OSMANLI TÜRKÇESİ METİNLERİ-I

Transkript

1 T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 2718 AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 1681 OSMANLI TÜRKÇESİ METİNLERİ-I Yazarlar Yrd.Doç.Dr. Recep AHISHALI (Ünite 1, 5) Prof.Dr. Muzaffer DOĞAN (Ünite 2, 6) Yrd.Doç.Dr. Mehmet TOPAL (Ünite 3, 7) Doç.Dr. Mesut AYDINER (Ünite 4) Doç.Dr. Ömer İŞBİLİR (Ünite 8) Editör Yrd.Doç.Dr. Recep AHISHALI ANADOLU ÜNİVERSİTESİ

2 İçindekiler İçindekiler iii Önsöz... viii Metin Okuma ve Anlama: Matbu Metinler-I... 2 GİRİŞ... 3 ORUÇ BEY, TEVÂRÎH-İ ÂL-İ OSMÂN Metne Ait Sözlük Metnin Bugünkü Dile Çevirisi Metinde Geçen Bazı Dilbilgisi Unsurları ÂŞIKPAŞA-ZÂDE, TEVÂRÎH-İ ÂL-İ OSMÂN Metne Ait Sözlük Metnin Bugünkü Dile Çevirisi Metinde Geçen Bazı Dilbilgisi Unsurları VÂKI ÂT-I SULTÂN CEM Metne Âit Sözlük Metnin Bugünkü Dile Çevirisi Metinde Geçen Bazı Dilbilgisi Unsurları Özet Kendimizi Sınayalım Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı Sıra Sizde Yanıt Anahtarı Yararlanılan Kaynaklar Metin Okuma ve Anlama: Matbu Metinler-II GİRİŞ KÂTİP ÇELEBİ, TUHFETÜ L-KİBÂR FÎ ESFÂR İL-BİHÂR / / Giridde Hanya Fethinden Sonra Vâkı Olan Deryâ Seferleridir Sefer-i Mûsâ Paşa ve Mehmed Paşa Muhârebe-i Donanma Zikr-i Geştî-i Âteş Cenk ve Şehâdet-i Mûsâ Paşa Sefer-i Mûsâ Paşa-yı Sânî Metne Âit Kelimeler Metnin Bugünkü Dile Çevirisi Girit Adasında Hanya nın Fethinden Sonra Olan Derya Seferleridir AYN ALİ EFENDİ, KAVÂNÎN-İ ÂL-İ OSMÂN DER-HULÂSA-İ MEZÂMÎN-İ DEFTER-İ DÎVÂN - METİN /2.2.1a/ Altıncı Fasıl Metne Âit Kelimeler Metnin Bugünkü Dile Çevirisi Altıncı Başlık İBRAHÎM PEÇUYÎ, TÂRÎH-İ PEÇEVÎ Zuhûr-ı Sefer-i Erdel Metne Âit Sözlük Metnin Bugünkü Dile Çevirisi Silistre Valisi Fazlı Paşa nın Öldürülmesi Özet Kendimizi Sınayalım ÜNİTE 2. ÜNİTE

3 iv İçindekiler Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı Sıra Sizde Yanıt Anahtarı Yararlanılan Kaynaklar ÜNİTE Metin Okuma ve Anlama: Matbu Metinler-II GİRİŞ NAʻÎMÂ MUSTAFA EFENDİ, NAʻİMÂ TÂRİHİ II /3.1.1/ (Şehâdet-i Şehzâde Mehemmed Hân) Teveccüh-i Sultân Osman Hân Be-Gazve-i Hotin İmtihân-ı Yeniçeriyân Vesâ ir Piyâdegân İstîlâ-i Kazak der-ahyolu Ameden-i Dil Ez-Cânib-i Hacı Key Paşa İnʻâm-ı Dâden-i Pâdişâh-ı İslâm Der İsakçı İnhizâm-ı Kazak Der-Nehr-i Özü Ameden-i Kapudân Halil Paşa Metne Ait Sözlük Metinde Geçen Terimler Sözlüğü Metnin Bugünkü Dile Çevirisi Şehzade Mehmed in Şehit Edilmesi Sultan Osman ın Hotin Seferine Gitmesi Yeniçeri ve Diğer Piyadelerin İmtihanı Kazakların Ahyolu yu İstila Etmeleri Hacı Key Paşa Tarafından Sorgulanmak Üzere Tutsak Getirilmesi İslam Padişahının İsakçı da Hediyeler Vermesi Özü Nehri nde Kazakların Hezimete Uğraması Kaptan Halil Paşa nın Gelişi Metinde Geçen Bazı Dilbilgisi Unsurları AĞAOĞLU AHMED, ÜÇ MEDENİYET Metne Ait Sözlük Metinde Geçen Terimler Sözlüğü Metnin Bugünkü Dile Çevirisi Metinde Geçen Bazı Dilbilgisi Unsurları GAZETE ÖRNEKLERİ: CERÎDE-İ HAVÂDİS (SENE /23) GAZETE ÖRNEKLERİ:- HAYAT /3.3.2/Tarih Musâhabesi Dâmâd İbrahim Paşa Baltacı Mehmed Paşa Hakkında Yeni Vesikalar Cerîde-i Havâdis e Ait Sözlük Hayat Mecmuası na Ait Sözlük Metinde Geçen Terimler Sözlüğü Metinde Geçen Bazı Dilbilgisi Unsurları Özet Kendimizi Sınayalım Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı Sıra Sizde Yanıt Anahtarı Yararlanılan Kaynaklar

