İş Sağlığı ve Güvenliğinin Kavram ve Kurallarının Gelişimi

Transkript

1 İş Sağlığı ve Güvenliğinin Kavram ve Kurallarının Gelişimi 1

2 2010 Yılı SGK İstatistikleri İş Kazası Sayısı: : İş kazası sonucu ölüm : İş Kazası sonucu sürekli iş göremezlik : Meslek hastalığı sayısı ; 533 Meslek hastalığı sonucu sürekli iş göremezlik:109

3 Sağlık Tanımı Dünya Sağlık Örgütü (WHO) Sağlık sadece hastalık ve sakatlığın olmayışı değil, bedence, ruhça ve sosyal yönden tam iyilik halidir.

4 İş Sağlığı Güvenliği İşyerlerinde işin yürütülmesi sırasında, çeşitli nedenlerden kaynaklanan sağlığa zarar verebilecek koşullardan korunmak amacıyla yapılan sistemli ve bilimsel çalışmalardır.

5 İş Sağlığı Güvenliği Çağdaş Anlamı İş kazaları ve meslek hastalıkları tanı ve tedavisinden öte işçinin sağlığını korumak ve onun sağlığını bozacak tehlikeleri ortadan kaldırmak

6 Hukuki Açıdan İş Güvenliği İşin yapılması sırasında işçilerin karşılaştığı tehlikelerin ortadan kaldırılması veya azaltılması konusunda, esas olarak işverene, getirilen yükümlülüklere ilişkin hukuk kurallarının bütünüdür.

7 ILO- WHO İş Sağlığı Güvenliği Tüm mesleklerde işçilerin ; İşçilerin çalışma koşulları yüzünden sağlıklarının bozulmasını önlemek, İşçileri çalıştırılmaları sırasında sağlığa aykırı etmenlerden oluşan tehlikelerden korumak, İşçileri fizyolojik ve psikolojik durumlarına en uygun mesleksel ortamlara yerleştirmek ve bu durumları sürdürmek, İşin insana ve her insanın kendi işine uyumunu sağlamak Bedensel, ruhsal, sosyal iyilik durumlarını en üst düzeye ulaştırmak, bu düzeyde sürdürmek,

8 İş sağlığı Güvenliğinin Dünya da Tarihsel Gelişimi İşci sağlığı ve is guvenliği olarak tanımlanabilecek calısmalar ilk olarak eski Roma da gozlenmistir. Bu donemde bircok bilim insanı bugun bile gecerli sayılabilecek calısanların sağlık ve guvenliğine yonelik oneri ve savlar ileri surmuslerdir. Bunlardan unlu tarihci Heredot calısanların verimli olabilmesi icin yuksek enerjili besinlerle beslenmeleri gerektiğine değinmistir.

9 İş sağlığı Güvenliğinin Dünya da Tarihsel Gelişimi Hipokrates ilk kez kurşunun zararlı etkilerinden söz etmis, Halsizlik, kabızlık, felçler ve görme bozuklukları gibi belirtileri saptamış ve bulguların kurşun ile iliskisini açık bir biçimde ortaya koymuştur.

10 İş sağlığı Güvenliğinin Dünya da Tarihsel Gelişimi Sanayi devrimi döneminde; insan, rüzgar, su, hayvan enerjisi gibi doğa ve organik gücün yerini; buhar gücünün harekete geçirdiği makinaların alması ile, küçük zanaat, tezgah ve atölye üretiminin yerine yeni teknik buluş ve makinalarla donatılmış fabrika üretimi geçmiştir. Bu durum çalışma ortam ve koşullarında, üretim araç ve yöntemlerinde büyük değişikliklere neden olmuştur.

