T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP KİMYA TEKNOLOJİSİ İLAÇLARIN AMBALAJLANMASI

Transkript

1 T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP KİMYA TEKNOLOJİSİ İLAÇLARIN AMBALAJLANMASI ANKARA, 2008

2 Millî Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır). Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır. Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir. Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler. Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır. Modüller, hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.

3 İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR...iii GİRİŞ...1 ÖĞRENME FAALİYETİ AMBALAJ MATERYALLERİ Ambalajlama Materyalleri Ambalaj Bileşenleri ve İşlevleri Primer ve Sekonder Ambalaj Materyalleri Ambalajlama Materyallerinin Sınıflandırılması Camın Sınıflandırılması Plastik Alüminyum Tüpler Basılı Ambalaj Materyalleri....9 UYGULAMA FAALİYETİ...14 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...20 ÖĞRENME FAALİYETİ İLAÇLARI AMBALAJLAMA Tabletleri, Kaplı Tabletleri, Kapsülleri Ve Supozituvarları Ambalajlamak Blister Paketlerde Tüp ve Şişeler Striplerde Sıvı Preparatları Doldurmak Ve Ambalajlamak Piston Dolumu Vakum Dolumu Ampuller...28 UYGULAMA FAALİYETİ...33 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...36 ÖĞRENME FAALİYETİ AEROSOLLERİ ÜRETMEK VE AMBALAJLAMA Tanımı Yararları Sakıncaları Aerosol Sisteminin Yapısı Aerosol Kapları Valf Sistemi İtici Gazlar Aerosollerin Formülasyonu Çözelti Sistemi Su Bazlı Sistem Süspansiyon ve Dispersiyon Sistemi Emülsiyon Sistemi Aerosollerin Üretimi ve Doldurulması...45 i

4 3.4.1.Soğukta Doldurma Yöntemi Basınçla Doldurma Yöntemi Sıkıştırılmış Gazla Doldurma Yöntemi Aerosol sistemler ve kullanılışları Aerosol Kapları Aerosollerde Yapılan Kontroller Alev alabilme özelliği Fizikokimyasal özellikler Performans Biyolojik Özellikler...47 UYGULAMA FAALİYETİ...48 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...52 MODÜL DEĞERLENDİRME...53 CEVAP ANAHTARLARI...54 KAYNAKÇA...56 ii

5 AÇIKLAMALAR KOD ALAN Kimya Teknolojisi DAL Kimya Proses MODÜLÜN ADI İlaçların Ambalajlanması İlaç Üretiminde İlaçların Ambalajlanması Modülü; İyi Üretim MODÜLÜN Uygulamaları (GMP) Standartlarına uygun olarak ilaçları TANIMI ambalajlama becerisinin kazandırıldığı öğrenme materyalidir. SÜRE 40/32 ÖN KOŞUL YETERLİK AÇIKLAMALAR İyi Üretim Uygulamaları (GMP) ve İlaç Üretiminde Sterilizasyon modüllerini başarmış olmak. Bu modül ile gerekli ortam sağlandığında standartlara uygun olarak ilaçları ambalajlayabilecektir. Genel Amaç Öğrenci, bu modül ile gerekli ortam sağlandığında, standartlara uygun olarak ilaçları ambalajlayabilecektir. MODÜLÜN AMACI Amaçlar Gerekli ortam sağlandığında, kuralına uygun olarak; 1. GMP Standartlarına uygun olarak ambalaj materyallerini seçebilecektir 2. GMP Standartlarına uygun olarak ilaçları ambalajlayabilecektir. 3. GMP Standartlarına uygun olarak aerosolleri üretebilecek ve ambalajlayabilecektir. Ortam Sınıf, atölye, laboratuar,steril laboratuar( temiz oda), işletme, kütüphane, ev, bilgi teknolojileri ortamı ( İnternet ) vb, kendi kendinize veya grupla çalışabileceğiniz tüm ortamlar. EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI Donanım Ampüller, Sızdırmazlık Test Kazanı, Metilen Mavisi, Damıtık Su, Etüv, Çelik Havan,Çekiç, Elek Seti,Mıknatıs,seton,toklav, Erlen,Beher, Metil Kırmızısı,Büret, Sülfürik Asit Blisterler, Cam,Şişe,KartonAmbalaj,Blister,Makinesi,Filtre,KarıştırmaKaz anı,arerosol, İtici Gaz, Monoetanolamin, Edetik Asit, Thimerosal, Erlen, Aseton, Etil Alkol, Balon Joje, Aerosol Kabı, Valf Gövdesi, Yay, Conta, Püskürtme Gövdesi, Yerleştirme Kapçığı, Difloroetan, Derin Dondurucu, Uyarıcı Düğme iii

6 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Modülün içinde yer alan herhangi bir öğrenme faaliyetinden sonra, verilen ölçme araçları ile kendi kendinizi değerlendireceksiniz. Modül sonunda öğretmeniniz tarafından teorik ve pratik performansınızı ölçme teknikleri uygulayarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek değerlendirileceksiniz. iv

7 GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci, İlaç sektörü, her geçen gün büyümekte olan bir sektör olup, bu sektörde çok sayıda kalifiye elemana ihtiyaç duyulmaktadır. Bu amaçla İlaç Üretim Prosesi dersi içinde yer alan İlaçların Ambalajlanması modülü hazırlanmıştır. Bu modülü oluşturan ilaçların ambalajlanması ve uygulamalarını öğrenmek için gerekli dikkati ve özveriyi göstereceğinize inanıyoruz. Başarılar. 1

8 2

9 ÖĞRENME FAALİYETİ -1 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ-1 GMP standartlarına uygun olarak ambalaj materyallerini seçebilecektir. ARAŞTIRMA Steril olarak üretilen bir ilacın korunması için uygun ambalaj materyali olmasaydı bu ilacın yaygın olarak kullanımı mümkün olur muydu? Arkadaşlarınızla tartışınız. 1. AMBALAJ MATERYALLERİ Ambalaj, içine konulan ürünü en iyi şekilde koruyan, temiz kalmasını sağlayan ve taşınmasını kolaylaştıran değerli bir malzemedir. Gündelik yaşamımızda ilaçtan, yiyeceğe kadar birçok şeyi ambalajıyla satın alıyoruz. Ambalaj materyalleri farmasötik dozaj şekillerinin son kullanma tarihine kadar geçen sürede ürünün güvenilir ve etkin biçimde korunmasını sağlar. Bu süreçte ürün ve ambalaj arasında herhangi bir etkileşim olmamalıdır. İlacın etkinliği ve uygulanması direk olarak ambalaja bağlıdır. Farmasötik ambalajlama, etkin ve güvenilir bir ürünün sunumunda kullanılan, onu muhafaza eden ve koruyan gerekli bileşenlere bağlıdır. Ambalaj, aynı zamanda eczaneler ve diğer kanallarca alıcısına ulaştığında, formu ve görüntüsü bozulmayacak biçimde kalmalıdır. Resim 1.1. Çeşitli cam ve karton ambalaj malzemeleri 3

10 1.1. Ambalajlama Materyalleri Farmasötik dozaj şekillerinde kullanılacak ambalaj materyallerinin seçiminde şunlara dikkat edilir: Geçirgenlik Ambalaj materyallerinden üretilen blisterler, cam şişeler, alüminyum kaplar ve benzerleri malzemeler, hava, gaz, nem, ışık, su ve organik maddelerin ambalaj içerisine geçmesine izin vermemelidir. Resim 1.2. Çeşitli boyutlarda üretilmiş primer ve sekonder ambalaj malzemeleri Kapların özelliklerine ve kapakların kapanma durumuna göre ambalajlar: İyi Kapatılmış Kap: Normal koşullar altında ilacın dağıtımında ve depolanmasında içindeki maddeleri dış etkilerden korunmayı ve etken madde kaybını önlemeyi anlatır. Sıkıca Kapatılmış Kap: Normal koşullar altında ilacın dağıtımında ve depolanmasında dış etkenli sıvı, katı ve gazların kontaminasyonuna ve ürünün nemlenmesi ya da kuruması ve hacminin genişlemesine karşı korumayı anlatır. Hermetik Olarak Sızdırmazlık: Bu özellikteki bir kap, hava ve diğer gazlar için inert olup sızdırmazlık özelliği taşır. Bu koşulu ampuller, elastomer tıpalı cam flakonlar, şişeler, basınçlı aerosol dozaj şekilleri ve alüminyum blisterler sağlamalıdır. Ambalaj ile ürün arasındaki bu tarz bir geçimsizliği tespit etmek için ilaç ve denenecek ambalaj materyali temas testlerine tabi tutulur. Bu testler 20 o C ve 40 o C de en çok 3 aylık sürelerle gerçekleştirilir. 4

