4.9. Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği nin İçme Suyu Kaynaklarını Tehdit Eden Hükümlerinin İptali Talebiyle Açtığımız Dava Sonuçlandı

Transkript

1 4.9. Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği nin İçme Suyu Kaynaklarını Tehdit Eden Hükümlerinin İptali Talebiyle Açtığımız Dava Sonuçlandı / Dünya, önündeki ciddi su krizini tartışır, kıt olan su kaynaklarını hızla kirleten Türkiye 2025 te su krizine girecek ülkeler arasında gösterilir ve uyarılırken, bu süreç zarfında, kıt olan su kaynaklarını hızla tüketen Türkiye, özellikle de son yıllarda, ciddi bir su krizine yönelik gelişmelere sahne olmaktadır. Ancak bu durum karşısında yöneticiler, suyun kullanımı ile ilgili olarak halkı ekonomiye davet etmekle yetinmekte, yaşanan su sorununda içme suyu havzalarındaki yasadışı kullanım ve yapılanmanın yanı sıra mevzuatın yol açtığı kullanım ve yapılanmanın da ciddi etkileri olduğu göz ardı edilerek gündeme dahi getirilmemektedir. Bu arada, TC Çevre ve Orman Bakanlığı, içme suyu havzalarında kullanım ve yapılaşma haklarını artıran yeni bir Su Kirliliği ve Kontrolü Yönetmeliği çıkarmıştır tarihli Su Kirliliği ve Kontrolü Yönetmeliği ni değiştiren yeni yönetmelik 31 Aralık 2004 tarihli Resmî Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiş; içme suyu havzalarındaki kullanma kısıtlarını azaltan ve yeni kullanımlara olanak sağlayan bu yeni yönetmeliğin sakıncalı görülen maddelerinin yürütmesinin durdurulması ve iptali talebi ile Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi olarak, tarihli dilekçe ile Danıştay da dava açılmıştır. Danıştay 6. Dairesi, dava konusu olan ve 11 maddede toplanan taleplerimizin 4 maddesi için iptal kararı almış, 5 madde ile ilgili iptal talebimizi reddetmiş, 2 madde ile ilgili olarak da, iptal talebimizin bir kısmını kabul, bir kısmını da reddetmiştir. Kararın reddedilen taleplerimize ilişkin kısmının Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu tarafından temyizen incelenerek bozulması talep edilmiştir. İptalini talep ettiğimiz yönetmelik hükümleri ile bu konudaki Danıştay 6. Dairesi kararı aşağıda bilgilerinize sunulmaktadır: 1) Talep: Yönetmeliğin Su Kalitesine İlişkin Planlama Esasları ve Yasaklar başlıklı dördüncü bölümünde yer alan Madde 16-a), İçme ve kullanma suyu rezervuarına atık su deşarj edilemez. Su kaynağını besleyen akar ve kuru derelere ise su kalitesini değiştirecek şekilde atık su

