Bilimsel Bir Proje Çalışması

Transkript

1 Bilimsel Bir Proje Çalışması Projenin Adı: Parazit Yapma Öğrenci: Dilara Erzurumluoğlu Okul: Amasya Bilim ve Sanat Merkezi-2015 Danışman: Hidayet TERECİ Projenin amacı: İlkokul tuvaletlerinde öğrencilerin ellerinin en fazla dokunduğu, musluk başlıkları, kapı kolu ve lavabo kenarlarının pazarit ve kalıntı kirliliğini araştırmak Projenin Gerekçesi: Ülkemizde birçok okul tuvaletinin mikrop saçtığı internet haberlerinde yayınlanmaktadır. İlkokul öğrecileri yeterince tuvalet kullanma bilincine sahip değildir. Bazı tuvaletlerde yeterince temizlik malzemesi bulunmaması, el yıkama bilincinin yeterli olmaması ve el dokunulan bazı yerlerin temizliğinin unutuması veya gerçek hijyenik temizlik yapılmaması yaşları küçük, bağışıklığı az olan öğrencileri hasta edebilmektedir. Giriş: Parazit (Asalak), bir diğer canlının içinde veya üzerinde ona zarar verecek şekilde yaşayan ve besinlerini doğrudan doğruya ondan sağlayan organizma denir. Yunanca para ve sitos kelimelerinin birleşiminden türevlenmiş olup, besinin yanında olan yahut besinini haksız veya usülsüz şekilde sağlayan anlamına gelir (1). Çocuklarda ve çeşitli sebeplerden dolayı bağışıklık yetmezliği olan hastalarda bağırsak parazitlerine karşı olan duyarlılık artarak, kronik ve ağır seyreden infeksiyonlar da meydana gelmektedir (2). Bağırsak parazitleri özelikle gelişme çağındaki çocuklar üzerinde daha fazla olumsuz etkide bulunmakta ve demir eksikliği, zihinsel gelişmede bozukluk, huzursuzluk, çevreye uyumsuzluk, bulantı, kusma ve karın ağrısı gibi genel hastalık semptomlarının görülmesine sebep olmaktadır (2,3,4). Bağırsak parazitlerinden korunmanın temel noktaları parazit kaynağı olabilen insanların tedavisi, dışkılamadan sonra ve yemeklerden önce ellerin yıkanması, tırnakların kesilmesi, insan dışkısının zararsız hale getirilmesi, dışkının toprağa ve suya ulaşması ve yayılmasını önlemektir. Ayrıca içme sularına lağım sularının karışmasını önlemek, içme sularını klorlamak, gerektiğinde içme suyunu kaynattıktan sonra içmek gerekir. Alt yapının iyileştirilmesi, iyi bir kanalizasyon ve su şebekesi sisteminin yapılması, insan dışkısının gübre olarak kullanılmaması sağlanmalıdır (2,5,6). Dünyadaki insanların %10 unun E. histolyticaile infekte olduğu ve yalnızca bu parazit nedeniyle yılda bin insanın kaybedildiği bildirilmiştir. Yeryüzünde yaklaşık 200 milyon kişinin G. intestinalis, bir milyar kişinin A. lumbricoides, 900 bin kişinin çengelli solucan, 750 bin kişinin Trichuris trichiuraile infekte olduğu belirtilmiştir (7,8). Bağırsak parazitleri yaşgruplarına göre incelendiğinde E. vermicularis ve G. intestinalis in çocukluk yaşgrubunda daha fazla bulunduğu görülmektedir ki bu ülkemizde yapılan diğer çalışmalarla uyumlu bulunmuştur (9,10,11). Ayrıca beslenme bozukluğu da olan çocuklarda bu iki parazit, onların gelişimini olumsuz yönde etkilemekte, hastalıklara karşıdirenci kırmakta ve okul başarılarınıbile etkilemektedir (12). Yaptığım kaynak taramalarında, araştırmacılar öğrenci veya insanlarından dışkı örneklerini alarak o dışkılardan parazitler araştırmışlar. Benim çalışmam bu çalışmalardan farklı olarak bazı ilkokul ve ortaokul tuvaletlerinde öğrencilerin en çok ellerinin temas ettiği yerlerden örnek toplama yöntemi ile parazit araştırması yapmak şeklinde oldu. Yeterli temizlik, tuvalet bilinci olmayan okullarımızda öğrenciler birbirlerini parazit bulaştırabilmekte, bir çok farklı rahatsızlıklara yol açılmaktadır. Bir çok okul tuvaletinin fiziki görünüşünü gözlemledim. Ayrıca okuıl yönetim ve hizmetliler ile görüşmeler yaptım.

