Kemer Baraj Gölü (Bozdoğan/Aydın) Balık Avcılığının İncelenmesi

Transkript

1 Kemer Baraj Gölü (Bozdoğan/Aydın) Balık Avcılığının İncelenmesi Bülent ORSAY 1 Erdal DUMAN 2 1.Tarım ve Köy işleri Bakanlığı, Bozdoğan İlçe Tarım Müdürlüğü, Aydın. e mail:bulentorsay@hotmail.com 2.Fırat Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi, Avlama ve İşleme Teknolojisi Bölümü, Elazığ e mail:eduman@firat.edu.tr Özet: Bu çalışma, avcılık sezonun da Kemer Baraj Gölü (Bozdoğan/AYDIN) Kemer Akyaka Güvenir Su Ürünleri Kooperatifinin avlak sahası sınırları içerisinde, kooperatifin kullanmış olduğu av araçlarını ve kooperatifin sosyo ekonomik yapısının belirlenmesi için yapılmıştır. Çalışmada, Kemer Akyaka Güvenir Su Ürünleri Kooperatifine kayıtlı 26 üye, 13 balıkçı ve 10 adet teknenin bulunduğu tespit edilmiştir. Kemer Baraj Gölü nde kullanılan av araçlarının monofilament galsama (sade) ağları olduğu belirlenmiştir. Çalışma süresince Kemer Baraj Gölü nde 1220,6 ha alanda toplam m uzunluğunda sade ağ incelenmiş olup, bunların göze genişliklerinin mm arasında değişiklik gösterdiği, materyal kalınlıklarının 0,25 40 mm Ø arasında olduğu, donam faktörlerinin 0,45 0,67 arasında değiştiği, kullanılan teknelerin boylarının ise 5 5,5 m, genişliklerinin 1,20 1,40 m motor güçlerinin HP arasında değiştiği tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Kemer Baraj Gölü, balık avcılığı, sade ağlar, monofilament. The Investigation Of Fishing In Kemer Dam Lake (Bozdoğan/AYDIN) Abstract: This study was carried out to determine the fishing gears used and socioeconomic status of fisheries cooperative in Kemer, Akkaya and Güvenir fishing areas of Kemer Dam Lake during the fishing seasons. Total 26 registered members, 13 fishermen and 10 boats were identified belong to Kemer Akkaya Güvenir fisheries cooperative in Kemer Dam Lake. Only monofilament gill nets were determined as fishing gears. During the period of study, total meter gill nets in a total ha area were examined and they were found mm in mesh size, mm Ø in thickness of material and in 1

2 hanging ratio. The fishing boats used in Kemer Dam Lake were determined as m in length and m in width with HP engine power. Keywords: Kemer Dam Lake, fishing, gill net, monofilament 1. GİRİŞ Dünya nüfusunda meydana gelen artışlar, sınırlı besin kaynaklarından yararlanma hızını artırmış ve son yıllarda insanların dengeli beslenmesi önemli bir problem olarak ortaya çıkmıştır. Özellikle dengeli beslenmede en önemli yeri işgal eden hayvansal kökenli besinlerde yetersizlik gözlenmiş bu da dikkatlerin sucul canlılar üzerinde yoğunlaşmasına neden olmuştur. Hemen arkasından sulardaki zenginlikler keşfedilerek yoğun araştırma faaliyetleri başlatılmıştır. Denizler ve tatlı sulardan elde edilen canlıların insan beslenmesindeki yeri hızla artmış ve akuatik canlı kaynaklar tüketilmeye başlanmıştır (Çelikkale ve ark, 1993; Ünal ve ark., 2001). Balık avcılığı sağlıklı ve beğenilen besin sağlamanın yanında kıyı bölgelerinde ihtiyaç duyulan iş olanakları yaratmaları Avrupa Birliği balıkçılık bölgelerinde sosyal ve ekonomik gelişmeyi teşvik etmesi hususunda son derece önem arz etmektedir (Çelikkale ve ark., 1999). Özellikle 30 yıl içerisinde Türkiye de hızlı nüfus artışına paralel olarak ortaya çıkan enerji ihtiyacı ülkenin zengin akarsularının kullanılması sonucunu beraberinde getirmiştir. Bu nedenle sayıları devamlı olarak artan hidroelektrik santrali ve bunlarla beraber oluşan baraj gölleri ülkenin enerji ihtiyacını karşılarken bir taraftan da oldukça yüksek potansiyelde su ürünleri üretimini ve avcılığını ortaya çıkarmıştır. Bu kaynaklardan yeterince faydalanılması halinde halkımızın ihtiyacı olan hayvansal protein açığı da giderilmiş olacaktır. Bu baraj göllerinden birisi de Kemer Baraj Gölü dür. Kemer Barajı tamamlanmasından sonra ortaya çıkan 668,89 hm 3 lük su hacmi ve 1220,6 ha alanda oluşan baraj gölü kapsadığı balık türleri ve miktarları nedeniyle Bozdoğan ilçesi için büyük bir besin kaynağı özelliğini kazandırmıştır. Gölden avlanan balıkların bölgedeki hayvansal protein açığını kapatmada katkıda bulunduğu kuşkusuzdur. 2