2 deşarjına izin verilmez şeklinde düzenlenmiştir yönetmeliğindeki, İçme ve kullanma suyu rezervuarını besleyen tüm sulara, akarsu ve kuru derelere hiçbir surette atık su ve atık deşarj edilemez kesin hükmüne, su kalitesini değiştirecek şekilde ibaresini ekleyerek, içme suyu rezervuarını besleyen akarsu ve kuru derelere, kriteri belirsiz bir su kalitesi tanımı ile hiçbir surette denetlenemeyecek biçimde atık su deşarjına olanak yaratan hükmün iptali talep edilmiştir. Karar: 16. maddenin (a) bendinin ikinci cümlesi iptal edilmiştir. 2) Talep: Mutlak Koruma Alanı başlıklı Madde 17, Mutlak koruma alanı, içme ve kullanma suyu rezervuarının maksimum su seviyesinden itibaren 100 m genişlikteki şerit, mutlak koruma alanıdır. Söz konusu alanın sınırının su toplama havzası sınırını aşması halinde, mutlak koruma alanı havza sınırında son bulur. Bu alanda aşağıda belirtilen koruma tedbirleri alınır biçiminde düzenlenmiştir. Bu madde ile, 1988 yönetmeliğinde 300 metre olan mutlak koruma alanı 100 metreye indirilerek, 200 metresi kısa mesafeli koruma alanına dahil edilmiş, böylece kamulaştırmadan ve katı kullanım yasaklardan kurtarılmıştır. İçme suyu havzalarında ciddi kirlilik yaratacak olan bu hükmün iptali talep edilmiştir. Karar: 17. maddenin birinci paragrafının ilk cümlesi iptal edilmiştir. 3) Talep: Mutlak Koruma Alanı başlıklı Madde 17-b, İçme ve kullanma suyu projesine ve mevcut yapıların kanalizasyon sistemlerine ait mecburi teknik tesisler hariç olmak üzere, bu alanda hiçbir yapı yapılamaz. Bu alanda kalan mevcut yapılar dondurulmuştur şeklinde düzenlenmiştir. Yönetmelik, mutlak koruma alanında kamulaştırma öngörmekte, ancak, kamulaştırma için bir tarih sınırlaması getirilmemektedir. Bu nedenle, bu yapılar uzun süre faaliyetlerine devam edebilir ve uygulamada da etmektedir. Oysa kirletici ve sakıncalı faaliyetlere derhal son verilmesi ve bu alandaki kaçak yapıların da derhal yıkılması gerekir. Bu hüküm ise, mutlak koruma alanlarındaki tüm yapıları, kaçak olup olmadıklarını dahi dikkate almadan dondurmaktadır. Oysa dondurma kararı, sadece su havzalarıyla ilgili yönetmelik çıkmadan önce, meri imar planına uygun, ruhsat alarak yapılmış ve iskân almış yasal yapılar için, kamulaştırma yapılana kadar geçerli olabilir. Diğer yapıların bu kapsamda değerlendirilmesi bir imar affı niteliğindedir ve yasal değildir. Mutlak koruma alanlarındaki yasal olmayan

3 yapıların kamulaştırılmaları söz konusu değildir ve bu nedenle de dondurulmaları anlamsızdır. İmar mevzuatına göre, yasal olmayan yapıların, nerede olursa olsun yıkılması gerekirken, içme suyu havzalarının mutlak koruma alanları gibi kritik bir alanda, bu yapıların derhal yıkımı yerine, dondurulmaları nın gerekçesini anlamak mümkün değildir. Hükmün, dondurulmanın sadece yasal yapılar için kamulaştırılana kadar geçerli olacağı, yasal olmayan yapıların derhal yıkılacağı biçiminde yeniden düzenlenmesi gerekirken bu şekilde düzenlenmiş olması iptal nedenidir. Bu nedenlerle, hükmün iptali talep edilmiştir. Karar: İptal talebimiz reddedilmiştir. 4) Talep: Kısa Mesafeli Koruma Alanı başlıklı Madde 18, Kısa mesafeli koruma alanı, içme ve kullanma suyu rezervuarlarının mutlak koruma alanı sınırından itibaren 900 m genişliğindeki şerittir. Koruma alanı havza sınırında son bulur şeklinde düzenlenmiştir. Mutlak koruma alanından çıkarılan 200 metrelik bant kısa mesafeli koruma alanına katılarak, eski yönetmelikte 700 metre olan kısa mesafeli koruma alanı 900 metreye çıkarılmıştır. 17. maddeyle ilgili iptal talebi gerekçemiz doğrultusunda, bu 200 metrelik bandın tekrar mutlak koruma alanına dahil edilmesi ve bu şekilde hükmün yeniden düzenlenmesi için, ilk cümlesinin iptali talep edilmiştir. Karar: Talebimiz kabul edilmiş ve 18. maddenin ilk cümlesi iptal edilmiştir. 5) Talep: Kısa Mesafeli Koruma Alanı başlıklı Madde 18-d, Sıvı ve katı yakıt depolarına izin verilemez. Bu alanda kalan mevcut yapılar dondurulmuştur. Dondurulan binalarda mevcut oturma alanında değişiklik yapmamak, kullanım maksadını değiştirmemek ve dış cephede mimari değişiklik yapmamak şartıyla gerekli tadilat ve bakım yapılabilir şeklinde düzenlenmiştir tarihli yönetmelikteki ilgili maddeye, yeni yönetmelikte, mevcut yapıların dondurulması hükmü ilave edilmiştir. Sakıncalı faaliyetler ve kaçak yapılanma ayrımı yapılmadığından, bu ilave sakıncalıdır. Üstelik bu yapıların tadilat ve bakımına bile izin verilerek, ömürleri uzatılmaktadır. Getirdiği ilave hükümlerle, kaçak yapı ayrımı bile yapmadan, yapılaşmanın yasak olduğu bu alanlardaki tüm yapıları donduran ve bunun da ötesinde, tadilat ve bakımlarına izin verilerek yaşam sürelerini uzatan bu maddedeki değişiklik son derece sakıncalıdır. Hükmün, eski yönetmelikteki şekline dönüştürülmesi için yeni bir düzenlemenin yapılması gerekmektedir. Bu nedenle, hükmün iptali talep edilmiştir.

