Duyu Organlar m z. Anahtar Kavramlar almaç uyart

Transkript

1 Duyu Organlar m z Anahtar Kavramlar almaç uyart Güneşli bir bahar sabahında parkta yürüyüşe çıkıyorsunuz. Parkı kuşların sesi ve çiçeklerin kokusu sarmış. Birden arkanızdan birinin size seslendiğini duyuyorsunuz. Size seslenen uzun zamandır görmediğiniz ve çok sevdiğiniz bir arkadaşınız. Birbirinizi özlemişsiniz. Hemen kucaklaşıyorsunuz. Arkadaşınız sizi, biraz ilerideki pastanenin bahçesinde dondurma yemeye davet ediyor. Birlikte oturup hafif bahar rüzgârının esintisini derinizde hissederek birer dondurma yiyorsunuz s. Yukarıda anlatılan olayları alg layabilmek için hangi duyularınızı kullanırsınız? Çevrenizdeki uyarıları algılamanızda, duyularınız ne kadar etkili olabilir?? Bunlar Biliyor muydunuz Okuduklarımızın... %10 unu, Duyduklarımızın... %20 sini, Gördüklerimizin... %30 unu, Hem görüp hem duyduklarımızın... %50 sini, Söylediklerimizin... %80 ini, Hem söyleyip hem de davranışa dönüştürdüklerimizin... %90 ını hatırlarız. 41

2 Çevremizi algılamamız sa layan göz, kulak, burun, dil ve deri duyu organlarımızdır. Duyu organlarımızı kullanarak yaptığımız işlerin neler olduğunu söyleyebilir misiniz? Aşağıdaki etkinliği yaparak duyu organlarımızın çevremizdeki uyarıları algılamamızda nasıl bir rol oynadığını fark etmeye çal flal m. 7. Etkinlik Gözlemleyelim, nceleyelim Duyu Organlar m Bunlar Yapal m Sınıfımızdan gönüllü üç arkadaşımızı seçelim. Getirdiğimiz meyveleri gönüllü arkadafllar m z n görmeyece i bir yerde aynı şekil ve büyüklükteki üç parçaya keserek ay ral m. Kesilen meyve parçalar n n her birini ayrı tabaklara koyal m. Birinci gönüllü arkadaşımızın gözlerini bağlayalım ve verilen üç meyveyi sadece koklayarak tanımasını isteyelim. Arkadaşımızın tahminlerini kaydedelim. Arkadaşımızın gözlerini açalım ve tahminlerinin doğruluğunu kontrol edelim. Araç ve Gereçler üç çeşit meyve (portakal, elma, armut vb.) meyve bıçağı üç adet plastik tabak gözleri bağlamak için kumaş parçası kinci gönüllü arkadaşımızın da gözlerini bağlayalım ve aynı işlemleri dokunarak yapmasını isteyelim. Tahminlerini kaydedelim. Arkadaşımızın gözlerini açalım ve tahminlerinin doğruluğunu kontrol edelim. Üçüncü gönüllü arkadaşımızın gözlerini bağlamayal m. Bu arkadafl m zdan da üç ayrı meyveyi dokunarak, koklayarak ve görerek tanımasını isteyelim. Arkadaşımızın tahminlerini kaydedip bu tahminlerin doğruluğunu kontrol edelim. Sonuca Varal m Gözlemlerimizden yola ç karak hangi meyveleri tanımak daha kolay, hangilerini tanımak daha zor oldu? Sebebini arkadaşlarımızla tartışalım. Hangi arkadaşımız ya da arkadaşlarımız meyveleri en kolay tanıdı? Neden? Çevremizdeki cisimlerin sesini, rengini, kokusunu, sertliğini, yumuşaklığını, sıcaklığını vb. özelliklerini duyu organlarımız sayesinde hissederiz. Peki bu organlar m z nas l çal fl r? Duyu organlar m zda çevremizdeki uyarıları dış ortamdan alan ve duyu sinirlerine aktaran özel hücrelere duyu almaçları adı verilir. Duyu almaçlar gözde fl k; burunda koku; kulakta ses; dilde tat; deride s cakl k, a r, bas nç, dokunma uyar lar n al r. Tüm duyu organlar ndaki duyu almaçları uyar lar duyu-sinir yolu ile beyindeki özel duyu merkezlerine iletilir. Yandaki şekilde beyindeki duyu merkezleri gösterilmiştir. Duyu merkezleri kendilerine ulaşan uyarıy değerlendirir ve oluflturdu u cevabı vücudun ilgili bölümlerine gönderir. Bu bölümlerin cevabın gerektirdi i ifllemi yerine getirip getirmedi ini de duyu merkezleri kontrol eder. Tat alma Dokunma flitme Koku alma Görme 42