2 Bu gibi araştırmalardan İl Milli Eğitim yöneticilerini, okul yönetimlerini, öğretmenleri, hizmetlileri ve İl Sağlık Müdürlüğü haberdar edilerek, işbirliğine giderek daha temiz tuvaletlere öğrenci kavuşturmalıdır. Öğrencilerin hasta olması kişinin başta kendisi, ailesi ve okul yaşamında sıkıntıları doğurmaktadır. Ülkemizde sağlık masrafları kat kat artmaktadır. Özellikler tuvalette ellerin en çok temas ettiği muslukların, kapı kollarının ve lavaboların gerçek hijyenik temizlik yapılması konusunda bilinçlenme ve sorumluları harekete geçirmek gerekmektedir. Kullanılan Yöntem I. Bölüm Örnek alınacak okullar belirledim. Okullara A, B, C gibi harfler verilerek kodladım. Danışman öğretmenimle okula giderek idareden araştırma için izin aldık ve bilgi verdik. Okul isminin belirtilmeyeceğini ifade ettik. Okulun en çok kullanılan tuvaletlerine giderek, tuvalet musluk başlığı, lavabo musluk başlığı, tuvalet iç kapı kolu ve lavabo kenarından ikişer örnek aldık. Örnek alma yöntemi: Lam boyu kadar bant kestim. Örnek alınacak yere yapıştırdım. Yavaşça çektim. Lam üzerine hava kalmamasına dikkat ederek bantı yapıştırdım. Kalemle lam üzerine okul ve örnek alınan yerin kodunu yazdım. 6 okul ve her yer için iki örnek olmak üzere 48 örnek aldım. Yer kodları TMB: Tuvalet musluk başlığı LMB: Lavabo musluk başlığı L: Lavabo kenarı K: Kapı kolu Lam üzerindeki örneği mikroskoba yerleştirdim. Mikroskobun 4X objektifini kullanarak dikey aşağı-yukarı tarama ve yatay ilerleme ile ışıklı ortamda inceledim. Mikroskobun ince ayarı ile görüntüyü netleştirdim. Taramada bulduğum parazit görüntülerini sırayla 10X ve 40X ile ayrıntılı inceledim. Parazit yumurtalarında düzgün hücre duvarının olmasına dikkat ettim. Ergin parazitlerin ise ağız bölgesinin olması, ön bölge kalın, kuyruk bölgesinin ince olmasına dikkat ettim. Parazit yumurtalarında tür tayini: İnternetten insanlarda en fazla bulunabilecek 16 parazit türün gerçek resimlerini bir tablo haline getirerek renkli çıktısını aldım. Parazit yumurtasının bulunduğu lam üzerine damlalıkla bir damla sedir yağı damlatım. 100X lik objektif ile sedir yağını temas ettirdim. İnce ayar yaparak görüntüyü netleştirdim. Görüntü ile parazit tablosundaki yumurta şekillerini karşılaştırarak türünü belirledim. Türünü belirlemeyediğimi X olarak kabul ettim. Tüm örnekleri aynı yöntemle inceledim. Bulduğum bir çok görüntüyü 16 megapiksel fotoğraf makinesi ile çektim. Alkol ile 100X lik objektifi temizledim. II. Bölüm Okul hizmetli ve yöneticileri ile okul tuvaletletler konusunda görüşmeler yaptım. Bu görüşmelerde; a) Günlük tuvalet temizliği yapılıyor mu? b) Tuvaletin hangi bölümleri en iyi temizleniyor? c) Hangi bir temizlik maddeleri kullanılıyor? d) Tuvalerde sürekli sıvı sabun bulunuyor mu? sorularını yönelttim ve görüşlerini aldım. Cevapları tablo haline getirdim.

