini kazanmıştır. Çilek sistematikte Rosaceae familyasına ait Fragaria vesca olarak bilinir ve 600 den fazla çeşidinin olduğu bilinir. İlk yabani çileğin Fragaria vesca olduğu kabul edilir. Bu çilek 2n=14 kromozomludur. Başlangıç yeri, Avrupa ve Asya içine alan geniş bir yeri kapsar. Çileklerde anavatandan çok yayılma bölgesi ele alınıp incelenmektedir. Ekvatordan başlayarak Sibirya ya kadar geniş bir alanda yayılmıştır. Çilek, dünya üzerinde, birbirinden çok farklı bölgelerde ve ekolojik şartlarda yetiştirilebilmektedir. Yaz aylarında kuzey kutbuna yakın yerlerdeki devamlı aydınlık bölgelerden, 12 saatlik aydınlanmaya sahip Ekvatordaki bölgelere kadar yıllık yağış 250 mm olan çöl alanlarından (sulama yapılarak), 3500 m yükseklikteki alanlarda, soğukların -45 o C lere kadar düştüğü yerlere ve yarı tropik yerlere kadar birbirinden iklim olarak çok farklılık gösteren yerlerde yetiştirilebilmektedir. NİGEP- САЖУКАД ZİRAAT ALANI- Modern Çilek Yetiştirme teknikleri MODÜLÜ Sayfa 6

7 Çilek ziraati üzerine ilk buluntular M.S tarihlerinde Pliny nin yazdığı Naturel History adlı eserde Frage adı ile geçmektedir. M.S tarihlerinde yabani çilek Fragaria vesca üretime girmiştir. Önceleri süs bitkisi olarak kullanılmış, daha sonra üretimine başlanmıştır lu yıllarda İngilterede zengin kişilerin bahçelerinde çilek yetiştirilmiş, hatta ilkel serler içinde üretime alınıp, kış aylarında pazarlarda satıldığı, seracılık tarihi ile uğraşanlar tarafından açıklanmaktadır KULLANIM ALANLARI VE BESİN DEĞERİ Çilek taze olarak tüketilmesinin yanında recel ve marmelatı yapılan bir meyvedir. Şekerleme, tatlı, pasta, bisküvi gibi birçok endüstri alanında kullanılmaktadır. Halk hekimliğinde kullanım alanı şu şekildedir. Vücudun bağışıklık sistemini güçlendirir. Özellikle büyüme çağındaki çocuklara, kansızlara tavsiye edilir. Bazı romatizma hastalıklarına iyi gelir. Çocuk felci, ağız ve deri yaralarına iyi gelir. Ciltteki sivilce ve aknelere iyi gelir. Kanı temizler, yaprakları ve kökü gut hastalığında tonik olarak kullanılır. Vücuttaki fazla suyu atarak yüksek tansiyonu düşürür, içerdiği salisitik asit romatizmanın ilacıdır. Damar sertliğini, böbrekte taş oluşumunu önler. İyi bir idrar söktürücüdür, diş etlerini kuvvetlendirir, nezle ve gribe iyi gelir. Çilek yaprakları kaynatılarak içilirse vücuttaki iç ağrılara iyi gelir. Bunlara ilave olarak rüyada çilek yemek, mutlu olacağınız anlamına gelmektedir. Çileğin besin değeri 100 g meyvede: 37 kalori, 0.7 g protein,8.4 g karbonhidrat, 0 kollesterol, 0.5 g yağ, 1.3 gr lif, 21 mg fosfor., 21 mg Kalsiyum, 1 mg demir, 1 mg sodyum, 164 mg potasyum, 12 mg magnezyum, 60 IU A vitamini, 0.03 mg B1 vitamini, 0.07 mg B2 vitamini, 0.6 mg B3 vitamini, mg B6 vitamini, 4.6 mg folik asit, 77 mg C vitamini, 0.2 mg E vitamini bulunmaktadır yılı FAO verilerine göre Dünya çilek üretimi ton, üretim alanı ha ve ortalama verim 1490 kg/da dır. En fazla üretime 1115 bin ton ile ABD sahiptir POMOLOJİ VE ÇEŞİTLER Diğer bütün meyve türlerinde olduğu gibi çilek yetiştiriciliğinde de bölge, iklim şartları ve üretim amacına (sofralık veya sanayilik) uygun çeşitlerin seçimi oldukça önemlidir. İyi bir çeşit; *Bulunduğu bölgeye adapte olmuş, *Verimli ve hastalıklara dayanıklı, *Pazarda aranan, *Yola ve taşımaya dayanıklı, *Bitkisi kuvvetli gelişen ve kloroza dayanıklı olmalıdır. Bu özellikler dışında yetiştirme amacına bağlı olarak; eğer seracılığa uygun çeşit seçimi düşünülüyorsa erkencilik, bazı bölgelerde son turfanda, bazen meyve iriliği önemli olabilmektedir. Çeşidi ve kaynağı belli olmayan fideler ile bahçe kurulmamalıdır. Aksi takdirde meyvenin pazar değeri düşer, verimde azalma ve pazarlamada güçlüklerle karşılaşılır. NİGEP- САЖУКАД ZİRAAT ALANI- Modern Çilek Yetiştirme teknikleri MODÜLÜ Sayfa 7

8 Bölgelere göre değişmekle birlikte yaygın olarak kullanılan çeşitler; Pajaro Sofralık ve derin dondurulmaya uygun olan bu çeşit konik şekilli, meyve eti sert, aroması iyidir. Orta erkenci, yüksek verimli olan bu çeşit kloroza duyarlı ancak Botrytise dayanıklıdır. Selva Gün-nötr özelliğe sahip olan bu çeşit, konik şekilli, meyve eti sert, aroması orta ve sofralık bir çeşittir. Yüksek verimli olan bu çeşit kloroza duyarlılık orta, Botrytise dayanıklıdır. Seaccape Gün-nötr özelliğe sahip olan bu çeşit yuvarlak konik şekilli, meyve eti sert, aromalı, verimli ve oldukça erkencidir. Erkenci çilek yetiştiriciliğinde yaygınlaştırılması gereken bir çeşittir. Yaprak leke hastalığına duyarlıdır. Oso grande Sofralık yetiştiriciliğe uygun olan bu çeşidin bitkileri kuvvetli büyür. Yüksek verimli olup, kaliteli meyvelere sahiptir. Kloroza dayanıklıdır. Camarosa Sofralık yetiştiriciliğe uygun olan bu çeşit oldukça yüksek verimli olup kaliteli meyvelere sahiptir. Meyve eti sert, çok iri ve aromalıdır. Bitkileri çok kuvvetli büyür. Chandler Sofralık olan bu çeşit konik şekilli, meyve eti sert, aroması iyidir. Orta erkenci, yüksek verimli olan bu çeşit Kloroza duyarlı ancak Botrytise dayanıklıdır. Tioga Meyveleri uzun konik şeklinde, parlak koyu kırmızı renkli, orta irilikte meyveye sahiptir. Küçük parlak sarı renkli olan (akenler) cevizcikler meyve etine batık olmadığından toplama ve sınıflama sırasında meyve etinde fazla zararlanma olmamaktadır. Çanak yapraklar meyveden kolay ayrılmaktadır. Meyve eti rengi kırmızıdır. Tioga, eti sert, lezzetli ve verimli bir çeşittir. Yola dayanımı iyi olan, orta erkenci, sofralık ve sanayi çeşididir. Aliso Bir Amerikan çeşididir. Meyvesi iri, orta erkenci meyve eti orta-sert, oldukça verimli, tat kalitesi orta, bitkisi kuvvetli, meyvenin saptan kopması oldukça kolay, erkenci ve seraya da uygun bir çeşittir. Derin dondurulmaya uygun değildir. Reçel marmelat ve meyve suyuna oldukça uygun olan bu çeşidin yetiştiriciliği bütün bölgelere önerilir. Douglas Meyvesi iri orta erkençi (Aliso dan birkaç gün önce) meyve eti sert, oldukça verimli, tat ve kalitesi iyi, konik şekilli, bitkisi kuvvetli, meyvenin saptan kopması kolay, sofralık ve derin dondurulmaya uygundur. Kloroza duyarlı ancak Botrytise (meyve çürüklüğü) dayanıklıdır. Tüm bölgeler için tavsiye edilir. Sofralık ve derin dondurulmaya uygun olan bu çeşit, meyve eti sert, aroması iyi, oldukça verimli bir çeşittir. Yetiştiriciliği tüm bölgeler için uygundur. Pocahontas NİGEP- САЖУКАД ZİRAAT ALANI- Modern Çilek Yetiştirme teknikleri MODÜLÜ Sayfa 8