4 İçindekiler v Metin Okuma ve Anlama: Matbu Metinler-IV GİRİŞ SUBHÎ MEHMED EFENDİ, SUBHÎ TÂRÎHİ Metin Metne Ait Sözlük Metnin Bugünkü Dile Çevirisi Donanma-yı Hümâyûn Kancabaşları Kaptanlarından Hasan Kaptanın Anlattığı İlginç Hikaye Metinde Geçen Bazı Dilbilgisi Unsurları İZZÎ SÜLEYMAN EFENDİ, İZZÎ TARİHİ Metne Âit Sözlük Metnin Bugünkü Dile Çevirisi Hristiyan Devletlere Sadrazam Hazretlerinin Mektuplarının Gönderilmesi Metinde Geçen Bazı Dilbilgisi Unsurları AHMED CEVDET PAŞA, TARİH-İ CEVDET Fasl-ı Evvel İlm-i Târîhin Lüzûm ve Fâ idesi Beyânındadır Fasl-ı Sânî Hükûmetlerin Atvâr ve Aksâmı Beyânındadır Metne Âit Sözlük Metnin Bugünkü Dile Çevirisi Birinci Bölüm İkinci Bölüm Metinde Geçen Bazı Dilbilgisi Unsurları Özet Kendimizi Sınayalım Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı Sıra Sizde Yanıt Anahtarı Yararlanılan Kaynaklar Metin Okuma ve Anlama: El Yazması Metinler-I GİRİŞ RÛHÎ EL-EDİRNEVÎ, TÂRÎH-İ RÛHÎ /5.1.1/ Temür İlçi Gönderüp Sultânı Kendü Yanına Da vet İtdüğidür Sultân Temür e Gidüp Yolda Kara Yahyâ ya Buluşup Ceng İdüp Sıduğıdur Sultân Tağlara Gidüp İlçiyile Hocasın Temür e Gönderdüğidür Temür Erzincân Tarafından Kendü Memleketine Gitdüğidür Metne Âit Sözlük Metnin Bugünkü Dile Çevirisi Timur un Elçi Gönderip Sultanı Kendi Yanına Davet Etmesi Sultanın Timur a Giderken Yolda Kara Yahya ile Karşılaşıp, Savaşıp Yenmesi Sultanın Dağlara Çıkıp Elçi İle Hocasını Timur a Göndermesi Timur un Erzincan Tarafından Kendi Memleketine Gitmesi Metinde Geçen Bazı Dilbilgisi Unsurları MEVLÂNÂ MEHMED NEŞRÎ, KİTÂB-I CİHÂN-NÜMÂ II /5.2.1/ İbtidâ-yı Devlet-i Osmân Hikâyet ÜNİTE 5. ÜNİTE

5 vi İçindekiler Hikâyet Hurûc-ı Osmân Metne Âit Sözlük Metnin Bugünkü Dile Çevirisi Osmanlı Devleti nin Başlangıcı Hikâye Hikâye Osman Gazi nin Çıkışı Metinde Geçen Bazı Dilbilgisi Unsurları GAZAVÂT-I SULTÂN MURÂD B. MEHEMMED HAN Metne Âit Sözlük Metnin Bugünkü Dile Çevirisi Metinde Geçen Bazı Dilbilgisi Unsurları: Özet Kendimizi Sınayalım Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı Sıra Sizde Yanıt Anahtarı Yararlanılan Kaynaklar ÜNİTE 7. ÜNİTE Metin Okuma ve Anlama: El Yazması Metinler-II GİRİŞ ÜSKÜDÂRÎ ABDULLAH B. İBRAHİM, VÂKI ÂT-I RÛZ-MERRE Metne Âit Kelimeler Metnin Bugünkü Dile Çevirisi Metnin Bugünkü Dile Çevirisi SİLAHDÂR FINDIKLILI MEHMED AĞA, ZEYL-İ FEZLEKE Metne Âit Kelimeler Metnin Bugünkü Dile Çevirisi Büyük Vezirlerin Ölümleri Özet Kendimizi Sınayalım Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı Sıra Sizde Yanıt Anahtarı Yararlanılan Kaynaklar Metin Okuma ve Anlama: El Yazması Metinler-III GİRİŞ KEYFİYET-İ RÛSİYYE Metne Ait Sözlük Metinde Geçen Terimler Sözlüğü Metnin Bugünkü Dile Çevirisi Metinde Geçen Bazı Dilbilgisi Unsurları SEYYİD AHMED HIRSOVAVÎ Metne Ait Sözlük Metinde Geçen Terimler Sözlüğü Metnin Bugünkü Dile Çevirisi Metinde Geçen Bazı Dilbilgisi Unsurları Özet Kendimizi Sınayalım

