zeytinist

Transkript

1 1

2 T.C. BALIKESİR ÜNİVERSİTESİ EDREMİT MESLEK YÜKSEKOKULU Zeytincilik ve Zeytin İşleme Teknolojisi Programı Öğr. Gör. Mücahit KIVRAK kivrak@gmail.com 2

3 3

4 4 ZEYTİN AĞAÇLARI BUDANIRKEN NELERE DİKKAT EDİLMELİDİR?

5 5 Zeytin ağaçlarında mümkün mertebe yara yüzeylerini az açmaya özen gösterilmeli ve dal tamamen çıkarılırken ağırlığı düşürülüp dala birleşme yerinden hafif meyilli bir şekilde kesim işlemi yapılmalıdır. Eğer çok meyilli bir şekilde kesim yapılırsa yara yüzeyleri genişlemiş ve aynı zamanda bırakılan dalın direnci azalmış olur.

6 6 Budama yapıldıktan sonra budama artıkları; Budama artıklarında hastalık kalıntıları yoksa direk toprağa gömme işlemi yapılarak gübreleme işlemi sağlanmış olur. İkinci olarak da hastalıklı budama artıklarında ise dezenfekte işlemi yapıldıktan sonra toprağa gömülerek gübreleme işlemi sağlanır.

7 7 Kesim yüzeylerine; 3 kısım bitkisel katran+1 kısım göztaşı karışımı sürülmesine dikkat edilmelidir. Sürülmediği takdirde açılan yara yüzeylerinin zamanla çürüyerek ve daha sonra içine boşalmalar ile ağaçta fizyolojik dengenin bozulmasına sebep olur. Günümüzde ise ana dallarda yapılan kesimlerde ağacın kurumaması için su bazlı boya veya aşı macunu sürülerek yara kısmı kapatılır. Ağacın zarar görmesi önlenir.

8 8 Ağaç parçalama videosu eklenecek

9 9 Mekanik budama

10 10 Mechanical pruning Results Four different regimes of topping and hedging with the high-vigor Barnea cv. Yield ranged from 1.3 to 4.6 kg/tree for the different treatments (differences not significant). Low yields seem to be the result of heavy pruning, which reduced the proportion of fruit-bearing shoots.

11 11

12 12 Makinalı Budama

13 13 Makinalı budama

14 14 Makine ile budanmış fidan

15 15 Makineli budama

16 16 Makineli budamadan sonra

17 17 çitleme

18 18

19 19

20 20

21 21

22 22 BUDAMA ARALIĞI

23 23 Akdeniz zeytinliklerinin çoğunda budama iki yılda bir yapılır. Periyodisiteyi hafifletmek amacıyla budamayı bol ürün yılından sonra yapmamak gerekir. Muhtemelen bol ürün yılından sonra zayıf bir çiçek oluşumu söz konusudur. Ürün elde etmek için bu çiçeklerin tümü gereklidir. Ancak bakım şartlarının iyi olduğu bahçelerde her yıl hafif budamalar yapılarak ağacın gelişimi kontrol altına alınabilir.

24 24 Aralama budamasının, zeytin ağaçlarının bol miktarda çiçek oluşturacakları için az ürün yılından sonra yani çok ürün yılının başında yapılması yararlıdır.

25 25 Budamanın esası dolu ürün yılından önceki kış döneminde meyve dallarının bir kısmının çıkarılması suretiyle ürün fazlalığını gidermek ve aşarı yüklü ürün yılında hafifletmektir.

26 26 Verimli topraklar üzerinde bulunan, yeterli yağış alan, iyi şekil verilmiş genç ağaçlarda budama aralığı iki yıldan fazla olabilir. Esası; Dolu ürün yılından önceki kış döneminde meyve dallarının çıkartılması ile ürün fazlalığı giderilir. yapılmalıdır. Budama, periyodisitesini hafifletmek amacıyla bol ürün yılından sonra Budamadan sonra iyi bakım tedbirleri uygulanmalıdır. Ağacın besleyebileceği kapasitenin üzerinde meyveye yüklenmesi periyodisiteye neden olur. Aşırı derecede meyve bağlama aynı yılın sürgün gelişmesi üzerine etki eder. Verimi ya çok azaltır veya hiç ürün elde edilmez.

27 27 Bilezik Alma zeytinist

28 28

29 29 DALLARDA BİLEZİK ALMA VE EĞME Ağacın verimliliğini artırmak için bilezik alma ve eğme ile ağaç desteklenebilir. Eğme; dalları aşağı doğru eğilir, uç kısım zayıflatılarak meyvelenme teşvik edilir. Aşırı eğmede ise, eğilme noktalarından verim sürgünleri oluşabilir. Bilezik alma; ikinci derece dalların dip kısmından kesim yerinin üzerindeki yapraklar tarafından hazırlanan özsuyu akışını engellemek üzere kabuk çıkarmadır. Verimsizleşen dal bol ürün yılından sonra çıkartılır. Gövde kabuğundaki çizme işlemlerinde özsuyunu kesmek ve istenilen yerden sürgün çıkmasını sağlamak için yapılır.

30 30

31 31

32 32

33 33

34 34

35 35

36 36

37 37 Sorularınız varsa cevaplayayım. Daha sonra aklınıza soru gelirse lütfen yüzyüze, e posta veya telefon yoluyla ulaşınız.

38 38

39 39 DERS NOTLARI SÜREKLİ YENİLENMEKTEDİR. LÜTFEN DAHA ÖNCE İNDİRDİĞİNİZ DERS NOTU VAR İSE ONUN İLE SAYFADAKİ DERS NOTUNUN TARİHLERİNİ KARŞILAŞTIRINIZ VE YENİ TARİHLİ OLAN DERS NOTUNU TERCİH EDİNİZ. NOTLARDA HATALI ve EKSİK BİR YER GÖRDÜĞÜNÜZDE LÜTFEN BİLDİRİNİZ.