11 İş sağlığı Güvenliğinin Dünya da Tarihsel Gelişimi Sanayi devrimi bilimsel teknolojik gelismeler Makina ve tezgah yapımı, Kömür madenciliği Metalurji ve kimya sanayi alanında da buyuk gelismeler Birçok kimyasal maddenin üretimde kullanılması Meslek hastalıklarının yaygınlaşması

12 İş sağlığı Güvenliğinin Dünya da Tarihsel Gelişimi Uzun calışma sureleri, (16-18 saat) düşük üçretler, sağlıksız ve guvensiz calısma kosulları, cok sayıda cocuk ve kadının ağır islerde calıstırılmaları Sanayi devrimi sonucu yasanan hızlı makinalasmanın yarattığı olumsuz yasam ve calısma kosulları Tepkiler- iscilerin makinalara yönelik tepkileri

13 İş sağlığı Güvenliğinin Dünya da Tarihsel Gelişimi İngiltere İs sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili olarak çıkartılan ilk yasa 1802 yılında Çırakların Sağlığı ve Morali adlı yasa Çalışma saatini günde 12 saat olarak sınırlamış, İşyerlerinin havalandırılmasını ön görmüştür.

14 İş sağlığı Güvenliğinin Dünya da Tarihsel Gelişimi İngiltere 1833 yılında Fabrikalar Yasası yururluğe girdi. Bu yasa ile fabrikaların denetimi icin mufettis atanması zorunlu kılınmıs, 9 yasın altındaki cocukların ise alınması yasaklanmıstır.

15 İş sağlığı Güvenliğinin Dünya da Tarihsel Gelişimi İngiltere 1847 yılında cıkarılan On Saat Yasası ile calısma saatleri sınırlandırılmıstır yılında kadınların ve 10 yasından küçük çocukların maden ocaklarında çalıştırılmaları yasaklanmıştır yılında, is yerlerindeki hekimlerin sorumlulukları genişletilerek sağlık acısından tehlikeli yerlerde çalışanların sağlık kontrolleri de bu hekimlerin görevleri arasına alınmıştır.

16 İş sağlığı Güvenliğinin Dünya da Tarihsel Gelişimi On sekizinci yüzyılda Avrupa da gelişmeye başlayan sosyal güvenlik ilkeleri on dokuzuncu yüzyılda yaygınlaşmış, çeşitli sigorta kurumları kurulmuş ve is kazaları ile meslek hastalıkları sigortası uygulanmasına başlanmıstır.

17 İş sağlığı Güvenliğinin Dünya da Tarihsel Gelişimi 1919 yılında faaliyetine baslayan Uluslararası Calısma Orgutu (ILO) Milletler Cemiyeti ne bağlı olarak bu konuda onemli calısmalar yapmıs ve 1946 yılında ise Birlesmis Milletler ile imzaladığı anlasma sonucu bir uzmanlık kurulusu durumuna gelmistir.

18 İş sağlığı Güvenliğinin Dünya da Tarihsel Gelişimi ILO nun en onemli calısma alanlarından biri calısma yasamı ve sosyal kosullarla ilgili uluslararası standartları olusturmaktır. ILO nun olusturduğu cok sayıda uluslararası sozlesme ve tavsiye kararının ozellikle 70 tanesi is sağlığı ve guvenliği ile ilgilidir. Bunların önemli bir bölümü de, Türkiye Cumhuriyeti tarafından onaylanarak yürürlüğe konulmuştur.

19 İş sağlığı Güvenliğinin Dünya da Tarihsel Gelişimi İş sağlığı ve güvenliği olgusu, Avrupa Birliği içerisinde de, 1980'li yıllardan itibaren ağırlıkla ele alınmaya başlanmıştır yılında çıkarılan 89/391/EEC sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Direktifi, iş sağlığı ve güvenliği alanında çerçeve direktif olarak kabul edilmiş ve daha sonra bu çerçeve direktife dayanarak, çok sayıda bireysel direktif çıkarılmıştır.