3 Duyu Organlar m z Vücudumuzda Sistemler s. Görme Organımız Göz Yandaki foto raf inceleyerek gözümüzü koruyan ve görme iflinde görevli olan yap lar n neler oldu unu söyleyebilir misiniz? Göz, çevremizden aldığı ışık sayesinde görmemizi sağlayan duyu organımızdır. Gözümüzü koruyan yapılar, kaşlar, göz kapakları ve kirpiklerdir. Ayr ca gözyafl bezleri gözümüzün sürekli nemli kalmas n sa lar ve toz gibi zararl etkilere karfl gözümüzü korur. Aşağıdaki göz yuvarla şeklini inceleyerek, gözümüzde hangi yap lar n bulundu unu belirtelim. Göz merce i Saydam tabaka (Kornea) Göz bebe i ris Sert tabaka Sar leke Göz sinirleri Kör nokta A tabaka Damar tabaka s s. Göz, sert tabaka, damar tabaka ve ağ tabaka (retina) olmak üzere üç bölümden oluşur. Gelin bu bölümlerde bulunan yap lar n görevlerini inceleyelim. Sert Tabaka: Gözün dışında bulunan beyaz renkli kısımdır ve gözü dış etkilerden korur. Damar Tabaka: Sert tabakanın altında yer alır ve gözün beslenmesini sağlayan damarlardan oluşur. ris, gözümüze gelen ışığın şiddeti fazla olduğunda göz bebeğini daraltır, az ışıklı ortamlarda ise göz bebeğinin büyümesini sağlar. Ağ Tabaka (Retina): Duyu almaçlar ndan gelen sinirlerin birleşerek göz yuvarlağının arka tarafından çıkıp beyne gitti i kör nokta a tabakada bulunur. Gözümüzde bulunan bu yap lar n görmemizi nas l sa lad n inceleyelim. Nasıl Görürüz? 1. Cisimlerden yansıyan ışık ışınları, önce saydam tabakaya gelir ve burada kırılır. Kırılan ışın göz bebeğine gelir. 2. Göz bebeğinden gelen ışınlar, göz merceğinde tekrar kırılarak ağ tabaka üzerine düşer. 3. Ifl a duyarl almaçlar n bulundu u ağ tabakada yer alan sarı leke üzerinde ters bir görüntü oluşur. Oluşan görüntü buradaki görme almaçları tarafından algılanır. Cisim Ifl k fl nlar Göz bebe i Göz merce i Saydam tabaka A tabaka Sar leke Göz sinirleri Görüntü 4. Algılanan görüntü, görme sinirleri vasıtasıyla beyindeki görme merkezine iletilir. Ters görüntü, beyindeki görme merkezinde düz olarak algılanır. Böylece görme gerçekleşir. Yani gözümüzle de il, beynimizle görürüz. 43

4 s. Göz Kusurları ve Bu Kusurların Tedavi Yolları Gözlük ya da lens kullan yor musunuz? Bildi iniz göz kusurlar nelerdir? Doğuştan olan bazı göz kusurlar flunlard r: Renk körlüğü (Daltonizm): Yanda renk körlüğünün belirlenmesinde kullanılan flekillerden biri görülmektedir. Genellikle kırmızı ve yeşil renklerin birbirinden ayırt edilemediği bir göz kusurudur. Tedavisi yoktur. Şaşılık: Gözü hareket ettiren kasların uyumsuzluğu sonucunda oluşur, ameliyatla giderilebilir. Aşağıdaki çizelgede sonradan oluşan bazı göz kusurları yer almaktad r. Çizelgeyi inceleyerek bu kusurlara sahip kişilerin nasıl gördükleri ve bu göz kusurlar n n tedavi yolların belirleyelim. Göz Kusurlar Görüntünün Oluflumu ve Tedavi Yollar Miyopluk Görüntü sarı lekenin önünde oluşur. Yakını iyi görür, uzağı göremez. Mercekle düzeltilir. Hipermetropluk Görüntü, sarı lekenin arkasında oluşur. Uzağı iyi görür, yakını göremez. Mercekle düzeltilir. Astigmatizm Katarakt Göz merceği yüzeyinin pürüzlü bir hâl alması ya da korneanın kavislenmesi sonucunda görüntü sarı lekeye bulanık ve şekli bozuk olarak düşer. Mercekle düzeltilir. Göz merceğinin içindeki sıvının ya da göz merceğinin saydamlığını kaybetmesi sonucunda görüntü sarı lekeye düşmez. Ameliyatla düzeltilebilir. Gözlük ve kontak lensler, bazı göz kusurlarının tedavisinde kullanılan teknolojik araçlardandır. Ayr ca teknolojik geliflmeler sayesinde gözün bozuk olan korneas da kornea nakli ile de ifltirilebilmektedir. Kontak lens 44 İşitme Organımız Kulak fiu anda etraf m zdan duydu umuz sesler nelerdir? Bu sesleri duymam z sa layan kula m z n yap s n ve nas l iflitti imizi hiç merak ettiniz mi? Yan sayfadaki flekli inceleyerek kulağın bölümlerini ve kula m zda bulunan yap lar n neler oldu unu belirleyelim.