40 40 T.C. BALIKESİR ÜNİVERSİTESİ EDREMİT MESLEK YÜKSEKOKULU Zeytincilik ve Zeytin İşleme Teknolojisi Programı Öğr. Gör. Mücahit KIVRAK kivrak@gmail.com

41 41 BUDAMANIN UYGULAMA ZAMANI

42 42 Zeytin budaması genellikle hasattan sonra başlar. Soğuk ve don zararının söz konusu olmadığı ılıman bölgelerde Aralık ayından itibaren yapılabilir. İklimin soğuk olduğu bölgelerde, soğuk tehlikesinin geçtiği Mart- Nisan aylarında budama yapılmalıdır. Don ihtimalinin yüksek olduğu bölgelerde don tehlikesi tamamen geçtikten sonra, budamaya başlanmalıdır. Dal kanserli ağaçlar yazın budanmalıdır. Belli bir sıcaklık derecesinde ve kuru havada hastalık etmeninin bulaşması ve gelişmesi mümkün değildir.

43 43 Ağacın kabuğunun odundan ayrıldığı dönemlerde yapılan kesimlerde daha dikkatli olunmalıdır. Bu devrede yaralar daha zor kapanır ve kabuk atma daha kolay olur. Bu devrede yapılan budamalarda hafif tırnak bırakılmalı ve kesim yerlerine macun sürülmelidir.

44 44 Ağacı kalın ve kurumuş dalları dahil, yaz dinlenme periyodunda kesilip çıkarılması halinde gösterdiği tepkinin kış döneminde yapılanlar kadar etkili olduğunu pratik denemeler göstermiştir.

45 45 Bu durumda güneşin etkisiyle kabuğun kavrulmasını önlemek üzere güneşte kalan kısımlara badana yapmak gerekir.

46 46 Zeytin dal kanseri ile bulaşık zeytin ağaçlarına yaz budamalarının tatbik edilmesi önerilir. Ayrıca budama aletlerinin ve yara yerlerinin ilaçlanması gerekir.

47 47 Yeşil sofralık zeytin ağaçları Kasım Aralık ayında budanır. Yağlık zeytin çeşitlerinde budama Şubat- Mart ve Nisan aylarıdır. Ağaca su yürüdüğü ve kabuğun odundan ayrıldığı dönemlerde yapılan kesimlerde hafif tırnak bırakılmalı ve kesim yerlerine macun sürülmelidir. Ağacın yaz dinlenme periyodunda kalın ve kurumuş dallarının çıkartılması gerekir. Yazın yapılan uygulamanın amacı meyve iriliğini artırmaktır.

48 48 Zeytin ağaçlarının mart ayının ikinci yarısından nisan sonuna kadar olan devrede budamak yerinde olur. Bazı yetiştiriciler iş gücünde tasarruf amacıyla zeytinlere 2-3 yıl hatta 4 yılda bir verim budaması uygulamaktadırlar. Bu doğru değildir. Her yıl verim budaması yapmak daha yerindedir. Zararlanmış ve hastalıklı dalların bir an önce çıkarılması gerekir. Ayrıca bu dallar bekledikçe büyüyeceğinden ileride daha büyük dal kesimlerine neden olacaktır. Ancak alternansın önlenemediği budamanın verim yılı başında yapılması uygundur.

49 4 9 Zeytinde budama hasattan sonra başlar. Don tehlikesi olmayan bölgelerde budama Aralık ayında don tehlikesi olan bölgelerde Mart-Nisan aylarında budama yapılmalıdır. Ağaca su yürüdüğü ve kabuğun odun dan ayrıldığı dönemlerde yapılan kesimlerde daha dikkatli olunmalıdır. Bu zamanlarda yapılan kesimlerde hafif tırnak bırakılmalı kesim yerlerine macun sürülmelidir.

50 50 GENÇLEŞTİRME (YENİLEME) BUDAMALARI

51 51 Verimden düşmüş,yaşlanmış,şekli bozulmuş ağaçlar üzerinde uygulanan bir budama şeklidir. Daha ziyade ana dal ve gövde üzerinde tatbik edilir. Gençleştirmeye karar verilen bahçelerde bir iki yıl evvelden gübreleme tatbikatı yapılarak sürgün gelişmesi teşvik edilmelidir. Ana dallardan veya gövdeden yapılan gençleştirmeler şu şekilde olmaktadır; gençleştirilmek istenen ana dal tablaya 25-30cm mesafeden kesilirler. Burada meydana gelen sürgünlerden bir veya iki adedi seçilerek bırakılır.

52 52 Ağaç yaşlandıkça odun aksamı artar; bunu sonucunda budama operasyonları gerektiği gibi yapılsa bile yaprak / odun oranında giderek azalma görülür.

53 53 Zeytin yaşlı odun kısımlarında önemli miktarda uyur göz içerir. Budama ile uygun bir şekilde uyarılan bu gözler normal odun gözleri olarak gelişir.

54 54 Yaşlanma ağaç yaşının yanında, toprak kalitesi, ortalama yağış, sulama ve gübreleme uygulanan mahsul budaması dikim şekli gibi bir dizi agronomik faktörün etkisiyle ortaya çıkar.

55 55 Ağacın belirli bir dalında yaşlanma ve zayıflama belirtileri görüldüğünde yaşlı odunları üzerine oburlar ve tali sürgünler meydana gelir.

56 56 Yaşlı odun ve dallarda doğal olarak obur ve sürgünler bulunmadığından ana dalların gövde ile bağlantısının birkaç cm üzerinden uygulanan yenileme budaması ile uygun görülen ana dallardan biri çıkarılır.

57 57 Her gövdede fazla sayıda ana dal tutulması da uygun olmayacaktır. Çünkü bu durumda dallar ışıklanma için birbiri ile rekabete girerler ve sonuçta odun yüklü ağaçlar ortaya çıkar.

58 58 Gövdeden alınan bilezikler odun yüklü ağacın sert budamaya gerek duymadan gençleştirilmesini kolaylaştırır. Gençleştirmede tırnaklı kesimlerden kaçınılmalıdır.

59 59 AMACI -- Artan periyodisiteyi azaltmak için, -- Zayıf büyümeyi ortadan kaldırmak için, -- Küçük yapraklı veya yapraksız kalan dalların düzelmesi için, -- Bozuk yaprak/odun oranının artırmak için.