9 Meyvesi orta iri, meyve şekli yuvarlak konik, meyve parlak koyu kırmızı, meyve eti rengi dış renkten daha açık, mevye eti orta sert, meyve içi dolu saptan kopması kolay, meyve çürüklüğüne dayanıklı, kloroza orta dayanıklı, sofralık derin dondurulmaya ve sanayiye uygun tat ve koku iyi. Oldukça verimlidir. Tüm bölgeler için tavsiye edilir. Kabarla Sera ve açıkta yetiştiricilik için uygun özelliklere sahip olan bu çeşit, yüksek verimli, erkenci, meyveleri konik şekilli, orta irilikte, meyve eti orta serttir. Akdeniz ve Ege Bölgeleri için önerilmektedir. Redlans hope Sera ve açıkta yetiştiricilik için uygun özelliklere sahip olan bu çeşit, meyveleri konik şekilli, iri ve meyve eti orta serttir. Meyve parlak açık kırmızı renkte meyve eti rengi soluk pembedir. Sweet charlıe Ticari olarak üretimi yapılan çilek çeşitleri içerisinde en erkenci çeşitlerdendir. Meyveler orta irilikte, meyve rengi parlak açık kırmızı, meyve eti rengi açık turuncu, tat çok iyi, meyve kalitesi yüksek. Akenleri yeşilimsi sarı ve biraz köşegenlidir. Meyve iriliği dikim tarihine göre değişir. Fakat aynı tarihte dikilmiş Oso Grande nin bitkilerinden daha sık ve daha küçük olma eğilimindedirler. Ortalama meyve ağırlığı 17 g dır. Sweet Charlie meyveleri sulu ve tatlıdır. Çanak yapraklar iri 1.5 ile 2.5 cm uzunlukta kulak memesi ve testere dişli görünümlüdür. Sweet Charlie antroknoz taç çürümesine duyarlıdır. Aynı zamanda meyve çürüklüğü ve phomopsis yaprak yanıklığına duyarlıdır. Chambly Chambly bitkileri bitki başına 4-6 arası çiçek ile orta büyüklükte, düşük güçtedir ve 10 cm saman malç örtü ile 25 o C den düşük kış soğuklarına dayanabilir. Bitkiler seyrek görünüme sahiptirler. Çiçek salkımları genellikle arası çiçeğe sahiptir. Meyve eti kırmızı olup meyveler serttir. Rosa linda Rosa Linda Oso Granda ya da Sweet Charlie den daha dik bitki habitüsüne sahip ve daha fazla meyve verme eğilimindedir. Ortalama meyve ağırlığı Sweet Charlie ye benzer. İlk meyve şekli değişkendir. ikinci ve sonraki meyveler tipik konik şeklindedir. Olgun meyveler, erken sezonda, genellikle beyaz uçlara sahip olur, fakat diğer dönemlerde olgunlaşma üniformdur. Dış meyve rengi, akenleri etrafı koyu kırmızı ile açık kırmızı arasında değişkenlik gösterir. İç meyve rengi çoğunlukla açık kırmızıdır. Meyvesi sert ve çok iyi bir lezzete sahiptir. Rosa Linda meyveleri aromatik ve sıkı-etlidir. Çanak yaprağı, kulak memeli, çoğunlukla bütün ve aşağıya eğilmiş halde bulunur. Bu türün ayrı özelliği meyvesinin yegane aromatik kalitesi, dik bitki habitüsü ikinci ve sonraki meyve renginin üniform oluşudur ÇOĞALTMA Çilekler, vejetatif çoğaltması kolay türler arasında yer almaktadır. Bu konuda çileğin bahçeyi tamamen işgal ettiği şikayetleri bile duyulmaktadır. Bu nedenle bazı alanların yeşil tutulmasında kullanılmaktadır. Çilek fidesi üretirken asıl amaç hastalıksız, virüslerden ari, zararlı bulundurmayan sağlıklı ve gelişmiş yeni bitkilerin elde edilmesidir. Fide üretiminin hangi amaçlarla yapıldığı, fide üretim yönteminin belirlenmesinde oldukça önemlidir. Islah amaçlı bir fide üretimi yapılmak isteniyorsa tohumdan başka bir NİGEP- САЖУКАД ZİRAAT ALANI- Modern Çilek Yetiştirme teknikleri MODÜLÜ Sayfa 9