5 Duyu Organlar m z Vücudumuzda Sistemler Kulak kepçesi Kulak yolu D fl kulak Orta kulak ç kulak Yar m daire kanallar Vücudumuzun dengesi ile ilgili bilgileri beyinci e iletir. flitme sinirleri flitme almaçlar ndan ald bilgiyi beyine iletir s. Kulak zar Çekiç Örs Üzengi Oval pencere Östaki borusu Salyangoz Ses dalgaları iflitme almaçlar arac l ile işitme sinirlerine iletir. şitme ve dengemizi sağlayan duyu organımız olan kulak d fl kulak, orta kulak ve iç kulak olmak üzere üç bölümden oluflur. Yukar daki resmi inceleyerek d fl, orta ve iç kulakta bulunan yap lar n neler oldu unu belirleyelim. 8. Etkinlik Gözlemleyelim, nceleyelim Bunlar Yapal m Üçer ya da beşer kişilik gruplar oluşturalım. Yandaki resmi inceleyerek bir ses dalgas n n kulak içinde nas l ilerledi i gözlemleyelim. Afla da nas l iflitti imizi aç klayan cümleler kar fl k olarak verilmifltir. Bu cümlelerdeki eksik bölümleri tamamlayal m. A Oval pencereden gelen titreşimler... geçer. B Ses, salyangozdaki... tarafından algılanır ve işitme sinirleri aracılığı ile beyindeki işitme merkezine iletilir. Nas l flitiriz? 1 C 2 Ses dalgaları, kulak kepçesi ile toplanır ve... ile kulak zarına iletilir. Böylece kulak zarı titreşir. D 3 4 Çekiç, örs ve üzengi kemikleri ses titreşimini... iletir. Resim üzerinde görülen numaralarla kar fl k hâlde verilmifl olan A, B, C, D cümlelerini efllefltirerek iflitmenin nas l gerçekleflti ini bulal m. Sonuca Varal m Ses dalgas iflitme sinirine ulaflt ktan sonra gerçekleflecek olay aç klayal m. Görme ve duyma aras ndaki benzerli i ve farkl l belirtelim. 45