60 YENİLEME BUDAMASININ PRENSİPLERİ 60 Zeytinde tüm yaşama süresince yavaş seyreden çökme meydana gelir. Yaş ilerledikçe ağaçların odun aksamı yavaş yavaş artar. Periyodisite artar, ürün kalitesi bozulur, ortalama ürün miktarı düşer. Zeytinin yaşlı odun kısımlarındaki uyarılan uyur gözleri normal odun gözleri olarak gelişir. Yaşlanma; ağaç yaşının yanında, toprak kalitesi, ortalama yağış. sulama, gübreleme, budama, dikim şekli gibi faktörlerin etkisi ile ortaya çıkar. Yaşlı odun ve ana dalların gövde ile bağlantısının bir kaç cm üzerinden uygulanan budama ile ana dallardan biri çıkarılır. Bu kesim normal olarak öz su akışının yoğun olduğu uyur göz bölgesinde, kuvvetli sürgünlerin çıkışını teşvik eder. Gençleştirme operasyonlarının ana dal seviyesinde kademeli olarak yapılması gerekir. Ağaçlar tamamen gençleştirildikten sonra bu işleme yaşam periyodunca devam edilmelidir.

61 61 Ana dalların hepsinde veya birinde yaşlanma veya zayıflama görüldüğünde oburlar ve tali sürgünler oluşur. Özellikle konumları iyi olan sürgünlerin çıkarılmaması çok önemlidir. Bunlar daha sonra dalın yenilenmesinde kullanılır. Bu dallar yeterince geliştiğinde bozulmasına fırsat vermeden yenilenecek dal kesilir. Bu işlem yapılamadığı taktirde ana dal gövde ile birleştiği yerin bir kaç cm üzerinden kesilerek çıkarılır. Öz su akışı uyur gözler etrafında yoğunlaşacağı için yeni ve kuvvetli sürgünler meydana gelir.

62 62 Yeni sürgünlerden uygun olanlar bırakılır. Bırakılan sürgünlerin yeterince ışık alması sağlanmalıdır. Ana dal seviyesinde yenileme kademeli olarak yapılmalıdır. Gövde üzerinde fazla sayıda ana dal bırakılmamalıdır. Bu durum ışıklanmayı azaltır, rekabeti artırır. Yaprak/odun oranını olumsuz etkiler. Bilezik alarak da odun yüklü ağaçlar fazla sert budamadan yenilenebilir. Gençleştirmede tırnaklı kesimlerden kaçınılmalıdır. Çünkü zamanla gövdenin bozulmasına canlılık ve verimin azalmasına sebep olur.

63 63 JEAN SİSTEMİ İLE GENÇLEŞTİRME BUDAMASI İki ya da 3 gövdeli verimli zeytinlerde kesintisiz olarak yapılır. Tek gövdeli zeytin ağaçlarında oldukça faydalıdır. Meyve kalitesi artar, Doğal sürgünler bulunmadığında kabaklama budaması ile uygun görülen dalların birisi çıkartılır. Dikkat edilecek hususlar; Dalların iyi yenilenebilmesi için ikame sürgünler aralıklı olarak yerleşmeli ve ağaç yeterince ışıklanmalıdır. Verimlilik budaması ile birlikte yapılmalıdır. 3. ve 4. dallar seyreltilerek iyi ışıklanan bir taç meydana gelir. Yeni ana dallarda çıkartılan dalların kalıntısında kafa çıkıntısı engellenmelidir. Her bir gövdede iki ya da üç verimli dal budama tipi için yeterlidir.

64 64 Gençleştirme budaması uygulanmış zeytin ağacı

65 Ana dallardan kabaklama 65

66 66 Yaşlı Zeytin ağacında gençleştirme budamalarına yönelik kesimler; 1. İlk dalının kesimi, 2. Sürgünlerin çıkışı, 3. Kuvvetli sürgünle diğer yenileme kesimi, 4.Yeni zeytinist sürgünler, 5. Yeni dal oluşumu, 6. Başa dönerek yenden kesime devam.

67 67

68 68

69 69

70 70 Ana dalların gövde seviyesinden kesilerek yapılan gençleştirme budaması

71 71 Kesim yerlerine katran sürülmeli

72 72

73 73 BÜYÜK HACİMLİ AĞAÇLARIN GENÇLEŞTİRİLMESİ

74 74 Tacı küçültmeden sadece ince dal seyreltilmesine yönelik mahsul budamalarına sıkça rastlanır. Budama mücadele ve hasat işlerinin zorluğu dışında bu ağaçlarda verim düşmektedir.

75 75 Çok yüksek boylu ağaçlarda yeniden verimli ve karlı bir ürün elde etmek için yapılması gereken tek şey çok sert budamalarla 2. yada 3. çatallanma noktalarından ana dalların üst kısmını çıkarmak ve yatay dalları gerekiyorsa çıkartmaktadır.

76 76 Rantabiliteyi sağlayacak taç hacmine en kısa süre içerisinde elde etmek için ağacın iç kısmını açmak uygundur.

77 77 Böylece 4-5 yıllık dönem içerisinde yaşlı gövde ve ana dallarla birlikte taç kısmı tamamen gençleştirilmiş bir ağaç elde edilecektir.

78 78 bilhassa yaşlı ağaçlarda; Amacı ; Mücadele ve hasat işlerinin zorluğu dışında bu ağaçlarda verim giderek düşmektedir Bu çok yüksek boylu ağaçlardan yeniden verimli karlı ürün elde etmek için yapılması gereken tek şey çok sert budamalarla ikinci yada üçüncü çatallanma noktalarından dalları gerekiyorsa kısaltmaktır Daha sonraki seyreltme budamalarında çıkarılan yaşlı kısımların yerine geçerek, uygun konumlu sürgünlerden bir kısmı muhafaza edilmelidir Gövde üzerinde veya dalların iç kısmında çıkan güçlü sürgünler yada oburlar gelişir

79 7 9 Ağaç tacına dokunmadan uzun yıllar yapılan seyreltme budamaları nedeniyle ağaçlar aşırı büyür. Böyle ağaçlar da odun oranı artar, verim düşer. Budama, mücadele ve hasat zorlaşır.