3 Parazit Türleri Proje Bütçesi: 26 TL (Cam bant, lam, asetat kalem, sedir yağı, eldiven) Proje Çalışmasının Takvimi 13 Ekim - 24 Ekim 2014: Kaynak tarama yapılması 27 Ekim - 14 Kasım 2014: Problem belirlenmesi ve kaynak taraması yapılması 17 Kasım - 21 Kasım 2014: Yöntemin tespit edilmesi 24 Kasım - 29 Kasım 2014: Gerekli malzemelerin temin edilmesi 1 Aralık - 5 Kasım 2014: Örnek alınacak okuların tespiti ve yönetimden izin alınması 8 Kasım - 19 Aralık 2014: Örnek alınarak çalışmaların yapılması, sonuçların kayıt edilmesi 22 Aralık - 7 Ocak 2014: Sonuçların değerlendirilmesi, çalışma raporunun yazılması Sonuçlar, Sonuçların Değerlendirilmesi: Alınan örneklerden elde edilen verileri tablolar haline getirdim. Bu tablolarda TMB: Tuvalet Musluk Başlığı, LMB: Lavabo Musluk Başlığı, L: lavabo, K: Kapı Kolu, X bilinmeyen parazit türünü fade etmektedir. Okullardan alınan örnekleri mikroskopla incelediğimde bulduğum parazit yumurta türlerini ve kalıntı sayılarını aşağıdaki gibidir. Tablo 1. A okulundaki örneklerin parazit çeşitleri ve katıntı sayıları Entamoeba histolytica Entamoeba coli Blastocystis hominis Ascaris lumbricoides X Kalıntı sayısı

4 Tablo 2. B okulundaki örneklerin parazit çeşitleri ve katıntı sayıları Entamoeba histolytica Entamoeba coli Blastocystis hominis Ascaris lumbricoides X Kalıntı sayısı Tablo 3. C okulundaki örneklerin parazit çeşitleri ve katıntı sayıları Entamoeba histolytica Entamoeba coli Blastocystis hominis Trichuris trichura Kalıntı sayısı Tablo 4. D okulundaki örneklerin parazit çeşitleri ve katıntı sayıları Entamoeba coli Blastocystis hominis Trichuris trichura Ascaris lumbricoides Cryptosporidium parvum Kalıntı sayısı Tablo 5. E okulundaki örneklerin parazit çeşitleri ve katıntı sayıları Entamoeba histolytica Entamoeba coli Blastocystis hominis Trichuris trichura Ascaris lumbricoides Cryptosporidium parvum Chilomastix mesnili Kalıntı sayısı Tablo 6. F okulundaki örneklerin parazit çeşitleri ve katıntı sayıları Entamoeba histolytica Entamoeba coli Blastocystis hominis Trichuris trichura Ascaris lumbricoides Blastocystis hominis Kalıntı sayısı

5 Tablo 7. G okulundaki örneklerin parazit çeşitleri ve katıntı sayıları Blastocystis hominis Trichuris trichura Cryptosporidium parvum Enterobius vermicularis Kalıntı sayısı Tüm okullarda kirlilik olduğunu gördüm. Okulların kirliğinin aynı olmadığı ortaya çıktı. Bazı okullarda parazit kirliğinin yanında aşırı kalıntı kirliliği olduğunu gördüm. Örnek alınan yerlerde kalıntı kirliliği sıralaması, lavabo, kapı kolu, tuvalet musluğu başlığı, lavabo musluğu başlığı şeklinde oldu. Parazit kirliliğinin ise birbirine yakın olduğu görüldü. Kirliliği en fazla olan okul A, en az olan ise F çıktı. Okul çalışanları ve yöneticilerle yapılan görüşmelerde tüm tuvaletlerin hafta içi her gün temizlendiği ifade edildi. Sadece A okulunun tuvaleti okul dışında olduğu için hem görüntü olarak hem veriler bakımından günlük temizlik yapılmadığı, özen gösterilmediği anlaşıldı. Tüm okullarda deterjan gibi temizlik araçları kullanıldığı ifade edildi. Lavaboların temizlendiği, kapı kolları, musluk başlarının ise ihmal edildiği anlaşıldı. Sadece C okulunda lavabo musluk başlarında solüsyon kullanıldığı hizmetli tarafından ifade edildi. F okulundaki örnek aldığımız tuvalette sıvı sabun olmadığı görüldü ve kutuların öğrenciler tarafından kırıldığı söylendi. F okulunda önceden temizlikte kimyasal madde kullanıldığı kokudan rahatsız olunduğu için vazgeçildiği ifade edildi. A okulunun kenar mahalle ve sosyal durumu düşük öğrenciler olması ve en fazla kirli olması dikkat çekti. Aile, öğretmenler tarafından bu konu üzerinde yeterince düşülmediği anlaşılmaktadır. Tüm sonuçlar incelendiğinde, öğrencilerin el temizliği, tuvaleti doğru kullanma konusunda yeterince bilinçli olmadığı görüldü. Okul yönetimi ve hizmetliler tuvalette el değen yerlerin temizliğinden habersiz, hastalık yayılmasına karşı yeterli önlemler