6 İçindekiler vii Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı Sıra Sizde Yanıt Anahtarı Yararlanılan Kaynaklar Metin Okuma ve Anlama: El Yazması Metinler-IV GİRİŞ ANONİM TEVÂRÎH-İ ÂL-İ OSMÂN /8.1.1.a/Avân-ı Sultan Mustafa Han Hazretlerinin Asrında Milel- i Nasârâ İle Sulh u Salâha Ne Vechile Nizâm Verildüği Beyân Olunur Metne Ait Sözlük Metnin Bugünkü Dile Çevirisi Sultan Mustafa Han Hazretlerinin saltanatı Devrinde Hıristiyan Milletleriyle Barış ve İyileşmeye Nasıl Düzen Verildiğini Anlatır Metinde Geçen Bazı Dilbilgisi Unsurları AHMED RESMÎ EFENDİ, HALÎKATÜ R-RÜ ESÂ /8.2.1 a/ Râmî Mehemmed Paşa Küçük Çelebi Mehemmed Efendi Şeyh-zâde Abdî Efendi Metne Ait Sözlük Küçük Çelebi Mehemmed Efendi Lügatleri Şeyh-zâde Abdî Efendi Lügatleri Metnin Bugünkü Dile Çevirisi Râmî Mehmed Paşa Küçük Çelebi Mehemmed Efendi Şeyh-zâde Abdî Efendi Metinde Geçen Bazı Dilbilgisi Unsurları AHVÂL-İ ANAPA VE ÇERKES /8.3.1 a/ Âmeden Ferah Ali Paşa Ahvâl-i Kal a-i Ahâlî-i Soğucak İhzâr-ı Bakıyye-i Mürde-gân Metne Ait Sözlük Metnin Bugünkü Dile Çevirisi Ferah Ali Paşa nın Gelişi Soğucak Kalesi Ahalisinin Durumu Ölülerden Geriye Kalanların Hazırlanması Metinde Geçen Bazı Dilbilgisi Unsurları Özet Kendimizi Sınayalım Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı Sıra Sizde Yanıt Anahtarı Yararlanılan Kaynaklar ÜNİTE

7 viii Önsöz Önsöz Sevgili Öğrenciler, Tarihi temel kaynaklarından öğrenmek şüphesiz tarihe bakışımızı önemli ölçüde değiştirecektir. Temel kaynaklardan birisi ve en önemlisi yazılı kaynaklardır. Bunlardan yararlanabilmek için öncelikle doğru bir şekilde okunup anlaşılması gereklidir. Osmanlı kaynakları için de aynı durum sözkonusudur. Osmanlı Türkçesi ile yazılmış olan kaynaklar bugünkünden farklı bir alfabe ile oluşturulmuş ve dili de şimdiki Türkçe den biraz farklıdır. Bu metinleri okuyup anlamanıza yardımcı olmak üzere konunun uzmanları tarafından elinizdeki bu kitap hazırlanmıştır. Kitaba alınan parçalar seçilirken, metinlerin yazı ve dil özelliklerinin, sizin okuyup anlayabilmenize uygun, seviyenizin gerektirdiği temel kelimeleri öğretecek metinler olmasına dikkat edilmiştir. İlk dört ünite matbu eserlerden seçilmiş parçalardan oluşmaktadır. Sonraki dört ünitenin metinleri, sizi el yazısına alıştırmak amacıyla, okumakta zorlanmayacağınız uygun yazma eserlerden alınmıştır. Ünitelerde, seçilen metinlerin orijinal şekli konulduktan sonra, arkasından metnin bugünkü alfabeye çevirisi yapılmıştır. Sonra, metnin içerisinde geçen, anlamını bilmediğiniz kelimeler ve terimler için sözlük eklenmiştir. Bunları mutlaka öğrenmelisiniz. Metinleri sözlük eşliğinde okuduktan sonra anlayıp anlamadığınızı veya ne derece doğru anladığınızı kontrol edebilmeniz için metinlerin bugünkü dilde anlamı da verilmiştir. Arapça ve Farsça bazı dilbilgisi unsurları bilmeniz metinleri anlamanızda büyük önem taşımaktadır. Zira Osmanlı Türkçesi devirlere göre ve okunan metin türüne göre değişen oranda bu dillerden alınmış çeşitli kelime ve kalıplara sahiptir. Metinleri doğru okuyup anlayabilmemez için bu kalıpların iyi bilinmesi gerekmektedir. Bu ünitelerdeki okuma parçalarından sonra o metinde geçen Arapça ve Farsça ya ait bazı temel dilbilgisi kuralları ve kalıplar da gösterilmiştir Bu size hem önemli kuralları hatırlatacaktır, hem de geçen sene Osmanlı Türkçesi dersinde işlenen kuralların, dilbilgisi yapılarının metin içerisinde pratik olarak nasıl kullanıldıklarını ve nasıl anlamlandırılabileceklerini görmemizi sağlayacaktır. Bu kitaptaki dilbilgisi kuralları en temel kurallardır. Bunları anlamakta zorlanıyorsanız, geçen sene öğrendiğiniz dilbilgisi kurallarını yeniden hatırlamak üzere gözden geçirmelisiniz. Parçalar okunurken sadece dil yönünden değil, aynı zamanda tarihî muhtevâları da gözönünde bulundurulmalıdır. Bunun için öncelikle parçaları anlamaya çalışmalı, parçalarda geçen olayları, bu kaynaklardan yararlanmış çeşitli araştırmalarla karşılaştırmalısınız. Bu size aynı zamanda metinlerin nasıl anlaşılması gerektiği konusunda da fikir verecektir. Ünitelere eklenen Sıra Sizde kısımları da bilginizi sınamanız amacıyla konulmuştur. Bunları dikkatlice yapmanız, varsa eksikliklerinizi görmenizi sağlayacaktır. Her ünitenin sonuna eklenen Kendiminizi Sınayalım kısmında konulan test de üniteyi ne kadar anladığınızı size gösterecektir. Sıra Sizde ve Kendimizi Sınayalım kısımlarının yanıt anahtarlarını ünitenin sonunda bulabilirsiniz. Kitap, her biri 2-3 ayrı eserden seçilmiş parçaların olduğu 8 üniteden oluşmaktadır. Bunlar: 1. Ünite: Oruç b. Âdil, Tevârîh-i Âl-i Osmân; Âşıkpaşazâde, Tevârîh-i Âl-i Osmân; Yazarı bilinmeyen, Vâkı ât-ı Cem Sultân; 2. Ünite: Kâtib Çelebi, Tuhfetü l-kibâr fî Esfâri l-bihâr; Ayn Ali Efendi, Kavânîn-i Âl-i Osmân Der-Hulâsa-i Mezâmin-i Defter-i Dîvân; Mustafa Nâimâ Efendi, Nâimâ Tarihi VI;