6 s s. şitme Bozuklukları ve Bunların Tedavi Yolları? Bunlar Biliyor muydunuz Kula m z, kulak yolundaki kıllar ile birlikte kulağa giren toz vb. maddelerin kulak zarına ulaşmasını engelleyen bir s v salg lar. Östaki borusu orta kulaktan yutağa aç l r ve orta kulak ile d fl ortam aras ndaki basınç farkını dengeleyerek kulak zarının yırtılmasını engellemiş olur. flitme bozukluklar n n sebebi ne olabilir? Kulak zarı sertleşmesi, orta kulakta kemik kaynaması ve iç kulaktaki zedelenmeler iflitme kayb na neden olan doğuştan gelen bozukluklard r. Bir hastalık ya da yüksek şiddetteki ses, kulağa zarar verip işitme kaybına sebep olabilir. flitme kayb olan insanlar yandaki foto rafta gördü ümüz arkadafl m z gibi iflitme cihaz kullanabilir. Dokunma Organımız Deri Niçin g d kland n z, cisimlerin s cakl n veya so uklu unu, eliniz kesildi inde ac y nas l hissetti inizi hiç düflündünüz mü? Sizce derimizin görevleri nelerdir? Deri, en büyük duyu organımızdır ve vücudumuzun dışını tamamen kaplar. Aşağıdaki şekli inceleyerek derinin bölümlerinin ve bu bölümlerin görevlerinin neler oldu unu belirtelim. Kan damarlar Ter bezi K l kaslar Üst Deri: Derinin alt bölümlerini d fl etkenlerden koruyan tabakadır. Derimizin rengini üst deride bulunan özel hücreler belirler. K l kökü 46 Ya tabakas Duyu Almaçlar : Derimizde dokunmaya, a r ya, bas nca, s cak ve so u a tepki veren milyonlarca duyu almac vard r. Duyu almaçlar çevremimizi alg lamam z sa lar. Alt Deri: En altta bulunan yağ tabakası vücudumuzu çarpmalara karşı korur. Ayr ca vücudumuzun ısı kaybını önler. Alt deride yer alan ter bezleri, terleme ile boşaltıma yardımcı olur. Derimiz vücudumuzun ısısını ayarlar, solunuma ve boşaltıma yardımcı olur ve vücudumuzu dış etkilerden korur.

7 Duyu Organlar m z Vücudumuzda Sistemler Yandaki resmi inceleyerek afla daki sorulara cevap arayal m. Elimizi kesti imizde ac y nas l hissederiz? Ac duyusuna vücudumuzun neresinde cevap oluflur? Ac duyusu d fl nda derimizle hangi tür duyular al r z? Derinin her yerinde aynı miktarda duyu almacı olmad ndan duyular derimizin her bölgesinde ayn oranda alg layamay z. Parmak uçları ve dudaklar gibi bölgelerde algılama daha fazladır. Bunlar Biliyor muydunuz? Suda Çok Kaldığımızda Derimiz Neden Buruşur? Derimizin dış katmanı ölü deri hücrelerinden oluşur. Ölü derinin yapısında canlı deride bulunduğu kadar su bulunmaz. Bu yüzden suyun içinde uzun süre bekleyen cilt suyu emerek şişer. Bu durumda kapladığı alana sığmakta zorlanan fliflen deri buruşur. Özellikle vücudumuzun belirli bölgelerinde daha fazla buruşma olur. Bu bölgeler, parmaklarımızın ve avuçlarımızın iç kısımları ile ayak parmaklarımızın altları ve tabanlarımızdır. Araflt ral m, Haz rlanal m Afla daki sorular n cevab n araflt ral m. Araflt rma sonuçlar m z bir sunumla arkadafllar m zla paylaflal m. 1. Parazitlerin sebep oldu u deri hastal klar nelerdir? 2. Derimizi güneflin zararl fl nlar ndan nas l koruyabiliriz? Deri Hastalıkları ve Bu Hastalıkların Tedavi Yolları Deri hastalıkları, kesici, ezici cisimler ile kimyasal maddelerin verdi i zararlardan oluflabildi i gibi parazitler sebebiyle de ortaya çıkabilmektedir. Bazı mikroorganizmalar da derideki herhangi bir yaranın üzerine yerleflerek deri iltihaplanmalarına yol açabilir. Alerjik deri hastalıkları arasında ise kurdeşen ve egzama sayılabilir s. Bazı deri hastalıklarının teşhisinde dermatoskop adı verilen cihaz kullanılır. Açık tene sahip ve vücudunda çok sayıda ben bulunan kimseler ile daha önce aile üyelerinden biri deri kanserine yakalanmış kişilerin cilt kanseri olma olas l yüksektir. Bu kiflilerin derilerindeki güneş lekeleri ve benler yanda görüldü ü gibi dermatoskop ile incelenir. 47