20 Avrupa İş Sağlığı ve Güvenliği Ajansı(EU-OSHA ) 1996 yılında Avrupa Birliği resmi kurumu olarak, Avrupa İş Sağlığı ve Güvenliği Ajansı (EU- OSHA ) kurulmuştur. Bu kurum, Avrupa çapında iş sağlığı ve güvenliği alanındaki bilgiden sorumludur. Amacı,Avrupa daki tüm işyerlerinin daha güvenli, sağlıklı ve üretken hale getirilebilmesi için iş sağlığı ve güvenliği alanındaki ulaşılabilen tüm bilgilerin toplanması ve paylaşılmasıdır.

21 Avrupa Birliği Direktifleri Avrupa Birliği, birçok konuda olduğu gibi İş Sağlığı ve Güvenliği alanında da birçok direktif yayınlamıştır. Direktif Avrupa Birliği yasasıdır ve üye ülkelerin kendi yasalarının üzerinde bir hukuki konumu vardır. Tüm direktifler Avrupa Parlamentosu ve Bakanlar Konseyi'nde oylanır.

22 Avrupa Birliği Direktifleri Kabul edildikten sonra, üye ülkelerin yasaları içerisine girmesi için 2-3 yıl beklenir. Direktifler üye ülkeleri sonuçları açısından bağlayıcıdır, ancak ulusal otoriteler bu kuralların kendi ulusal yasalarına nasıl yansıtılacağı konusunda kendileri karar verirler.

23 İş sağlığı Güvenliğinin Türkiye de Tarihsel Gelişimi Avrupa sanayileşme; yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu; küçük el sanatları, çinicilik, dokumacılık ve gemi yapımı

24 İş sağlığı Güvenliğinin Türkiye de Tarihsel Gelişimi Buharlı gemi yapımı- Kömür ihtiyacı Zonguldak- Kömür üretimi Akciğer hastalıkları- üretimin düşmesi Üretimi artırmak için hekim bulundurma (Dilaverpaşa Nizamnamesi) Dilaverpaşa Nizamnamesi- Padişah onaylamadı yürülüğe girmedi

25 İş sağlığı Güvenliğinin Türkiye de Tarihsel Gelişimi Maadin Nizamnamesi İsveren is kazasının olusmasını onlemek icin gerekli onlemleri alarak is guvenliğini sağlamak zorundadır. Kazaya maruz kalanlara veya ailesine mahkeme tarafından hukmedilecek tazminat isveren tarafından odenecektir. Kaza, isverenin kotu yonetim ve denetimi veya gereken onlemlerin yasalara uygun olarak yerine getirilmemis olması nedeniyle meydana gelmis ise, isveren ayrıca altın tutarında daha fazla tazminat odeyecektir.

26 İş sağlığı Güvenliğinin Türkiye de Tarihsel Gelişimi Maadin Nizamnamesi Havzada her isveren, diplomalı bir hekim calıstırmak ve eczane bulundurmak zorundadır. Dilaver Pasa Nizamnamesi ne gore daha ileri ve kapsamlı hukumler getiren Maadin Nizamnamesi de isverenler tarafından uygulanmamıs ve tuzuk hukumleri yasama gecirilememistir.

27 İş sağlığı Güvenliğinin Türkiye de Tarihsel Gelişimi Birinci Buyuk Millet Meclisi Donemi; Zonguldak ve Ereğli Havzası Fahmiyesinde Mevcut Komur Tozlarının Amale Menafii Umumiyesine Furuhtuna dair 28 Nisan 1921 tarih ve 114 sayılı yasadır. Bu yasayla, komurden arta kalan komur tozlarının satılması ile elde edilecek gelirin iscilerin gereksinimleri icin ayrılması sağlanmıstır..

28 İş sağlığı Güvenliğinin Türkiye de Tarihsel Gelişimi Birinci Buyuk Millet Meclisi Donemi; ikinci yasa, Ereğli Havzai Fahmiyesi Maden Amelesinin Hukukuna Muteallik 10 Eylul 1921 tarih ve 151 sayılı yasadır. Bu yasa ile komur iscilerinin calısma kosullarının duzeltilmesine yonelik hukumler getirilmistir. Bu yasa ile hastalık ve is kazaları durumlarında gerekli yardımların yapılması sağlanmıstır. 151 sayılı yasa ile sigortalılığın iki ana ilkesi kabul edilmis, sermayesi isveren ve isciden alınan aylık paralar ile yardım sandığı olusturulmustur.

