KUZEY EGE DENİZİ NDE IŞIKLA BALIK AVCILIĞINA GENEL BİR BAKIŞ

Transkript

1 KUZEY EGE DENİZİ NDE IŞIKLA BALIK AVCILIĞINA GENEL BİR BAKIŞ Abdullah Ekrem KAHRAMAN, Tuğrul Zahit ALIÇLI, Didem GÖKTÜRK İstanbul Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi, Avlama Teknolojisi Anabilim Dalı Laleli İstanbul E mail: kahraman@istanbul.edu.tr Özet Işık ile balıkları cezbederek yapılan avcılık, çok eski zamanlardan beri kullanılan ve ülkemizde yasak olmayan sahalarda halihazırda sürdürülen bir avlanma yöntemidir. Yunan makamları, Türk balıkçılarının 2007 yılı av sezonunda Ege Denizi nin kuzeyinde jeneratör kullanmak suretiyle ışıkla avcılık yaptıklarını iddia etmiş ve bu av yönteminin kendi mevzuatlarına aykırı olduğunu ileri sürmüşlerdir. Konunun araştırılması için yapılan bu çalışma kapsamında, 26 Mayıs 1 Haziran 2007 tarihleri arasında Kaleköy, Kuzulimanı, Kabatepe, Babakale, Yeniköy, Çanakkale, Enez ve Büyükdere (İstanbul) balıkçı limanlarına gidilmiş ve bu bölgelerde balıkçılık faaliyeti gösteren toplam 260 adet tekneye ait boy, motor gücü, kullanılan av aletleri ve avlanan türlere ilişkin veriler kaydedilmiştir. Bununla birlikte, mevzuata aykırı olduğu iddia edilen bu balıkçılık faaliyeti ile ilgili araştırmalar yapılmıştır. Anahtar Kelimeler: Işıkla avcılık, Gırgır, Kuzey Ege, Kıta sahanlığı. A study on the light fishing in the Northern Aegean Sea Abstract: Light fishing is a fishing method which has been used since ancient times. This method is currently being employed in Turkish waters except the prohibited areas for light fishing. It has been acclaimed by Greece authority that the Turkish fishing boats caught the fish by using the light equipments in 2007 fishing season in the Northern Aegean Sea and it has also been pointed out that this method was not consistent with Greek fishing regulations. In this study, we have inspected total 260 fishing boats which work in some ports of the Northern Aegean Sea (Kaleköy, Kuzulimanı, Kabatepe, Babakale, Yeniköy, Çanakkale, and Enez) and in 1