8 Önsöz ix 3. Ünite: Mustafa Nâimâ Efendi, Nâimâ Tarihi II; Ahmed Ağaoğlu, Üç Medeniyet; Gazete örnekleri. 4. Ünite: Subhî Mehmed Efendi, Subhî Tarihi; İzzî Süleymân Efendi, İzzî Tarihi; Ahmed Cevdet Paşa, Cevdet Tarihi; 5. Ünite: Rûhî el-edirnevi, Târîh-i Rûhî; Mevlânâ Mehmed Neşrî, Kitâb-ı Cihânnümâ II; Yazarı bilinmeyen, Gazavât-ı Sultân Murad b. Mehemmed Han. 6. Ünite: Üsküdarî Abdullah b. İbrahim, Vâkı ât-ı Rûz-merre ve Fındıklılı Mehmed Ağa, Silahdâr Tarîhi. 7. Ünite: Yazar ismi olmayan Keyfiyet-i Rûsiyye adlı eser; Seyyid Ahmed Hırsovavî tarafından kaleme alınmış isimsiz bir eser. 8. Ünite: Yazarı bilinmeyen Tevârîh-i Âl-i Osmân; Ahmed Resmî, Halîkatü r-rü esâ (Sefînetü r-rü esâ); Hâşim Efendi, Ahvâl-i Anapa ve Çerkes. Kitapta çeşitli üniteleri hazırlayan Prof.Dr. Muzaffer Doğan, Doç.Dr. Ömer İşbilir, Doç.Dr. Mesut Aydıner ve Yrd.Doç.Dr. Mehmet Topal a teşekkürlerimi sunarım. Ayrıca teknik yardımları dolayısıyla dizgi-baskı çalışanlarına da teşekkür ederim. Editör Yrd.Doç.Dr. Recep AHISHALI

9 OSMANLI TÜRKÇESİ METİNLERİ-I 1Amaçlarımız Bu üniteyi tamamladıktan sonra; XV. ve XVI. Yüzyıl Osmanlı Türkçesi metinlerinin dil özelliklerini tanıyabilecek, Matbu metinleri okuyabilecek, Yeni kelimeler öğrenerek kelime haznenizi geliştirebilecek, Osmanlı Türkçesinin temel dilbilgisi unsurlarını metin içinde belirleyebileceksiniz. Anahtar Kavramlar XV. Yüzyıl Osmanlı Türkçesi Metinleri XVI. Yüzyıl Osmanlı Türkçesi Metinleri Matbu Metinler İçindekiler Osmanlı Türkçesi Metinleri-I Metin Okuma ve Anlama: Matbu Metinler-I GİRİŞ ORUÇ BEY, TEVÂRÎH-İ ÂL-İ OSMÂN ÂŞIKPAŞA-ZÂDE, TEVÂRÎH-İ ÂL-İ OSMÂN VÂKI ÂT-I SULTÂN CEM

10 Metin Okuma ve Anlama: Matbu Metinler-I GİRİŞ Bu ünitede matbaa yazısı okumanızı geliştirmeniz için matbu metinlere yer verilmiştir. Öte yandan, yüzyılın dil özelliklerini de tanıyabilmeniz için metinler bu dönemde kaleme alınmış eserlerden seçilmiştir. Bu matbu metinler, yüzyılda yazılmış olmakla birlikte 20. yüzyıl başlarında matbaada basılmışlardır. XV. ve XVI. yüzyıl Osmanlı tarihî metinlerinin bir çoğu, kullanılan dil bakımından, oldukça sade, anlaşılabilir bir Türkçe ile kaleme alınmıştır. Özellikle Osmanlı Devletinin kuruluş dönemini anlatan Tevârîh-i Âl-i Osmân lar her türlü edebî kaygıdan uzak, halkın günlük kullandığı Türkçeyi yansıtmaktadır. Bu üniteye alınan ilk metin Oruç Bey in Tevârîh-i Âl-i Osmân ıdır. F. Babinger tarafından 1925 yılında yapılan neşirden küçük bir kısmı ele alınmıştır. Dili oldukça sade ve okunması kolay bir metindir. Diğer metin, Âşıkpaşazâde nin Tevârîh-i Âl-i Osmân adlı eseridir. Osmanlı Devleti nin Kuruluş dönemini anlatan temel kaynaklardandır. XV. yüzyıl sonlarına doğru yazılmıştır. Âlî Bey tarafından H.1332/M.1914 yılında İstanbul da yayımlananan matbu eserden parçalar seçilerek bu üniteye konulmuştur. Ünitenin üçüncü parçası, Vâkı ât-ı Cem Sultân adlı, yazarı bilinmeyen bir eserden alınmıştır. Yine bu eser de, yazarının giriş kısmında belirttiği gibi, metin her türlü süsten arındırılmış ve herkesin anlayabileceği bir üslupla kaleme alınmıştır. Bu nedenle günlük hayatta kullanılan Türkçe yi gösterir bir metindir. Ancak diğer iki metine göre Arapça ve Farsça kelimeler biraz daha fazla kullanılmıştır.

11 4 Osmanlı Türkçesi Metinleri-I Metin Oruç Bey, Tevârîh-i Âl-i Osmân Metinleri Okumaya (Metin ) den başlayınız.