10 yöntemin kullanılmaması gerekir. Meyve üretimi amacıyla fide üretilmek isteniyorsa en kolay ve hızlı yöntem olarak kollarla veya doku kültürü ile fide üretimini tercih etmek gerekir. Generatif olarak tohumla (akenlerle) çoğaltma yapılabilir. Akenleri kullanarak çoğaltma daha çok ıslah ve hobi amaçlı olarak yapılır. Yaygın ve ticari fide üretimi ise kollarla yapılmaktadır. Vejetatif olarak kollarla, toprak altı gövdesini ayırma, yaprak çelikleriyle, doku kültürüyle olmak üzere 4 farklı yolla çoğaltılabilir Kollar ile fide üretimi Çilek yetiştiriciliğinde en yaygın ve en kolay fide üretim yöntemidir. Vejetatif bir çoğaltma yöntemi olup kısa zamanda ve çok sayıda fide üretilmektedir. Ana bitki üzerinde yaprak koltuklarındaki tomurcukların uzun gün ve sıcak hava şartlarında kola (stolon) dönüşmesiyle gerçekleşir. Kol (stolon), çilek bitkisinin boğazındaki bir yaprak koltuğundaki tomurcuğun yüksek sıcaklık ve uzun gün şartlarında gelişen, toprak yüzeyine yatık olarak büyüyen ve boğumlarının her birinde yeni bir bitki meydana getiren özelleşmiş bir gövdedir. Kollar üzerindeki ilk boğumlar uyur haldedir. Sonraki boğumlardan fideler meydana gelir. İlk boğumdan, sonraki boğumlar zarar gördüğünde, ikincil kol oluşumu gerçekleşir. Boğumların toprakla temas ettikleri bölgeden kök taslakları oluşur. Kökler ilk çıktıklarında sert kazık gibidir. Bu safhada suya bağlı olmadan kök çıkışı gerçekleşir. Ancak daha sonraki gelişme topraktaki neme bağlı olarak sürer. Çeşide ve çevre şartlarına bağlı olarak, ana bitkiden 100'ün üzerinde yavru bitki oluşabilir. Fide üretimi amacıyla kurulan bahçede meyve üretimi gerçekleştirilmemelidir. Meyve üretilen bahçelerden de fide alınmamalıdır. Böyle durumlarda fide kalitesinde düşüşler ortaya çıkar. Bunun yanı sıra meyve kalitesi ve sonraki yılın veriminde düşüşler kaçınılmazdır. Ayrıca meyve üretilen bahçelerdeki hastalık ve zararlıların bir başka bahçeye taşınması da sağlanır. Halbuki bir fidelikten beklenen hastalıksız ve kaliteli fide elde etmektir. Fide üretimi amacıyla kullanılacak bahçe önceden sürülerek tırmıklanmalıdır. Arazi hastalık, zararlı ve yabancı otlara karşı sterilizeedilmelidir. Toprağın organik maddece zenginleştirilmesi fide verimliliği üzerine etkili olur. Hafif kumlu süzek topraklarda fidelerin kök gelişimi iyi olur. Bu yüzden fide üretimi amacıyla arazi belirlerken hafif kumlu, süzek ve organik maddece zengin toprakların dikkate alınması faydalı olacaktır. NİGEP- САЖУКАД ZİRAAT ALANI- Modern Çilek Yetiştirme teknikleri MODÜLÜ Sayfa 10

11 Şekil 1. Çilekte stolon (kol) gelişimi Şekil 2. Düzenli bir fide üretim bahçesi Ana bitkiler düz arazi üzerine dikilebileceği gibi yaklaşık cm lik yüksekliğe sahip sırtlar hazırlanarak sırtların üzerine de dikim yapılabilir. Sırtların her iki yanına kollar uzatılarak fidelerin rahat gelişmeleri temin edilir. Bitkiler 50 cm ya da 75 cm lik aralıklarla dikilebilir. Sıra arası cm tutulabileceği gibi fidelerin daha iyi gelişimini sağlamak amacıyla 1 m ya da daha fazla tutulabilir. Şayet aralarda traktörün çalışması isteniyorsa bu aralık arttırılabilir. Böyle durumlarda ana bitkiler arasındaki mesafe 30 cm ye kadar kısaltılabilir. Fide üretim bahçelerinde yağmurlama en iyi sulama yöntemidir. Gerek görülürse sulama suyuna besin maddeleri eklenerek bitkilerin beslenmesi sağlanabilir. Bahçede kollar uzadıkça homojen bir şekilde dağılmaları sağlanır. Düzenli aralıklarla bahçe gezilerek kolların elle düzeltilmesi gerekir. Bu işleme kollardaki fidelerin kök oluşturmaya başlamasıyla son verilir. Bahçede çiçek oluştuğunda, çiçek salkımları dipten itibaren kesilmeli yada tırnak ucuyla kopartılmalıdır. Fideler geliştikten sonra kürek kullanılarak söküm işlemine başlanır. Söküm işleminde ana bitkilere zarar verilmez. Sadece kol bitkiler sökülür. Söküm zamanı sıcak bölgelerde (Akdeniz şartlarında) Aralık, Ocak ayına sarkabilir. Yüksek ve serin bölgelerde ise söküm işlemi Ekim sonu - Kasım ayı içersinde NİGEP- САЖУКАД ZİRAAT ALANI- Modern Çilek Yetiştirme teknikleri MODÜLÜ Sayfa 11

12 yapılabileceği gibi, ilkbahar gelişme döneminin başlangıcında da yapılabilir. Fideler sökümden sonra frigo fide haline getirmek üzere soğuk hava depolarına kaldırılacaksa sonbahar döneminde söküm bitirilmelidir. İyi gelişen bir çilek bahçesinden ana bitki başına adet yavru bitki elde edilebilir. Bu sayı bakım şartlarına ve üretim alanının rakımına göre değişebilir. Genel olarak deniz seviyesine yakın ve sıcak bölgelerde bu miktar artarken, yüksek yerlere ve kuzeye doğru gidildikçe azalış göze çarpar. Yüksek rakımlı bölgelerde soğuk gece sıcaklığı ve kısa gün uzunluğu bitki gelişimini azaltır. Ancak böyle yerlerde üretilen fideler ova koşullarında iri ve verimli bitkilere dönüşürler. Aynı zamanda erkencilik amacıyla bu fidelerin önemi vardır. Yüksek bölgelerde üretilen fideler çiçek tomurcuklarını daha erken oluşturmaları ve üşüme ihtiyaçlarını karşılamış olmaları nedeniyle ova koşullarında, özellikle tünel altında ve seralarda, erkenci ürün elde etmek üzere kullanılmaktadır Toprak altı gövdesini ayırarak fide üretimi Olgun çilek bitkilerinin köklü toprak altı gövdelerinin ayrılması şeklinde yapılır. Genelde 4-5 bitki elde edilebilir. Genelde meyve bahçelerinde yaşlanmış bitkilerde uygulanır. Bu bitkilerin kök altı gövdeleri ayrılarak elde edilen yeni bireyler, üretim amacıyla yeni bahçe kurmada kullanılabilir. Hastalık ve zararlı taşıması nedeniyle riskli bir çoğaltma yöntemidir. Yeni bitkilerin fungusitlerle iyice dezenfekte edilmeden kullanılmamalıdır. Pek uygulanan bir yöntem değildir Yaprak çelikleri ile fide üretimi Fide üretiminde her ne kadar pratik olarak kollardan yararlanılmaktaysa da bazı durumlarda diğer yöntemlerle fide üretme gereği ortaya çıkar. Meyve özellikleri iyi fakat kol verme özelliği kötü çeşitler için kullanılan yöntemdir. Yine dışarıdan ithal edilmiş ve hızla yeni fidelerinin elde edilme gereği gibi özel durumlarda bu yola başvurulabilir. Bu yöntem ile fide üretmek için özel şartlara ihtiyaç vardır. Yaprak çeliklerinin dikileceği kontrollü bir çoğaltma ünitesi ve bu ünitede iyi çalışan sisleme birimi gereklidir. Sisleme birimi olmayan çoğaltma ünitelerinden yeteri düzeyde başarı sağlanamamaktadır. Bu amaçla yapraklar gövdeden yaprak kınları üzerinde kalacak şekilde kopartılmalıdır. Yaprakların su kaybını engellemek için en az yarısının kesilmesi gerekir. Dikim esnasına kadar yaprak çelikleri su içersinde tutulmalıdır. NİGEP- САЖУКАД ZİRAAT ALANI- Modern Çilek Yetiştirme teknikleri MODÜLÜ Sayfa 12