8 Koku ve Tat Alma Arasında Bir İlişki Olabilir mi? Nezle olduğumuzda kokuları ve yiyeceklerin tad n algılayabiliyor muyuz? Koku alma ve tat alma arasındaki ilişkiyi kavrayabilmek için afla daki etkinliği yapalım. 9. Etkinlik Gözlemleyelim, nceleyelim Tad Nas l? Bunlar Yapal m Üçer ya da beşer kişilik gruplar oluşturalım. Patatesi, soğanı, elmayı ve domatesi eşit büyüklüklerde keselim ve kestiğimiz parçaları ayrı tabaklara koyalım. Grubumuzdan seçtiğimiz bir arkadaşımız, gruptaki diğer arkadaşlarımızın gözlerini bağlasın. Gözleri bağlanan arkadaşlarımızdan yarısı burunlarını kapatsın. Gözleri açık olan arkadaşlarımız, tabaklardaki yiyeceklerden birer parça alsınlar ve gözleri bağlı olan arkadaşlarına bu yiyecekleri tatmaları için yardımcı olsunlar. Ardından yiyecekleri tadan arkadaşlarına tattıklarının hangi yiyecek olduğunu sorsunlar. Bir çizelge hazırlayarak verilen cevapları bu çizelgeye kaydedelim. Çizelgede yiyeceğin tadını doğru algılayan öğrenciler için +, yanlış algılayan ya da algılayamayan öğrenciler için - işareti koyalım. Araç ve Gereçler çiğ patates soğan elma domates meyve bıçağı gözleri bağlamak için kumaş parçası dört adet tabak Sonuca Varal m Arkadaşlarımız yiyeceklerin tatlarını birbirlerinden farklı mı algıladılar? Farklı algıladılarsa bunun sebebi nedir? Yaptığımız etkinlikten, tat alma ile koku alma arasında nasıl bir ilişki olduğu sonucunu çıkarabiliriz? Arkadaşlarımızla tartışalım. Koku ve tat alma organlarımız birbiriyle uyumlu olarak çalışır. Dilimiz bir besinin tadın, burnumuz da kokusunu algılar. Örneğin, nezle olduğumuzda kokuları tam olarak alamadığımız için besinlerin tadını da tam olarak alamayız. Besinlerin tadını tam olarak alabilmek için burnumuzun ve dilimizin birlikte görev yapması gerekir. 48

9 Koklama Organımız Burun Duyu Organlar m z Vücudumuzda Sistemler Etraf m zdaki kokular nas l alg lar z? Burnumuz sadece koku almaya m yarar? Burnun yapısını, bölümlerini aşağıdaki şekil üzerinde inceleyelim. Sinüs Koku almaçlar Burun bofllu u Sar bölge Burun boşluğunun üst tarafında koku almaçların n yoğunlaştığı sarı bölge bulunur. Sinüs Burun, kemik ve kıkırdakla desteklenen bir organımızdır. B u r u n boşluğunun duvarları, burnun nemli kalmasını sağlayan mukus salgısını üreten mukoza tabakasıyla kaplıdır. Gereçler Araç- Burun, soludu umuz havanın temizlenmesini, ısıtılmasını, nemlendirilmesini ve çevremizdeki kokular n algılanmasını sağlar. Bir çiçe in kokusunu nas l alg lar z? Yandaki flekli inceleyerek bu soruyu cevaplayal m. Kokulu cisimlerden buharlaşarak havaya karışan tanecikler, sarı bölgedeki mukus sıvısında çözünerek koku almaçlarını uyarır. Kokunun alg lanmas için bundan sonra gerçekleflen olaylar nelerdir? Aç klayal m. Bunlar Biliyor muydunuz? Bir süre aynı kokuyu alacak olursak bir müddet sonra bu kokuyu hissedemeyiz. Ancak ortama farkl bir koku geldiğinde bu yeni kokuyu fark ederiz s. Bazı Burun Hastalıkları Sinüzit: Sinüslerin iltihaplanmasına sinüzit denir. Doktorun tavsiye edeceği ilaçlarla tedavi edilebilir. Saman Nezlesi: Saman nezlesi bir alerjidir. lkbahar ve yaz aylarında polenler rüzgârlara kapılarak geniş alanlara yayılır. Aldığımız nefesle burnumuza yerleşen polenler şiddetli hapşırıklar eşliğinde burnun suya benzer bir akıntı salgılamasına sebep olur. laçlarla ya da aşı yapılarak tedavi edilebilir. Burun Kanaması: Ergenlik döneminde büyümeye ba l olarak orta yafllarda ise tansiyon yüksekli inden kaynaklanan burun kanamalar görülebilir. Burun kanamalar n durdurmak için yapılacak ilk yardımda hasta oturtulur, başı hafifçe öne doğru eğilir, iki kafl aras na buz konulur, burun kanatlar na bafl ve iflaret parma ile befl - on dakika kadar devaml bask yap l r. Bu sırada da ağızdan nefes almas ve yutkunması söylenir. 49