6 almadığı görüldü. El değen yerlerdeki gayta parçaları parazit hastalıkları yanında tifo, dizanteri gibi bir çok farklı rahatsızlıklara sebep olabilir. Bu yerler kokusu güzel kimyasal sıvılarla en az günde bir kez temizlenmelidir. Bence öğrencilerin yaşları küçük olması kirliliğin çok olmasında sebeptir. Okulları bu kirlilikten kurtarmak için acil faliyete geçmek gerekir. Valilik, İl Milli Eğitim Müdürlüğü, okul yöneticileri, İl Sağlık Müdürlüğü ve üniversitedeki biyoloji, sağlık bölümleri ile işbirliğine gidilmelidir. Okullar için afiş ve öğrenciler için el boşürü hazırlayacağım. Projem, afiş ve broşürü İl Milli Eğitim Müdürü ile paylaşarak tüm okullara dağıltılmasını isteyeceğim. Aile, sınıf öğretmenleri, okul hizmetlileri ve yöneticilerine ayrı ayrı konferans düzenlenmesini isteyeceğim. Konferansta projemde sunulabilir. Ayrıca okul tuvalet denetimlerinin artırılması ve temizliği yetersiz okullar uyarılmalıdır. Böylece tuvalet kirliliği yüzünden öğrencilerin hasta olması engellenmiş olunur. Kaynaklar (1) Göçmen, B., Genel Parazitoloji Ders Kitabı Ders Kitabı, Ege Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Zooloji Anabilim Dalı, İzmir. (2) Unat EK, Yücel A, AltaşK, Samastı M (1995). Unat ın Tıp Parazitolojisi, İstanbul Üniv Cerrahpaşa Tıp Fak Vakfı Yay, Yayın No: 15, İstanbul. (3) Aksın N, İlhan F, Aksın NE (2001). ElazığMerkez ve Köylerindeki İlköğretim Okullarındaki Öğrencilerde Barsak Parazitlerinin Yayılma Sıklığı, T Parazitol Derg, 25, 3, (4) Yıldız Zeyrek F, Zeyrek CD, Özbilge H, Uzala Mızraklı A (2003). Şanlıurfa da İlköğretim Çocuklarında Bağırsak Parazitlerinin Dağılımını Etkileyen Faktörler ve Büyümeye Etkisi,T Parazitol Derg, 27, 3, (5) Saygı G (1998). Temel Tıbbi Parazitoloji, Esnaf Ofset Matbaacılık, 1.Baskı, Sivas. (6) Merdivenci A (1981). Medikal Protozooloji Ders Kitabı, İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Yayınları, Yayın No: 80, Temel Matbaası, 1.Baskı, İstanbul. (7) Baykan M, Aldemir OS, Baysal B, Gökçen A, Konya Selçuk Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesinde yıllarıarasında parazit olgularının incelenmesi. T Parazitol Derg, 24(1): (8) SaygıG, Temel Tıbbi Parazitoloji. Sivas:Esnaf Ofset Matbaacılık. P (9) Direkel Ş, Özerol İH, Bayraktar MR, Malatya merkezinde bağırsak parazitlerinin dağılımı. T Parazitol Derg, 26 (1): (10) Duran G, Mete Ö, Bölgemizde görülen bağırsak parazitlerinin epidemiyolojik olarak değerlendirilmesi. T Parazitol Derg, 17: (11) Yıldız, Z., F., Özbilge H., Zeyrek D,, Taşcı, S., Harran Üniversitesi Tıp Fakültesi Mikrobiyoloji Laboratuarına başvuran hastalarda bağırsak parazitlerinin dağılımı. T Parazitol Derg, 26(3): (12) Tunç B, Aydemir M, Yorgancıgil B, Demirci M, Isparta bölgesindeki ilkokul öğrencileri arasında barsak parazitleri araştırması. Süleyman Demirel Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 2(3):41-46.