12 1. Ünite - Metin Okuma ve Anlama: Matbu Metinler-I 5 Metin 1.1.5

13 6 Osmanlı Türkçesi Metinleri-I Metin 1.1.4

14 1. Ünite - Metin Okuma ve Anlama: Matbu Metinler-I 7 Metin 1.1.3

15 8 Osmanlı Türkçesi Metinleri-I Metin 1.1.2

16 1. Ünite - Metin Okuma ve Anlama: Matbu Metinler-I 9 Metin 1.1.1

17 10 Osmanlı Türkçesi Metinleri-I ORUÇ BEY, TEVÂRÎH-İ ÂL-İ OSMÂN /1.1.1/ Ve bu tarafdan Rûm tâ ifesi tekûrı oğlını bir nice bin kâfir ile ehl-i İslâm üzerine gönderdi. Sultân Alâeddîn e haber oldı, her tarafa nâmeler perâkende kıldı. Hükmi irdüği yerlere tâ Sivas kapusına değin çeriler cem itmeğe âdemler gönderdi. Bunda çeri cem itmekde [iken] bu tarafdan Osmân Gāzî bin mikdâr er ile gazâ-yı ekberdür deyüp bu gelen kâfir leşkerinün üzerine bin kişi üç bölük eyledi. Bir gice üç yerden şebîhûn idüp Rûm çerisine girdiler. Kâfir gāfil serhoş yaturken kılıç koydılar. Sabâha değin kılıcdan geçürüp târümâr itdiler. Nice mâl-ı ganâyimle dönüp mekânlarına geldiler. Mâlın öşrin çıkarup Sultân Alâeddîn e gönderdiler. Sultân Alâeddîn dahı bu ganîmet mâlı görüp Osmân Gāzî nün bahadurlığına sevinüp şâd oldı. Tiz buyurdı, hazî[ne]sinden cebe vü cevşen çıkarup elli katâr deve ve elli katâr katır esbâbla yükledüp gönderdi. Ve Mısr dan gelmiş hazret-i Risâlet ün salla llahü aleyhi ve sellem- ak alemin çıkarup Osmân Gāzî ye gönderdi. Vezîr Abdülazîz bile gönderdi. Tuğ ve sancak çözilüp Osmân Gāzî ye getürdiler. Bu tarafdan Osmân Gāzî ye haber oldı ki, Sultân Alâeddîn den sana bunca in âmlar geleyor. Osmân Gāzî dahı karşu çıkdı, Abdülazîz le görüşdi. Getürüp kondırdı. Çünki irte oldı, Abdülazîz pâdişâh gönderdüği in âmları virdi ve dahı Abdülazîz eytdi: Ey oğul! Atan Ertuğrul gördüği vâkı a buydı ki Şeyh Edebâlî ta bîr itmişdi. Meger Osmân Gāzî dahı dünyâya gelmedin Ertuğrul bir gice aceb vâkı a gördi, uyandı. Durup sabâh namâzın kılup atına süvâr olup Konya ya /1.1.2/ vardı. Meger Konya da bir mu teber kişi var idi. Adına Şeyh Edebâlî dirlerdi. Sâhib-i kemâllerden idi. İlm-i rû yâda mâhir idi. Velâyeti ve kerâmâtı zâhir olmuşidi. Dervîş idi. Dünyâsı ve ni meti bol idi. Ol vilâyetde meşhûr idi. Sultân Alâeddîn dahı ana i tikād itmişdi. Ertuğrul geldi, ol gördüği düşi söyledi. Eytdi: Yâ Şeyh! Bir düş gördüm. Senin koynundan bir ay doğdı, gelüp benim koynuma girdi. Göbeğümde bir ağaç bitdi. Gölgesi âlemi dutdı. Gölgesinin altında dağlar bitdi. Her dağın dibinden ulu sular akdı. Bu sudan kimi içdi, kimi bağlar ve ağaçlar dikdi suvardı ve çeşmeler akıtdı. Ol uykudan uyandım, düşüm budur. Ta bîrinde ne buyurursuz didi. Şeyh eytdi: Düşün ta bîri budur ki, bir oğlun ola, Osmân adlu. Çok gazâlar ide ve dahı muştuluk olsun kim evlâdına pâdişâhlık virildi. Mübârek olsun didi. Ve dahı benim Râbi a adlu bir kızım ola. Oğlun Osmân ol kızı ala. Ol kızdan çok oğullar cedd ber-cedd pâdişâh olalar didi. Ve dahı rivâyet iderler ki, Osmân Gāzî nün gazâya ibtidâ itdüği hicretün altı yüz sekseninde idi. Hikâyet iderler ki, Sultân Alâeddîn vezîri Abdülazîz tabl ü sancak gönderdüği vaktde şeyhin kızı Râbi a Hatun ı bile gönderdi. Abdülazîz, Şeyh Edebâlî kızı Râbi a Hatun ı nikâh idüp Osmân Gāzî ye virdi. Âlî düğün idüp ol gice halvet eyledi. Murâdları hâsıl oldı. Sabâh durup gusl eyledi. Namâzın kılup ata süvâr oldılar. Abdülazîz ve Şeyh Edebâlî ve bahâdurlar süvâr olup at koşusuna meydâna çıkdılar. Âdet üzerine koşu idüp şikâr iderek /1.1.3/ girü mekânlarına geldiler. Gelecekleri vakt nâgâh Rûm tarafından sahrâda bir toz belürdi. Toz içinden bir süvâr çıkageldi. Cebe vü cevşen tamâm mükemmel. Meger bu kişi kâfir beylerinden imiş. Gelüp meydânda çağırup âvâz virdi, eytdi: Aranuzda Osmân adlu âdem kimdür? didi. Osmân ı gösterdiler. Hemân sâ at atdan inüp Osmân Gāzî nün atı ayağına düşdi: es-salâtü ve s-selâmü aleyke yâ Resûlu llah didi. Kelime-i şehâdet getürdi, müslimân oldı. Eytdi kim: Yâ Osmân Gāzî! Düşümde sizin peygamberinüz Muhammed Mustafâ salla llahu aleyhi ve sellem- gelüp bana İslâm telkīn eyledi. Kelime-i şehâdeti ve sûre-i Fâtihai ve İhlâs ı bana ta lîm itdi. Dûr, sabâh filân yerde bir gāzî yiğit vardur, adı Osmân dur. Hakk yoluna gazâ niyyet idüpdür. Benim ak alemim onun katındadur, ana var didi. Benim adum Mihal dür ammâ hazret-i Resûl adımı Abdullah kodı. Osmân ile gazâya bile var didi. Senün dahı meslek ve zürriyetün âlî devlete irişüp cedd ber-cedd gazâlar iderler didi. Tâ Engürüs kapusuna değin İslâm sancağını çeküp dîn-i İslâm ı âşikâre kılalar, didi. Çünkim düşümden uyandım. Üş rikâbına yetişdüm deyüp Osmân önünde dahı tekrâr kelime-i şehâdet getürüp müslimân oldı. Şimdi Mihaloğlanları, kim