11 Diğer Hususlar: Fiyatı, hacmi, ağırlığı, yeni şekil vermeye uygunluğu, tekrar kullanma olanağı, üretim kolaylığı, temininin kolay olması, kimyasal yapısı ve toksisitesi önemlidir. Ambalaj materyalleri iki yolla incelenebilir. Bunlar: Birinci yol: Farmasötik ambalajlamada kullanılan bileşenlerin, kimyasal, fiziksel ve mekanik özellikleri ile bunların ürün ve çevre ile ilişkilerinin incelenmesidir. İkinci yol: Dozaj ve ambalajların şekil açısından incelenmesidir. Ambalaj materyalinden beklenenler şunlardır: o o o o o Ürüne uyum ürünle uyum sağlama, Ürünü son kullanma tarihine kadar çevresel koşullardan koruma, Dolaşımdaki güvenliğini sağlama, Sağlam ve bir bütün halinde alıcıya ulaşmasını sağlama, Çocukların korumasının sağlanmasıdır Ambalaj Bileşenleri ve İşlevleri Ambalajlama, farmasötik dozaj şekillerini son kullanma tarihine kadar aşağıdaki koşulları yerine getirerek korumayı amaçlamıştır. Bunlar: Ürünün zarar görmesinin engellemesi, Depolama ve dağıtım süresince bozulmasının engellemesi, Mikroorganizma ve bulaşma ihtimalinin ortadan kaldırması, Ürünün tanımlanabilmesi için seri numarası ve üretim tarihi bilgilerinin verilmesi, Ürünün kullanımı ile ilgili uyarılar verilmesi, Hastaya kolayca kullanacağı bir şekilde sunulmasıdır. Resim 1.3. Sekonder ambalaj malzemesi 5

12 Primer ve Sekonder Ambalaj Materyalleri İlaç sanayinde, ambalaj üretilen ilaç ile direk temas hâlinde ise bu tür ambalaj malzemelerine primer ambalaj malzemeleri denir. Bu ambalaj malzemeleri, cam, PVC, alüminyum, plastik ve stripler olabilir. İlaçla birebir temasta olan ambalajlar ilacın kullanımına bağlı olarak sınıflandırılmaktadır. Eğer ilaç A sınıfı alanında üretiliyorsa bu ilaçla temas hâlindeki ambalaj malzemesinden beklentiler artmaktadır. Penisilin ve türevleri aseptik ortamda üretilirler. Bu tür ilaçlar adaleye zerk edildiğinden, ilaçlarda kesinlikle partikül, mikroorganizma, metabolik artıklar ve sporların olmaması gerekir. Eğer kullanılan primer ambalaj malzemesinde partikül, mikroorganizma ve diğer istemeyen safsızlıklar varsa insan sağlığı tehlikeye atılmış olur. Bu istenmeyen durumların olmaması için primer ambalaj malzemeleri steril ortamlarda temizlenir ve yüksek sıcaklıklarda sterilize edilir ve A sınıfı alanlarda UV ışınlar altında dolumu gerçekleştirilir. Bu dolum sırasında ortamda insan bulunmaz. Sekonder ambalaj malzemelerini, primer ambalaj malzemelerini, nakil ve kullanımları süresince koruyan karton ve benzeri malzemelerden üretilmiş ambalajlardır. 1.2.Ambalajlama Materyallerinin Sınıflandırılması Camın Sınıflandırılması Atmosferik koşullarda en dayanıklı farmasötik ambalaj malzemesi olan cam, inert bir materyaldir. Camın kimyasal bileşimi değiştirilerek ışık geçirgenliği ve özellikleri ayarlanabilir. Camın üstünlüklerine rağmen içinde bulundurduğu sıvıya alkali vermesi ve çözünmeyen partiküllerin sıvıya geçmesi en önemli sorunlardır. Camın soda içeriği azaltılarak, sodyum oksit ya da diğer oksitlerle yer değiştirerek bu istenmeyen özellikler azaltılabilir. Alkali salıma karşı camın dayanıklılığını artırmak için soda, kireç ve camların yüzeyleri kükürt dioksit ile işlenebilir. Çözünmeyen parçacık oluşumu, borosilikat yapısında olmayan camların otoklavlanmasından sonra meydana gelir. Resim 1.4. Primer cam ambalajlar ve sekonder kutusu 6

13 Camın kimyasal stabilitesi çok önemlidir ve bu durum hidrolitik dayanım olarak adlandırılır. Camlar hidrolitik dayanımlarına göre 4 sınıfa ayrılır. Bunlar: Tip 1 Nötral camdan üretilip yüksek hidrolitik dayanım gösterir. Parenteral olsun olmasın bütün preparat ve kan ürünleri için uygundur. Bu tip camın tekrar işlenmesine izin verilmez Tip 2 Kireç soda camından üretilip, yüzeyinin işlenmesi sonucunda hidrolitik dayanım arttırılır. Genel olarak asit, nötral ve çözücüsü su olan parenteral dozaj şekilleri için uygundur Tip 3 Resim 1.5. Tip 3 cam şişeler Kireç soda camından üretilen cam, orta hidrolitik dayanıklılık gösterir ve genel olarak susuz parenteral ürünler, parenteral tozlar ve parenteral olmayan dozaj şekilleri için uygundur Tip 4 Kireç soda camından üretilen cam, orta hidrolitik dayanıklık gösterirler ve genel olarak parenteral olarak kullanılmayacak katı dozaj şekillerinin ve yine parenteral olmayan yarı katı ve sıvı dozaj şekillerinin ambalajlanması için uygundur. Cam temizliği, şeffaf oluşu, sterilizasyon kolaylığı, ucuzluğu ve yeniden işlenebilmesi ve renklendirilerek kullanılabilmesiyle primer ambalaj malzemesi olarak öne çıkar. Kırılma riski en önemli sakıncasıdır. Anorganik bileşikler içinde camın dışında ambalajlama materyali olarak alüminyum gibi metaller ve porselen de kullanılmaktadır. Alüminyum, ağırlıklı olarak tüp üretiminde ve blister ambalajlamada alt folyo olarak kullanılır. 7

14 Plastik Resim 1.6. Plastik ilaç ambalajları Ambalaj materyali olarak polietilen, polipropilen, polistren, polivinilklorür en çok kullanılan plastik materyallerdir. Plastikler farklı yoğunluklarda olabilir. İçine katılan yardımcı maddelerle kimyasal ve fiziksel özellikleri iyileştirilir. Plastik ambalajın en büyük sakıncası iki yönlü geçiştir. Yani içeriden dışarıya, dışarıdan içeriye geçiş söz konusudur. Ayrıca çözelti içindeki materyal plastiğe absorbe ve adsorbe olabilir. Plastikler ısıya dayanımlarına göre ikiye ayrılır. Bunlar: Isı ile Sıvılaşan Tip Isı ile sıvılaşan tiplerin en önemli üyeleri polipropilen (PP), polivinilklorür (PVC), polistren (PS), poliamit (PA), polikarbonat (PC), polietilentereftalat (PET) ve poliesterlerdir. Polimerlerin en önemli problemleri işlenmeleri sırasında açığa çıkan toksik maddelerdir. Son yıllarda özellikle parenteral ve birim toz dolumlu ürünlerin ambalajlanmasında polimerlerin kullanımı yaygınlaşmaktadır. Doğal kauçuk, günümüzde ambalaj malzemesi olarak tercih edilmemektedir. Onun yerine sentetik kauçuklar (elastomerler) küçük ya da büyük hacimli parenteral preparatlarda ve özellikle flakonlarda sıklıkla kullanılmaktadır. Sentetik kauçuğun kullanıldığı ambalaj materyallerinde, sentetik kauçuk ile etken maddenin temasına göre ve etkin maddenin özelliğine göre sentetik kauçuklar kaplanmaktadır. Bu amaçla en çok teflon kullanılmaktadır Isı ile Sıvılaşmayan Tip Isı ile sıvılaşmayan tiplere örnek olarak bakalit, pollopos, galalit materyalleri verilir. Bakalit, fenol formaldehit ürünüdür. A ve B tipi vardır. A tipinde fenol oranı, B tipinde ise formaldehit oranı fazladır. 8