80 8 0 Ağaçlardan tekrar verim almak ve işlemleri kolaylaştırmak için yapılması gereken sert budama yapmaktır. Ana dallar, 3. veya 4. çatal üzerinden kesilerek kısaltılır. Yatay dallar gerekiyorsa kısaltılır. Ağaçlar da çok kısa sürede yaprak/ odun oranı dengelenir. Verimli bir ağaç elde edilir.

81 8 1 Kesimlerden sonra çıkan sürgünlerden bırakılacak olanlar seçilir, diğer dallar temizlenir. Obur sürgünler mutlaka kesilmeli veya kısaltılarak köreltilmelidir. Ağacın iç kısmını güneş dalları yakmayacak şekilde açmak gerekir.

82 82 Bu sistem daha çok 3-4 gövdeli ağaçlarda tatbik edilir. Uygulama bütün dalları gövdeden kesmek yani kabaklamak suretiyle yapılır.

83 8 3

84 8 4

85 BÜYÜK HACİMLİ AĞAÇLARDA GENÇLEŞTİRME BUDAMASI 85 Yüksek boylu zeytin ağaçlarının gençleştirilmesinde budama safhaları, A. Aşırı büyüyen ağacın budama planı, B. İlk Budama aşaması, C. Sürgünlerin 2-3 Yılkı gelişimi, D. Bitkinin 3-5 yıl sonraki durumu,

86 86 MAHSUL BUDAMASI

87 87 Ağaçların yüksek bir yaprak / odun oranına sahip olduğu bu verimlilik periyodu boyunca budama işlemi taç içerisindeki ışıklanmayı arttırmaya yönelik olmalıdır.

88 88 Bu dönemde gerçekleştirilen budamalar ağacın verimli periyodunu maksimum oranda uzatmayı amaçlamaktadır. Bu safhanın sonunda ağaçlar gençleşecektir.

89 89 Güneşin gövdeyi ve ana dalları doğrudan etkilenmesi bu kısımların yanmasına ve erken yaşlanmaya neden olur. Ama ağacın yapraklarının iyi ışıklanması da oldukça önemlidir.

90 90 Sık dikilen plantasyonlarda kökler toprağı tamamen kaplar, ağaçlar arasında topraktaki su ve besin maddeleri dışında güneş ışığından faydalanma konusunda rekabet olur.

91 91 Mahsul budaması şu hususlara yönelik olmalıdır: Güneş ışınlarından azami olarak yararlanmalıdır.

92 92 Dallar arasında denge kurulmalı, uygun seyretmelerle tacın iç kısmındaki ışıklanma arttırılarak ağacın iskeletini meydana getiren dallar arasındaki denge muhafaza edilmelidir.

93 93 İnce dalların aşırı seyreltilmesinden kaçınılmalıdır. Meyve dalı sayısındaki azalma göz önünde tutularak ince dalların aşırı şekilde seyredilmesi önemlidir

94 94 Bu durum yaprak / odun oranında düşmeye neden olarak, buna bağlı olarak, ağaçta dengesizlikler ve ürün miktarında azalmalar ortaya çıkar.

95 95 Mahsuldarlık dönemi esnasında, iki yılda bir gerçekleştirilen budama her yıl gerçekleştirilene göre daha avantajlı görülmektedir.

96 96 İyi şekillendirilmiş, dengeli ve uygun bir yağış sistemi olan yada sulanan yağlık zeytinliklerde iki yılda bir mahsul yılına girerken budama yapılması en uygun olacaktır.

97 97 Ürünün sofralık olarak değerlendirilecek zeytinliklerde, meyve iriliği şüphesiz en önemli faktördür. Dane iriliği piyasada belirlenen limitlerdeki boyutlara ulaşamazsa fazla miktarda ürün elde edilmesi pek yararlı olmayacaktır.

98 98 Yağlık zeytinliklerde de, uygun ölçülerde dane elde edilmesi önem taşır, danenin irileşmesi yağ oranının artmasına yol açar. Sonuçta ağaç başına daha az sayıda daha iri danelerden yüksek miktarda yağ elde edilir.

99 99 Soğuk zararı olabilecek bölgelerde soğuk tehlikeleri geçtikten sonra budama yapılmalı, ağaçlara öz su yürüdükten sonra yapılacak kesimlerde kabuk atmalara karşı dikkatli olunmalı çıkarılacak büyük dallarda yük alma yapılmalıdır.

100 100 Kesim yerlerine katran sürülmeli, güneşe maruz kalan gövde ve ana dallara zarar görmemesi için kireç badanası yapılmalıdır. Budama işlemi bittikten sonra ağaçlara bordo bulamacı veya bakırlı, nano bakırlı ilaçlarla bir ilaçlama yapılmalıdır.

101 101 MAHSUL BUDAMASININ AMACI Dallar arasında denge kurulmalı. uygun seyreltmelerle tacın iç kısmındaki ışıklanma arttırılarak ağacın iskeletini meydana getiren dallar arasındaki denge muhafaza edilmelidir. İnce dalların aşırı seyreltilmesinden kaçınılmalıdır. Bu durum yaprak/odun oranında düşmesine neden olacak buna bağlı olarak ağaçta dengesizlikler ve ürün miktarında azalmalar ortaya çıkaracaktır. Sofralık zeytinliklerde sulama gereksinimi nedeniyle daha iri dane elde etmek amacıyla biraz daha kuvvetli bir budamaya gereksinim vardır. Ağaçların yüksek bir yaprak/ odun oranına sahip olduğu bu verimlilik periyodu boyunca budama işlemi taç içersindeki ışıklanmayı arttırmaya yönelik olmalıdır.