4 Karar: İptali talebimiz reddedilmiştir. 6) Talep: Kısa Mesafeli Koruma Alanı başlıklı Madde 18-h, Suni gübre ve tarım ilaçları kullanmamak şartıyla, hayvancılık ile ilgili yapılar hariç olmak üzere kontrollü otlatmaya ve diğer tarımsal faaliyetlere Tarım ve Köyişleri Bakanlığının kontrol ve denetiminde izin verilir. Ayrıca erozyonu azaltıcı metodların uygulanması esastır şeklinde düzenlenmiştir tarihli İSKİ Yönetmeliğinde, suni gübre ve tarım ilaçları kullanmamak şartıyla kısa mesafeli koruma alanlarında tarıma izin veren aynı hüküm 6. İdare Mahkemesi nce, kontrolün sağlanamayacağı ve havzalarda kirliliğe neden olacağı gerekçesiyle iptal edilmişti tarihli son İSKİ Yönetmeliği nde, yargı kararına karşın, iptal edilmiş olan 1998 yönetmeliği hükmü yeniden getirilmiş; açılan iptal davasında, 6. İdare Mahkemesi kısa mesafeli koruma alanlarında suni gübre ve zirai mücadele ilaçları kullanılmayan ziraate izin veren 8. maddenin e (d) fıkrası için gene yürütmenin durdurulması kararını almıştı. Davalara konu bilirkişi raporlarında da düzenlemenin sakıncaları açıklıkla dile getirilmiştir. Bu kararlardaki gerekçelerde de açıkça belirtilmiş olduğu gibi, bu konuda gerekli denetim ve kontrolleri yapmak çok zordur ve bu durum, içme suyu kaynaklarında ciddi kirlenmelere neden olacaktır. Bu nedenle, hükmün iptali ve yürütmesinin durdurulması talep edilmiştir. Karar: İptal talebimiz reddedilmiştir. 7) Talep: Kısa Mesafeli Koruma Alanı başlıklı Madde18-j, Bu alanda 4/9/1988 tarihinden veya kaynağın içme ve kullanma suyu kapsamına alındığı tarihten önce mevcut olan yerleşim ve sanayi tesislerinden kaynaklanan atık suların havza dışına çıkartılması esastır şeklinde düzenlenmiştir. Eski yönetmelikte bulunmayan bu fıkra yeni yönetmelikle getirilmiştir. Düzenleme tarihinden veya kaynağın içme ve kullanma suyu kapsamına alındığı tarihten önce mevcut olan yerleşim ve sanayi tesisleri tanımını esas alırken, bu tarihlerden sonra yapılmış yapılar arasında bir ayrım yapmamakta; yasal olmayan yapılar ve kirletici yapılar da dahil olmak üzere, bu yapıların hepsinin yerlerinde kalacağını kabul etmiş görünmektedir. Bu da bir imar affıdır ve içme suyu havzalarında ciddi kirlenmelere neden olacaktır. Ayrıca maddenin (d) fıkrası, bu alanlardaki mevcut yapılaşmayı dondurduğu, yani mevcut halleriyle yerlerinde kalmalarına izin verdiği halde, bu fıkraya göre, sadece belirlenen tarihten sonraki yapıların atık suları havza dışına çıkarılacaktır. Bu durumda, dondurulan daha eski yapıların atık suları

