İMKB VADELİ İŞLEM VE OPSİYON PİYASASI. Aralık 2012

Transkript

1 İMKB VADELİ İŞLEM VE OPSİYON PİYASASI Aralık 2012

2 Piyasa Genel Özellikleri Takas Merkezi ile bağlantılı emir öncesi ve işlem sonrası risk yönetimi (pre-order and post trade margining) Portföy bazında teminatlandırma (SPAN) Hesapların İşlem ve Saklama Hesabı olarak ayrıştırılabilmesi (İlk etapta kurumsal yatırımcı için) İşleme Açılacak Sözleşmeler, Uzlaşma Şekli ve Takas Süresi Hisse senedi vadeli işlem sözleşmeleri (Fiziki Teslimat, T+3) Hisse senedi opsiyon sözleşmeleri (Amerikan Tipi, Fiziki Teslimat, T+3)

3 Dayanak Varlıklar AKBNKE GARANE ISCTRE YKBNKE VAKBNE EREGLE THYAOE TCELLE SAHOLE TUPRSE

4 Vadeli İşlem Sözleşmeleri Sözleşme Kodları Örnek: F_DOHOL1112S0 F DOHOL 1112 S0 Vadeli (Futures) Dayanak varlık kodu Vade tarihi (AAYY-Kasım 2012) S: Standart N: Standart olmayan (özsermaye hali sonucu oluşan) Opsiyon Sözleşmeleri Ö r n e k : O _ Y K B N K A P 1, 8 0 S 0 O Y K B N K A P 1, 8 0 S 0 O p s i y o n D a y a n a k v a r lı k k o d u A : A m e r i k a n - o p s i y o n v a d e s i n d e v e y a v a d e s i n d e n ö n c e k u l l a n ı l a b i l i r. S ö z l e ş m e v a d e t a r i h i ( A A Y Y - E k i m ) C : A lı m ( c a l l ) o p s i y o n u P : S a t ı m ( p u t ) o p s i y o n u K u l l a n ı m f i y a t ı, v i r g ü l d e n s o n r a 2 h a n e S : S t a n d a r t N : S t a n d a r t o l m a y a n ( ö z s e r m a y e h a l i s o n u c u o l u ş a n ) E : A v r u p a - o p s i y o n y a l n ı z c a v a d e s i n d e k u l l a n ı l a b i l i r.

5 Sözleşme Unsurları Unsur Standart sözleşme büyüklüğü Minimum fiyat adımı Fiyat değişim limitleri Vade ayları Son işlem günü Vade sonu Takas süresi İşleme açılacak opsiyon sözleşmeleri Uzlaşma şekli Opsiyon kullanım tipi Açıklama 100 adet dayanak varlık. (Standart sözleşmeler için) 0.01 TL ve minimum fiyat adımı değeri 1 TL. (Standart sözleşmeler için) Vadeli işlem sözleşmeleri için önceki gün uzlaşma fiyatının %20 si, Opsiyon sözleşmelerinde fiyat değişim limiti yoktur. Vade döngü ayları Mart, Haziran, Eylül ve Aralık tır. Piyasada aynı anda, içinde bulunulan ay ve takip eden ay ile takip eden döngü ayına ilişkin sözleşmeler işlem açılır. (Örn. Ocak, Şubat, Mart) Her vade ayının son iş günü Her vade ayının son iş günü Fiziki teslimat işlemlerinde T+3, diğer işlemlerde T+1. Prim borçları ve zararlar hesaplardan T günü tahsil edilir, pirm alacakları ve karlar hesaba T+1 günü aktarılır. Pay opsiyonları için her vadede; alım ve satım opsiyonlarının her biri için 1 karda, 1 başabaşta ve 1 zararda olmak üzere 3 sözleşme aktif olacaktır. Daha sonra spot fiyattaki değişime göre ilave sözleşmeler işleme açılabilecektir. Fiziki teslimat Amerikan tipi