102 102 Güneşin gövdeyi ve ana dalları doğrudan etkilemesi bu kısımların yanmasına ve erken yaşlanmasına neden olur. Ağaçların optimum taç hacmi aşıldığı takdirde yaprak/ odun oranındaki hızlı ve kademeli bir düşüşe bağlı olarak periyodisite artar, bahçenin ortalama ürün miktarı azalır, zeytin dane kalitesi veya yağ randımanı azalarak ağaç hiç ürün vermeyebilir. Meyve tutumu ve ağacın gelişme durumu arasında yüksek bir yaprak/ odun oranı ile sağlanan dengeye uygun bir budama yapılır. Ağacın üzerinde ağacın besleyebileceği. kuraklıktan etkilenmeyeceği kadar dal bırakılmalıdır. Sık dikilen plantasyonlarda kökler toprağı tamamen kaplar. Ağaçlar arasında topraktaki su ve besin maddeleri dışında güneş ışığından faydalanma konusunda rekabet olur. Tacın sıkışması ile yeterli ışık alan verimli bölüm topraktan uzaklaşır, ağaçların verimi düşer. Hasat, toprak işleme gibi kültürel işlemlere mani olan alçak dallar budanmalıdır.

103 103 Ürünün değerlendirme şekli (Sofralık,Yağlık) Kesim yerlerine katran sürülmeli, Kireç sürülmeli. Budama artıklarının bahçeden uzaklaştırılması gerekmektedir. Budamadan sonra bordo bulamacı veya bakırlı ilaçlarla ilaçlama yapılmalıdır.

104 104 SOFRALIK ZEYTİNLERDE MAHSUL BUDAMASI Ürünü sofralık olarak değerlendirilecek zeytinliklerde meyve iriliği önemli olup bu iriliğe ulaşamayan meyve sayısının değeri yoktur. Mahsul yılından sonra iki yılda bir uygulanacak şiddetli meyve dalı seyreltilmesi ile dane iriliği sağlanır. Sert mahsul budamasında dane irileşir ancak; verimde azalma görülür.

105 105 MEKANİK MAHSUL BUDAMASI Mekanik budama; aşağıdaki durumlarda kullanılır. Mahsuldar dönemde, elle mahsul budaması entansif zeytinlerde uygulanabilir. Taç büyüklüğü, yaşlılık, yüksek verim gibi erken yaşlanan entansif zeytinleri gençleştirmek için, Entansif zeytinliklerde makine geçişlerini kolaylaştırarak, tacın küçültülmesi ve ışıklanma için kullanılabilir.

106 106 Verim Budaması Verim budamasın da unutulmaması gereken üç şey; Bunların birincisi ağacın kökleri tarafından sağlanan mineral besleme ile yapraklardaki fotosentez ürünleri arasındaki dengenin(c/n) sonucu olarak verimdir. İkincisi zeytinde çiçeklerin bir önceki yılda oluşmuş sürgünler üzerinde bulunmasıdır. Öte yandan o yıl çiçek açmamış dallar bir daha çiçek açmaz. Üçüncüsü, sürgünler uzayıp dallandıkça çiçek açan tabaka ana dallar ve gövdeden uzaklaşır.yani ürün çemberi genişler.

107 107 Beslenme dengesinin uzun süre dengede tutmasıyla ağacın verimlilik süresi uzadığı gibi her yıl düzenli ürün almak mümkündür. Yaşlanmış ve zayıflamış dallar kesilip atılarak yerine yeni sürgün ve dalların sürdürülmesiyle geç dallar ikame edilir Verim budaması,ağacın gelişim durumunu,toprağın verimlilik durumu ile bölgedeki iklim faktörlerine bakılarak yapılmalıdır. Verim budamasında zorunlu olmadıkça hiçbir zaman kuvvetli kesim yapılmamalıdır.sürgünlerin uzaması ve dallanmasıyla çiçek açan ve meyve veren kısımların ağaç gövdesinden dışarıya doğru uzaklaşma eğimleri uç alma budamasıyla kontrol edilmelidir.

108 108 Bu dönemde budama işlemi taç içerisindeki ışıklanmayı artırmak için yapılır. Yaprak/odun oranı daima yüksek tutulmalıdır. Budamalar verimli periyodu uzatmayı hedeflemelidir. Odunu gölgede yaprağı güneşte bırak kuralı unutulmamalıdır. Ana dallar ve gövde güneşte kaldığı taktirde yanacak ve erken yaşlanacaktır. Fakat yaprakların iyi ışıklanması da gerekmektedir

109 109 İşte bu noktada oluşturulacak denge çok önemlidir. Taç hacmi optimum seviyeyi geçmemelidir. Ağacın üzerinde ağacın besleyebileceği ve kuraklıktan etkilenmeyeceği kadar dal bırakılmalıdır. Unutulmaması gereken bir noktada zeytinin iki yaşındaki dallar üzerinde meyve vermesidir. Mahsul budamasında bitki öz suyunun çoğunluğunu kullanma eğilimin de olan oburlar çıkarılır. Odun kısmını gölgelemek için tacın iç kısmındaki daha zayıf dallar bırakılır.

110 110 Mahsul budamasını özetlersek; - Işıklanma artırılmalı - Ana dallar arasında denge kurulmalı, - Meyve dalı sayısındaki azalma göz önünde bulundurularak, ince dalların aşırı seyreltilmesinden kaçınılmalı, - Budamayı iki yılda bir yaparak dolu yıla girişte üçüncü ve dördüncü kademe dalların alınması ile seyreltme yapılmalı, - Yağlık zeytinlerde de tane iriliği yağın artmasını sağlar. Bu nedenle uygun oranda seyreltme yapılmalıdır.

111 111 Verim Budamasında Yapılan Hatalar Bütün sarkmış dallar kaldırılmalıdır. Yedek dalların budanmasında kusurlar olabilir. Yedek dal olacak sürgünlerin budanmadığı dallarda budama yapılarak boşluklar bırakılır ve bunlardan sürgün meydana getirilir. Yanlış yapılan bir budama sonunda kesim yerlerinden bir parça tırnak kalır. Bu tırnaklardan ya demet halinde yeni sürgünler çıkar yada çok fazla kesim sonucu buralarda kurumalar olur.

112 MAHSUL BUDAMASI 112 Bu dönemde budama işlemi taç içerisinde ışıklanmayı arttırmaya yönelik olmalıdır.

113 113 MAHSUL BUDAMASI Ağaçların optimum taç hacmi aşılmamalı. Ağacın üzerinde ağacın besleyebileceği, kuraklıktan etkilenmeyeceği kadar dal bırakılmalıdır.