5 arıtılmayacak demektir. Bu iki fıkra birlikte değerlendirildiğinde ortaya çıkan bu durum, hem (d) fıkrasının, hem de (j) fıkrasının sakıncasını bir kez daha ortaya koymaktadır. Bu nedenlerle, hükmün iptali talep edilmiştir. Karar: İptal talebimiz reddedilmiştir. 8) Talep: Orta Mesafeli Koruma Alanı başlıklı Madde 19-e, Bu alanda galeri yöntemi ile patlatmalar, kırma, eleme, yıkama, cevher hazırlama ve zenginleştirme işlemleri yapılamaz. Madenlerin çıkarılmasına; sağlık açısından sakınca bulunmaması, mevcut su miktar ve kalitesini bozmayacak ve alıcı ortama atık su deşarjı oluşturmayacak şekilde çıkartılması, faaliyet sonunda arazinin doğaya geri kazandırılarak terk edileceği hususunda faaliyet sahiplerince noter tasdikli, yazılı taahhütte bulunulması şartları ile Bakanlıkça izin verilebilir şeklinde düzenlenmiştir.1988 yönetmeliğinde bu madde, Hiçbir şekilde maden ocağı açılmasına ve işletilmesine izin verilemez biçimindeydi. Yeni yönetmelikte ise buna olanak sağlandığı görülmektedir. Bunun, su kirliliğini önleme ile çevre ve insan sağlığı ile bağdaştırılması mümkün değildir. İçme suyu havzalarında kirlenme yaratacak bu hükmün iptali talep edilmiştir. Karar: İptal talebimiz kabul edilmiş ve 19. maddenin (e) bendi iptal edilmiştir. 9) Talep: Orta Mesafeli Koruma Alanı başlıklı Madde 19-ı, Bu alanda 4/9/1988 tarihinden veya kaynağın içme ve kullanma suyu kapsamına alındığı tarihten önce mevcut olan yerleşim ve sanayi tesislerinden kaynaklanan atık suların havza dışına çıkartılması esastır şeklinde düzenlenmiştir. Bu fıkra eski yönetmelikte bulunmamaktadır. Yeni yönetmelikle getirilmiştir. Yukarıda iptalini talep etmiş olduğumuz, kısa mesafeli koruma alanları ile ilgili 18. maddenin (j) fıkrası aynı olan bu fıkranın da, aynı gerekçelerle, iptali talep edilmiştir. Karar: İptal talebimiz reddedilmiştir. 10) Talep: Uzun Mesafeli Koruma Alanı başlıklı Madde 20- a, Bu alanın, orta mesafeli koruma alanı sınırından itibaren yatay olarak 3 kilometre genişliğindeki kısmında tamamen kuru tipte çalışan, tehlikeli atık üretmeyen ve endüstriyel atıksu oluşturmayan sanayi kuruluşlarına izin verilebilir. Bu tesislerden kaynaklanacak katı atık ve hava emisyonunun rezervuarın kalitesini etkilemeyecek ölçüde ve şekilde uygun bertarafının sağlanması gerekir. Çöp depolama alanlarına

6 ve bertaraf tesislerine izin verilmez. Turizm ve iskana 19 uncu maddede belirlendiği şekilde izin verilir. Bu alanda galeri yöntemi patlatmalar, kimyasal ve metalurjik zenginleştirme işlemleri yapılamaz. Madenlerin çıkarılmasına; sağlık açısından sakınca bulunmaması, mevcut su kalitesini bozmayacak şekilde çıkartılması, faaliyet sonunda arazinin doğaya geri kazandırılarak terk edileceği hususunda faaliyet sahiplerince Bakanlığa noter tasdikli yazılı taahhütte bulunulması şartları ile izin verilebilir. Bu alandaki faaliyetlerden oluşan atıksuların; Yönetmelikteki ilgili sektörün alıcı ortama deşarj standartlarını sağlayarak havza dışına çıkartılması ya da geri dönüşümlü olarak kullanılması şartıyla izin verilebilir. Ancak teknik ve ekonomik açıdan mümkün olmayan durumlarda atık suların ileri arıtma teknolojileri kullanılıp Sınıf I su kalitesine getirilmesi şartıyla havza içine deşarjına Bakanlığın uygun görüşü alınarak izin verilebilir şeklinde düzenlenmiştir. Fıkranın birinci paragrafında İçme suyu havzası içinde yeni sanayi tesisleri yapımına izin verilmektedir. Bu, içme suyu havzalarında yeni kirlenmelere neden olacaktır. İkinci paragraftaki hüküm ise, yukarıda iptalini talep etmiş olduğumuz 19. maddenin (e) fıkrası ile aynıdır. Üçüncü paragraftaki hükme gelince; bu hüküm ancak, tanımlanmış, yasal ve kirletici olmayan faaliyetler için geçerli olabilir ve bunların atık sularının havza içine deşarjına da kesinlikle izin verilmemesi gerekirken buna aykırı hareket edilmiştir. Bu nedenlerle, uzun mesafeli koruma alanları ile ilgili 20. Maddenin (a) fıkrasının birinci paragrafının birinci ve ikinci cümleleri ile ikinci ve üçüncü paragraflarının iptali talep edilmiştir. Karar: 20. maddenin (a) bendinin üçüncü paragrafının ikinci cümlesi iptal edilmiş. Diğer bölümleri için ise iptal talebimiz reddedilmiştir. 11) Talep: Uzun Mesafeli Koruma Alanı başlıklı Madde 20-b, (a) bendinde belirtilen alanın bittiği yerden itibaren su toplama havzasının sınırına kadar olan alandaki faaliyetlere, oluşan atıksuların Yönetmelikteki Tablo 5 ten Tablo 21 e kadar olan deşarj standartlarını sağlayarak havza dışına çıkarılması veya geri dönüşümlü olarak kullanılması şartıyla izin verilebilir. Ancak, teknik ve ekonomik açıdan mümkün olmayan durumlarda, atık suların ileri arıtma teknolojileri kullanılarak Sınıf II su kalitesine getirilmesi şartıyla havza içine deşarjına izin verilebilir.