15 Bakalit ilaç şişelerinde dış kapak olarak kullanılır. Pomat kabı olarak uygun görülmez. Fenol içeren ilaçlarda kapak ve kap olarak kullanılmaz. Pollopos, üre formaldehitten üretilir. Galalit, kazein formaldehit ürünüdür. Yanmayan bir materyaldir Alüminyum Tüpler İlaç sanayisinde yaygın kullanılan ambalaj materyallerinden birisi de alüminyumdur. Hafif ve yumuşaktır, kolay şekil verilebilmektedir. Alüminyum hava ile temas edince yüzeyinde ince bir alüminyum oksit filmi oluşur. Bu film alüminyumu atmosferik korozyona karşı korur. Ancak oksijenin az olduğu veya bulunmadığı durumlarda bu koruyucu tabaka kaybolur. Bu yüzden alüminyum kutuların laklanması gerekir Basılı Ambalaj Materyalleri. Resim 1.7. Alüminyumdan üretilmiş tüp ve şişeler Ambalaj malzemesi olarak bir farmasötik ürünün taşıma ve dağıtılmasında kullanılan dış ambalaj materyali hariç, ambalajlamada kullanılan her türlü materyaldir. Bu ambalaj materyallerinden ilaçla direk temas etmeyen sekonder ambalaj malzemeleri, basılı ambalaj malzemeleri olarak kullanılmaktadır. Basılı ambalaj malzemelerinin spesifikasyonları şunları içermelidir: Kabul edilmiş ismi ve dahili referans kodu Farmasötik şekli ve uygulanabilir hâllerdeki dozu Standart seri büyüklüğüne göre gerekli olan tüm ambalaj malzemelerinin miktarları büyüklükleri, tipleri, Son kullanma tarihi belirtilmeli Baskı ve kabartma ile ambalaj malzemeleri üzerine basılı bilgiler. Silinmeye ve solmaya karşı dayanıklı olmalı. 9

16 Ambalajlama işlemlerinde dikkat edilmesi gereken hususlar şunlardır: o o o o o o o o o o Çapraz bulaşma, karışma ya da yerine kullanma riskleri ortadan kaldırılmalı ya da en aza indirilmeli, Eğer arada fiziksel bir ayrım yoksa farklı ürünler birbirlerine yakın alanlarda ambalajlanmamalı, Ambalajlama işlemleri başlamadan önce, ambalajlama hattının, cihazlarının ve diğer ekipmanların temiz ve daha önce kullanılan ürün ve materyallerden arındırılmış olduğu kesin olarak belirlenmeli, Hattın arındırılması uygun kontrol listesine göre yapılmalı, İşlem gören ürünün ismi ve seri numarası her bir ambalajlama hattında gösterilmeli, Kullanılacak tüm ürünler ya da ambalaj malzemeleri, ambalaj bölümüne teslim edilirken, tüm ürün ve ambalaj malzemelerinin miktarı, tanımı ve ambalajlama talimatlarına uygunluğu kontrol edilmeli, Dolum ve kapamanın hemen arkasından mümkün olduğunca çabuk etiketleme yapılmalı, yanlış etiketlemenin önüne geçmek için uygun prosedürler uygulanmalıdır, Ambalajlama işlemi sırasında ya da sonradan yapılan kontrollerde, kontrol no ve son kullanma tarihi basım kontrolleri yapılmalı, Elektronik kod okuyucular, etiket sayıcılar ve benzeri cihazların doğru çalıştığının kontrolleri yapılmalı, Bir ambalajlama işlemi bittikten sonra, seri numarası basılmış fakat kullanılmamış ambalaj malzemesi imha edilmeli ve bu işlem kayıt altına alınmalıdır. 10

17 UYGULAMA FAALİYETİ Ambalaj Materyallerini Seçmek için: Aşağıdaki işlemleri tamamladığınızda cam malzemelerin sızdırmazlık testi analizi yapmış olacaksınız. Kullanılacak araç gereçler: Ampüller, sızdırmazlık test kazanı, metilen mavisi, damıtık su, etüv, çelik havan. çekiç, elek seti, mıknatıs, aseton, otoklav, erlen, beher, metil kırmızısı,büret, sülfürik asit. İşlem Basamakları 20 adet çözelti doldurulmuş ve kapatılmış ampul alınız. Resim 1.8: Ampuller Sızdırmazlık test kazanına yerleştiriniz. % 1 lik 500 ml metilen mavisi çözeltisi hazırlayınız. Öneriler Kullandığınız araç ve gereçlerin temizliğine dikkat ediniz. Deneyi tamamen kuru örnekler üzerinde yapınız. Örnekleri toz yığınının etek ve tepe kısmından almamaya dikkat ediniz. Yığının orta seviyesinden alınan örnekler en iyi şekilde tozun özelliklerini temsil ettiğini hatırlayınız. Kırmamaya özen göstermek. Çözeltiyi balon joje ile dikkatli bir şekilde hazırlayınız. Resim 1.9: Metilen mavisi Çözeltiyi sızdırmazlık test kazanına aktarınız. Sızdırmazlık test kazanını kapatınız. Kapalı olduğunu bir kez daha kontrol etmek. 11

18 Vakum uygulayınız. İstenen vakum miktarını geçmemeye özen gösteriniz. 15 dakika sonra vakum uygulamayı sonlandırınız. İstenen süreyi geçmemeye özen gösteriniz. Kazandan ampulleri çıkarınız. Ampulleri tek tek gözle inceleyiniz. Resim 1.10: Ampuller Gözle kontrol yapınız. Hatalı ampullerin yüzdesini bulunuz. Çözelti rengi değişen ampulleri dikkatli bir şekilde saptayınız. Hesaplamaları dikkatle yapınız. Malzemeleri temizleyiniz.. Sonuçları rapor hâline getiriniz. Dikkatli ve özenli çalışınız. Deney sırasında aldığınız notlardan faydalanınız. Raporu işlem sıranıza göre yazınız. Raporlarınızı kuralına uygun ve okunaklı olarak yazmaya özen gösteriniz. Resim 1.11: Deney rapor yazma 12

19 PERFORMANS DEĞERLENDİRME Uygulama faaliyetinde kazandığınız becerileri aşağıdaki tablo doğrultusunda ölçünüz. İşlem No Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır adet çözelti doldurulmuş ve kapatılmış ampul aldınız mı? 2. Sızdırmazlık test kazanına yerleştirdiniz mi? 3. % 1 lik 500 ml metilen mavisi çözeltisi hazırladınız mı? 4. Çözeltiyi sızdırmazlık test kazanına aktardınız mı? 5. Sızdırmazlık test kazanını kapattınız mı? 6. Vakum uyguladınız mı? dakika sonra vakum uygulamayı sonlandırdınız mı? 8. Kazandan ampulleri çıkardınız mı? 9. Gözle kontrol yaptınız mı? 10. Hatalı ampullerin yüzdesini buldunuz mu? 11. Malzemeleri temizlediniz mi? 12. Deney raporunu yazdınız mı? DEĞERLENDİRME Bu yeterlilik sırasında bilgi konularında veya uygulamada anlamadığınız veya beceri kazanamadığınız konuları tekrar ediniz. Konuları arkadaşlarınızla tartışınız. Kendinizi yeterli görüyorsanız diğer öğrenme faaliyetine geçiniz. Yetersiz olduğunuzu düşünüyorsanız öğretmeninize danışınız. 13

20 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Cam Materyallerin Testleri İçin: Aşağıdaki işlemleri tamamladığınızda cam malzemelerin içeriğini belirleyen analizi yapmış olacaksınız. Kullanılacak araç gereçler: Ampüller, sızdırmazlık test kazanı, metilen mavisi, damıtık su, etüv, çelik havan. çekiç, elek seti, mıknatıs, aseton, otoklav, erlen,beher, metil kırmızısı,büret, sülfürik asit İşlem Basamakları Cam kap örneklerini yıkayınız. Resim 1.12: Cam malzemeler Damıtık su ile durulayınız. Etüvde 105 o C de kurutunuz. Öneriler Laboratuar önlüğünüzü giyiniz. Çalışma ortamınızı hazırlayınız. Laboratuar güvenlik kurallarına uygun çalışınız. Kullandığınız araç ve gereçlerin temizliğine dikkat ediniz. Cam malzemeleri yıkarken dikkat ediniz. Cam malzemeleri yıkarken dikkatli olunuz. Etüvün sıcaklığını daha önceden ayarlayınız. Resim 1.13: Etüv Cam malzemeleri kırarak küçük parçalara ayırınız. Cam malzemeleri kırma sırsında dikkatli olunuz. 14

21 Resim 1.14: Dikkat Çelik havanda ezerek toz hâline getiriniz. Dikkatli çalışınız. Tozları 20 no ile başlayan elek setinden eleyiniz. Eleme kurallarına uyunuz. Eleme bittikten sonra 2-3 dakika bekledikten sonra elek setini sökünüz. Resim 1.15: Elek seti 40 no lu elek ile 50 no lu elek arasında kalan cam tozlarından mıknatısla demir tozlarını ayıklayınız. Elenmiş cam tozundan bir erlene 10 gramdan fazla tartınız.. 10 gramdan az olmamasına dikkat ediniz. 2-3 gram fazla tartınız. Resim 1.16: Elektronik terazi 30 ml aseton ekleyiniz. 30 saniye çalkalayarak yıkayınız. Asetonu hassas ölçü kabında ölçünüz. Çalkalama sırasında dikkatli olunuz. Asetonu aktararak alınız. Asetonu koklamaktan sakınınız. 15

22 Yıkama işlemini 6 kez tekrarlayınız. 20 dakika süreyle 140 o C deki etüvde kurutunuz. Yıkama sularını dökmeyiniz, biriktiriniz. Etüvün sıcaklığını daha önceden 140 o C ye ayarlayınız. Resim 1.17: Etüv Cam tozlarından tam 10 g tartınız. Tartımın tam miktarını not alınız. Resim 1.18: Elektronik terazi Tartımı 250 ml lik erlene alınız. 50 ml damıtık su ekleyiniz. Otoklav hazırlayınız. Otoklavı çalıştırmadan önce temizlik kontrollerini yapınız. Resim 1.19: Otoklav Cam tozu karışımı 121 +/- 2 o C de 30 dakika otoklavda bekletiniz. Ayrıca otoklava 50 ml damıtık su içeren beher koyunuz.(şahit örnek) 16

23 Otoklavdan çıkarılan numune ve şahit çözeltiyi hemen soğutunuz. Örnekteki suyu temiz bir erlene aktarınız. Cam tozlarının yıkamasında kullanılan suyu erlene ekleyiniz. Çözeltiyi 0,02 N sülfürik asit ile metil kırmızısı indikatörlüğünde titre ediniz. Şahit çözelti için harcanan sarfiyat bulunan değerden çıkartınız. Renk dönümünde sarfiyatı not alınız. Renk dönümünde sarfiyatı not alınız. Hesaplamaları yapınız. Hesapları kontrol ediniz. Malzemeleri temizleyiniz. Dikkatli ve özenli çalışınız. Sonuçları rapor hâline getiriniz. Deney sırasında aldığınız notlardan faydalanınız. Raporu işlem sıranıza göre yazınız. Raporlarınızı kuralına uygun ve okunaklı olarak yazmaya özen gösteriniz. Resim 1.20: Deney rapor yazma 17

24 PERFORMANS DEĞERLENDİRME Uygulama faaliyetinde kazandığınız becerileri aşağıdaki tablo doğrultusunda ölçünüz. İşlem No Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 1. Cam kap örneklerini yıkadınız mı? 2. Damıtık su ile duruladınız mı? 3. Etüvde 105 o C de kuruttunuz mu? 4. Kırarak küçük parçalara ayırdınız mı? 5. Çelik havanda ezerek toz haline getirdiniz mi? 6. Tozları 20 no ile başlayan elek setinden elediniz mi? no lu elek ile 50 no lu elek arasında kalan cam tozlarından mıknatısla demir tozlarını ayıkladınız mı? Elenmiş cam tozundan bir erlene 10 gramdan fazla tarttınız mı? ml aseton eklediniz mi? saniye çalkalayarak yıkadınız mı? 11 Asetonu aktararak aldınız mı? 12 Yıkama işlemini 6 kez tekrarladınız mı? dakika süreyle 140 o C deki etüvde kuruttunuz mu? 14 Cam tozlarından tam 10 g tarttınız mı? 15 Tartımı 250 ml lik erlene aldınız mı? ml damıtık su eklediniz mi? 17 Otoklav hazırladınız mı? Cam tozu karışımı 121 +/- 2 o C de 30 dakika otoklavda beklettiniz mi? Ayrıca otoklava 50 ml damıtık su içeren beher koydunuz mu? (Şahit örnek) Otoklavdan çıkarılan numune ve şahit çözeltiyi soğuttunuz mu? 18

25 21 Numunedeki suyu temiz bir erlene aktardınız mı? Cam tozlarının yıkamasında kullanılan suyu erlene eklediniz mi? Çözeltiyi 0,02 N sülfürik asit ile metil kırmızısı indikatörlüğünde titre ettiniz mi? Şahit çözelti için harcanan sarfiyat bulunan değerden çıkardınız mı? 25 Malzemeleri temizlediniz mi? 26 Raporunuzu yazdınız mı? DEĞERLENDİRME Bu yeterlilik sırasında bilgi konularında veya uygulamada anlamadığınız veya beceri kazanamadığınız konuları tekrar ediniz. Konuları arkadaşlarınızla tartışınız. Kendinizi yeterli görüyorsanız diğer öğrenme faaliyetine geçiniz. Yetersiz olduğunuzu düşünüyorsanız öğretmeninize danışınız.. 19

26 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki sorularda boş bırakılan yerleri doğru kelimelerle doldurunuz. 1. Ambalaj, eczaneler ve diğer kanallarca alıcısına ulaştığında,.. ve bozulmayacak biçimde kalmalıdır. 2. Camlar hidrolitik dayanımlarına göre.. ayrılır. 3. Plastik ambalajın en büyük sakıncası. geçiştir. 4. Doğal kauçuk ambalaj malzemesi olarak günümüzde tercih. 5. Alüminyum, hava ile temas edince yüzeyinde ince bir.. filmi oluşur. 6. Baskı ve kabartma ile ambalaj malzemeleri üzerine basılı bilgiler,.....ve karşı dayanıklı olmalıdır. 7..kabul edilmiş ismi ve dahili referans kodu olmalıdır. Aşağıdaki seçeneklerden doğru olanı işaretleyiniz. 8. Aşağıdaki cam tiplerinden hangisi, genel olarak asit, nötral ve çözücüsü su olan parenteral dozaj şekilleri için uygundur? A) Tip 1 B) Tip 2 C) Tip 3 D) Tip 4 9. Aşağıdaki cam tiplerinden hangisi, genel olarak susuz parenteral ürünler parenteral tozlar ve parenteral olmayan dozaj şekilleri için uygundur? A) Tip 1 B) Tip 2 C) Tip 3 D) Tip Aşağıdaki seçeneklerden hangisi, camın primer ambalaj malzemesi olarak kullanılmasında etkili değildir? a. Kolay sterilize edilmesi b. Yeniden işlenmeye uygun olması c. Renklendirilebilme özelliğinin olması d. Kırılabilir özellikte olması DEĞERLENDİRME Yukarıdaki teste verdiğiniz cevapları, cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Eksik konularınız varsa bu eksikliğin neden kaynaklandığını düşünerek arkadaşlarınızla tartışınız. Öğretmeninize danışarak tekrar bilgi konularına dönüp eksiklerinizi gideriniz. 20