6 Uzlaşma Fiyatları Günlük Uzlaşma Fiyatı Vadeli İşlem Sözleşmeleri Opsiyon Sözleşmeleri a) Seans sona ermeden önceki son 10 dakika içerisinde gerçekleşen tüm işlemlerin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı b) Eğer son 10 dakika içerisinde 10 dan az işlem yapıldıysa, seans içerisinde geriye dönük olarak bulunan son 10 işlemin ağırlıklı fiyatlarının ortalaması c) Seans içerisinde 10 dan az işlem yapıldıysa, seans içerisinde gerçekleşen tüm işlemlerin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı d) Seans içerisinde hiç işlem yapılmamışsa, takasbank tarafından hesaplanan teorik fiyatlar Vade Sonu Uzlaşma Fiyatı Dayanak varlık olarak kabul edilen her payın son işlem gününde spot piyasada ikinci senas sonundaki kapanış seansında oluşan kapanış fiyatı (Opsiyonun kullanım fiyatı)

7 Opsiyon Kullanım Fiyat Adımı Opsiyon Sözleşmesi Kullanım Fiyatı Aralığı (TL) Kullanım Fiyatı Adımı (TL) , , ve üzeri Örn.: 5 ile 10 arasında kalan Kullanım fiyatları için gibi kademeler olacaktır.

8 İşlem Teminatı Çeşitleri Bulunması gereken teminatın en az %30 u nakit teminat olmak üzere, işlem teminatı olarak nakit dışı teminat da yatırılabilir. N/ND Teminat Çeşidi Min. Maks. Değerleme Katsayısı Nakit TL Nakit Dışı Döviz Nakit Dışı Hazine Bonosu Nakit Dışı Devlet Tahvili Nakit Dışı Hisse Senedi (İMKB-30) Teminat hesaplarında bulunan TL cinsinden teminatlar Takasbank tarafından nemalandırılır.

9 Emir Çeşitleri Emir Yöntemleri: Limit (LMT) Piyasa (PYS) Kapanış Fiyatından (KAP) Emir Türleri Kalanı Pasife Yaz (KPY) Gerçekleşmezse İptal et (GIE) Kalanı İptal Et (KIE) Şarta Bağlı (SAR) Emir Süreleri Seans Emri (SNS) Günlük Emir (GUN) İptale Kadar Geçerli Emir (IKG) Tarihli Emir (TAR)

10 Strateji Emirleri Hepsi veya Hiçbiri Emri : En az 2 en fazla 6 adet emir içeren, farklı sözleşmeler için verilebilen ve tamamı aynı anda karşılanabildiğinde gerçekleşen emirlerdir. Biri Diğerini İptal Eder: 2 adet basit emirden oluşan, biri gerçekleştiğinde diğeri otomatik olarak iptal edilen emirlerdir. Biri Diğerini Aktive Eder: Biri öncelikli olmak üzere 2 adet emirden oluşan, öncelikli olanın gerçekleşmesi halinde diğerinin aktif hale geldiği emir tipidir.

11 İşlem Hacmi ve Prim Hacmi Vadeli işlem sözleşmelerinde emirler, bir adet dayanak varlığın fiyatı üzerinden verilir. Örneğin F_AKBNK0313SO sözleşmesinde 8.20 fiyattan 20 adetlik emir girildiğinde* İşlem hacmi = Emir Fiyatı x Miktar x Sözleşme Büyüklüğü = 8.20 x 20 x 100 =16,400 TL Opsiyon sözleşmelerinde emirler bir adet dayanak varlığın prim fiyatı üzerinden verilir. Örneğin O_AKBNKA0313C8.00SO sözleşmesinde 0.55 prim fiyatından 20 adetlik alım emri girildiğinde* Prim hacmi = Emir fiyatı x Miktar x Sözleşme Büyüklüğü = 0.55 x 20 x 100 = 1,100 TL (prim tutarı) İşlem hacmi = Kullanım fiyatı x Miktar x Sözleşme Büyüklüğü = 8.00 x 20 x 100 = 16,000 TL (*Bu işlemler için gerekli teminat tutarı SPAN ile portföy bazlı teminatlandırmaya göre hesaplanır.)

12 Min. ve Max. Emir Büyüklükleri Pazar Dayanak Varlık AOF<10 TL Dayanak Varlık AOF>=10 TL Ana Pazar Min. Emir Miktarı 1 1 Ana Pazar Max. Emir Miktarı 5,000 2,500 Özel Emir Paz. Min. Emir Mik. 10,000 5,000 Özel Emir Paz. Max. Emir Mik. 50,000 25,000