18 1. Ünite - Metin Okuma ve Anlama: Matbu Metinler-I 11 vardur, anın neslindendür. Çün bu vâkı ayı Abdülazîz ve Şeyh Edebâlî gördiler, Hakk te âlâya şükrler kıldılar. Sonumuz hayr oldı. Bunun gibi devlete yetişdük didiler. Abdülazîz birkaç günden sonra Sultân Alâeddîn katına gelüp kamu ahvâli arz eyledi. Sultân Alâeddîn dahı işidüp şâd oldı. Mısr sultânından bir kılıc gelmişdi. Emîrü l-mü minîn hazret-i Osmân radiya llahu anhü- nın idi. O kılıcı kendü belinden çözüp Osmân a gönderdi ve istiklâlî ol vilâyete pâdişâh olsun /1.1.4/ Rûm vilâyetini ana ısmarladum. Açabildiği yere değin açsun, anın olsun didi. Sultân Alâ eddîn in Tatar ile cengi var idi. Bu tarafdan Çağatay çerisi belürdi. Üzerine gelüp Tatar la cenge meşgūl oldı. Âkıbet barışup Tatar dönicek Sultân Alâ eddîn vefât itdi. Oğlı Sultân Gıyâsüddîn tahta geçüp yerine pâdişâh oldı. Meğer onun zamânında bir şeyh var idi. Baba İlyâs dirlerdi. Sultân Alâeddîn zamânında gelüp Amâsiyye yöresinde Çat adlu kasabada vatan tutmuşdı. Acem vilâyetinden gelmişdi. Hazret-i Mevlânâ Celâleddîn Konya da olurlardı. Ol zamânda ulular ve şeyhler çoğidi. Sultân Alâeddîn vefât idüp oğlı Gıyâsüddîn pâdişâh olıcak zulme başladı. Bir sebeb ucından Baba ilyâs dan havf idüp leşker gönderdi. Babayîler i kodı. Bir gice Sultân Gıyâsüddîn kulları katl idüp oğlı ve kızı kalmadı. Memleket hâlî kaldı. Babayîler den Muhlis Paşa gelüp pâdişâh oldı. Babayîler in intikāmın alup Babayîler kıranları kırdı, kılıcdan geçürdi. Kırk gün ve ba zılar eydür altı ay beylik eyledi. Andan sonra kendünün halîfelerinden Kör Kādî dirlerdi, Baba zamânında İç-il e halîfe idi, meger anun bir oğlı kalmışdı. Ona Karaman dirlerdi. Beş yaşında idi. Muhlis Paşa Karaman ı tahta geçürdi, pâdişâh eyledi. Bunun nesli âlemi duta didi. Karaman vilâyetin ana virdi. Karaman memleketi didiklerine sebeb budur. Biz yine Osmân Gāzî kıssasına gelelüm. Osmân Gāzî nün Şeyh Edebâlî kızı Râbi a Hatun dan bir oğlı oldı. Adını Orhan kodı. Hicretün altı yüz seksen altısında Osmân Gāzî gelüp Bilecük i ve İnegöl i feth itdi. Hicretün altı yüz seksen yedide Karacaşehr i alup anda bir âdem /1.1.5/ var idi, Tursun Fakīh dirlerdi. Cum a namâzın kılup Osmân Gāzî adına hutbei en evvel ol okudı, hicretün altı yüz seksen dokuzunda. Osmân Gāzî alduğı vilâyetleri bahş eyledi. Karacaşehr sancağını ki, ana İn-öni dirler, oğlı Orhan a virdi. Subaşılığını karındaşı oğlı Alp Gündüz e virdi. Ve Yarhisâr ı Hasan Alp e virdi. Hasan Alp Süleymân Şâh la Acem vilâyetinden gelmişler idi. İnegöl i Turgut Alp e virdi. Şimdi ol gāzîler adları anılur. Kayın atası Edebâlî ye Bilecük i virdi ve hem hatunını anda atası yanında bile kodı. Kendüsi Yenişehr de karâr kıldı. Gāzîler ev yapdılar, anda karâr kıldılar. Adını Yenişehr kodılar. Ve Osmân Gāzî nün bir oğlı dahı oldı. Adını Ali Paşa kodı. Onı yanında kodı. Bu yana Orhan Gāzî atası Osmân Gāzî yle buluşup dört yana iller açmağa başladılar. İnegöl i ve Köprihisâr ı feth itdiler. Bu tarafdan Burusa tekurı bir nice tekurla ittifâk itdiler ki, Türk ün üzerine yüriyeler. Koyunhisârı önünde buluşdılar. Azîm ceng itdiler. Âkıbet kırgun oldı. Gāzîlerden ve kâfirlerden haylî âdem düşdi. Osmân Gāzî nün karındaşı oğlı Alp Gündüz anda şehîd oldı. Karacaşehr e giden yol üzerinde defn itdiler. Mezârına taş yığup dâiresin çevirdiler. Her kaçan ol vilâyetde at sanculansa ol mezârı üç gün dolandururlar, Hakk te âlâ inâyetinde şifâ bulur. Şimdi ana Mezâr-ı Türk dirler. Ol arada Hakk te âlâ İslâm ehline fursat virüp küffâr leşkerine hezîmet vâkı olup Adranos tekurı kaçup Burusa katında gönderdi, Köse Mihal i ve Turgud Alp bile kovaladılar. Tekuruyla sulh itdiler. Osmân Gāzî Burusa nın üzerine havâle /1.1.6/ yapdı. Gördi kim, cengle alınmaz. Karşusunda kapluca tarafından bir havâle yapdı. Karındaşı oğlı Aktemür i üzerinde kodı. Gāyet bahâdurlardan idi. Ana yarar yoldaşlar koşdı. Dağ tarafından dahi bir havâle yapdı. Balabancık dirlerdi, bir bahadur kulı var idi, anda kodı. Bu iki havâlei bir yılda yapdılar. Burusa[ yı] eğretdiler. Hisârdan taşra kişi çıkartmaz oldılar. İlini hep aldılar, hisâr yalınuz kaldı. Üzerine havâle oldılar, bunlar bunda. Osmân Gāzî geldi, Yenişehr de karâr kıldı. Etrâfın kâfirleri geldiler, gāzîlere itâ at itdiler. Fursat gāzîlerün olup ol vilâyeti zabt itdiler. Gāzîler adl ü insâf itdiler. Ol vilâyeti ma mûr itdiler. Ganîmet mâlıyla ganî oldılar. Osmân Gāzî oğlı Orhan ı Burusa katına gönderdi. Köse Mihal i ve Turgud Alp bile koşdı. Küffâr âciz kalmışdı. Burusa üze-