29 İş sağlığı Güvenliğinin Türkiye de Tarihsel Gelişimi Birinci Buyuk Millet Meclisi Donemi; 151 sayılı yasa ile getirilen yeni duzenlemeler soyle ozetlenebilir. İsveren havzada calısan iscinin yatıp kalkması, yiyip icmesi ve temizliğini yapabileceği bicimde konut sağlayacaktır. isveren hastalanan ve kazalanan iscileri tedavi ettirecektir. Bu amacla isyerinde hekim calıstıracak, hastane ve eczane acacaktır. Kazada yaralanan ile olenlerin yetimlerine mahkeme kararı ile tazminat odenecektir. Eğer kaza isverenin yonetim veya denetim hatası ile olusmus ise ayrıca TL fazla tazminat odenecektir. Calısma suresi gunde sekiz saattir. Fazla calısma iki tarafın oluruna bağlı olup, iki kat ucret odenecektir. İsveren yeni iscilerin eğitiminden sorumlu olacaktır.

30 İş sağlığı Güvenliğinin Türkiye de Tarihsel Gelişimi Cumhuriyet Donemi; Cumhuriyetin ilanından sonra ilk yasal düzenleme 2 Ocak 1924 tarih ve 394 sayılı Hafta Tatili Yasası 1926 yılında yürürlüğe giren Borçlar Yasası nın 332 nci maddesi işverenin iş kazaları ve meslek hastalıklarından doğan hukuki sorumluluğunu getirmiştir.

31 İş sağlığı Güvenliğinin Türkiye de Tarihsel Gelişimi Cumhuriyet Donemi; 1930 yılında yururluğe konulan 1580 sayılı Belediyeler Yasası na gore İs yerlerinin is sağlığı ve guvenliği yonunden bazı açılardan denetlenmesi gorevi belediyelere verilmistir. Bu yasa ile belediyeler genel olarak endustriyel kurulus ve fabrikaların elektrik tesisatının, makina ve motor duzenlerinin, kazan, ocak ve bacaların gerek ilk once gerekse sonradan surekli olarak teknik muayenelerini yapmak; cevre toplumunun sağlık, huzur ve malları uzerine zararlı etkisi olup olmadığını incelemek, zararlarını onlemek, isyerlerinin ve isci kamplarının sağlık denetimlerini yapmaktan sorumlu tutulmuslardır.

32 İş sağlığı Güvenliğinin Türkiye de Tarihsel Gelişimi Cumhuriyet Donemi 1930 yılında yururluğe giren 1593 sayılı Umumi Hıfzısıhha Yasası nın 7. kısmı is sağlığı ve guvenliği yonunden bugun bile cok onemli olan hukumler getirmistir. Yasanın maddeleri ile endustriyel kuruluslarda, cocuk ve kadınların calıstırılma kosulları, isciler icin gece hizmetleri, gebe kadınların doğumdan once ve sonra calıstırılma kosulları hukme bağlanmıstır. Yasanın 179 uncu maddesi iscilerin is yerinde calıstırıldıkları surece sağlık ve guvenliklerinin korunması amacıyla tuzukler cıkarılmasını ongormustur. 180 inci maddesi ise is yerlerine sağlık hizmeti goturecek is yeri hekiminin calıstırılmasına ve diğer revir, hastane gibi kuruluslara iliskin duzenlemeleri icermektedir.

33 İş sağlığı Güvenliğinin Türkiye de Tarihsel Gelişimi Cumhuriyet Donemi Daha sonra 1936 yılında yururluğe giren ve calısma yasamının bircok sorunlarını kapsayan 3008 sayılı İs Yasası ile ulkemizde ilk kez is sağlığı ve guvenliği konusunda ayrıntılı ve sistemli bir duzenlemeye gidilmistir sayılı İs Yasası 8 Haziran 1936 tarihinde kabul edilmis, 16 Haziran 1937 tarihinde yururluğe girmis ve 1967 yılına kadar uygulamada kalmıstır.