13 Emir Düzeltme ve İptal İptal: Borsada açık olarak bekleyen emirler ya da kısmi olarak gerçekleşmiş olan emirlerin gerçekleşmemiş kısmı iptal edilebilir. Riskli duruma gelen hesaplara ait açık emirler, risk azaltıcı olup olmadığına bakılmaksızın Borsa tarafından iptal edilir. Düzeltme: Alan Değiştirilebilir Zaman Önceliği Korunur Fiyat Her iki yönde de değiştirilebilir Hayır En İyi Fiyat Piyasa/şarta bağlı emirler, en iyi fiyatlı olarak Evet değiştirilebilir. Miktar Sadece azaltılabilir. Evet Emir Yöntemleri (LMT/PYS/KAP) Sadece limit emirler piyasa (veya piyasa en iyi Hayır fiyat) emrine değiştirilebilir. Emir Türleri Hayır - (KPY/GIE/KIE/SAR) Aktivasyon Fiyatı Evet Aynı aktivasyon fiyatıda bekleyen diğer emirler arasında son sıraya yerleştirilir. Süre Evet Evet Tarih Evet Evet İstisnalar: -İKG veya TAR emirler, seanstan önce işlem yapılmayan dönemde de değiştirilebilir. Ancak bu dönemde fiyat değişiklikleri sadece daha kötü fiyata doğru yapılabilir. -Hepsi veya Hiçbiri strateji grubundaki emirler değiştirilemez, ancak iptal edilebilir. -Tarihli emirler tarihinin son gününde fiyat /miktar düzeltmesi yapılamaz, sadece emir iptal edilebilir.

14 İş Akışı ve Seans Saatleri Zaman Pazar İş Tanımı 08:30 Opsiyon Ana Pazarı Sisteme bağlantı (işlem yapılmayan dön.) 08:30 Vadeli İşlem Ana Pazarı Sisteme bağlantı (işlem yapılmayan dön.) 09:30 Opsiyon Ana Pazarı Normal Seans Başlangıcı 09:30 Vadeli İşlem Ana Pazarı Normal Seans Başlangıcı 17:40 Opsiyon Ana Pazarı Normal Seans Bitişi 17:40 Vadeli İşlem Ana Pazarı Normal Seans Bitişi 18:10 Opsiyon Ana Pazarı Uzlaşma Fiyatlarının İlanı 18:10 Vadeli İşlem Ana Pazarı Uzlaşma Fiyatlarının İlanı 18:15+ Opsiyon Ana Pazarı Günsonu

15 Teminatlandırma Yöntemi Piyasada gerçekleştirilen işlemler için portföy bazında teminatlandırma yöntemi uygulanır. Takasbank portföy bazında teminatlandırma işlemlerinde SPAN algoritması kullanır. SPAN algoritmasında, değişik fiyat ve volatilite değişim seviyelerine dayalı olarak oluşturulan senaryolar arasından maksimum risk gözönünde bulundurularak teminat tutarı portföy bazında hesaplanmaktadır.

16 Risk Yönetimi İşlem sonrası risk yönetimi, Takasbank tarafından portföy bazlı risk yönetimini esas alan Standard Portfolio Analysis of Risk-SPAN sistemi kullanılarak yapılır. Bir saklama hesabının riskli duruma gelmesi halinde, Takasbank tan İMKB ye gerçek zamanlı gönderilen bilgi çerçevesinde, ilgili işlem hesapları alım satım sisteminde riskli hale getirilecek ve bu hesaplara ait pasif emirler iptal edilecektir.

17 Hesap Risk Durumu

18 Kar/Zarar Hesaplamaları Hesap güncelleme işlemleri sadece vadeli işlem sözleşmeleri için yapılır. Primi işlem yapıldığında ödenen opsiyonlar için hesap güncellemesi yapılmamaktadır. İlgili opsiyon için ilan edilen uzlaşma fiyatının gün sonu hesaplamalarına bir etkisi yoktur, gün sonunda bir kar zarar hesaplaması yapılmamaktadır. Kar zarar hesaplamalarına esas teşkil eden fiyat, her bir vadeli işlem sözleşmesi bazında hesaplanan uzlaşma fiyatıdır. Opsiyon işlemlerinde ise, işlem gerçekleştiği anda ödenen veya alınan prim tutarı hesabın toplam kar zarara etki eder. Prim borçları ve zararlar hesaplardan T günü tahsil edilir, pirm alacakları ve karlar hesaba T+1 günü aktarılır. Toplam kar/zarar: Vadeli işlem kontratı güncellenmiş kar zararı+opsiyon primi

19 Teminat Tamamlama Çağrısı Gün sonunda kullanılacak SPAN parametre dosyasına göre teminat tutarı sürdürme teminatının altına düşen veya nakit teminat açığı bulunan hesaplar için teminat tamamlama çağrısı yapılır. Sürdürme teminatı seviyesi, bulunması gereken teminat değerinin %75 i olarak belirlenmiştir.