114 114 MAHSUL BUDAMASI Büyük oburları çıkarma ve Daha az güçlü sürgünler bırakılmalı

115 115 MAHSÜL BUDAMASI İnce dalların aşırı seyreltilmesinden kaçınılmalıdır.

116 116 MAHSUL BUDAMASI Birbirine geçmesi muhtemel dalların önceden kesilip çıkarılması gerekir.

117 117 ZEYTİN AĞACINDA ŞEKİL BUDAMASI

118 118 Şekil budamasının amacı ağacın vegetatif aksamını ve tüm mahsuldar dönem içerisinde ürüne destek sağlayacak iskeleti veya çatıyı meydana getirmektir.

119 119 İlk yıllar yapılan sert budamalar bitkinin gelişmesi üzerine zayıflatıcı etki yapar, ağacın ürüne yatmasını geciktirir. Bu uygulamalar zorunlu olarak minimum seviyede tutulmalıdır.

120 120 Ağaca yapay şekil vermek oldukça zor ve zahmetlidir. Ayrıca ağacın dengesini bozar. Bunun için zeytin ağacının tabii eğilimine uygun bir şekilde vermek gerekir. Ağaca verilecek şekil ağaç yoğunluğu ile ilgilidir.

121 121 Yeni dikilecek fidanlar dikkatlice hazırlanmış ve gübrelenmiş toprağa dikilir. Yanı başına 2 metre boyunda herek verilir. Herek hakim rüzgar tarafından olmalıdır.

122 122 Fidan geniş bantlarla hereğe bağlanmalı, bağların gövdeyi ve ana dalları boğmaması için zaman zaman kontrol edilip değiştirilir. Topraktan itibaren cm deki sürgünlerde uç alma yapılmalıdır.

123 123 Yeni dikilen zeytin fidanlarında ilk iki yıl boyunca budama yapılmamalı veya gövdenin alt kısmında uyur gözlerden çıkan gereksiz sürgünleri kesip çıkarmak üzere asgari düzeyde uygulanmalıdır.

124 124 Bu tip kesimler yaz döneminde yapılmalıdır. Eğer gövde üzerinde kalın dal çıkarılması gerekli ise kesimler budama makası ile yapılmalı ve bir miktar (2-3cm) tırnak bırakılmalıdır.

125 125 İlk iki yıl geçtikten sonra ilk şekil budaması yapılmalıdır, fakat budama yinede hafif olmalıdır. Ağaç m yükseklikteki gövdeden cm aralıklarla düzgün dağılım gösteren üç dal bırakılarak şekillendirilmelidir.

126 126 Gençlik dönemindeki budamaların oldukça önemli ölçüde ürün kaybına yol açtığı ve ağacın gelişmesini etkilediği anlaşılmaktadır.

127 127 Amacı; Ağacın mahsuldar döneminde ürüne destek sağlayacak olan iskeleti veya çatıyı oluşturmaktır. İlk yıllar yapılan sert budamalar; --Bitkinin gelişmesini zayıflatır, --Ağacın ürüne yatmasını geciktirir.bu uygulamalar zorunlu olarak minimum seviyede tutulmalıdır. Ağaca tabii eğilimine uygun bir şekil vermek gerekir. Dekara 15 ağacın üzerinde dikim yoğunluğu olduğu takdirde ağaçlar tek gövdeli tesis edilmelidir.

128 128 Yeni dikilecek fidanlar dikkatlice hazırlanmış ve gübrelenmiş toprağa dikilir. Yanı başına 2 metre boyunda herek verilmeli, fidan geniş bantlarla hereğe bağlanmalı, bağların gövdeyi ve ana dalları boğmaması için zaman zaman kontrol edilip değiştirilmelidir. Topraktan itibaren cm deki sürgünlerde uç alma yapılmalı. Fidanlara süratli büyüme sağlamak üzere ilk iki yıl iyi bakım yapılmalıdır. Yeni dikilen zeytin fidanlarında ilk iki yıl boyunca budama yapılmamalı veya budama asgari düzeyde uygulanmalıdır. Bu tip kesimler yaz döneminde yapılmalıdır. İlerde ağacın çatısını teşkil edecek dalların dışında, sonradan çıkarılması düşünülen kuvvetli dalların uçları alınarak yaprak aktivitelerinden faydalanmalıdır.

129 129 İlk iki yıl geçtikten sonra hafifçe ilk şekil budaması yapılmalıdır. Çok yüksekten yapılan taçlandırma ilerde ağacın verimliliğini azaltır. Genel anlamda istenen, serbest bir şekil, bu şeklin acele edilmeden tedrici ve hafif budamalarla elde edilmesidir. Hiç bir zaman tarif edilen bir şeklin elde edilmesi için ağaçları tamamen değiştirecek tarzda budamalar yapmak zorunlu değildir.

130 130 Şekil budamasının amacı diğer meyve türlerinde olduğu gibi ağacın vegetatif aksamını ve verim dönemini boyunca ürüne destek sağlayacak olan iskeleti meydana getirmektedir. İyi bir çatının oluşması ileride yapılacak kültürel önlemlerin daha kolay ve ekonomik bir şekilde yapılmasını sağlayacaktır.

131 131 Zeytin ağacında uygulanacak goble şeklinin avantajları 1)Verimde artış ve periyodisitenin şiddetinde azalma 2)Kalite artışı 3)Hasadın erken olması 4)Hasatta kolaylık sağlaması 5)İlaçlamada kolaylık 6)Budamanın kolay yapılması 7)Gövdenin iyi korunması 8)Şeklin korunması

132 132 Şekil Budamasında Dikkat Edilecek Hususlar 1.Meyve yatmayı geciktiren aşırı budamalar. 2.İnce bir gövde veren, dip taraftan çıplaklaşmaya yol açan şekil verme işleminin erken verilmesi. 3.Fazla sayıda ana dal bırakılması. 4. Yüksek boyda ağaç veren aşırı gövde bırakılması. 5.Kırılmaya dayanıksız olan ana dalların aynı noktadan çıkarılması

133 133 ZEYTİN AĞAÇLARINDA ŞEKİL BUDAMASI Zeytin ağacında dikim budanması

134 134 ŞEKİL BUDAMASI 2 yaşını tamamlamış fidanda yapılması gereken budama çok hafif olmalı daha önce uç alması yapılmış dalların kesilip çıkarılması gerekir.