3 Balıkçılık yönetiminin başarısı temelde büyük ölçüde sağlıklı veri toplanması ve bunların doğru bir şekilde işlenmesi ile olmaktadır (Ünal ve ark., 2001). Bu araştırmanın amacı, Kemer Baraj Gölü nde balık avcılığında kullanılan ağların teknik özellikleri, Kemer Baraj Gölü kıyı şeridindeki 3 köyde yaşayan ve geçimini balıkçılıkla sağlayan yöre halkının sorunları ve sosyo ekonomik yapısının incelenmesi amaçlanmıştır. 2. MATERYAL VE METOT Bu çalışma avcılık sezonu içerisinde Kemer Baraj Gölü nde(bozdoğan/aydın) faaliyet gösteren Kemer Akyaka Güvenir Su Ürünleri Kooperatifi nin av sahasında (1220,6 ha) gerçekleşmiştir (Şekil 1). Çalışmada kullanılan avcılık aletleri, avcılıkta kullanılan ağların uzunlukları, ağlarla bölgede kullanılan avcılık yöntemleri, avlanılan balık türleri, avlanılan balıkların pazarlanması ve balıkların ekonomik değerleri araştırılmıştır. Ağ ölçümleri 1 mm hasiyetli 3 m uzunluğundaki çelik metre ile yaka ve halat çapları da 1 mm hassasiyetli kumpas la ölçülmüştür. Mantar yaka uzunluğu kulaçlanmak sureti ile belirlenmiştir. Ağlarda batırıcı olarak kullanılan kurşunların boyları aynı metre ile ağırlıkları ise 0.2 gram hassasiyetli terazi ile tartılmak sureti ile belirlenmiştir. Ağların donam faktörleri E=Yaka uzunluğu/ağ uzunluğu ile hesaplanmıştır (Mengi, 1977, Mengi, 1989). Sade ağlarda göze genişliği Mengi (1989) de tanımlanan natika konumunda gerilmiş bir ağda bir düğümün veya birleşme yerinin ortasından kendisine en yakın düğümün veya birleşme yerinin ortasına kadar olan uzaklık olarak alınmıştır. Kemer Baraj Gölü nde balık avcılığı Su Ürünleri Avcılığını Düzenleyen Sirküler e bağlı olarak 15 Mart 15 Ağustos tarihleri arasında yapılmaktadır. Çalışmada avcılıkla ilgili veriler bu tarihler arasında toplanmıştır. 3

4 Kemer Baraj Gölü nde avlanan balık miktarlarını belirlemek amacıyla gölde faaliyet gösteren kooperatif kayıtlarından yararlanılmıştır. Göldeki balıkçılar avlamış oldukları balıkları günlük olarak kooperatife bir fiş karşılığında vermektedir avlama sezonunda kooperatifte avlanan balık türleri avlanma sezonu boyunca bölgeye gidilip balıkçıların kayıtları incelenerek tespit edilmiştir. Şekil 1. Kemer Baraj Gölü ve Akçay Mevkii Haritası ( S. Yıldız ve diğ., 2008). 4