34 İş sağlığı Güvenliğinin Türkiye de Tarihsel Gelişimi Cumhuriyet Donemi 28 Ocak 1946 tarih 4841 sayılı Calısma Bakanlığı kurulus yasasında Bakanlığın gorevleri arasında sosyal guvenlik de yer almıstır. İs sağlığı ve guvenliğine yonelik calısmaların tek elden yürürtülmesi amacıyla Çalısma Bakanlığının kurulması sonrasında bu gorev İsçi Sağlığı Genel Müdürlüğüne verilmistir..

35 İş sağlığı Güvenliğinin Türkiye de Tarihsel Gelişimi Cumhuriyet Donemi İşyerlerinin iş sağlığı ve güvenliği yönünden denetimini yapmak, çalısma yaşamını düzene koymak, yol gösterici uyarılarda bulunmak üzere hekim, kimyager ve mühendis gibi teknik elemanların görevlendirilmesi ile ilgili 174 sayılı Yasa çıkarılmıştır. Adı geçen yasanın onayından sonra ilk kez 12 Ocak 1963 tarihinde İstanbul ve sonrasında Ankara, Zonguldak, İzmir illerinde İs Guvenliği Mufettisleri Grup Baskanlıkları kurulmustur. Daha sonra Bursa, Adana, Erzurum gibi illerde de Grup Baskanlıkları kurulmuştur..

36 İş sağlığı Güvenliğinin Türkiye de Tarihsel Gelişimi Cumhuriyet Donemi 1971 yılında yürürlüğe giren 1475 sayılı İs Yasası ile işveren, işçinin sağlık ve güvenliğini sağlamak için gerekli olanı yapmak ve bu husustaki şartları sağlamak ve araçları noksansız bulundurmakla yükümlü kılınmıştır. İşçilerin de bu yoldaki usullere ve şartlara uymak zorunda oldukları belirtilmis, sağlık ve güvenlik ile ilgili tüzüklerin hazırlanması öngörülmüştür. Bu Tüzükler; İşçi Sağlığı ve İs Guvenliği Tüzüğü Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Çalışılan İşlerde ve İşyerlerinde Alınacak Güvenlik Tedbirleri Hakkında Tuzuk Yapı İşlerinde Alınacak İsçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tedbirleri Tüzüğü Maden ve Taş Ocakları İşletmelerinde ve Tünel Yapımında Alınacak İşçi Sağlığı ve İş Guvenliği Önlemlerine İlişkin Tuzuk.

37 İş sağlığı Güvenliğinin Türkiye de Tarihsel Gelişimi İşçi Sağlığı İş Güvenliği Tüzüğü İşverenin, işyerinde, teknik ilerlemelerin getirdiği daha uygun sağlık şartlarını sağlaması; Kullanılan makinalarla alet ve edevattan herhangi bir şekilde tehlike gösterenleri veya hammaddelerden zehirli veya zararlı olanları, yapılan işin özelliğine ve fennin gereklerine göre bu tehlike ve zararları azaltan alet ve edevatla değiştirmesi iş kazalarını önlemek üzere işyerinde alınması ve bulundurulması gerekli tedbir ve araçları ve alınacak diğer iş güvenliği tedbirlerini devamlı surette izlemesi esastır.

38 İş sağlığı Güvenliğinin Türkiye de Tarihsel Gelişimi Cumhuriyet Donemi 1952 yılında çıkarılan 5953 sayılı Basın Mesleğinde Çalısanlarla Çalıstıranların arasındaki İlişkilerin Düzenlenmesi Hakkındaki Yasa, 1954 yılında cıkarılan 6309 sayılı Maden Yasası, 1967 yılında çıkarılan Deniz İş Yasası gibi değişik yasalarda da iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili çesitli hükümler yer almıştır.