20 Opsiyon Kullanım Talimatı Uzun opsiyon posizyonları (Long Call, Long Put) için kullanım talimatı zorunludur. Vadesinde veya vadesinden önce opsiyonların kullanımı için kullanım talimatı girişi zorunludur ve talimatı girilen opsiyon, kar/zarar durumuna bakılmaksızın gerçekleştirilir. Vadesinden önce kullanım için Erken Kullanım Talebi girilir. Hesaptaki açık pozisyon durumuna göre kullanım talimatları kısmi olarak gerçekleşebilir. Kullanıma taraf olacak kısa pozisyon sahipleri hesap bazında Takasbank tarafından Rassal Seçim Yöntemi kullanılarak belirlenir.

21 Opsiyonlar Fiziki Teslimat (Vade Sonunda veya Vadeden Önce ) Opsiyonların vadesinde veya vadesinden önce kullanımı için mutlaka kullanım talimatı girilmesi gerekir. Vade sonunda kullanım talimatına konu olmayan opsiyon pozisyonları karda veya zararda olmasına bakılmaksızın herhangi bir işleme tabi olmadan sıfırlanır. Fiziki teslimata konu işlemler için Takasbank tarafından her iki taraftan da fiziki teslimat teminatı istenebilir. Call Opsiyon: Long Call: (nakit takas yükümlülüğü) Call opsiyon alan taraf hakkını kullandığı taktirde, takas günü hesabında opsiyon satıcısına ödenmek üzere opisyonun kullanım fiyatı*sözleşme büyüklüğü*opsiyon adedi karşılığında TL bulundurmakla yükümlüdür. (Örn. 8 TL kullanım fiyatlı iki adet opsiyon: 8*100*2: 1,600 TL) Short Call: (kıymet takas yükümlülüğü) Bunun karşısında Call opsiyon satan kişi (Takasbank tarafından rassal olarak seçilecektir) opsiyon alıcısına teslim edilmek üzere, takas günü hesabında opsiyon adedine karşılık gelen hisse senedi adedini bulundurmakla yükümlüdür. (Örn. 2 call opsiyon: 2*100 = 200 adet hisse senedi) Put Opsiyon: Long Put: (kıymet takas yükümlülüğü) Put opsiyon alan taraf hakkını kullanırsa, takas günü hesabında opsiyon satıcısına teslim edilmek üzere opsiyon adedine karşılık gelen hisse senedi adedini bulundurmakla yükümlüdür. (Örn. 2 put opsiyon: 2*100=200 adet hisse senedi) Short Put: (nakit takas yükümlülüğü) Put opsiyon satan taraf (Takasbank tarafından rassal seçilecektir) takas günü hesabında opsiyon alıcısına ödenmek üzere opsiyonun kullanım fiyatı*sözleşme büyüklüğü*opsiyon adedi kadar TL bulundurmakla yükümlüdür. (Örn. 7 TL kullanım fiyatlı iki adet opsiyon: 7*100*2: 1,400 TL)

22 Vadeli İşlem Kontratları Fiziki Teslimat (Sadece Vade Sonunda) Vadeli İşlem Sözleşmelerinde vade sonunda açık kalan tüm pozisyonlar doğrudan fiziki teslimata tabi olur. Fiziki teslimata konu işlemler için Takasbank tarafından her iki taraftan da fiziki teslimat teminatı istenebilir. Uzun pozisyon: (nakit takas yükümlülüğü) Vadeli işlem kontratı alan taraf, takas günü hesabında satıcıya ödenmek üzere uzlaşma fiyatı*sözleşme büyüklüğü*vadeli işlem sözleşme adedi karşılığında TL bulundurmakla yükümlüdür. (Örn. İki adet vadeli işlem sözleşmesi, vadesonu uzlaşma fiyatı 7 TL: 7*100*2: 1,400 TL) Kısa pozisyon: (kıymet takas yükümlülüğü) Vadeli işlem kontratı satan taraf, takas günü hesabında alıcıya teslim edilmek üzere vadeli işlem kontratına karşılık gelen hisse senedi adedini bulundurmakla yükümlüdür. (Örn: 2 adet vadeli işlem sözleşmesi: 2*100=200 adet hisse senedi)