5 3. BULGULAR 3.1. Bölgede Kullanılan Ağlar Kemer Baraj Gölü nde incelenen 242 adet ağın monofilament galsama ağı (sade ağ) olduğu tespit edilmiştir. Kemer Baraj Gölü nde sade uzatma ağları kullanılmakta, ağ gözleri yöre balıkçısının ekonomik olarak daha iyi pazarlayabildikleri türlerin pazar boyları düşünülerek belirlenmektedir (Tablo 1). Yapılan çalışmada yöre balıkçısının, mm göze açıklığında, materyal kalınlıkları ise sırası ile mm kalınlığında olan monofilament ağları kullanıldıkları belirlenmiştir. Monofilament ağlaın 100 göz derinliğinde ve 100 m uzunluğunda olduğu belirlenmiştir. Tablo 1. Monofilament sade ağlarda göze genişlikleri, materyal kalınlıkları ve ağ sayıları Göze genişliği Materyal kalınlığı Ağ sayısı % (mm) (mm) (Adet) 70 0, , , , , , , ,91 Toplam Tablo 1 de 242 adet sade ağın göze genişliği mm, donam faktörleri 0,45 0,67, oldukları belirlenmiştir. Kemer Baraj Gölü nde Kemer Akyaka Güvenir Kooperatifi 26 üye, 10 adet tekne 13 balıkçı ile faaliyetlerini sürdürmektedir. Tekneler 5 5,5 m uzunlukta, ,40 m genişlikte 0,90 1,1 m yükseklikte, motor güçleri HP gücünde ve motor tipi ise Lombardını olarak belirlenmiştir. Balık ağları Aydın ve İzmir den ya hazır olarak alınmakta veya paketler halinde getirtilip balıkçılar kendisi donam yapmaktadırlar. 5

6 3.2. Ağların Donamı Donam yapılırken, mantar yaka olarak kullanılacak halata o yaka için gerekli yüzdürücüler geçirildikten sonra ağ ucu ile yaka ucu birleştirilip donam yapmaya başlanmaktadır. Yüzdürücüler donamda serbest olabildikleri gibi yüzdürücüler donam ipliği ile donam düğümünün hemen yanına da bağlanmaktadır. Donam düğümü olarak yarım kazık bağları kullanılmaktadır. Her donam düğümünde 3 veya daha fazla yarım kazık bağının olduğu belirlenmiştir. Mantar yaka tamamlandıktan sonra kurşun yaka donanırken, donam uzunluğu yine aynı donam faktörü ile ancak 1 2 düğüm kaçırılarak yani biraz daha açılarak yapılmaktadır. Kurşun yaka tek veya çift kattır. Kurşun yaka tek kat ise donam yapılmadan önce yaka uzunluğunca donama girecek kurşunlar yakaya geçirilmekte hangi aralıklarla donamda isteniyorlarsa yerlerine alınmaktadır. Kurşun yaka çift kat ise ilk önce birinci yakaya ağ donanmakta, ikinci yakaya kurşunlar geçirilerek istenen aralıklarla birinci yakaya bağlanmaktadır. Çalışma bölgesinde kullanılan galsama ağlarında yüzdürücü olarak çap ve kalınlıkları 60X30 mm olan yuvarlak içi boş ve ortası delikli plastik yüzdürücülerin, batırıcı olarak ise oval şekilli 5 cm boyunda 50 g ağırlığındaki kurşunların kullanıldığı saptanmıştır Bölgede Galsama Ağlarla Avcılık Kemer Baraj Gölü nde incelenen sade ağların hepsi dip uzatma ağı olarak yapılandırılmışlardır. Ancak bu ağlar yayın balığı avcılığında, mantar yakaya bağlanan şamandıra halatları yardımı ile pelajik olarak kullanılırken sazan avcılığında, dipte kurulmaktadır. Kemer Baraj Gölü nde bırakma yöntemi ile avcılık yapılmaktadır. Bu yöntemde ağlar akşam vakti güneş batarken şamandıra halatları vasıtası ile suya bırakılmakta, sabah güneş doğmadan sudan toplanmaktadır. Balıklar kendi doğal hareketleri sonucu ağa takılmaktadır. 6

7 3.4. Bölgede Avlanan Balık Türleri, Pazarlanması ve Ekonomik Değeri Kemer Baraj Gölü nde ekonomik olarak 2 adet balık türü avlanmakta olup; bunların bilimsel, Türkçe ve yerel adları Tablo 2 de verilmektedir. Bu balıklardan aynalı ve pullu sazan çalışmada, aynı isim altında sazan olarak birleştirilmiştir. Tablo 2. Kemer Baraj Gölü nde Avcılığı Yapılan Türler Bilimsel Adı Türkçe ismi Yöresel ismi Silurus glanis...yayın Et balık Cyprinus carpio.. Sazan Aynalı Küçük üreticiler avladıkları ürünü kabzımal (aracı) yoluyla pazarlamaktadır. Avlanan ürün, karaya çıkarıldığı yerden aynı bölgede veya büyük merkezlerde direkt tüketilmekte veya başka yoldan değerlendirmek üzere aracılar vasıtası ile satın alınmaktadır. Bu durum şüphesiz işin en zor tarafını yürüten balıkçının aleyhine gelişen bir işleyiştir avcılık sezonunda kooperatifte avlanan balıkların üretim miktarları ve kg fiyatları Tablo 3 de görülmektedir. Tablo 3. Avlanan Balık Miktarları ve Fiyatları Cinsi Üretim miktarı (kg) Kooperatif Satış Fiyatı (TL) Perakende Satış Fiyatı (TL) Sazan (Cyprinus carpio) Yayın (Silurus glanis) ,5 8 Toplam Balıkçıların Sosyo Ekonomik Durumları Kemer Baraj Gölü nde aktif olarak balıkçılık yapan kişilerin % 46,15 nin yaşlar arasında, % 30,76 sınin ise yaşlar arasında olduğu tespit edilmiştir. Balıkçıların % 69,23 nün evli olduğu belirlenmiştir. 7

8 Balıkçıların eğitim durumları incelendiğinde % 92,30 nun ilkokul, % 7,69 nun ortaokul mezunu olduğu belirlenmiştir. Yapılan çalışmada balıkçıların sosyal güvencelerinin olmadığı edilmiştir. tespit TARTIŞMA VE SONUÇ Pasif ağlardan olan sade ağlar ile balık avcılığında, ağ ipi materyalinin özellikleri oldukça önemlidir. Bu ağların verimlilikleri, su içerisindeki görünürlükleri ile direkt ilgilidir. Ağların su içerisindeki görünürlüklerinin azaltılması av verimini artırmaktadır. Bu amaçla, ülkemizde son yıllarda multifilament iplerden yapılan ağlara göre su içerisindeki görünürlükleri daha az olan monofilament ağ iplerinden yapılmış sade ağlar da yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır. Kemer Baraj Gölü nde yapılan çalışmada balık avcılığının monofilament sade ağlar olduğu tespit edilmiştir. Kemer Baraj Gölünde daha önce bu konuda yapılmış bir çalışmaya rastlanmadığı için karşılaştırma yapılamamıştır. Kemer Baraj Gölü nde bu ilk çalışmayla yörede kullanılan ağlar ilk defa değerlendirilmiştir. Bu ağlarla avcılık şekli, ülkemizde oldukça yaygın bir avcılık türüdür. Çünkü fazla sermayeye ihtiyaç duymaz. Bu ağlarla yapılan avcılıkta özelleşmiş gemilere (Kara, 1992). de ihtiyaç duyulmamaktadır Çalışmada, Kemer Akyaka Güvenir Su Ürünleri Kooperatifine kayıtlı 26 üye, 13 balıkçı ve 10 adet teknenin bulunduğu tespit edilmiştir. Kemer Baraj Gölü nde kullanılan av araçlarının monofilament galsama (sade) ağlar olduğu belirlenmiştir. Çalışma süresince Kemer Baraj Gölü nde 1220,6 ha alanda toplam m uzunluğunda sade ağ incelenmiş olup, bunların göze genişliklerinin mm arasında değişiklik gösterdiği, materyal kalınlıklarının 0,25 40 mm Ø arasında olduğu, donam faktörlerinin 0,45 0,67 arasında değiştiği, kullanılan teknelerin boylarının ise 5 5,5 m, genişliklerinin 1,20 1,40 m motor güçlerinin HP arasında değiştiği tespit edilmiştir. Kemer Baraj Gölü nde yapılan balık avcılığında kullanılan monofilament sade ağların göze genişliklerinin mm arasında değişiklik göstermesi ve bu ağlarda donam faktörlerinin 8