39 İş sağlığı Güvenliğinin Türkiye de Tarihsel Gelişimi Cumhuriyet Donemi 1946 yılında çıkarılan SSK Yasası ile meslek hastalıkları üzerine resmi çalışmalar, başlamışsa da, 1964 yılına kadar ciddi ve kapsamlı hiç bir çalışma yapılamamış ve olumlu gelişmeler olmamıştır. Zonguldak kömür ocaklarında çalışan isçilerde yaygın olarak pnomokonyoz meslek hastalığının ortaya çıkması ile meslek hastalıkları istatistiklerde yer almaya başlamıştır

40 İş sağlığı Güvenliğinin Türkiye de Tarihsel Gelişimi Cumhuriyet Donemi 506 sayılı SSK Yasası nın yürrlüğe girmesinden sonra Birlesmis Milletler Özel Fon İdaresi İşbirliğinden yararlanılarak İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Arastırma Enstitüsü (İSGUM) kurulmuştur.

41 İş sağlığı Güvenliğinin Türkiye de Tarihsel Gelişimi Cumhuriyet Donemi 1975 yılında İstanbul ve Ankara da birer meslek hastalıkları kliniği kurulmuştur yılında da Ankara da 50 yataklı Ankara Meslek Hastalıkları Hastanesi, İstanbul Kartal da ise 300 yataklı İstanbul Meslek Hastalıkları Hastanesi kurulmuştur.

42 İş sağlığı Güvenliğinin Türkiye de Tarihsel Gelişimi Cumhuriyet Donemi 2003 yılında 4857 sayılı İş Kanunu çıkartılmıştır. Kanun gereğince 40 civarında yönetmelik çıkartılmıştır.

43 4857 Sayılı İş Kanunu Madde 77 İşverenler; işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmak, işyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği önlemlerine uyulup uyulmadığını denetlemek, işçileri karşı karşıya bulundukları mesleki riskler, alınması gerekli tedbirler, yasal hak ve sorumlulukları konusunda bilgilendirmek ve gerekli iş sağlığı ve güvenliği eğitimini vermek Zorundadırlar.

44 İş Kanunu Madde 77 işçiler de iş sağlığı ve güvenliği konusunda alınan her türlü önleme uymakla yükümlüdürler.

45 İş Kanunu Madde 77 Bu bölümde ve iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin tüzük ve yönetmeliklerde yer alan hükümler işyerindeki çıraklara ve stajyerlere de uygulanır.

46 İş Kanunu Madde 25 İşçinin haklı nedenle derhal fesih hakkı Madde 24 - Süresi belirli olsun veya olmasın işçi, aşağıda yazılı hallerde iş sözleşmesini sürenin bitiminden önce veya bildirim süresini beklemeksizin feshedebilir: I. Sağlık sebepleri: a) İş sözleşmesinin konusu olan işin yapılması b) işin niteliğinden doğan bir sebeple işçinin sağlığı veya yaşayışı için tehlikeli olursa. b) İşçinin sürekli olarak yakından ve doğrudan buluşup görüştüğü işveren yahut başka bir işçi bulaşıcı veya işçinin işi ile bağdaşmayan bir hastalığa tutulursa.

47 İş Kanunu Madde 25 h. İşçinin yapmakla ödevli bulunduğu görevleri kendisine hatırlatıldığı halde yapmamakta ısrar etmesi. i. İşçinin kendi isteği veya savsaması yüzünden işin güvenliğini tehlikeye düşürmesi, işyerinin malı olan veya malı olmayıp ta eli altında bulunan makineleri,tesisatı veya başka eşya ve maddeleri otuz günlük ücretinin tutarıyla ödeyemeyecek derecede hasara ve kayba uğratması halinde; İş Akdi Tazminatsız Olarak Feshedebilir.

48 4857 sayılı İş Kanunu Gereğince Yapılmış Düzenlemelerin Özellikleri Proaktif Çalışanların Katılımı Uzman desteği Eğitim ve Bilgilendirme Sağlık Gözetimi