AKDENİZBİRLİK BUDAMA 10

Transkript

1 ZEYTİNDE BAKIM İŞLEMLERİ 61 BUDAMA 10 Budama ; Muhtelif zaman ve yaşlarda değişik amaçlarla ağacın bazı sürgün ve dallarının kesilmesidir. Bu tanım içinde, farklı yaş ve biçimlerde yapılacak budamalar çeşitli isim almaktadır.

2 BUDAMA 62 Budamadan beklenen yararlar; Ağacın toprak altı ve toprak üstü organları arasında bir denge kurarak yeterli sürgün gelişmesi ile bol ve kaliteli ürün almak, ağaçlardan her yıl aynı miktarda ürün alınmasını sağlamak, ağaçları kısa zamanda meyveye yatırmak ve verim çağını uzatmak, ağaçların güneş ışığı ve havadan en çok yararlanacağı bir şekil oluşturmak ve bunu sürdürmek, meyve kalitesini iyileştirmek ve gereksiz odun kısmının çoğalmasını önlemektir. Zeytin ağacının ömrünü : a) Gençlik Dönemi (4-10 yıl), b) Verim Dönemi (11-50 yıl), ve c) Yaşlılık Dönemi (50- >yıl) olmak üzere üç kısma ayırmak mümkündür. Bu dönemler çeşitlere, toprak yapısına, sulama durumuna ve yörelere göre farklı süreleri kapsayabilmektedir Budama Zamanı Temel olarak budama erken olarak İlkbaharda yapılmalıdır. Bu dönemde hasat bitmiş ancak sürgün gelişmesi henüz başlamamıştır. Kışı soğuk geçen yörelerde ise budama daha geç zamanlarda yapılmalıdır. İlkbaharda sürgün gelişmesi başladıktan sonra yapılacak budama zararlıdır. Zira, yeni sürgünler büyüme sırasında ağacın biriktirdiği depo besinleri kullanacaklarından meyve gözlerinin oluşumu gecikmektedir. Kışın yapılacak budamalarda yağış ve soğuk nedeni ile işgücü verimi azalır. Sayılan nedenlere göre en uygun budama zamanı Doğu Akdeniz Bölgesinde Aralık-Mart ayları arasıdır. Ağaçların çok fazla meyve bağladığı bazı yıllarda Haziran-Temmuz aylarında bir kısım sürgünler çıkarılmakta, bazılarının ise sadece uçları alınmaktadır. Hem meyve kalitesini iyileştirmek hem de meyve sürgün dengesini korumak amacıyla yapılan bu işleme yaz budaması adı verilmektedir Budama Çeşitleri Ağacın yaşı ve budamadan beklenen amaca göre zeytinlerde yapılacak budamalar; (i) Şekil, (ii) Mahsul ve (iii) Gençleştirme Budaması olmak üzere 3 e ayrılmaktadır. Gençlik döneminde yapılacak budamanın amacı, ağaca şekil vermeye yöneliktir. Verim döneminde yapılan budamanın amacı ise ağaçta yapraklar tarafından üretilen depo maddeleri ile kökler aracılığıyla alınan besin maddeleri arasındaki dengeyi korumaya yöneliktir.

3 ZEYTİNDE BAKIM İŞLEMLERİ 63 Bu dengenin en uzun süre ile korunması zeytin tarımının başarılı bir şekilde yapıldığını gösterir. Bu dönemde yapılan budamaya verim budaması denir. Yaşlanmış ve verimden düşmüş ağaçların çatı ya da gövdelerinin olduğu gibi bırakılmasının çiftçiye hiçbir yararı yoktur. Bu nedenle böyle ağaçlara gençleştirme budaması uygulanarak bir süre daha meyve alınmaya çalışılmalıdır. Zeytin budayıcısı, budama işlemi için ağacın başına geldiğinde ağacın yukarıda anlatılan üç döneminden hangisinde olduğunu çok iyi bilmesi ve budamayı ona göre yapması gerekir. İyi bir budama yapabilmek için ağacın büyüme, dallanma ve çiçeklenme özellikleri göz önünde tutulmalıdır. İskelet dalı olarak bırakılacak lider dal, tomurcukların çiçek tipi ve bitkinin doğal büyüme eğilimi iyi gözlenmelidir Şekil budaması Ülkemizde şekil budaması istenen biçimde uygulanmamaktadır. Zeytin ağacı önce dikine büyümekte ve sonra aşağı doğru sarkmaktadır. Kendi haline bırakılan ağaçlar çalımsı bir özellik arz eder. Şayet alt yan dallar kesilirse ağacın tâcı çok yüksek ve toplu olmaktadır. Tâcın bu şekilde oluşması ağaçlarda bazı güçlükler meydana getirmektedir. Örneğin, yüksekten tâçlandırılmış ağaçlarda hasat güç olmakta ve sırık kullanıldığı zaman, bir yıl sonra meyve verecek dallar kırılacağı için ertesi yıl üründe azalmalar olmaktadır.