135 135 ŞEKİL BUDAMASI 2 yaşını tamamlamış fidanda tek gövde ve üç ana dal oluşturulmalı

136 136 ŞEKİL BUDAMASI Hereksiz bir fidanın görünümü

137 137 ŞEKİL BUDAMASI zeytinist Hereksiz fidanların hereğe bağlanması

138 ŞEKİL BUDAMASI 138 Şekil budaması yapılmış, 5 yaşını tamamlamış ağacın tüm mahsuldar dönem içerisinde ürüne destek sağlayacak iskeletinin veya çatısının meydana getirilmiş hali

139 ŞEKİL BUDAMASI 139 Ağaca yapay şekil vermek oldukça zor ve zahmetlidir. Ayrıca ağacın dengesini de bozar. Bunun için zeytin ağacının tabii eğilimine uygun bir şekil vermek gerekir.

140 140

141 14 1

142 142

143 143 Ağaçlar dengeli şekil verilmesi a. Ana dallar b. İlk seri yan dallar c. İkinci seri yan dallar

144 144 TACIN TAMAMEN YENİLENMESİ (TABLADAN KABAKLAMA)

145 145 Bu sistem daha çok 3-4 gövdeli ağaçlarda tatbik edilir. Tek gövdeli ağaçlarda ağacın tabladan tamamen kesilmesi ürün miktarının düşmesinden başka sürgünler, yaprak / odun dengesini kuracak düzeye erişinceye kadar üst aksamın yokluğu nedeniyle belirli bir periyot boyunca, yeterince beslenemeyen kök aksamının zayıflaması şeklinde bir problem yaratmaktadır.

146 146 Uygulama bütün dalları gövdeden kesmek yani kabaklamak suretiyle yapılır. Kesim yerin altından çok sayıda sürgün çıkar, kesim yerinin cm kadar altından çıkan sürgünler muhafaza edilir. Bunlara 2 yıl herhangi bir işlem yapılmamalıdır.

147 yıl sonunda 3-4 gün sürgün bırakılır. Çok aşağıda ve yaraya fazla yakında bulunanlar çıkarılır. Yaşlı odun kısımlarının kademeli olarak çıkarılması gerçekten verimlilik kayıplarını epeyce azaltmaktadır.

148 148 Tacın tamamen yenilenmesinin sakıncaları; Ürün miktarı düşer Kök aksamı zayıflar Bitki özsuyuna Euzophera pinguis saldırısı ile sıkıntılar başlar Bu amaçla; Böcek zararına karşı insektisit uygulanmalıdır Kesim yerinin altına 30 cm lik bir bantla Yazlık Beyaz Yağ + Fenitrathion + Su karıştırılarak sürülür

149 149 TACIN TAMAMEN YENİLEME BUDAMASI Yenileme yöntemi ile ağaç tacının tümünün kademeli olarak gençleştirilmesi.

150 150 ÇEŞİT DEĞİŞTİRME İLE BİRLİKTE GENÇLEŞTİRME BUDAMASI

151 151 Aşılama ile çeşit değiştirmede gençleştirme budamalarında yararlanılabilir.

152 152 Şiddetli çeşit değişiminde esnasında çoğu kez tacın tümünün uzaklaştırılması şekli tavsiye edilmez. Çünkü üst aksamdan yoksun ağacın kök sistemindeki kuvvetli öz faaliyetinin sekteye uğraması nedeni ile fizyolojik bozulmalar görülür.

153 153 Öz su çekimini sağlayacak ve aşılama ile elde edilen sürgünler yeterince geliştikten sonra çıkarılacak bir dalın nefes dalı olarak bırakılması yerinde olur.

154 154 ÇEŞİT DEĞİŞTİRME İLE GENÇLEŞTİRME BUDAMASI Genelde aşılama ile çeşit değiştirerek gençleştirme budaması yapılmış olur. Faydaları ; -- Prodüktivite artar, -- Daha düzenli verim alınır, -- Yağ randımanı ve kalitesi artar, -- Sofralık zeytin elde edilir, çift yönlü değerlendirme sağlar, -- Daha iyi mekanizasyon sağlanır. -- İyi bir adaptasyon sağlanmış olur.

155 155 Yapılışı ; Kabaklama ve Jean sistemiyle gençleştirme budamasına benzer ancak, tek farkı: Ağacın dalı yada yaşlı gövdenin kesilmesinden sonra ağacın gövde yada dallarının aşılanmasıdır Dikkat edilecek hususlar ; Aşı tipi önemli değildir Aşılama ile elde edilecek dallar kuvvetli olmalıdır Aşılar, ağaç da görünür durumdaki özsu akışının kuvvetli olduğu iletim sistemleri üzerine yapılmalıdır Gövdedeki sağlıklı, sarsıcı makineler tarafından kavranabilecek iklimin müsait olduğu zeytinliklere işlem uygulanmalıdır

156 156 ÇEŞİT DEĞİŞTİRME İLE BİRLİKTE GENÇLEŞTİRME BUDAMASI Bu durumlarda aşılama ile çeşit değiştirme budamalarından yararlanılabilir. Bu yöntemde Aşıdan elde edilen sürgünler kullanılır.

157 157

158 158 DİPTEN GENÇLEŞTİRME VEYA YUMRULU KÖK YARDIMI İLE YENİLEME

159 159 Ana turpun yada kök ile bağlantılı yumrunun muhafaza edilmesi önemlidir. Bu sistem odun gözleri taşıyan söz konusu parçalardan güçlü sürgünler elde etmek üzere yapılır.

160 160 Tek bir ana kökü muhafaza ederek bir zeytinliği hızlı bir şekilde yeniden inşa etmek mümkündür. Ağacın geri kalan kısmı genç gövde ürüne yatıncaya kadar muhafaza edilir.