7 Bu alanda çöp depolama ve bertaraf alanlarının kurulması Bakanlığın uygun görüşü alınarak yapılabilir. Ancak, 4/9/1988 tarihinden veya kaynağın içme ve kullanma suyu kaynağı kapsamına alındığı tarihten önce mevcut olan, uzun mesafeli koruma alanındaki yerleşimlerin atıksularının ileri arıtma teknolojileri kullanarak Sınıf III su kalitesine getirilmesi şartıyla havza içine deşarjına izin verilebilir. Çok büyük olması veya akış yukarısında başka bir baraj bulunması gibi sebeplerden dolayı uzun mesafeli koruma alan sınırı Bakanlıkça kısıtlanabilir şeklinde düzenlenmiştir. Maddenin ilk paragrafındaki Ancak teknik ve ekonomik açıdan mümkün olmayan durumlarda, atık suların ileri arıtma teknolojileri kullanılarak Sınıf II su kalitesine getirilmesi şartıyla havza içine deşarjına izin verilebilir ilave hükmü ile, atık suların havza içine deşarjına olanak sağlanmıştır. İkinci paragrafın ikinci cümlesinde ise, kaçak ve sakıncalı ile yasal ve sakıncasız yapı ve kullanım ayrımı yapılmamaktadır. Sadece yapım tarihini esas alan bu düzenleme ile bir yandan bir imar affı yaratılırken, diğer yandan bu yapıların atık sularının havza içine deşarjına olanak sağlanmaktadır. Üçüncü paragraf ise sadece kısıtlama dan söz etmektedir. Oysa bazı durumlarda genişletme de söz konusu olabilir. Uzun mesafeli koruma alanının daraltılmasının anlamı, havza sınırının daraltılmasıdır ve bu konuda bakanlığa verilen yetkinin havzanın özelliğine göre belirlenecek bir sınır düzenleme yetkisi değil de, sınır daraltılması yetkisi olması son derece önyargılı ve sakıncalı bir yaklaşımdır. Gerektiğinde havza sınırlarında bir genişletme de yapılmasının gerekli olabileceğini göz ardı ederek, bakanlığa sadece kısıtlama yetkisi veren bu hükmün içme suyu havzalarında sakıncalı uygulamalara yol açabileceği açıktır. Oysa havzanın sınırlarını havzanın kendisi belirlemektedir ve bu bilimsel kıstaslarla saptanmaktadır. Bunları ancak doğal duruma uyarlamak mümkündür. Dünyanın hiçbir yerinde isteğe bağlı olarak değiştirmek mümkün değildir. Yukarıdaki nedenlerle, 20. madde (b) fıkrasının ilk paragrafının ikinci cümlesinin, ikinci paragrafının ikinci cümlesinin ve üçüncü paragrafının iptali ve yürütmesinin durdurulması talep edilmiştir.

8 Karar: 20. maddenin (b) bendinin birinci paragrafının ikinci cümlesi ve ikinci paragrafının ikinci cümlesi iptal edildi. Üçüncü ve son paragrafı için ise, karar verilmesine yer olmadığına karar verildi. Kamuoyunun bilgisine saygı ile sunulur. TMMOB Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi