YEŞİL SEBZELERDE NİTRAT TAYİNİ

Transkript

1 YEŞİL SEBZELERDE NİTRAT TAYİNİ GRUP ANTİNİTRAT Erkan ÜREY : Atatürk İ.Ö.O. Semra AKSOY: Beyazşehir İ.M.K.B. İ.Ö.O Proje danışmanı: Yrd. Doç. Dr. Uğur ŞAHİN

2 PROJENİN ADI:Yeşil Sebzelerde Nitrat Tayini PROJENİN AMACI:Bu çalışmada azotlu gübre kullanımının sebzelerdeki nitrat miktarına etkisini araştırmak ve sebzenin damar ve yaprak kısımlarındaki nitrat düzeylerinin belirlenmesi amaçlanmaktadır. 1.GİRİŞ Nitrat, (kim. sembol NO 3 ), kimyada bir azot ve üç oksijen atomundan oluşan bir nitrik asit (kim. sembol HNO 3 ) tuz iyonudur. Organik kimyada, nitrik asit ve bazı alkollerin esterlerine nitrat adı verilir. Bitkiler tarafından nitrojen kaynağı olarak topraktan alınan ve bitkiler için elzem olan bir besindir. Bu yüzden nitrat; tüm meyve, sebze ve tahılların doğal bir bileşenidir. Yeşil lifli ve köklü sebzeler mesela ıspanak ve havuç insan vücudu için alınması gereken nitratın %70 ini karşılamaktadır NİTRATIN ETKİ ZİNCİRİ Nitrat, tek başına zehirli değildir. Büyük bir kısmı midede sindirimle değişime uğrar. Bu değişim sonucunda nitrat, nitrite dönüşür. Bunun akabinde aminlerle birlikte nitrözaminlere dönüşür. Bir çok nitrözamin kanser yapıcıdır[1]. NO 3 - NO 2 - NO 2 - Nitrözamin Nitrözamin, kanın renk maddesi olan hemoglobini, methemoglobine yükseltger ve kanda oksijen taşınmasını durdurur. Yeni doğan bebeklerde nitrat konsantrasyonunun 3,6 mg/l yi aşması durumunda methemoglobinea hastalığı(mavi bebek sendromu) na yol açmaktadır[4]. Bu durum bebeklerin sindirim sisteminde nitratı giderecek enzimlerin henüz gelişmemiş olmasından kaynaklanmaktadır. Bitki gelişiminde gerekli iyonların temini açısından gübrelemenin önemli olduğu bilinmektedir. Ancak aşırı gübreleme bitkiden çok, onu bünyesine alan insan için kalıntı problemi oluşturmaktadır[3]. Sebzelerde bulunan nitrat içeriğini etkileyen çeşitli faktörler bulunmaktadır. Özellikle yeşil olarak tüketilen (yaprağı yenen sebzelerde) sebzelerin yetişme

3 sürecinde uygulanan azotlu gübrelerin miktarı arttıkça bitkinin de nitrat konsantrasyonu artmaktadır[5,7] TÜRLER VE BİTKİ KISIMLARI ARASINDAKİ FARKLILIKLAR Sebzelerin nitrat içerikleri tür ve çeşitlere göre de farklılık göstermektedir. Çeşit farklılıklarının yanı sıra bitkilerin hasat edildikleri dönemdeki olgunluk durumları ve yaprak tipleri de nitrat içeriklerini etkilemektedir. Bitkilerin genetik özelliklerine göre farklılık gösterebilen nitrat içeriği, türlere göre değişmekle birlikte bitki kısımlarına göre de farklılıklar bulunmaktadır. Çiçekte en az miktarda bulunan nitrat, sırayla meyve, tane yapraklar, kökler ve gövdelerde artış göstermektedir[6] SICAKLIK VE İKLİM KOŞULLARININ ETKİLERİ Genel olarak bitkilerin nitrat içerikleri sıcaklık artışı ile artmakta, yaklaşık 30 C nin üzerindeki sıcaklıkta bitkilerin nitrat alımı kuvvetli şekilde engellenmektedir[2]. Sebzelerin nitrat içerikleri yetiştirmenin yanında hava koşullarına da oldukça bağlıdır.birkaç sebzenin nitrat içeriği üzerine yetiştirme metotlarının, ekolojik faktörlerin ve bitkinin özel etkisinin incelendiği bir araştırmada farklı bölgelerde, farklı mevsimlerde yetiştirilen sebzelerin nitrat içeriğinde farklılıklar bulunmuştur[8]. Tablo 1. Çeşitli örneklerde bulunabilecek nitrat miktarları Örnek Normal değer yüzey suları mg/l kirlenmiş sular mg/l insanda günlük alım 220 mg 2. YÖNTEM VE BULGULAR Kontrol grubu sebze örnekleri,toprağı ve sulama suyu Kayseri ili Ağırnas kasabasından doğal ortamdan toplanmıştır. Nitrat kirliliğini ölçeceğimiz aynı sebze örnekleri, toprağı ve sulama suyu azotlu gübre kullanılmış şehirdeki seçilen bir bahçeden alınmıştır. Spektrofotometrik ve test kitleri ile kantitatif ve yarı kantitatif ölçüm yapılmıştır. Kontrol grubu olarak seçilen nitrat gübresi kullanılmayan numunelerde nitrat içeriği düşük olduğundan standart spektrofotometrik metotla yapılmıştır. Bu metotta çalışma aralığı 1-10 ppm dir ve oluşan kompleksin maksimum dalga boyu 432 nm dir. Ölçümde çift ışın yollu Hitachi UV-VIS spektrofotometre kullanılmıştır.

4 Nitrat gübresi kullanılan numunelerde nitrat tayini yarı kantitatif sonuç veren test kitleri ile yapılmıştır ppm arasında sıvı numunelerde nitrat ölçmeye yarayan üzerindeki kağıtlara nitrat ile mor renk veren nitrat reaktifi emdirilmiş Merck marka test kitleri kullanılmıştır. Nitrat tayini için; Toprak ekstraktının hazırlanışı: Etüvde 90 C de 30 dk kurutulan topraklardan 1 g tartılır ve 50 ml su eklenir bagetle 15 dk karıştırılıp mavi bant süzgeç kağıdından süzülür. Sebze ekstraktlarının hazırlanışı: Sebzelerden 20 şer g tartılır, havanda ezilir, üzerine 100 ml saf su konur, karıştırılır, berrak kısımdan 5 ml alınıp bir tüpe konur ve üzerine rengini gidermek için bir spatül ucu aktif kömür eklenir. 80 C de suda 5 dk bekletilir, Vortex cihazında karıştırılır, santrifujlenir, üstteki berrak kısımdan 1 ml alınıp önceden belirlenmiş beherlere konur. Ölçüm sonuçları tablo 2 de verilmiştir. Tablo 2. Doğal ve gübrelenmiş bahçelerdeki sebzelerin nitrat miktarının tayini Spektrofotometre Test Kiti Derişimler, mg/kg=ppm Örnekler A* B* C* D* Toprak Su Patates 840(yaprak) Marul Nane Tere Ekşimen GSA # Maydonoz *A: Doğal ortamdan alınan bitki geneli olan örnekler için ölçüm sonuçları(mg/kg=ppm) B: Şehir bahçesinden alınan bitki geneli olan örnekler için ölçüm sonuçları(mg/kg=ppm) C: Şehir bahçesinden alınan bitki yaprak örnekleri için ölçüm sonuçları(mg/kg=ppm) D: Şehir bahçesinden alınan bitki damar örnekler için ölçüm sonuçları(mg/kg=ppm) # GSA: Gözlenebilme sınırı altında

5 3. TARTIŞMA VE SONUÇ Çalışma, nitrat gübresi kullanılmayan numunelerde, gübre kullanılanlara göre çok daha az nitrat olduğu görülmektedir(tablo 2); ayrıca nitrat bitkinin değişik bölgelerinde değişik miktarlarda depolanmaktadır. Ayrıca burada şehir bahçesindeki suyun nitrat miktarının yüksek çıkması; sulama suyunun yine bahçeden artezyen vasıtasıyla çıkarıldığı için bahçede kullanılan nitratlı gübrelerin çözünerek su kaynağına ulaşması sonucu, sudaki nitrat düzeyini artırmaktadır. Sınır değerler 3500 ppm dir.yapılan ölçümlere göre tere ve patates sınır değerlerinin üzerinde nitrat depolamaktadır. Sonuç olarak azotlu gübreler yerine doğal gübrelerin kullanılması gerekir. Sebzelerin şehir merkezinde tüketilmesi gerekiyor ise tüketilirken damar kısımlarının yerine yaprak kısımları tercih edilmelidir.yapılan araştırmalar insan vasıtası ile kirlenen çevrenin zararlarının yine insanı etkilediğini ortaya koymaktadır.

6 KAYNAKLAR 1.Blom Zanstra,M.,Lampe,J.E.M.,1985.The role of nitrate in the osmoregulation of lettuce grown at dıfferent light intesities.j.experim,botany,36; Cantliffe,D.J.,1972c. Nitrate Accumalation in spinach gown at Different Temperatures. Journal of the American Society for Horticultural Science 97: Eenink.A.H.,R.Groevold, P.Aarts,1986. Nitrate content in lettuce as in fluencet by plant stage and soil nitrogen content, İns.For Horticultural Plant Breeding,Wageningen,Netherlant 4.Forman, D.,S.Al-Dabbag,R.Doll,1985. Nitrates,nirates and gastric cancer in Great Britain, Nature, 21.Feb Hippe,J.,Müler.K EinfluB Differezierter Stickstofgben aufdie Gehalt an Nitrosierenden und Nitrosierbaren Inhaltsstoffen in Kartoffeln,Kohlrabi,Kopfsalat und Tomaten. VDULUFA. Schriftenrihe 10,24-25(Kurzfd.Vortr.96. VDLUFA Kongr.) 6.Maynard,D.N.,Barker,A.V.,Minotti,P.L.,Peck,N.H.,1976. Nitrate Accumulation in Vegetables. Advances in agronomy 28: Özdeş,A.D.,Zabunoğlu,S.,1991. Çeşitli Azotlu Gübrelemenin Sebzelerde Nitrat Birikimine Etkisi. Doğa Türk Tarım ve Ormancılık Dergisi Cilt 15 Sayı:2 8.Wedler,A.,1984. Nitratgehalt Pflanzlicher Nahrungsmittel Variation Durch Anbau und Standart. Landwirtsch Forsch.37,Kongre Bband 267.