10 Tatma Organımız Dil Yiyeceklerin baz lar n n tad n severken, baz lar n n tad n ise sevmeyiz. Biberin ac, limonun ekfli, çikolatan n ise tatl oldu unu nas l ay rt etti imizi aç klayabilir misiniz? Dilin yapısını ve hangi bölgelerinin hangi tatlar ald n yandaki şekil üzerinde inceleyerek belirleyelim. Tat Alma Tomurcu u Dilimizin ucunda, yanlarında ve arkasında tatları algılamaya yarayan tat alma tomurcukları bulunur. Dilimizin her bölgesi her tadı alabilir fakat baz bölgelerde farkl tatlar alabilen tat tomurcuklar daha yo undur. Tat tomurcuklar içinde duyu hücreleri bulunur. ac ekfli ekfli tuzlu tuzlu tatl Afla daki fliiri okuyal m ve fliirden yararlanarak nas l tat ald m z kendi cümlelerimizle ifade edelim. Dilimin Görevi Çeşit çeşit tatlar, Dilim bunu nasıl algılar? Tükürükte çözününce yiyecekler, Tat alma tomurcukları görevlerini yapt lar s. Uyarıyı alınca tat alma sinirleri, Taşıdılar beynime aldıkları bilgiyi, Acı, tatlı, tuzlu, ekşi öğrendim Dilimin görevini nasıl gerçekleştirdiğini. Bazı Dil Hastalıkları Tat Körlüğü: nsanların bir kısmı bazı maddelerin tatlarını alamazlar. Kalıtsal olan bu duruma tat körlüğü denir. Dil ltihabı: Çürük dişler, diş eti iltihab, sigara içmek, çok sıcak veya çok soğuk yiyecekleri yemeyi alışkanlık hâline getirmek, dil iltihab n n bafll ca sebebidir. Kendinizi, görme veya işitme engelli birinin yerine koyarak onların duygularını, düşüncelerini anlayıp hissetmeyi hiç denediniz mi? Aşağıdaki etkinlikle kendimizi görme veya iflitme engelli birinin yerine koyarak onları anlamaya çalışacağız Etkinlik Oyun Oynayal m Sofray Kur Bunlar Yapal m Sınıfımızdan görme veya işitme engelli rolünü oynamak isteyen gönüllü iki öğrenci seçelim. Bu arkadaşlarımızdan aşağıdaki görevleri yerine getirmelerini isteyelim. Etkinlik sırasında onlara kesinlikle yardım etmeyelim. Görme Engelli Rolündeki Arkadaşımızın Görevi: Tahtanın önüne koyaca n z sıra üzerinde yığılı biçimde duran malzemeleri kullanarak beş dakika içinde düzgün bir sofra hazırlamak. Araç ve Gereçler çeşitli mutfak malzemeleri (tabak, bardak, kaşık vb.)

11 Duyu Organlar m z Vücudumuzda Sistemler flitme Engelli Rolündeki Arkadaşımızın Görevi: Konuşmadan, yalnızca dudak hareketleriyle verilen talimatlarla (bardakları topla, kaşığı tabağın içine koy vb.) sofrayı beş dakika içinde toplamak. Arkadaşlarımızdan görevlerini ikinci kez yerine getirmelerini isteyelim. Ancak bu defa onlara yardım edelim. Görevler tamamlandıktan sonra görme ve işitme engelli rollerini oynayan arkadaşlarımıza aşağıdaki soruları yöneltelim. - Görevini yerine getirirken neler hissettin? - Gerçekten görme veya işitme engelli olsaydın neler hissederdin? - Arkadaşlarının sana nasıl davranmalarını isterdin? Sonuca Varal m Görme veya işitme engelliler hangi iflleri yaparken zorluk yaşıyorlar? Bu zorlukları aşmalarında onlara nasıl yardımcı olabiliriz? Bir günümüzü görme veya işitme engelli bir insan olarak geçirmek zorunda olduğumuzu düşünelim ve afla daki sorular arkadafllar m zla tart flal m. - Günlük faaliyetlerimizi gerçekleştirirken ne gibi zorluklar yaşardık? - Neleri yapabilir, neleri yapamazdık? - Çevremizdeki insanların bize nasıl davranmasını isterdik? Görme veya işitme engelli olsaydınız işlerinizi yardımsız yapabilmek için evinizde, okulunuzda ve sokaklarda ne gibi düzenlemeler yapılmasını isterdiniz? s. ster görme engelli, ister işitme engelli olsun, çevremizde bulunan engelli kişilere karşı daima anlayışlı olmalıyız. Engelli kişileri yaptıkları işlerde destekleyerek onların kendilerine olan güvenlerinin artmas n sağlamalıyız. Görme ve işitme organlarımızı kullanmadan dış dünyadaki bilgileri nasıl elde edebilir ve edindi imiz bilgileri başkalarına nasıl iletebiliriz? şitme engellilerin dış dünya ile iletişimlerini sağlamak için bir dil gelifltirildi ini biliyor muydunuz? flitme engelliler, çevreleriyle iletiflim kurmak için iflaret dilini kullan rlar. şaret dili, harfleri veya kelimeleri anlatmak için sadece ellerin kullanıldığı bir dildir. Bu dil, işitme ve konuşmanın yerini tam olarak almasa da iflitme engellilerin iletiflim sorununu büyük oranda çözmektedir. flaret dili Braille alfabesi ile yaz lm fl bir yaz C D S Görme engelliler için kullanılan Braille (Breyıl) alfabesinde, kabartma noktalardan oluşan karakterler kullanılmaktadır. Görme engelliler, parmaklarının uçlarını kullanarak bu alfabeyle yazılmış yazıları okuyabilmektedir. Duyu organlarımızın sağlığını korumak amacıyla günlük hayatımızda ne tür önlemler alabiliriz? 51