23 Pozisyon Limitleri 1) Sicil bazında pozisyon limiti: Aynı dayanak varlığa bağlı tüm sözleşmeler için alınabilecek aynı yönlü pozisyonların (Uzun Alım Opsiyonu+Kısa Satım Opsiyonu+Uzun Vadeli İşlem Pozisyonu veya Kısa Alım Opsiyonu+Uzun Satım Opsiyonu+Kısa Vadeli İşlem Pozisyonu) karşılık gelebileceği azami dayanak varlık sayısıdır. Bu, her dayanak varlık için MKK tarafından açıklanan fiili dolaşımdaki pay miktarının %5 idir. 2) Piyasa bazında pozisyon limiti: Aynı dayanak varlığa bağlı tüm sözleşmeler için piyasadaki açık pozisyon toplamının karşılık gelebileceği azami dayanak varlık sayısıdır. Bu, her dayanak varlık için MKK tarafından açıklanan fiili dolaşımdaki pay miktarının %100 üdür.

24 Özsermaye Halleri - I Payın fiyat ve/veya miktarını etkileyebilecek sermaye artırımları, temettü, birleşme, devralma vb. durumlar Özsermaye Halleri dir. Özsermaye hallerinin gerçekleşmesiyle birlikte, öncelikle dayanak varlığın fiyatı düzeltme katsayısı kullanılarak değiştirilir. Düzeltme Katsayısı (DK) Dayanak Varlığın Yeni AOF / Dayanak Varlığın Önceki Seans AOF Yeni Sözleşme Büyüklüğü = Eski Sözleşme Büyüklüğü / DK Yeni Kulanım Fiyatı = Eski Kullanım Fiyatı x DK Yeni Uzlaşma Fiyatı=Eski Uzlaşma Fiyatı x DK Açık pozisyon bulunan Aktif veya Durdurulmuş bütün sözleşmeler için N kodlu standart olmayan sözleşmeler oluşturulur. Bu sözleşmelerde; sözleşme büyüklüğü, kullanım fiyatları ve önceki günkü fiyatlar dışında kalan herşey standart sözleşmelerle aynı olacaktır. Dönüşen standart sözleşmelerdeki açık pozisyonlar yeni oluşturulan ilgili standart olmayan sözleşmelere transfer edilecektir. Açık pozisyon taşımayan standart sözleşmeler ise sonlandırılacak ve bu sözleşmelerdeki açık emirler iptal edilecektir.

25 Özsermaye Halleri - II N kodlu (standart olmayan) sözleşmelerde yeni kullanım fiyatlı oluşturulmayacaktır. sözleşmeler N kodlu sözleşmelerde vadesi gelen sözleşmeler yerine yeni vadeler açılmayacaktır. N kodlu sözleşmelerde gün sonunda açık pozisyon ve emir bulunmuyorsa, sözleşmeler işleme kapatılacaktır. N kodlu sözleşmelerin yanında standart sözleşme büyüklüğüne sahip yeni S kodlu sözleşmeler işleme açılacaktır.

26 Özsermaye Halleri - Örnek Özsermaye Hali Öncesi: Sözleşme Kodu Uzlaşma Fiyatı Spot Fiyat Sözleşme Çarpanı Pozisyon Sayısı EREGL A 0311 C 6.75 S0 1,50 6, EREGL A 0311 P 6.75 S0 1,50 6, Özsermaye Hali Sonrası: Sözleşme Kodu Uzlaşma Fiyatı Düzeltilmiş Fiyat Sözleşme Çarpanı Pozisyon Sayısı Standart Olmayan HSOS EREGL A 0311 C 3.78 N1 0,84 3,78 178, EREGL A 0311 P 3.78 N1 0,84 3,78 178, Yeni Standart HSOS EREGL A 0311 C 3.75 S EREGL A 0311 P 3.75 S Uzlaşma Fiyatı ve Çarpan Değerlerinin Hesaplanması: Özsermaye Hali Öncesi Spot Fiyat: 6,70 Özsermaye Hali Sonrası Spot Fiyat : 3,75 Düzeltme Katsayısı: 3,75/6,70 0, Standart Olmayan Sözleşme Kullanım Fiyatı: 6,75*0, , ,78 Yeni Çarpan: 100/0, , ,66667 Yeni Uzlaşma Fiyatı: 1,5*0, ,