19 12 Osmanlı Türkçesi Metinleri-I rinde azîm ceng itdiler. Âkıbet Burusa tekurı Orhan la sulh idüp hisârı virdi. Ahd ü peymânla tekurdan çıkdı, İstanbul a gitdi. Hicretün yediyüz on altısında Orhan Gāzî Burusai feth itdükde Osmân hayâtda idi. Ayağı ağrırdı. Zamânında beyliği Orhan a ısmarladı, Hakk emrine vardı. Oğlı Orhan Gāzî tahta cülûs kıldı, hicretün yedi yüz yiğirmi yedisinde Osmân Gāzî vasıyyet itmişdi kim: Beni Burusa da Gümüş Kubbe altında kon dimişdi. Ba zılar aydur, Söğütcük de defn itdiler. Allahu te âlâ rahmetin ziyâde kılsun. Âmîn. Yâ Rabbü l-âlemîn. (Oruc bin Âdil (1926). Tevârîh-i Âl-i Osmân. Nşr. Franz Babinger. Hannover). Metne Ait Sözlük ahd: Vâdetme. Söz verme. Vefâ. Yemin. And. Misak. Asır. Devir. Tevhid. Mukavele. ahvâl: Haller. Durumlar. Oluşlar. âkıbet: Bir şeyin sonu. Nihayet. Netice, sonuç. alem: Bayrak. Minare, kubbe, sancak direği vb. yüksek şeylerin tepesinde bulunan, ay yıldız veya lale biçiminde süs. İşaret. âlî: Üstün. Yüce. Çok büyük. Meşhur. âşikâre: Belli, meydanda, açık. âvâz: Yüksek ses, nara, avaze. bile: Birlikte, beraber. Dahi, de. İle. cebe: Zincir veya halkadan örme zırh. Cevşen. cedd: Babanın babası veya ananın babası. Büyüklük, azimlik. cem : Toplama. Bir yere getirme, biriktirme. Yığma. cevşen: Zırh. cülûs: Oturma. Oturuş. Padişahın taht a oturması. çeri: Asker. devlet: Toprak bütünlüğü ve siyasal örgütü olan bir ulusun oluşturduğu hukuksal varlık. Büyüklük. Mevki. Mutluluk. Talih. Zenginlik dilâver: Gönül alıcı. eğirtmek: Muhasara etmek, etrafını kuşatmak, sarmak. ekber: Daha büyük, en büyük. esbâb: Elbise. Mal. eytmek: Söylemek, demek, anlatmak. ganâyim: Harpte ele geçen mallar. Ganimetler. ganî: Zengin. Kimseye muhtaç olmayan. Varlıklı, bol. hâlî: Tenhâ. Boş. Sahipsiz. Issız. İçinde bir şey olmama. halvet: Yalnızlık. Tek başına kalmak. Tenhaya çekilme. Gizlilik. havâle: Bir işi veya bir şeyi başka birine bırakma. Görmeyi önleyen duvar gibi perde. havf: Korku, korkutmak. hurûc: Çıkma. Dışarı çıkma, çıkış. Ayaklanma, isyan etmek. i tikād: İnanmak. İnanç. ibtidâ: Baş taraf. İlk. Başlangıç. En önce, başta. in âm: Nimet vermek. İhsan etmek. Doğruya sevketmek, hidâyete ulaştırmak. İyilik etmek, bahşiş vermek kamu: Hep, bütün, tamamen. kemâl: Kâmillik, olgunluk, olgunlaşma. Erginlik. Bütün güzel sıfatlarla muttasıf olmak. Fazilet. kerâmet: Ermiş kimselerin gösterdiklerine inanılan, doğaüstü, şaşkınlık uyandırıcı davranış veya durum. Bağış, kerem. İkram, ağırlama. kırgun: Geniş ölçüde öldürüşme veya öldürme, kıtal. Maktul