27 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ -2 GMP standartlarına uygun olarak ilaçları ambalajlayabileceksiniz. ARAŞTIRMA Çevrenizde bulunan ilaç fabrikalarını gezerek, ilaçların ambalajlanmasında kullanılan materyalleri araştırınız. 2. İLAÇLARI AMBALAJLAMA 2.1. Tabletleri, Kaplı Tabletleri, Kapsülleri Ve Supozituvarları Ambalajlamak Blister Paketlerde ÖĞRENME FAALİYETİ -2 Yarı sert ısı ile şekillenen plastik materyallerden yapılır. Her bir boşluğa tablet ya da başka bir preparat yerleştirilir. Kapatma ısı ile yapılır. Kullanılacak plastiğin seçimi korunacak ilaca göre seçilir. Kapak kısmı genellikle alüminyum yaprakla kaplanır. İlacın nem almaması için alüminyum yaprağın kalınlığı iyi seçilmelidir. 25 m den kalın alüminyum yapraklar neme dayanıklıdır. Alüminyum kapak kalınlaştıkça içindeki ilacın çıkarılması güçleşir. Bu kriter de dikkate alınarak alüminyum yaprakların kalınlığının belirlenmesi önemlidir. Blister ambalajın hijyenik olması, taşınmasının ve kullanılmasının kolay olması, çocuklar tarafından kolay açılamamasından dolayı ilaç sanayinde tercih nedenidir. Resim 2.1. Ambalajlama üretim hattının temsili çizimi 21

28 Blister ambalajlama: 0.2 mm kadar inceltilmiş, ısı altında vakumlanan, ambalajlanacak ilacın şekline göre çukurlaştırılan PVC levhaların üst kısmı ısı ile mm kalınlığında üzerlerinde polietilen bulunan alüminyum levhalar ile kaplanır. Bu ambalajlanma işlemi özel makinelerde yapılır. Bu makinelerin çalışma şekilleri şu şekildedir. Rulo hâlinde polietilenli alüminyum şeritler ve PVC şeritlerin konduğu iki adet makara vardır. Bu makaralardan alüminyum şeridi taşıyan makara üste bulunur. PVC den ambalajlanacak ilacın çeşidine ve şekline göre kalıplar yapılır. Bu kalıplar üzerinde ilacın şekline uygun, içine ancak bir ilaç girebilen yuvalar vardır. Bu yuvalar birer delikle vakum apereyine bağlıdır. Bu kalıp ayrıca sıcaklığı ayarlanarak ısıtılabilir. Resim 2.2. Blister ambalajlama hattının panoramik görüntüsü. 0.2 mm kalınlıktaki PVC şeritlerin ve mm kalınlıkta polietilen kaplı alüminyum şeritlerinin eni ambalaj şekli kalıbının eni kadar olmalıdır. Alüminyum şerit ve PVC kalıp makinede yerlerine takılır. Kalıplar 120 o C ye kadar ısıtılır. İlaçların alt kısmı PVC şerite değen bir huni içerisine konmuştur. PVC şerit ileri doğru hareket ederken, ilaçlar yuvalara doldurulur. Daha sonra bir sıyırıcı ilaçların fazlasını sıyırır. Bunu takiben üst makarada bulunun alüminyum şerit ve PVC şerit birbirlerine değecek pozisyona gelirler. Alüminyum şerit ve PVC birlikte ilerleyerek kaplama ünitesine girerler. Burada 200 o C ye kadar ısıtılmış dönen silindir yardımıyla PVC ilaç kabı, polietilen kaplı alüminyum şeridi birbirine yapıştırır. Bu yapıştırma sırasında ısı yalnız polietilen kaplı alüminyum şeride uygulanır. Alüminyum şeride daha sonra seri numarası basılır. Kaplanmış PVC ambalaj ilerleyerek makas içine gider ve uygun şekilde kesilir. Kesilen blisterler, karton kutularına yerleştirilmeden önce yuvaların tam dolu olup olmadığı kontrol edilir ve kutulara yerleştirilir. Kutulama aparatında ilaç kutularının içine blisterlerin konduğu hava üfleme manifoltu ile kontrol edilir. Herhangi bir sorun bulunmamış ise kutular büyük ambalaj kutularına yerleştirilir. Bu işlemler kapsüllerin ambalajlanmasında da uygulanır. Günümüzde yukarıda saydığımız işlemlerin tamamına yakını tam otomatik makineler ile yapılır, kontroller de kameralarla yapılmaktadır. 22

29 Resim 2.3. Blister kaplama Blister ambalaj için kullanılan malzemeler şunlardır: PVC Sert Film (PVC Rijid Folyo): Halen blister ambalaj için en çok kullanılan ana hammaddedir. Filmin kalınlığı, ambalajlanacak ürünün büyüklüğü ve ağırlığına göre mikron arasında değişir. PVC filmin termoform (ısıyla şekillendirilme) özelliği iyidir. Ayrıca düzgün bir şekilde ısıl olarak iyi yapışır. Altlık : Fleksibl folyo ( koruyucu lak / alüminyum folyo / ısıyla kaplanan lak) film kullanılır. Blister ambalajda, blister ambalajı oluşturan üç unsurun, hem birbiriyle hem de ambalajlanacak ürünle uyumlu olması gerekir. Herhangi bir firmadan önceden oluşturulan kabarcıklı bir film ve diğer bir firmadan da alüminyum folyo alınıyorsa ısıl yapıştırma kaplama i l e plast i k filmin birbirine yapışabileceğinden emin olunmalıdır. Isıl Yapıştırma Astarı : Blister ambalajın en önemli unsuru ısıl yapıştırma astarıdır. Çoğunlukla solvent bazlı astarlar kullanılır. Bu tip astarların içindeki ilaçla tepkime vermemesi gerekir. Aynı zamanda ısıl yapışma özelliği iyi olmalıdır. Supozituarlar ışıktan ve nemden korunmalıdır. Bunun için en çok kullanılan ambalaj malzemesi alüminyum folyo, polietilen ya da naylon ambalajdır. 23

30 Kartlı ambalaj sağlanmasında belirlenmesi gereken temel kriterler Tüp ve Şişeler Ambalajlanacak ürünün, tipi, şekli, ağırlığı, varsa ürünün özel gereksinimleri belirlenmelidir, Ambalajlanacak ürüne uygun alt üst malzemenin seçilmelidir, Seçilen malzemenin makineye uyumu belirlenmelidir. Ağzı gövdesinden daha dar olan, genellikle plastik, alüminyum veya camdan imal edilen taşıyıcı kaba şişe adı verilir. Şişeler sıvı maddeleri taşımak ya da saklamak için daha çok kullanılır. Su, süt, her türlü içecek maddesi, benzin, ilaç, şampuan, mürekkep gibi günlük hayatta sık kullanılan maddeler şişe içinde muhafaza edilir. İlaç sanayinde cam malzemeler, steril olarak üretilmiş ürünlerin primer ambalajı olarak kullanılmaktadır. Resim Plastik şişelerin doldurulması Katı maddenin flakona doldurulması hacim ya da kütle hesabına göre yapılır. Kütle usulü hassas olmakla beraber çalışma hızı yavaştır. Ayrıca ilacın kirlenmesi ve bulaşma olasılığı fazladır. Hacim esasına göre çalışmada, ayarlanmış ölçülü toz veren aletler kullanılır. Toz doldurma makineleri, vakum ve basınçla toz doldurma makineleri ve burgu ile toz doldurma makineleri olarak ikiye ayrılır. Burgulu toz doldurma tozun yapısına göre iki şekilde yapılır. Bunlar: Mikro Doz Makineler: 3 grama kadar olan özellikle enjektabl olarak kullanılacak toz preparatların flakonlara doldurulmasında kullanılır. Normal Doz Makineler: 100 grama kadar tozların şişelere konmasında kullanılırlar. 24