4 BUDAMA 64 Tâç kısmı toplu olan ağaçlarda güneş ışığı içeriye yeterince girmediğinden verim ve kalite istenilen ölçüye çıkamamaktadır. Aynı zamanda yüksekten ve toplu tâçlandırılmış ağaçlarda ilaçlama zor olmakta, iç kısımlar yeterince ilaç alamamakta, az güneş gören ve havalanmayan bu kısımlarda hastalık artmaktadır. Sayılan bu sakıncaları önleyebilmek için dikimden sonraki yıllarda fidanlara şekil verilmesi gerekmektedir. Diğer meyve ağaçları gibi zeytinlere de budama ile değişik şekiller verilebilir. Ancak, en uygun olan Serbest Goble (Çalımsı Goble) budama şeklidir. Serbest Goble şekli oluşturulabilmesi için dikimden sonra 3 yıl fidanlara tepe budaması uygulanmamalıdır. Daha önce ana dalın ucu kesildiğinden, bu arada yan dallar gelişmiştir. İklim ve toprak durumuna bağlı olarak fidanın gelişmesine göre dikimden sonraki, 3 ilâ 5. yıllarda şekil budaması yapılır. Bırakılacak yan dal sayısına göre ana dallar seçilir. Bunların dışında kalanların uçları alınır ya da gelişmelerini yavaşlatmak için aşağıya eğilerek bağlanır. Ayrıca dip sürgünleri ile içeriye doğru büyüyen obur dallar çıkarılmalıdır. Yan ana dallar üzerinde 2. ve 3. derece yan dallar oluşacağı için ağaç yukarı değil, yanlara doğru ve ortası açık olarak gelişir. Ancak güneş, dalları yakacak kadar ağacın ortası açılmamalıdır. Bu şekilde oluşmuş serbest goble de ağaçlar güneşten yeterince yararlanmaktadır. Ayrıca ortası açık ve alçaktan tâçlandırılmış ağaçlarda hasat, hastalık ve zararlılarla mücadeleyi de kolaylaştırmaktadır Mahsul budaması

5 ZEYTİNDE BAKIM İŞLEMLERİ 65 Verime yatmış ağaçlarda, her yıl düzenli verim alınabilmesi için ağaçlarda her yıl yapılan hafif budama mahsul budaması olarak isimlendirilmektedir. Bu budamada belirli bir kural yoktur. Ağacın yaşı, ürün durumu ve gelişmesi gibi özellikler göz önüne alınarak yapılır. Kural olarak mahsul budaması ürün yılının başında (Mart-Nisan) yapılır. Yukarıya doğru büyüyen tâç yan dallarının uçları alınmaktadır. Sürgün gelişmesi kuvvetli ise, bunların uçları alınır yada bir bölümü dipten çıkarılır. Böylece seyreltme tamamlanarak o yıl ürünün kalitesi artmakta, ayrıca gelecek yıl ürün verecek sürgünler iyi gelişeceğinden ertesi yılda bir miktar ürün alınmaktadır. Budama, uç dallardan başlayarak geriye ve içten dışa doğru sürdürülür. Bu arada kurumuş yada hastalıktan zarar görmüş dallar kesilir. Birbiri üzerine binen dallardan alttaki çıkarılır Gençleştirme budaması Zamanla ürün verimi azalmış, tâç kısmı dağılmış ve muhtelif sebeplerden zararlanmış ağaçların yeniden şekillendirilmesine gençleştirme budaması adı verilmektedir. Gençleştirme budaması ağacın kök/gövde dengesini bozmadan, yaşlanmış ve odun kısmı çoğalmış dalların kesilerek yerlerine yenilerinin oluşturulmasıdır. Bu yolla ağacın gençleştirme işi 8-10 yıl sürebilir. Yan dal olarak geliştirilecek obur sürgünün ucu alınarak, kuvvetlenmesi sağlanır. Şekil budamasında olduğu gibi 2. tâli dallar oluşturularak gençleştirme yapılır. Kesimden sonra gövde ve yan ana dalların güneşten zarar görmemesi için kireçle badana yapılır. Gençleştirme budamasından önce ağaçlara iyi bir bakım yapılmalıdır. Budamada gereken önemli hususlar aşağıda sıralanmıştır : (i) Dallar toprağa bakan gözün üzerinden kesilmelidir. (ii) Ana dallarla gövde arasında derece açı olmalıdır. (iii) Zayıf ağaçlar sert, kuvvetli ağaçlar hafif budanmalı; zayıf sürgünler kısa, kuvvetli sürgünler uzun bırakılmalıdır. (iv) Geniş yara açılmamalı, kesim yerlerine % 1.5 lik bordo bulamacı sürülmelidir. (v) Kalın dal kesiminde alttan biraz kestikten sonra, üstten kesim tamamlanmalıdır. (vi) Hastalıklı, zayıf bahçeler yaz aylarında budanmalı ve budama aletleri, % 5 lik bordo bulamacına bandırılmalıdır.

6 BUDAMA 66 (vii) Genç ağaçlarda daha çok uç alma ve eğerek bağlama yapılmalıdır. (viii) Zayıf dalları kuvvetlendirmek için fazla meyveler seyreltilmelidir. (ix) Budamadan sonra ağaçlara gerektiğinde gübre verilmelidir.