161 161 Bu safhada 2. yumrulu kök de ayrılabilir, daha sonra yaşlı ağaç sökülür. Yenileme kök sistemleri 3-4 turp parçasını ayırmak ve yaşlı ağacı hemen sökmek suretiyle daha sert biçimde yapılabilir.

162 162 Ana turpun yada kökle bağlantı yumrusunun muhafaza edilmesi önemlidir. Odun gözleri taşıyan güçlü sürgünler elde etmek üzere yapılır. Bir ana kökü muhafaza ederek bir zeytinliği hızlı bir şekilde yeniden inşa etmek mümkündür. Her durumda bu yöntem ile tek gövdeli bir ağaçtan 3 yada 4 gövdeli bir ağaç elde edilir. Yeni gövdeler toprak altında kendi bağımsız köklerini meydana getirir. Delice üzerine aşılanan ağaçlarda da bu sistem gerçekleştirilebilir. Gövdesi çok bozuk ve yaşlı verimden düşmüş ağaçlarda uygulanabilir. Kesilen kök üzerine kök aşısı yapmak yada kökten çıkan sürgünlere aşı yapmak çeşit değiştirilebilir. İlkbaharda aşı filizleri büyür ve yeni gövdeyi oluşturur. Aşı yapılması halinde üzeri toprakla örtülür, bunlardan yeni gövde elde edilir.

163 163 YUMRULU KÖK YARDIMIYLA YENİLEME BUDAMASI Köklü yumrudan yararlanılarak eski ağaçların budanmasına yönelik budama safhaları, A. Tek köklü yumrunun ayrılması şeklinde ılımlı budama, B. Aynı anda çok yumrunun ayrılmasıyla sert burama,

164 164 Dondan zarar görmüş ağaçlarda budama

165 165 Öncelikle don zararı tespit edilir. Ağaç üzerinde soğuk zararı havaların ısınması ve ağaca suyun yürümesinden sonra belli olur. Hafif zararlarda budama gerekmeye bilir. Yazın kuruyan dallar çıkarılır. Ancak bordo bulamacı yapılmalıdır.

166 166 Gübreleme ve sulamaya özen gösterilmelidir. Zarar çok ise zararın büyüklüğü kesin olarak tespit edilmelidir. Zarar gören kısım dipten çıkarılır. Gövde zarar görmüşse turp üzerin den kesilir ve burası çöğür ise çıkan sürgünlere aşı yapılır.

167 167 Turp zarar görmüşse toprak altından kesilerek gövdeye uzak yerden çıkan sürgünler kullanılmalı eğer çöğür ise aşılanmalıdır.

168 168 Bir zeytinlikte önemli zararlanmalara yol açan kuvvetli bir don meydana geldiğinde, her şeyden önce soğuk zararını ve derecesini tespit etmek için iyi bir etüt yapılmalıdır.

169 169 Ağaçlarda soğuk zararın şiddeti zararlanmadan en az iki ay sonra tespit edilebilir. Zarar hafif ise budama gerekmez. Bakırlı bir ilaçlama yapılır. zeytinist

170 170 Sulama, azotlu gübreleme, mücadele gibi bakım tedbirleri uygulanır. Zarar büyükse bırakılan kısımların sağlam olması gerekir. Toprak seviyesinden kabaklama ağaçlarda iki yıl sonunda sadece turptan çıkan sürgünler seyreltilir. zeytinist

171 171 Kolaylıkla mekanize edilir verimli entansif bir zeytinliğin meydana getirilebilmesi için diğer gençleştirme ve yenileme metodu imkanlar uygun ise yaşlı ağaçların sökülüp yerine yeniden fidan dikilmesi olarak değerlendirilebilir. zeytinist

172 172 Yapılan her budama işlemine kesim yerine bitkisel katran sürülmeli; budama aletleri % 5 lik bakır sülfat ile dezenfekte edilir. zeytinist mucahit@zeytin.org.tr

173 Don Zararından Sonra Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar 173 Yaprak dökümü olup olmadığı Kabuk altındaki odun ve kambiyum gözlenmesi Filiz Kıran galerisinin bulunup bulunmadığı Bu kriterlerden sonra; budama durumu değerlendirilmelidir. Her şeyden önce soğuk zararını ve derecesini tespit etmek gerekir. Ağaçlarda soğuk zararının şiddeti zararlanmadan en az iki ay sonra tespit edilebilir. Zarar nispeti hafif ise ağacın budanması gerekmez

174 174 Don Zararından Sonra Yapılması Gerekenler; -- Bakırlı ilaçlarla yaprak ilaçlaması yapılmalıdır -- Sulayarak ağacın toparlanması çabucak sağlanmalıdır -- Azotlu gübreleme yapılmalıdır -- Mücadeleye önem verilmelidir -- Kültürel bakım tedbirleri artırılmalıdır -- Budama durumunda ; iyileştirmeyi hızlandırmak üzere dalların bir kısmı muhafaza edilmelidir

175 175 DONDAN ZARAR GÖRMÜŞ AĞAÇLARIN YENİLENMESİ

176 176 DONDAN ZARAR GÖRMÜŞ AĞAÇLARlN YENİLENMESİ Toprak üssü aksamın tamamen zarar görmüş ağaçların budama safhaları,

177 1 7 7

178 Sorularınız varsa cevaplayayım. Daha sonra aklınıza soru gelirse lütfen yüzyüze, e posta veya telefon yoluyla ulaşınız. 178

179 179

180 DERS NOTLARI SÜREKLİ YENİLENMEKTEDİR. LÜTFEN DAHA ÖNCE İNDİRDİĞİNİZ DERS NOTU VAR İSE ONUN İLE SAYFADAKİ DERS NOTUNUN TARİHLERİNİ KARŞILAŞTIRINIZ VE YENİ TARİHLİ OLAN DERS NOTUNU TERCİH EDİNİZ. NOTLARDA HATALI ve EKSİK BİR YER GÖRDÜĞÜNÜZDE LÜTFEN BİLDİRİNİZ. 180

181 T.C. BALIKESİR ÜNİVERSİTESİ EDREMİT MESLEK YÜKSEKOKULU Zeytincilik ve Zeytin İşleme Teknolojisi Programı Öğr. Gör. Mücahit KIVRAK kivrak@gmail.com 181