20 1. Ünite - Metin Okuma ve Anlama: Matbu Metinler-I 13 leşker: Asker. ma mûr: İ mar edilen, tamir edilmiş. meslek: Yol. Usul. Gidiş. San at. Geçim için tutulan yol. Sistem. Mezheb. mu teber: İtibâr gören. Beğenilen. İnanılır. Güvenilir. Hatırı sayılır. Hükmü geçen. muştuluk: Müjde, beşaret. Müjdelik, müjde bahşişi. muti : İtaat eden, boyun eğen. İtaatli. Bağlı. Rahat. nâgâh: Birdenbire, ansızın, hemen. nâme: Padişah fermanı, Mektub. Risale. Kitap. öşr: Ondalık, onda bir. Mahsullerden onda bir olarak alınan vergi. peymân: And, yemin, muahede, ahitleşmek. rikâb: Özengi. Büyük bir kimsenin huzuru, önü, makamı. subaşı: Şehirlerin inzibat işlerine bakan görevli. sulh: Barış. Uyuşma. Muharebeyi terk için anlaşma. Rahatlık. suvarmak: Sulamak. Su vermek. süvâr: Ata binmiş. Binici. şâd: Sevinçli, ferahlı, memnun, mesrur, şen, bahtiyar. şebhûn: Gece baskını. şikâr: Av, avlanan hayvan. Avlama. tabl: Davul. talgalık: Kargaşalık, karışıklık. üş: İşte, şimdi. Çünkü. Ancak. vâkı a: Meydana gelmiş, olmuş, var olan mevcud bir hâdise. Olan olmuş. Rüya, düş. Şiddetli hâdise. Savaş. velâyet: Veli olan kimsenin hali. Velilik, dervişlik. Dostluk. Sadakat zürriyet: Soy, nesil, kuşak. Metnin Bugünkü Dile Çevirisi Bu taraftan, Rumların tekfuru, oğlunu birkaç bin kâfir ile Müslümanların üzerine gönderdi. Sultân Alâeddin haber alınca, her tarafa fermânlar yolladı. Tâ Sivas kapısına kadar hütmettiği yerlerden asker toplamaya adamlar gönderdi. Burada asker toplanırken, diğer taraftan, Osman Gazi bin kadar askerle büyük gazadır diyerek bu gelen kâfir askerinin üzerine bin kişiyi üç bölük yaptı. Bir gece üç yerden baskın yaparak Rum askerine girdiler. Kâfir sarhoş bir hâlde yatarken kılıç koydular, sabaha kadar kılıçtan geçirip darmadağın ettiler. Nice ganimet mallarıyla dönüp makamlarına geldiler. Malın onda birini çıkarıp Sultan Alâeddin e gönderdiler. Sultân Alâeddin de bu ganimet malını görüp Osman Gazi nin yiğitliğine sevinerek mutlu oldu. Hemen emretti, hazinesinden zırhlar çıkardı, elli katar deve ve elli katır mal ile yükletip gönderdi. Mısır dan gelmiş, hazret-i Peygamber in -salât ve selâm üzerine olsun- ak bayrağını çıkarıp Osman Gazî ye gönderdi. Vezir Abdülaziz i de birlikte gönderdi. Tuğ ve sancak çözülüp Osman Gazi ye getirdiler. Bu taraftan, Osman Gazi ye: Sana Sultan Alâeddîn den bu kadar hediyeler geliyor diye haber verdiler. Osman Gazi karşılayıp Abdülaziz ile görüştü. Getirip yerleştirdi. Ertesi gün Abdülaziz, padişahın gönderdiği hediyeleri verdi ve dedi ki: Ey oğul! Baban Ertuğrul un göndüğü ve Şeyh Edebali nin yorumladığı rüya şöyledir: Osman Gazi dünyaya gelmeden Ertuğrul bir gece tuhaf rüya görüp uyandı. Bekleyip sabah namazını kılıp atına binerek Konya ya vardı. Konya da itibarlı bir kişi vardı. Adına Şeyh Edebali derlerde. Olgun kişilerdendi. Rüya ilminde mahareti vardı. Veliliği ve kerametleri görülmüştü. Derviş idi. Dünyalığı ve nimetleri bol idi. O bölgede meşhurdu. Sultan Alâeddin bile ona inanmıştı. Ertuğrul gelip ol gördüğü düşü anlattı: Yâ Şeyh! Bir düş gördüm. Senin koynundan bir ay doğdu, gelip benim koynuma girdi. Göbeğimde bir ağaç bitti. Gölgesi dünyayı tuttu. Gölgesinin altın-