9 0,45 0,67 arasında değişmesi yöre balıkçısının stokları korumak ve sürdürebilirliğini sağlamak için oldukça bilinçli olduğunu ifade etmek mümkündür. Doğal balık stoklarının devamlılığının sağlanabilmesi için avcılıkta kullanılan av araçlarının iyi tanınması, uygun şekilde kullanılması gerekmektedir. Bir avcılık aletinde öncelikle yapılması gerekenlerin başında av aletinin seçicilik özelliklerinin artırılması gelmektedir. Seçicilik ile kastedilen, av aletinin populasyondaki fertlerin bir kısmını etkin olarak avlaması, belli büyüklüğün altındaki fertleri de nispi olarak daha az avlaması veya avlamamasıdır (Holt, 1963; Gulland, 1991). Kemer Akyaka Güvenir Su Ürünleri Kooperatifin de yapılan bu araştırma ile bazı sorunların varlığı tespit edilmiş ve bunların çözüm önerileri de tarafımızdan belirlenmiştir. Bunlar şu sorunlardır; 1. Üyelerden düzenli aidat toplanamaması 2. Balıkçılar avladıkları balıkları kendisi pazarlayamadığı için mağdur olmaktadır. 3. Avlanabilecek büyüklükteki balıkların azlığı 4. Amatör balıkçılık yapan kişilerin hızla arttığı, balıkçılığı meslek olarak yapan kişilerin korunmaması 5. Baraj gölünde avcılığın düzenlenmesinde yardımcı olabilecek, balıklardaki büyüme ve üreme biyolojileri, stok miktarları vs. gibi konularda yapılmış bilimsel çalışmaların olmamasıdır. Yukarıda kısaca açıklanan sorunların çözüm önerileri de şöyle ifade edilebilir. 1. Kaynakların etkili işletilmesi için balık avcılığının bilimsel verilere göre düzenlenmeli, bu amaçla stok araştırmalarına ağırlık verilmelidir. 2. Sürdürülebilir avcılığı sağlayıcı tedbirler olarak doğal kaynaklar, sorumlu kamu kurumu olan DSİ tarafından periyodik olarak balıklandırılmalıdır. 3. Doğal kaynakların yönetimi, kullanımı ve korunmasına ilişkin kooperatiflere yetki verilmesi ve oto kontrolünün, gölü kiralayan kooperatif üstlenmelidir. 9

10 4. Kemer Baraj gölündeki balıklarla ilgili stok belirleme çalışmalarının yapılarak, avlanabilir balık stoklarının avcılık büyüklüklerinin sürdürülebilir şekilde olması sağlanmalıdır. 5.Üretici bakımından en iyi örgütlenme yolu kooperatiflerdir. Ancak kooperatiflerde pazarlama konusunda yetersiz kalmakta, balıklar aracılar vasıtası ile pazarlanmakta ve balıkçılar mağdur olmaktadır. 6. Yukarıda ifade edilen iyileştirmelerin, zengin sulak alanlara sahip olan ve hala daha ihmal edilen, doğru ve bilimsel kurallar ile idari yapılanmada sorunları olan ülkemizin, Su Ürünleri Genel Müdürlüğüne ivedilikle kavuşturulmasıdır. Sonuç olarak; Kemer Baraj Gölü nde kullanılan av araçlarının yapısı su ürünleri mevzuatı gereğince uygun olduğu, kullanılan ağların göze genişliklerinin sürdürülebilir avcılığa uygun olduğu kanısına varılmıştır. KAYNAKLAR Çelikkale, M. S., Düzgüneş, E. ve Candeğer, A. F., Av Araçları ve Avlama Teknolojisi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Basımevi, Trabzon, 541 s. Çelikkale, M.S., Düzgüneş, E. ve Okumuş, İ., Türkiye Su Ürünleri Sektörü ve Avrupa Birliği İle Entegrasyonu, İstanbul Ticaret Odası Yayınları, Yayın No: , İstanbul, 532 s. Gulland, J. A., Fish stock assesment, A manual of basic methods, FAO/Wiley series on food and agriculture, v. 1, A Wiley İnterscience Publication, 2, 223 p. Holt, S. J., A method for determining gear selectivity and its application, ICNAF Spec. Publish, 5, Kara, A., Ege Bölgesi uzatma ağları balıkçılığının geliştirilmesi üzerine araştırmalar, Doktora tezi, Ege Üniv. Fen Bil. Enst. Su Ürünleri Anabilim Dalı, 70 s., İzmir. Mengi, T., Balıkçılık Tekniği, Met/Er Matbaası, İstanbul, 286 s. Mengi, T., Ağ Yapımı, Materyal ve Teknik, F. Ü. Yayınları, Elazığ, 367 s. 10

11 S. Yıldız., A. Taşdemir., S.Balık.,M.R. Ustaoğlu., Kemer Baraj Gölü nün (Aydın) Makrobentik (Oligochaeta, Chironomidae) Faunası.Journal of Fisheries Science, 2 (3)., , Ünal, V., Akyol,O. ve Hoşsucu, H Balıkçılık yönetiminde ihtiyaç duyulan biyo ekolojik Veriler. Ege. Üniv. Su Ür. Dergisi, Cilt: 18, Sayı: 1 2, İzmir, s. 11