13 Yapraklar diplerinden itibaren 2 cm kadar çizilmesi hem hormon alınımını sağlamakta hem de köklenmeyi teşvik edici bir rol oynamaktadır. Hormon uygulaması zorunlu değildir. Ancak uygulama ile kök oluşumu sağlanmış yaprak çeliklerinin oranı arttırılabilir. Bunun yanı sıra köklenme teşvik edileceği için daha düzgün ve daha sağlıklı bir köklenme elde edilebilir. IBA nın ppm civarındaki dozları genelde iyi sonuçlar vermektedir. Yaprak çelikleri ince dere kumu veya kum-perlit karışımı olan ortama dikilir. Otomatik sisleme ünitesinin düzenli çalışması başarıyı arttırır. Çelikler köklendikten sonra ve kök oluşumu yeterli görülüyorsa doğrudan araziye şaşırtılabilir. Ancak köklü çelikleri tüplere alınarak kısa bir alıştırma ve kök gelişimini arttırma döneminden sonra araziye aktarılması daha uygun olur Doku kültürü ile çoğaltma Çilek, doku kültürü ile kolay çoğaltılabilen türlerdendir. Çileklerin doku kültür ile çoğaltılması ile, kitlesel ve hastalıksız, özellikle virüsten ari, fide üretimi sağlanır. Klasik çoğaltma yöntemleri ile fide üretimi yapılan bölgedeki hastalıklar diğer bir bölgeye kolaylıkla taşınabilmektedir. Oysa doku kültürü ile elde edilen fidelerde böyle bir risk ortaya çıkmaz. Kol verme konusunda sorunu olan değerli çeşitlerin çoğaltılmasında da kullanılabilen iyi bir tekniktir. Geleneksel yöntemlerle fide üretiminde bir bitkiden 50 ile 100 fide alınabilirken doku kültürü teknikleri ile bu sayı milyonlarla ifade edilir. En yaygın doku kültürü yöntemi meristem kültürüdür. Ticari amaçla kullanılan metot kallus kültürüdür. Bu yöntemin uygulaması hem kolay hem de ucuzdur. NİGEP- САЖУКАД ZİRAAT ALANI- Modern Çilek Yetiştirme teknikleri MODÜLÜ Sayfa 13

14 1.5. EKOLOJİK İSTEKLER İklim İstekleri Çileğin büyümesine etki eden faktörlerin başında iklim, yer ve toprak gelmektedir. Bu faktörler çilek yetiştiriciliğinin yapılabilme sınırlarını belirleyebildiği gibi, değişik enlemler de hangi yüksekliklere kadar çilek yetiştirilebileceğini tayin etmektedir. Çilek dünya üzerinde birbirinden çok farklı bölgelerde ve ekolojik şartlarda yetiştirilebilmektedir. Yıllık yağış 250 mm olan çöl alanlarında sulamak suretiyle, 3500 m yükseklikteki alanlarda, soğukların -45 o C'lere kadar düştüğü yerlerin yanında, yarı tropik yerlerde; yaz aylarında kuzey kutbuna yakın yerlerdeki devamlı aydınlık bölgelerden, 12 saatlik aydınlanmaya sahip Ekvatordaki bölgelere kadar birbirinden farklı çok ekstrem yerlerde yetişebilmektedir. Çilek -10 C'ye kadar özel bir önlem almadan yetiştirilebilir. Daha soğuk bölgelerde bitkilerin saman, kuru yaprak vs gibi materyalle örtülerek dondan korunması gerekmektedir. İlkbaharın geç donları, Akdeniz Bölgesi ve benzeri yerlerde zararlı olabilmektedir. Çilekte çiçeklenme uzun bir döneme dağıldığı için, don ürünün tümüne zarar veremez. Bu nedenle çilek, yetiştiricilik riski en az olan meyve türlerinden biridir. Çiçeklenme zamanı oransal nemin fazla olduğu ve yağışlı geçen bölgelerde hastalık sorunu artar. Özellikle meyvede çürüklük yapan Botrytis hastalığı büyük zararlanmalara neden olabilmektedir. Bitkilerin üzeri saman vb ile örtülerek dondan korunduğunda çilek soğuk bölgelerde bile rahatça yetiştirilebilmektedir. Böylece soğuk Doğu Anadolu bölgesinden sıcak Akdeniz bölgesine kadar her yörede yetiştirilebilen hemen hemen tek meyve türü çilektir. Çilekte çiçek teşekkülü, ürün miktarı ve kol atma durumu gün uzunluğuna bağlıdır. Kısa gün çilekleri uzun günde kol gelişimi, kısa günde çiçek gözleri oluşturur. Yani kısa gün çiçek teşekkülüne, uzun gün kol atmaya etken olur. Gün nötr çilekleri gün uzunluğuna bağlı kalmadan çiçek açıp meyve verdiklerinden kol oluşumu daha az olmaktadır. Günlük sıcaklık ortalaması da ürün miktarına etki eder. Sıcaklık düşük olduğunda çiçek gözü teşekkülü artar. Çiçekler için önemli olan çiçeklenme başladıktan sonra meydana gelen don olayıdır. Don çiçeklerin yanarak ölmesine neden olur. Bu gibi yerlerde soğuk olacağı zaman çilek setlerinin üstü plastik ile örtülerek korunabilir. Meyve bağladıktan sonra meydana gelen don o kadar fazla etki göstermez Toprak İstekleri Çilekler saçak köklü bitkiler olup genel olarak derin, verimli, nem tutma kapasitesi yüksek, iyi drene edilmiş, kumlu-tınlı, milli ve süzek topraklarda daha iyi yetişmektedir. Ancak bu toprakların yanında, çok değişik topraklarda da diğer ekolojik şartlar uygun olursa yetişebilmektedir. Allüviyal humuslu tınlı topraklarda da iyi gelişir. Kireç miktarı fazla olan topraklar, çilek yetiştiriciliği için tavsiye edilmemektedir. Bu gibi alanlarda çilek yetiştiriciliği yapılması durumunda, fazla kireç demir alımını engellediği için çilekte kloroz görülmektedir. Bu tip topraklarda kloroza dayanıklı çeşitler kullanılmalıdır. Birçok çilek çeşidi hafif, kumlu, çakıllı veya taşlı topraklarda, killi ağır veya ıslak topraklara nazaran daha iyi yetişmektedirler. Yeni açılmış tarlalar eskilerine oranla daha fazla tercih edilmelidir. Çünkü bunlar daha verimli olup aynı zamanda daha az yabancı ot mücadelesi ve daha az toprak işlemesi istemektedir. Tipi ne olursa olsun, suyu en iyi drene eden süzek toprak olmalıdır. NİGEP- САЖУКАД ZİRAAT ALANI- Modern Çilek Yetiştirme teknikleri MODÜLÜ Sayfa 14

15 Toprak seçiminde hastalık ve nematod yönünden de temiz olmasına özen gösterilmesi gerekir. Çilek sökülen bir yere münavebe uygulamadan veya toprak dezenfekte edilmeden tekrar çilek dikilmemelidir. Diğer taraftan Solanaceae grubu sebze yetiştirilen yerlerde, toprak birkaç yıl dinlendirildikten sonra çilek yetiştiriciliği yapılmalıdır. Kumlu topraklar genellikle biraz verimsiz olup üzerindeki bitkiler kuraklıktan çabuk zarar görebilmektedir. Toprak yorgunluğu hafif topraklarda daha çok görülmektedir. Çilek kültürü yapılan toprakların hümüsce zengin olması istenir. Çilek en iyi olarak hafif asit karakterli topraklarda yetişir. Optimum ph=6.0 dır. Ancak yeterli organik madde bulunan ve ph= arasındaki topraklarda çilek yetiştiriciliği açısından uygundur BAHÇE TESİSİ DİKİM SİSTEMLERİ a. Düz arazi üzerine dikim: Burada fideler değişik aralık ve mesafelerde sıralar halinde dikilir. Uzun meyve saplı çeşitlerde meyvelerin toprağa temas edip kirlenmemesi için toprak yüzüne çavdar veya buğday sapı serilir. Bu sistemde sulamanın yağmurlama ile yapılması daha uygundur. b. Sedde (masura) üzerine dikim: En uygun dikim şeklidir. Çilek dikilecek tarlanın yüzü düzeltilir, karık açma pulluğu ile karıklar açılır. Karıklar arasında kalan sedde kısmının üzeri iyice düzeltilir, karık kenarları sıkıca bastırılarak sulama sırasında seddelerin bozulması önlenir. Çift sıra dikimlerde seddeler arası cm tek sıralı dikimlerde ise cm olabilir. Modern yetiştiricilikte, gerek erkencilik amaçlanan örtüaltı yetiştiriciliğinde, gerekse açıktaki yetiştiricilikte tek veya çift sıralı olarak masuraya dikim sistemi uygulanmaktadır. Açıkta yetiştiricilikte ve masuralara dikimde son zamanlarda ülkemizde yaygın olarak uygulanmaktadır. Bu sistemde 1 da a tek sıralı dikimlerde , çift sıralı dikimlerde fide dikilmektedir. Küçük tünellerdeki çift sıralı dikimlerde , büyük tünellerdeki çift sıralı dikimlerde adet fide dikilmektedir. NİGEP- САЖУКАД ZİRAAT ALANI- Modern Çilek Yetiştirme teknikleri MODÜLÜ Sayfa 15

16 c. Ocakvari dikim : Toprak iyice işlendikten sonra çeşitli aralık ve mesafelerle hafif tümsekler yapılır ve fideler bu tümseklere ocak sisteminde dikilirler. d. Plastik örtüler üzerinde dikim: Sedde usulü dikimin aynısıdır. Yalnız burada seddelerin üzeri plastik örtülerle kaplıdır. Plastiğin serilmesi için önce seddelerin üstü temizlenip düzlenerek hafifçe bastırılmalıdır. Süzgeçli kovalarla sulandıktan sonra seddelerin üstü plastikle kaplanır. Karık tabanlarına tel veya ince plastik örtüler sıkıca tutturulur, plastiğin üzerinde fidelerin dikileceği yerler işaretlenerek yuvarlakça kesilir ve plantuvar yardımı ile toprağa dikilir. Bu suretle bitkinin kökleri toprakta plastik örtünün altında yaprak çiçek ve meyveleri plastik örtünün üstünde büyür ve gelişir, sulama yapılırken yaprak ve meyveler ıslanmaz, hastalıksız, çamursuz ve temiz meyveler elde edilir. Plastik örtünün çok önemli bir faydası da, siyah plastik kullanılırsa, güneş ışığını geçirmediğinden örtünün altında yabani otların gelişmemesidir. Bu suretle yabancı ot mücadelesi kolaylaymış olur. Plastik örtünün diğer bir yararı da güneş ışınlarını toplaması ve bitkiye uygun daha sıcak bir ortam yaratmasıdır. Bu suretle plastik örtü üzerinde yetiştirilen çilekler, örtüsüz olarak yetiştirilenlerden bir hafta kadar daha önce açar, meyvelerini erken olgunlaştırır ve daha fazla ürün verir. Ancak maliyet hesaplarının iyi yapılması, karlı oluyorsa plastil malcın kullanılması tavsiye edilir. NİGEP- САЖУКАД ZİRAAT ALANI- Modern Çilek Yetiştirme teknikleri MODÜLÜ Sayfa 16

17 Toprak Hazırlama ve Dikim Çilek dikilecek toprak kumsal ise 4-6 ton, normal topraklarda 3-4 ton yanmış çiftlik gübresi, toprak tahlilinden sonra ve dikimden önce kg/da azot, fosfor ve potas içeren kompoze gübre verilmelidir. Gübrelemeden sonra, toprak işlenerek gübrenin toprağa karışması sağlanmalıdır. Toprak iyice işlendikten sonra dikim yastıkları hazırlanmalıdır. Sedde yapımı Çilek yetiştirme yerleri olarak yüksekliği cm, taban alt genişliği cm, üst genişliği cm olan seddeler, sedde pulluklarıyla hazırlanır. Dikimden 1 hafta kadar önce seddelere bolca su verilerek toprağın suya doyması ve iyice yerleşmesi sağlanmalıdır. Toprak tava geldiğinde kürekle seddenin bozulan kısımları düzeltilmelidir. Bunun yanında eğer toprak hastalık ve zararlılarla bulaşık ise solarizasyon yöntemi ile ya da buharla toprak sterilize edilmelidir. Sedde üst genişliği cm Sedde alt genişliği cm Seddeler arası cm Sedde yüksekliği cm Bitkilerin dikim aralığı Sıra üzeri cm Sıra arası cm Azami masura uzunluğu 50 m 1 da Alan İçin İhtiyaç Duyulan Fide Miktarı: Örtüaltı Yetiştiriciliğinde: Adet Açıkta Yetiştiricilikte: Adet NİGEP- САЖУКАД ZİRAAT ALANI- Modern Çilek Yetiştirme teknikleri MODÜLÜ Sayfa 17

18 Şekil. Açıkta yetiştiricilik ve plastik malç kullanımı Şekil. Saman malç kullanımı Malçlama: Çilek üretim alanının plastik, saman, kuru ot v.s. ile örtülmesine "malçlama" denir. En pratik malçlama plastik malç ile yapılmaktadır. Dikim yastıkları hazırlanırken elde mevcut plastiğin genişliği dikkate alınmalıdır. Kullanılacak plastik güneş ışınlarına dayanıklı (UV katkılı) olmalıdır. Malçlama ile; *Ot kontrolü, *Sulama aralığının uzatılması, *Meyvelerin temiz kalması, *Meyvelerde daha az meyve çürüklüğü (Botrytis) görülür YETİŞTİRME SİSTEMLERİ Örtüaltı yetiştiriciliği Isıtılan ve ısıtılmayan cam sera veya yüksek ve alçak tünellerde yapılmaktadır. Bu yetiştiricilikte dekar başına yapılan giderler çok fazladır. Bu nedenle en erken en yüksek verim verebilen örtü sistemlerinin ve buna uygun dikim yöntemlerinin ve çeşitlerin seçilmesi gerekmektedir. Seralarda 4-6 hafta, yüksek tünellerde 2-4 hafta, alçak tünellerde 1-2 hafta erkencilik sağlanabilir. Örtü altında Aralık-Ocak aylarından itibaren ürün elde edebilmektedir. NİGEP- САЖУКАД ZİRAAT ALANI- Modern Çilek Yetiştirme teknikleri MODÜLÜ Sayfa 18

19 Açıkta yetiştiricilik Çilek -10 C ye kadar özel bir tedbir almadan yetiştirilebilir. Daha soğuk bölgelerde bitkilerin saman, kuru yaprak gibi materyaller ile örtülerek dondan korunması gerekir. Verim örtü altı yetiştiriciliğine göre düşüktür. Kış aylarındaki düşük sıcaklıklardan açan çiçek ve meyveler zararlanmaktadır. Meyve Bahçeleri Arasına Dikim (Ara Ziraatı) Çileğin ekonomik ömrünün ortalama 2-3 yıl olması, meyve ağaçlarının genel olarak bu yaştan sonra meyveye yatmaya başlaması, ara ziraatı olarak çilek yetiştiriciliğinüi uygun kılar. Burada dikkat edilecek husus çilek setlerinin ağaç diplerine kadar gelmemeleri, ağaçlardan en az 1-2 m uzakta bulunmalarıdır. Ayrıca çilek fazla sulama istediğinden ana ürün olarak yetiştirilen meyve ağaçlarının fazla sudan zarar görmelerini önlemektir. Ağaçlar meyve vermeye başladığında çilekler sökülerek bahçe ana ürüne bırakılır DİKİM ZAMANLARI Yaz Dikimi Yaz dikiminde frigo fideler kullanılmaktadır. Frigo fide fidelikten Aralık-Ocak aylarında sökülerek temizlenen fideler Benlate vs fungusitle ilaçlanarak -1,5 C de soğuk hava depolarında muhafaza edilmiş olan fidelerdir. Dikimi yapılan frigo fideler gün süresince günde 2-3 defa yağmurlama sulama ile sulanmalıdır. Aksi halde yılın en sıcak günleri olmasından dolayı fidelerin tutma şansı azalmaktadır. Yaz dikiminde dikimden sonra açan çiçekler koparılmalıdır. Bu dikim sisteminde dekara adet fide kullanılmaktadır. Yetiştirme bölgesi ve bakım şartlarına bağlı olarak bu dikim sisteminde bir dekarlık alandan ortalama 5 ton ürün alınabilmektedir. Kış dikimine göre verim 2-3 kat fazladır. Kış Dikimi Kışları ılık geçen yerlerde Ekim-Kasım aylarında taze fide ile yapılan dikim şeklidir. Fide kökleri 8-10 cm kalacak şekilde ve taç tuvaleti 2-3 genç yaprak olacak şekilde yapılır. Dikimden önce fideler %0.1 lik fungusit çözeltisine birkaç dakika süre ile batırılır. Daha sonra uzun olan kökler kısaltılarak açılan çukurlara tam kök boğazı hizasında dikilir. Derin veya yüzlek dikimden kaçınılmalıdır. Dikimden sonra bolca can suyu verilmelidir. Fideler kontrol edilip derin veya yüzlek dikilenler düzeltilmelidir. Dikim 25 x 30 cm aralık ve mesafelerle üçgen şeklinde yapılır. Dekara adet fide dikilir. Verim dekara birinci yıl kg, ikinci yıl 3-5 ton olabilir. Sonbahar Dikimi Fidelikten sökülen taze fidelerle Eylül-Ekim aylarında yapılan dikim şeklidir. Fideler %0.1 lik fungusit ile muameleden sonra açılan çukurlara tam kök boğazı hizasında dikilir. Derin ve yüzlek dikimden kaçınılmalıdır. Dikimden sonra bolca can suyu verilmelidir. Fideler kontrol edilip derin ve yüzlek dikilenler düzeltilmelidir. Dikim 25 x 30 cm arlık ve mesafelerle üçgen şeklinde yapılır. Dekara adet fide dikilir. Verim dekara birinci yıl kg dır. Ancak ikinci yıl 3-4 ton ürün alınabilir. NİGEP- САЖУКАД ZİRAAT ALANI- Modern Çilek Yetiştirme teknikleri MODÜLÜ Sayfa 19

20 Dikkat edilmesi gereken önemli noktalar Çilek bahçesi kurmak için kullanılacak fideler özel bir fidelikte üretilmelidir. Meyve üretimi yapılan bahçelerden fide alınmamalıdır. Çilek fidesi üretiminde doğrudan klasik yolla üretilmiş kol bitkileri (stolonlar) fide üretiminde kullanılmaktadır. "Taze fide" olarak adlandırılan bu fideler söküldükten hemen sonra sonbahar veya ilkbaharda dikim yapılmaktadır. Fide dikim zamanları bölgelere ve kullanılan fide niteliğine göre değişmektedir. Genellikle dikim sonbaharda yapılıyorsa da son yıllarda "frigo fide" kullanılarak yazın dikim yapılmaktadır. Çilek fidesinin dikiminde dikim derinliğine mutlaka dikkat edilmesi gerekmektedir. Yüzlek veya derin dikimden kaçınılmalıdır. Dikimden sonra mutlaka can suyu verilmeli ve düzenli yağmurla sulama yapılmalıdır. Yüzlek Dikim Doğru Dikim Derin Dikim Bol saçak köklü fideler Yaz dikimi için "Frigo Fide" kullanılmaktadır. Frigo Fide elde etmek için; bitkilerin tam dinlenme devresi olan Ocak- Şubat aylarında sökülerek, sağlıklı ve iyi gelişmiş olanlar sınıflandırılarak ayrılır ve yaşlı yapraklar kesilir. Tarladan gelebilecek hastalık enfeksiyonunu önlemek içinde fungisit içerisine daldırılır. Fideler kuruduktan sonra lük gruplar halinde plastik torbalara konur. Plastik torbalar iyice kapatılıp delik açılmaz. Soğuk depo sıcaklığı -1 C ile -1.5 C arasındadır. Ülkemizdeki çilek üreticilerinin çoğu fide ihtiyaçlarını ya kendi tesislerinden, yada komşusundan sonbahar temizliği aşamasında ortaya çıkan fidelerden temin etmektedirler. Bu yollarla temin edilen fidelerde ilgili karantina tedbirleri yeterince uygulanmadığından çilek fidesiyle geçen hastalık ve zararlılar daha çabuk yayılmakta, bu durum verim düşüklüğüne ve bunun yanında çeşit karışımına neden olmaktadır. NİGEP- САЖУКАД ZİRAAT ALANI- Modern Çilek Yetiştirme teknikleri MODÜLÜ Sayfa 20

21 UYGULAMA Aşağıdaki uygulamaları yapınız ve önerilere uyunuz. Uygulamalar Öneriler Çilek yetiştirmek için toprak hazırlığı yapınız. Toprak hazırlığını dikkatli yapınız. Toprağı işleyiniz. Çilekte kullanılacak gübre çeşitlerine ve Toprağa uygun miktarda gübre koyunuz. miktarına dikkat ediniz. Gübrenin her tarafa eşit dağılmasını sağlayınız. Toprakta kesek kalmamasını sağlayınız. Gerekiyorsa toprağa ilaçlama yapınız. Toprak dezenfekte edilmesi gerekiyorsa uygun Dikim yastıklarını hazırlayınız. ilaç kullanmaya dikkat ediniz. Çilek fide üretim planı yapınız. Fideleri dikime hazırlarken dikkatli olunuz. Fideleri temin ediniz. Uygun dikim yöntemini kullanınız. Fideleri dikime hazırlayınız. Dikim aralıklarına dikkat ediniz. Fideleri uygun aralıklarla dikiniz. Bitkinin kültürel isteklerini sağlayınız. Sulama yapınız. UYGULAMALI TEST Uygulama faaliyetinde kazandığınız bilgi ve beceriler doğrultusunda çilek bitkisinin kollarla üretimini yapınız. Yapmış olduğunuz çalışmayı aşağıdaki ölçütlere göre değerlendiriniz. Evet / Hayır Anaçlığınızı kuracağınız yerin toprak toprak yapısına dikkat ettiniz mi? Anaçlığınızı kuracağınız yerin toprak işlemesini yaptınız mı? Kol temini için anaçlığınızı Ağustos ayında tesis ettiniz mi? Anaçlarınızı yarım metre ara ile diktiniz mi? Uygun gübreleme yaptınız mı? Yağmurlama sulama düzenli yaptınız mı? Kültürel bakım işlemlerini düzenli yaptınız mı? Sonbaharda yavru bitkileri sökebildiniz mi? Söküm sırasında topraklı ya da topraksız söküm yapacağınıza karar verdiniz mi? Söküm için uygun aleti seçebildiniz mi? Sökümünü yaptığınız yavru bitkileri güneşten korudunuz mu? Yavru bitkilerinizi demetleyip uygun yere aldınız mı? NİGEP- САЖУКАД ZİRAAT ALANI- Modern Çilek Yetiştirme teknikleri MODÜLÜ Sayfa 21

22 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıda verilen değerlendirme sorularını cevaplandırarak faaliyete ilişkin bilgilerinizi ölçünüz. ÖLÇME SORULARI 1. Çilek bitkisi.yıllık,.ve her dem yeşildir. 2. Çilekte yaygın ve ticari fide üretimi yapılır. 3. Kitlesel, hastalıksız ve virüsten ari fide üretiminin en kolay yolu üretimdir. 4. Çilek o C ye kadar olan düşük sıcaklıklarda özel bir önlem almadan yetiştirilebilir. 5. En uygun dikim şekli.. dikimdir. 6. Açıkta çilek yetiştiriciliğinde.. adet fide kullanılır. 7. Çilek fidesi dikiminde çok önemlidir. dikimden kaçınılmadır. 8. Çilek bitkisi, kısa günde.., uzun günde.gelişimi gösterir. 9. Çilek bitkisi, kök yapısına sahiptir. 10. Frigo bitkilerle bahçe tesisi.aylarında yapılır. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız ve doğru cevap sayısını belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Hatalı yanıtlar için bilgi konularını tekrar ediniz. Tüm yanıtlar doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz. NİGEP- САЖУКАД ZİRAAT ALANI- Modern Çilek Yetiştirme teknikleri MODÜLÜ Sayfa 22

23 İKİNCİ BÖLÜM Kültürel İşlemler ÖĞRENME FAALİYETİ 2 AMAÇ Zamanında ve tekniğine uygun bakım işlemleri yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Çilek bahçesine giderek bakım işlemleri hakkında bilgi alınız. Çilek bitkisinde bulabildiğiniz hastalıklı ve zararlı kısımları sınıfa getirerek arkadaşlarınızla neden olabileceğini tartışınız. Bu konu ile ilgili veri toplayınız. Çevrenizde gıda işletmeleri varsa çileğin nasıl işlendiğini öğrenerek sınıfta anlatınız. 2. ÇİLEK YETİŞTİRİCİLİĞİNDE KÜLTÜREL İŞLEMLER Hem çilek meyvesi üretiminde ve hem de fide üretiminde toprak hazırlığına yaz-sonbahar döneminde başlanır. Ot kontrolü, erkencilik, sulama ve işgücü kullanımını azaltma, Botrytis (mavi küf) enfeksiyonlarını önleme ve temiz ürün elde etme gibi faydalarından dolayı malçlama yapılmaktadır. Seddeleri plastikle örtme (malçlama), toprak fümigasyonu gibi yetiştirme işlemleri de uygulanmaktadır. Çilek çok yıllık bitki olmasına karşılık ekonomik ömrü ortalama 1-3 yıldır. Ancak bu süre aşılmaktadır. Bu durum verimliliği düşürmekte ve hastalık-zararlı etmenlerin çoğalmasına ve toprak yorgunluğuna neden olmaktadır DİKİM SONRASI BAKIM *Yaz dikiminde, dikimden sonra sulama, kol temizliği, zararlı ve hastalıklarla mücadele, ot mücadelesi yapılmalıdır. *Kış dikiminde yaz dikiminde olduğu gibi sulama kol temizliği, ilaç veya çapa ile yabancı ot mücadelesi, zararlı ve hastalıklarla mücadele yapılmalıdır. *Çilek gübrelemesinde dikimden önce verilen potas ve fosfor yeterli olmaktadır. Bu nedenle yıllık gübrelemelerde sadece azotlu gübreler kullanılır. Uzun süre kullanımda toprak ph'sını yükselteceği için amonyum sülfat tercih edilmemelidir. *Hasattan sonra gübreleme, sulama, kol temizliği ve ot mücadelesine mutlak devam edilmelidir. Sulama düzenli olarak yapılmalıdır. *Hasattan sonraki bakım işlemlerinin ihmali gelecek yılın verimini etkileyecektir. NİGEP- САЖУКАД ZİRAAT ALANI- Modern Çilek Yetiştirme teknikleri MODÜLÜ Sayfa 23