31 Her iki makinenin saatte doldurma kapasitesi 1200 adet kadardır. Resim 2.5. Şişe dolumu Çalışma prensipleri iki makinede de aynıdır. Üst kısmında içine tozun konduğu bir huni vardır. Huninin altında dozaj borusu vardır. Dozaj borusu ve burgusu doldurulacak tozun miktarına göre değişik çaplarda olur. Makine çalışırken toz huniden içinde dozaj burgusunun bulunduğu dozaj borusuna akar. Dozaj burgusu aralı olarak döner ve durur. Bu süre ayarlanabilir. Dozaj burgusu döndüğü süre içinde şişeye toz preparat doldurur. Bu süre, şişeye doldurulacak toz miktarına göre ayarlanır. Resim 2.6. Steril ortamda flakon dolumu 25

32 Mikro doz makineler, enjektabl tozları flakonlara doldururken özel steril kabin içinde çalışırlar. Normal dolum yapan makineler ise bağıl nemi % 40 civarında olan özel odalarda doldurulur. Resim 2.7. Doldurulmuş çeşitli flakonlar Striplerde Bir ya da daha fazla kapalı cepçik bulunan sağlam bir ambalaj şeklidir. Her cepçikte bir kullanımlık doz bulunur. Bu tablet, kapsül, granül ve supozituar içerebilir. Sıvı preparatlar için büyük tipleri vardır. Avantajları; tek doz içerirler, ilacın üretiminden hastanın alımına kadar geçen sürede ilacı dış faktörlerden korur, ilacın nakli sırasında şeklinin bozulmaması için de ilacı korumaktadır. İlacın tümü yerine hastanın ihtiyacı kadar kısmı yanında bulundurması avantajı da vardır. Çocukların bu tip ambalajları açamama nedeniyle de çocukları ilaca karşı korur. Dezavantajı, yaşlı insanların ilaçların ambalajlarını açma güçlüğüdür. Strip için materyal olarak kâğıt, plastik, selüloz deriveleri alüminyum yaprakla kullanılır. Selüloz kullanılmasında selüloz PCV ile kaplanarak ilacı nemden korur. Selüloz yüzeye parlaklık verir. Resim 2.8. Striple ambalajlanmış supozituarlar ve supozituar kalıbı Supozituarlar iyice kapatılmış ambalajlarda ve serin yerde saklanmalıdır. Supozituarların paketlenmesi serin ortamda yapılmalıdır. Kalıplardan çıkarılmış supozituarlar paketleme ünitesinin huni haznesine dik olarak yerleştirilir. Döner tambura huniden belirlenmiş şekilde supozituarlar yerleştirilir. 26

33 Döner tambur paketleme striplerinin arasına supozituarları bırakır. Strip üzerine düşen supozituarlar yapıştırma kalıbından geçerler. Bu geçiş sırasında stripler ısı ile birbirine yapıştırılır. Stripler kesim hattına gitmeden önce barkod ve tarih kontrollerine tabi tutulurlar. Paketlenen supozituarlar belirlenen yerlerinden kesilerek otomatik olarak karton paketlerine yerleştirilir. Supozituarlar ara depolamada -5 / + 10 oc de ışıktan ve nemden uzakta saklanır. Resim 2.9. Yarı katı preparatların dolumu ve ambalajlanması 2.2. Sıvı Preparatları Doldurmak Ve Ambalajlamak Piston Dolumu Endüstride, yoğun ürün oda sıcaklığında karıştırma tankında hazırlanıp 15 oc de aerosol kabına doldurulur. Kaba valf sistemi yerleştirdikten sonra, valf deliğinden aerosol kabının içine sıvı itici gaz doldurulur. Şekil 2.1. Piston dolum şeması 27

34 Vakum Dolumu Bu dolum işleminde havası boşaltılmış fanus kullanılır. Bir kristalizuar içine ağızları aşağıya gelecek şekilde ampuller yerleştirilir. Kristalizuar içine doldurulacak çözelti konur. Vakum uygulanır. 1-2 ml lik ampuller için basınç 65 mm Hg ye düşürülür. 5 mm lik ampuller için basınç 70 mmhg ye düşürülür. Vakum uygulandıktan sonra vakum kaldırılır, bu sırada ampuller çözelti ile dolar. Arkasından ampuller alınır ve kapatılır. Enjeksiyona hazır preparatların enjeksiyona doldurulması: Bu işlem için önce yıkama ve sonra tazyikli hava ile kurutma yapılır. Arkasından, 350 oc sıcaklıktaki laminer akım tünellerinden geçirilerek sterilizasyon işlemi yapılır. İşlem bitiminde doldurma bandına gelen enjeksiyonlara piston takılır. Bu işlemler steril odada yapılır. Etiketlemenin ardından PVC ile kaplanır. Resim Steril üretilmiş enjektör Ampuller Ampuller, doldurulmaya başlamadan önce ampul yıkama makinesinde yıkama iğneleri üzerine yerleştirilerek yıkanır. Yıkama sonrasında ampulde kalan su basınçlı hava ile uzaklaştırılır. Sisteme bağlı olan ampul kurutma tünelinden geçirilen ampuller kurutulur. Kurutma tünelinde yaklaşık yarım saat kalan ampuller, ampul doldurma makinesinin divizör kısmında toplanarak soğumaya başlarlar. Makine çalıştırılarak ampuller doldurulur. Bu makineler aynı zamanda ısı ile kapatma da yaparlar. Ampul taşıma kalıplarındaki yuvalarda bulunan ağzı açık ampuller, doldurma iğnelerinin altına gelir. Ve burada ayarlı bir miktar çözelti ampule doldurulur. İçi çözelti dolu, ağzı açık ampuller, lastik tekerler tarafından çevrilerek ilerler yüksek ısı kaynağından geçirilerek kapatılır ve oradan da toplama kaplarına aktarılır. 28

35 Resim Ampul dolumu ve etiketlenmiş ampuller 29

36 UYGULAMA FAALİYETİ Katı Tabletleri ambalajlamak için: Aşağıdaki işlemleri tamamladığınızda tabletlerin ambalajlanmasını yapmış olacaksınız. Kullanılacak araç - gereçler Blisterler, cam şişe, karton ambalaj, blister makinesi, İşlem Basamakları Öneriler Laboratuar önlüğünüzü giyiniz. Çalışma ortamınızı hazırlayınız. Laboratuar güvenlik kurallarına uygun çalışınız. Kullandığınız araç ve gereçlerin temizliğine dikkat ediniz. Cam ambalaj malzemesini alınız. Üretim sonunda elde edilen aspirin tabletleri alınız. Resim 2.12: Tabletler Hijyen ortamda ilaçları istenen miktarda sayınız. İstenilen miktarda sayım yapınız. Steril malzemelerle ilaçları alarak ambalaj malzemesine koyunuz. Hijyen kurallarına dikkat ederek çalışınız. Tabletleri doldurduktan sonra cam şişeye steril tablet koruyucu yerleştiriniz. Koruyucu kullanmayı unutmayınız. Kapağını sıkıca kapatınız. Kapama işini kesinlikle yapmalısınız. Cam şişeyi prospektüsü ile karton ambalajına yerleştirmek Ambalajları istenilen şekilde yerleştiriniz. 30

37 Ambalajlanmış ilaçları stok ambarına gönderiniz. Dikkatli ve özenli çalışınız. Malzemeler kırılgan olabilir. Malzemeleri temizleyiniz. Sonuçları rapor hâline getiriniz. Deney sırasında aldığınız notlardan faydalanınız. Raporu işlem sıranıza göre yazınız. Resim 2.13: Deney raporu yazma 31

38 PERFORMANS DEĞERLENDİRME Uygulama faaliyetinde kazandığınız becerileri aşağıdaki tablo doğrultusunda ölçünüz. İşlem No Değerlendirme Ölçütleri 1. Non - steril cam ambalaj malzemesini aldınız mı? 2. Üretim sonunda elde edilen aspirin tabletleri aldınız mı? 3. Hijyen ortamda ilaçları istenen miktarda saydınız mı? 4. Steril malzemelerle ilaçları alarak ambalaj malzemesine koydunuz mu? 5. Tabletleri doldurduktan sonra cam şişeye steril tablet koruyucu yerleştirdiniz mi? 6. Kapağını sıkıca kapattınız mı? 7. Cam şişeyi prospektüsü ile karton ambalajına yerleştirdiniz mi? 8. Stok ambarına gönderdiniz mi? 9. Malzemeleri temizlediniz mi? 10. Evet Hayır Sonuçları rapor hâline getirdiniz mi? DEĞERLENDİRME Bu yeterlilik sırasında bilgi konularında veya uygulamada anlamadığınız veya beceri kazanamadığınız konuları tekrar ediniz. Konuları arkadaşlarınızla tartışınız. Kendinizi yeterli görüyorsanız diğer öğrenme faaliyetine geçiniz. Yetersiz olduğunuzu düşünüyorsanız öğretmeninize danışınız. 32

39 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Blister Ambalajlara Tablet Yerleştirmek için: Aşağıdaki işlemleri tamamladığınızda tabletlerin blister ambalajlara yerleştirilmesini yapmış olacaksınız. Kullanılacak araç -gereçler blisterler, cam şişe, karton ambalaj, blister makinesi, İşlem Basamakları Blister makinesini hazırlayınız. Öneriler Laboratuvar önlüğünüzü giyiniz. Çalışma ortamınızı hazırlayınız. Laboratuvar güvenlik kurallarına uygun çalışınız. Kullandığınız araç ve gereçlerin temizliğine dikkat ediniz. Resim 2.14: Tabletler Isıl yapışabilirlikte olan blister ambalajların tablet sayısı kadar tablet hazırlayınız. Alüminyum folyonun lakını kontrol ediniz. Tabletleri blisterin gözlerine yerleştiriniz. Dolum yaparken hijyen kurallarına uyunuz. Kaplama makinesini çalıştırınız. Makineyi çalıştırma talimatında belirtilen şekilde çalıştırınız. Blisterleri kaplama makinesinde kaplayınız. Blisteri ve alümünyum folyonun makinenin ilgili yerlerine takılı olduğunu kontrol ediniz. Resim 2.15: Tabletler Kaplanmış blister ambalajları prospektüsü ile birlikte karton kutusuna yerleştiriniz. Stok ambarına gönderiniz. Malzemeleri temizleyiniz. Dikkatli ve özenli çalışınız. 33

40 Deney sırasında aldığınız notlardan faydalanınız. Raporu işlem sıranıza göre yazınız. Raporlarınızı kuralına uygun ve okunaklı olarak yazmaya özen gösteriniz. Raporlarınızı kuralına uygun ve okunaklı olarak yazmaya özen gösteriniz. Raporu işlem sırasına göre yazınız. Sonuçları rapor hâline getiriniz. Resim 2.16: Deney raporu yazma 34

41 PERFORMANS DEĞERLENDİRME Uygulama faaliyetinde kazandığınız becerileri aşağıdaki tablo doğrultusunda ölçünüz. İşlem No Değerlendirme ölçütleri 1. Blister makinesini hazırladınız mı? 2. Isıl yapışabilirlikte olan blister ambalajların tablet sayısı kadar tablet hazırladınız mı? 3. Tabletleri blisterin gözlerine yerleştirdiniz mi? 4. Kaplama makinesini çalıştırdınız mı? 5. Blisterleri kaplama makinesini kapladınız mı? 6. Kaplanmış blister ambalajları prospektüsü ile birlikte karton kutusuna yerleştirdiniz mi? 7. Stok ambarına gönderdiniz mi? 8. Malzemeleri temizlediniz mi? 9. Sonuçları rapor hâline getirdiniz mi? Evet Hayır DEĞERLENDİRME Bu yeterlilik sırasında bilgi konularında veya uygulamada anlamadığınız veya beceri kazanamadığınız konuları tekrar ediniz. Konuları arkadaşlarınızla tartışınız. Kendinizi yeterli görüyorsanız diğer öğrenme faaliyetine geçiniz. Yetersiz olduğunuzu düşünüyorsanız öğretmeninize danışınız. 35

42 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki sorularda boş bırakılan yerleri doğru kelimelerle doldurunuz. 1. Blister ambalajın hijyenik olması.ve... kolay olması, çocukların açmasına dayanmasından dolayı ilaç sanayinde tercih nedenidir. 2. Blister ambalaj için en çok kullanılan ana ham madde.. 3. Ağzı gövdesinden daha dar olan, genellikle plastik, alüminyum veya camdan imal edilen taşıyıcı kaba. adı verilir. 4. Burgulu toz doldurma tozun yapısına göre.. yapılır. 5. Mikro doz makineler 3 grama kadar olan özellikle enjektabl olarak kullanılacak toz preparatların doldurulmasında kullanılır bir ya da daha fazla kapalı cepçik bulunan sağlam bir ambalaj şekilidir. 7. Blister ambalajın en önemli unsuru ısıl yapıştırma Mikro doz makineler enjektabl tozları flakonlara doldururken özel.... içinde çalışırlar. 9. Enjeksiyonlar 350 oc sıcaklıktaki laminer akım tünellerinden geçirilerek.. işlemine tabi tutulurlar. 10. Enjeksiyonlar etiketlemenin ardından.... ile kaplanır. DEĞERLENDİRME Yukarıdaki teste verdiğiniz cevapları, cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Eksik konularınız varsa bu eksikliğin neden kaynaklandığını düşünerek arkadaşlarınızla tartışınız. Öğretmeninize danışarak tekrar bilgi konularına dönüp eksiklerinizi gideriniz. 36

43 ÖĞRENME FAALİYETİ -3 ÖĞRENME FAALİYETİ -3 AMAÇ GMP standartlarına uygun olarak aerosolleri üretebilecek ve ambalajlayabilecektir. ARAŞTIRMA Günlük yaşantımızda aerosolleri nerelerde kullanıyoruz? Araştırınız. 3. AEROSOLLERİ ÜRETMEK VE AMBALAJLAMA 3.1. Tanımı Aerosoller, küçük katı ya da sıvı partiküllerin gaz içinde dağılmasıyla oluşan koloidal sistemlerdir. Aerosoller iç fazı sıvı, diğer fazı gaz olan iki fazlı sistemlerdir. Aerosollerde etkin madde, itici gaz ya da itici gaz,çözücü (sıvı) içinde çözünmüş olabilir. Aerosoller oral, topikal (bir ilacın direkt olarak etki göstereceği vücut yüzeyine uygulanması.) ya da vücut boşluklarına ( burun, göz, kulak gibi) uygulanmak için hazırlanmış ilaç şekilleridir Yararları Kullanımları kolay ve hızlı olur, Hızla lokal etki gösterir, Bireysel ihtiyaçlara göre kullanım dozu ayarlanır, Kontrollü şekilde sürekli aynı dozda salım sağlanır, Ürüne dışarıdan kontaminasyon söz konusu değildir, İlaç, el ile temas etmeksizin kullanıldığı için kullanıcıda iritasyona neden olmaz, Ekonomiktir, Kapalı olması ve dışarıdan herhangi bir kirliliğin tüp içine girememesi etken maddenin stabilitesini uzun süre korur, Deride zedelenmiş bölgelere topikal aerosollerin uygulanması, iritasyonu azaltıcı etki gösterir, Rektal ve vajinal kullanımlarında etkin madde mukozayla direk etkileşir, Genellikle düşük dozda ilaç kullanıldığından yan etkilerin azdır Sakıncaları Maliyeti yüksektir. İç basıncı yüksek tüplerde olduklarından sıcaktan korunmalıdır. Ozona zararlı itici gazlar ozon tabakasının delinmesine yol açar. 37

44 3.2. Aerosol Sisteminin Yapısı Aerosoller, diğer ilaç şekillerinden farklı olarak basınç altında ambalajlanırlar. Tüm aerosoller uçucu ve uçucu olmayan maddelerden oluşmuştur. Uçucu kısımlar ya tamamen itici gaz içerirler ya da itici gaz ve uçucu çözücü içerirler. Aerosollerde püskürtücü sistem ise, sıkıştırılmış itici gazdan oluşmaktadır. Bir aerosol sistemi aşağıdaki bileşenlerden oluşmaktadır: İtici gazlar Valf ve uyarıcı düğme Aerosol kabı Etkin maddeyi taşıyan çözelti Aerosol Kapları Aerosoller, bir gövde ve bir valften oluşan, basınç içeren ambalajlar olup metal, plastik ve camdan üretilir. Metal aerosoller, sac (çelik) ve alüminyumdan üretilir. Ambalaj içindeki ürünün valf aracılığı ile kutunun içinden çıkartılması için püskürtücüden yararlanılır. Püskürtücünün ürüne, valfe ve ürünün arzu edilen sprey özelliğine uygun olması gerekir. Püskürtücü gazın seçiminde göz önünde bulundurulması gereken nokta da çevre yasalarıdır. Resim 3.1. Çeşitli boyutlarda ve şekillerde aerosol kapları ve dalma boruları Kalay Kaplanmış Çelik Kaplar. Hafif ve ucuz bir aerosol kabı üretmek için kalaylanmış çelik plakalar kullanılmaktadır. Bu kaplar iki ya da üç parçalı olarak yapılabilirler. İki parçalı olanlarda gövde ve üst tek parçadır, alt parça buna eklenmiştir. Bu kaplar, 3,16 3,52 kg / cm2 lik basınca dayanırlar. Bazı ürünler için kalay gerekli korumayı sağlamaktadır, ancak kalaya zarar verebilecek aşındırıcı maddelerde ambalaj materyalinin ilave koruyucu kaplama içermesi gerekmektedir. Bu kaplamalar genellikle oleoresin, fenol, vinil ya da epoksi kaplama olabilir. 38

45 Paslanmaz Çelik Kaplar İlk kullanılan kaplardır. Kalın ve pahalıdırlar. Günümüzde bu kapların kullanımı çok sınırlıdır. Resim 1.2. Aerosol kullanıma hazır Alüminyum Kaplar Bir çok topikal farmasötik aerosoller ile ölçülü doz sistemleri için uygun kaplardır. Alüminyum, ağırlıkça çok hafif aynı zamanda saf bir metal olmasına rağmen, bazı çözücü kimyasallar ile tepkime verebilir. Bundan dolayı kabın iç yüzeyleri epoksi ya da fenolik reçineler ile kaplanarak kullanılmaktadır. Bu, alüminyumun kabın içinde bulunan ilaçla etkileşmesine engel olur. Alüminyum aerosol kapların ölçüleri ml arasında değişmektedir Cam Kaplar Kırılmaya karşı dayanıklı, nötral camdan yapılmış, plastik kaplanmış olan cam kaplar kullanılmaktadır. Sızdırma yapmaması ve aşınma durumunun olmaması tercih nedenidir. Yüksek basınçlara dayanıklı değillerdir, daha çok düşük basınçlı aerosollerin üretimlerinde ambalaj malzemesi olarak kullanılırlar. Cam kaplar, genellikle parfüm, kolonya, kozmetikler, farmasötik ve tıbbi aerosol ürünlerin ambalajında kullanılır. Cam ambalaj bazı metal kaplara göre daha dayanıklı olmasına karşın, önemli sakıncası düştükleri zaman kırılmalarıdır. 39

46 Plastik kaplar. Basınca dayanıksız, kolay deforme olmaları ve geçirimsizliklerinin iyi olmaması nedeniyle sınırlı olarak kullanılırlar Valf Sistemi Bir aerosol sisteminin en basit kısmı valf mekanizmasıdır. Valfin en önemli görevi, istenilen şekilde ve istenildiği zaman aerosol kabından ürünün püskürtülmesini sağlamaktır. Valf baskı üzerinden kalktığında püskürtmeyi hemen kesmeli ve kullanılmadığı süre içerisinde sızdırma yapmamalıdır. Valf kabın içeriğinin özelliğine göre sprey, köpük ya da yarı katı gibi istenilen formda püskürtme yapmalıdır. İstenilen doz kadar püskürtme yapan ayarlı ve ölçülü valfler de kullanılmaktadır. Sürekli püskürten valfler, uyarıcı düğmeye basıldığı sürece püskürtme yaparlar. Ölçülü valfler ise uyarıcı düğmeye basıldığı zaman belirli miktarda püskürtme yaptıktan sonra püskürtmeyi keserler. Sprey valf en yaygın olarak kullanılan valf türüdür. Şekil 3.1. Sprey köpük ve yarı katılarda kullanılan valfler Resim 3.3. Sprey köpük ve yarı katılarda kullanılan aktüatörler Uyarıcı Düğme Valfin en üst kısmında basılarak valfin açılıp kapanmasını sağlayan uyarıcı düğme (aktüatör) bulunur. Ürünün istenilen fiziksel formda püskürtülmesi için özel tasarlanmıştır. Ayrıca düğme üzerinde 0,33-0,51 mm aralığında değişen sprey deliği vardır. Köpük ve gazlı ürünlerde kullanılan valfler yalnızca geniş bir deliğe sahiptir. Ölçekli valfler, belirli miktarda ürünün doğru miktarda püskürtülmesini sağlar Yerleştirme Kapçığı Valfin aerosol kabı üzerine bağlanmasını sağlayan kısmıdır. Alüminyum ya da kalay kaplı çelikten yapılmıştır. Aşınmaya karşı epoksi ya da vinil ile kaplanmıştır. 40

47 Püskürtme Gövdesi Naylon, delrin, paslanmaz çelik ya da pirinçten yapılan ve üzerinde bir ya da daha fazla delik bulunduran parçacıktır. Bu delikler, içeriğin dalma borusundan gövdeye girmesini ve genişlemesini sağlar. Deliklerin genişliği yaklaşık olarak cm dir. Resim 3.4. Aerosol tüpü ve uyarıcı düğme Conta Genellikle kauçuktan yapılmışlardır. Sızdırmazlığa karşı kullanılır. Yüksek basınçlara dayanıklıdır Yay ve Valf Yay paslanmaz çelikten yapılmıştır. Contanın yerinde tutulmasını sağlar. Valf gövdesi naylon ya da delrinden yapılmıştır. Dalma borusunun takılacağı yerde, bağlantı borusunu sıkışacağı büyüklükte delik vardır. Deliğin genişliği yaklaşık olarak cm dir Dalma Borusu Polietilen ya da polipropilenden yapılır ve genellikle iç çapı yaklaşık olarak cm dir. 41

48 Resim 3.5. Dalma boruları İtici Gazlar Aerosol kabı içindeki basıncı oluşturan ve kaptaki içeriğin dışarı püskürtülmesini sağladığı gibi aynı zamanda çözücü ve seyreltici olarak da kullanılan çeşitli gazlardır. Genellikle küçük molekül kütlesine sahip hidrokarbonlar bu iş için kullanılırlar. İtici gazlar 40 oc sıcaklıkta, atmosfer basıncından daha yüksek basınca sahip sıvılaştırılmış ya da sıkıştırılmış gazlar olarak da tanımlanmaktadır. İtici gaz olarak kullanılan bileşikler iki gruba ayrılmaktadır. Bunlar: Sıvılaştırılmış gazlar: Sıvılaştırılmış gazlar, etkin maddeleri ince toz ya da köpük şeklinde dağıttığı için, püskürtücü olarak yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Normalde oda sıcaklığında ve atmosfer basıncında gaz hâlinde iken, sıcaklığın kaynama noktasının altına düşürülmesiyle ve basıncın arttırılmasıyla sıvılaşırlar. Sıvı hâldeki molekül sıvı hâli bırakıp gaz haline geçtiğinden kap içerisinde kademeli olarak basınç oluşur. Aerosollerde kullanılan sıvılaştırılmış gazlar; kloroflorokarbonlar, hidrokarbonlar, hidrokloroflorokarbonlar ve hidroflorokarbonlardır. Sıkıştırılmış gazlar: Sıkıştırılmış gazlar, itici gaz olarak sıkıştırılmış gazların kullanıldığı aerosoller oldukça yaygın olarak kullanılmaktadır. İtici gazlardan olan azot ve karbondioksit atmosfere zarar vermemesi açısından tercih edilmektedir. 42