12 Duyu Organlarımızın Sağlığı Göz sağlığımız için gözlerimizi temiz tutmalı, başkalarına ait havlu ve gözlükleri kullanmamalıyız. Televizyonu uzun süre ve yakından izlememeli, okuma sırasında gözlerimiz ile kitap arasındaki uzaklığın yaklafl k 35 cm olmasına dikkat etmeliyiz. Gözlerimizi aşırı ışıktan korumalıyız. Gözlerimizin görme yeteneğini artırmak için A vitamini içeren besinler yemeliyiz. Kulak sağlığımız için kulaklarımızı temiz tutmalı, sert cisimlerle karıştırmamalı, soğuktan ve dış darbelerden korumalıyız. Yüksek sesli ortamlarda bulunmamalı, patlama sesi gibi şiddetli seslerin olduğu ortamlarda, oluşan basıncın kulak zarımıza zarar vermesini engellemek için ağzımızı açmalıyız. Deri sağlığımız için derimizi ezilme, kesilme ve yanmalardan korumalıy z. Vücudumuzu temiz tutarak derimizin üzerinde mikropların üremesine engel olmalıyız. Bunun için derimizin üstündeki kirleri ve ölü hücreleri, sık sık yıkanarak vücudumuzdan uzaklaştırmalıyız. Güneflte fazla kalmamal y z. Burun sa l m z için burnumuzu kar flt rmamal ve burun k llar m z koparmamal y z. Ne oldu unu bilmedi imiz ya da kokusu keskin olan maddeleri koklamamal ve sigara içmemeliyiz. Dil sağlığımız için ağız temizliğine önem vermeliyiz. Çok sıcak ya da çok soğuk yiyecek ve içeceklerden kaçınmalı, alkol ve sigara kullanmamalı ve dilimize zarar verebilecek bazı kimyasal maddelerden uzak durmalıyız. Kendimizi De erlendirelim 52 Aşağıdaki soruların cevaplar n defterimize yazal m. 1. Afla daki cümlelerde bofl b rak lan yerleri uygun ifadelerle tamamlayal m. Çevremizdeki uyarıları algılamamızda... a görevlidir. Gözün dışında bulunan beyaz renkli..., b gözü dış etkilerden korur. Duyu organları... c,... c,... ç,... d,..., e gibi uyarıları dış ortamdan alır. Dışarıdan gelen uyarıların duyu organlarında izlediği yol, sırasıyla,..., f... g ve beyindeki ilgili merkezdir. 2. Koku alma ve tat alma arasındaki ilişki nas ld r? 3. Duyu organlarında meydana gelen hastalıklar nelerdir? 4. Duyu organlarımızın sağlığını korumak için neler yapmalıyız? 5. Duyu organlarımızdan herhangi birini seçelim. Bu organ görevini yerine getiremezse hayatımız bundan nasıl etkilenir? Aç klayal m.