24 *Çilek yetiştiriciliğinde özellikle örtü altı yetiştiriciliğinde kış aylarında meyvelerde döllenme ve tozlanma noksanlığından dolayı şekilsiz meyve oluşumuna sıkça rastlanmaktadır. Bu sorun sera içerisine arı kovanı konularak çözümlenmektedir. Ancak son yıllarda bal arıları yerine, düşük sıcaklıklarda daha iyi çalışabilen Bombus arılarının kullanımı daha iyi sonuçlar vermektedir Gübreleme Çilek üretiminde gübrenin önemi büyüktür. Birim alandan fazla ürün alındığı için topraktan çok miktarda besin kaldırır. Bol ve kaliteli ürün almak için çiftlik gübresi ve buna ilave olarak kimyasal gübrelerin verilmesi gerekir. Çilek yetiştiriciliğinde dekara ortalama 4 ton çiftlik gübresi verilmelidir. Genel olarak dikim öncesinde toprak hazırlığı sırasında (veya fide dikiminden bir ay önce) verilir. Toprak analizi yapıldıktan sonra gereken miktarda gübreleme yapılmalıdır. Modern çilek yetiştiriciliğinde kimyasal gübre olarak sıfır göstergede, dikim öncesi dekara 8-10 kg/da fosforlu gübre (süper fosfat), kg/da potasyumlu gübre (potasyum sülfat) ve 4-5 kg magnezyumlu gübre veya kg/da kompoze gübre ( ) verilir. Dikimden sonra vegetasyon dönemi sırasında ise her ay kg/da amonyum sülfat veya amonyum nitrat (120 kg/yıl) verilmelidir. Dükümde 1000 bitkiye g saf azot uygulanır. Bunların yanısıra toprak analiz durumuna göre yıl içinde vegetasyon dönemi sırasında 8-10 kg azotlu, kg fosforlu, kg potasyumlu gübre vermek verimi yükseltir. Malçlama ile (siyah plastik) yapılan yetiştiricilikte yüksek potasyum içeren yaprak gübresi uygulanmalıdır Çilek topraktan fazla besin maddesi kaldıran bir bitkidir. Toprak hazırlığı devresinde verilen ahır gübresinden başka toprak analiz sonuçlarına göre yeterli miktar ve dozda azotlu, gerekli ise fosforlu ve potasyumlu gübre uygulamaları yapılır. Azotlu gübrenin çiçek tomurcuğu oluşumundan evvel verilmesi, alınacak ürün miktarını artırmakta ancak, vejetatif gelişmenin durmasına kadar büyümeyi teşvik etmektedir. Azot vermenin en büyük etkisi ilkbaharda ve yazın yaprak ve stolon gelişmesi üzerine olmaktadır. Fide yetiştiriciliğinde stolon sayısını, dolayısıyla genç bitki sayısını artırmak için çilek bitkilerine Haziran ve Temmuz aylarında azotlu gübre verilmelidir. Dikim yılında azotlu gübre uygulaması üç dönemde yapılır. Yıllık ihtiyaç olan miktarın üçte biri dikimde, ikinci üçte birlik kısmı Şubatta, son üçte birlik kısmıda meyveye yatma döneminde verilmelidir. Bundan sonraki yıllarda ihtiyaç olan azotlu gübre ikiye bölünerek iki devrede uygulanır. Plastik örtülü yerlerde gübre uygulaması zor olacağından, gübre sulama suyunun önüne atılarak yapılabilir. Normal şartlarda gübrelemeden sonra gübrenin eriyerek toprağa karışması için sulama yapılmalıdır. Fosfor, meyvenin dayanıklılığı ve renk oluşumuna olumlu etki yapar, kök gelişimini artırır. Fosforlu ve potasyumlu gübreler üç yıllık toplam ihtiyaç miktarı kadar dikimden önce fidelerin dikilecekleri kök bölgelerine 8-10 cm derinlikte verilerek toprakla karıştırılır. Yıllık olarak dekara 6-8 kg P 2 O 5 vermek yeterlidir. Süperfosfat cinsinden toprağa bir seferde uygulanır Sulama Çilek meyve oluşumundan olgunlaşmaya kadar geçen dönemde suya karşı hassastır. Sulama, meyve iriliği ve kalitesi ile o yılki ürün miktarına etki eder. NİGEP- САЖУКАД ZİRAAT ALANI- Modern Çilek Yetiştirme teknikleri MODÜLÜ Sayfa 24

25 Yıllık yağış ortalaması mm olan ve yaz aylarında yağış alan bölgelerde sulama yapmadan yetiştirilebilir. Ancak yağışların mevsimlere göre düzensiz olması ve çileğin yüzlek köklü olması nedeniyle derinlerdeki sudan faydalanamaması belirli aralıklarla sulama yapılmasını gerektirmektedir. Özellikle meyve teşekkülünden hasada kadar geçen dönemde çilek suya karşı fazla duyarlıdır. Kısa süreli de olsa havanın kurak gitmesi zarar meydana getirir. Normal sulamanın yapıldığı bahçelerde meyveler iri, renkli, düzgün şekilli ve verimli olurlar, ayrıca bir yıl sonraki ürün içinde sulama önemlidir. Çileğe ilk su ilkbahar yağışlarının kesilmesiyle verilmeye başlanmalı, 7-12 gün ara ile 5-7 defada verilmelidir. Süzek topraklarda sık sık ve az miktarda, ağır topraklarda seyrek ve daha çok miktarlarda su verilmelidir. Köklerin devamlı su içinde kalmamasına dikkat etmelidir. Yoksa çürür. Hasattan sonra yağışlar başlayıncaya kadar gün ara ile su vermeye devam edilmelidir. Çilekte uygulanacak sulama yöntemleri karık, yağmurlama ve damla sulama yöntemleridir. Dikim zamanında fidelerin çabuk ve sağlıklı büyümesi için sulamaya dikkat etmek gerekir. Çiçeklenme sırasında yağmur yağması arzu edilmez, yağış hem tozlanmayı engeller hem de meyve olgunlaşmaya başladıktan sonra yağarsa meyve yumuşar, leke yapar ve çürümeyi kolaylaştırır. Yağmurlama sulama ve yağış ile toprağın sıçrayarak meyvelere zarar vermemesi için sıralar arasına ve bitkilerin altına değişik malç malzemesi serilebilir. Karık usulü sulama, setler üzerine dikim yapıldığında uygulanmaktadır. Su göllenme yapacak kadar fazla verilmemeli, yaprak ve meyvelerin çamurlanması önlenmelidir. Karık usulünde çilek setleri arasında su ya sifonla ya toprak açılarak yada sulama tüpleri yerleştirilerek verilir. Damla usulü sulamada sıra üzerlerinden geçirilen su boruları kök bölgesinde sürekli damlıyarak sulamanın yapılmasını sağlamaktadır. Bu sulama özellikle plastik örtü sisteminde, sulama suyunun kısıtlı olduğu yerlerde ve ekonomik durumun iyi olduğu şartlarda uygulanmaktadır. Ayrıca yağmurlama sulamada, çilek yetiştiriciliğinde kullanılmaktadır. Sulama dikim sistemlerine göre değişik metodlarla yapılabilir. Bunlardan en uygun olan yağmurlama ve damla sulama yöntemleridir. Düz arazilerde sedde ve ocakvari dikilmiş çileklerde damla sulama daha uygundur. Ayrıca çiçeklenme zamanı dikkatli olunarak yağmurlama sulama metodu da uygulanabilir. Araştırma sonuçları, dikimden sonra yağmurlama, sonra damlama sulamanın daha iyi sonuç verdiğini işaret etmektedir. Sıcak, kurak ve nisbi nemin düşük olduğu yerlerde çilek özellikle ilkbahar ve yaz aylarında mutlaka sulanmalıdır. Dikimi tamamlanan çileklere can suyu verilerek köklenmeleri sağlanır ve metodu seçildikten sonra gerektiğinde sulama yapılır. Kışı bu şekilde geçiren bitkiler ilkbahar ve yaz aylarında sulanır. Bu nedenle karık sulamada ilkbaharda yağış olmadığı durumlarda haftada bir sulama yapılmalıdır. Damla sulama günlük buharlaşmaya bağlı olarak düşük debi ve su miktarlarında günlük sulama yapılabileceği gibi 3-4 günde bir de sulama yapılır. Hasat bittikten sonra belirtilen sulama aralığı genişletilmelidir Yabancı Ot Kontrolü Çilek bahçelerinde yapılacak en önemli işlerden biri yabancı ot kontrolüdür. Besin maddesi zengin olan topraklarda yabancı otlar çilekle rekabet ederek büyümeye başlar ve kısa zamanda çilekle birlikte güneş, besin, su ve havaya ortak olurlar. Bu nedenle ilkbaharda yabancı otlar çıkmaya başladığında kökünden NİGEP- САЖУКАД ZİRAAT ALANI- Modern Çilek Yetiştirme teknikleri MODÜLÜ Sayfa 25