2 İstanbul (Büyükdere) in May 26 June 1, We have obtained some information about the boats such as length and horse power. We have also got the data concerning about the characteristics of the fishing gears as well as the fish species caught in these areas. Furthermore, we have researched the light fishing activities in these areas carried out by Turkish fishermen. Key Words: light fishing, purse seine, the Northern Aegean Sea, continental shelf Giriş Işık, çok eski zamanlardan beri deniz ve tatlı sularda, tek veya sürü oluşturan balıkların avcılığında kullanılmaktadır (Ben Yami,1988;Brandt,1984; Miyazaki,1971; Nomura & Yamazaki,1975). Işıkla yakalanan balıkların çoğu pelajik olup zamanlarının büyük bir kısmını ortasuda veya yüzeye yakın sularda geçirirler. Istavrit, ringa, sardalya, hamsi ve zargana gibi pelajik türlerin yanısıra mürekkep balığı gibi kafadanbacaklılar da ışıkla yakalanan önemli türler arasında yer almaktadır. Işık ile avcılık genel anlamda, bir av aracının yapay bir ışık kaynağı ile av etkinliğinin arttırılması faaliyeti olarak özetlenebilir. Balığın yapay ışığa reaksiyonu daha çok bir pozitif fototaksi etkisidir. Suyun üst tabakalarında yaşayan balıklar, insanların algıladığı ışık dalga aralığına yakın bir spektruma, derin deniz balıkları ise ışık spektrumunun mavi ve yeşil alanıyla sınırlı ışık algısına sahiptir (Blaxter,1970; Denton,1990). Gece beslenen balıklar ışığa olumsuz tepki gösterirken, gündüz beslenen balıklar ışığa karşı olumlu tepki gösterirler. Işıkla, larvalar ve zooplanktonlar da cezbedilebilir. Zooplanktonlarla beslenen balıklar, ışığa ilgi duymasalar bile beslenmek amacıyla ışıklı bölgeye yönelirler (Ben Yami,1976,1988; Cetinic & Swiniarski,1985; Fréon & Misund,1999). Normal olarak ışığa doğru yönelmeleri beklenen balıkların, bazı durumlarda bu haraketi yapmadıkları bilinmektedir. Yumurta bırakma mevsiminde balıklar genellikle ışığa yönelmezler. Bazen de ışık bir türün sadece erkek bireylerini cezbedebilir (Ben Yami,1988). Ege Denizi ndeki canlı kaynaklardan ne şekilde yararlanılacağına dair konular, iki ülke arasında zaman zaman çeşitli anlaşmazlıklara ve görüş ayrılıklarının ortaya çıkmasına sebep olmaktadır. Bunun en son örneği, 2007 av sezonunda Ege Denizi nin kuzeyinde Türk balıkçı teknelerinin yasadışı olarak ışıkla balık avcılığı gerçekleştirdikleri iddiası şeklinde karşımıza çıkmaktadır. Konuyla ilgili olarak, gerek Yunan basınında çıkan haberler ve gerekse Yunan tarafının Türk makamları nezdindeki girişimleri 2

3 dikkate alındığında, bu çalışmanın, ülkemizin Ege Denizi ndeki menfaatlerinin korunmasına önemli bir katkı sağladığı açıktır. Materyal ve yöntem Çalışma kapsamında, 26 Mayıs 1 Haziran 2007 tarihleri arasında Ege Denizi nin kuzeyinde ışıkla balık avcılığı hususunda incelemelerde bulunmak üzere Gökçeada (Kaleköy ve Kuzulimanı), Kabatepe, Babakale, Yeniköy, Çanakkale ve Enez balıkçı limanlarına gidilmiştir (Şekil 1). Bölgede başta kooperatif başkanları olmak üzere yörede balıkçılık faaliyeti sürdürmekte olan balıkçılar ile konuya yönelik olarak birebir görüşmeler yapılmıştır. Buna ek olarak, İstanbul dan Kuzey Ege ye avlanmaya giden Rumeli Kavağı ve Büyükdere limanlarındaki gırgır teknesi sahipleri ve reisleri ile de görüşmeler yapılarak konuyla ilgili bilgilere elde edilmiştir. Adı geçen balıkçı limanlarında yapılan incelemeler neticesinde, bölgedeki balıkçı teknelerinin boyları, motor güçleri ve kullandıkları av aletleri ile avladıkları balık türlerine ilişkin kapsamlı verilere ulaşılmıştır. Şekil 1. Kuzey Ege de inceleme yapılan balıkçı limanları (1: Enez, 2: Kaleköy, 3: Kuzulimanı, 4: Kabatepe, 5: Çanakkale, 6: Babakale ve 7: Yeniköy) 3

4 Figure 1. Fishing ports in the Northern Aegean Sea (1 Enez, 2 Kaleköy, 3 Kuzulimanı, 4 Kabatepe, 5 Çanakkale, 6 Babakale and 7 Yeniköy) Şekil 2. Ege Denizi nde ışıkla avcılığın yapıldığı yerler Figure 2. Light fishing areas in the Northern Aegean Sea Bulgular Çalışma istasyonlarında; Kaleköy Limanında 33, Kuzulimanı nda 13, Kabatepe Limanında 34, Babakale Limanında 52, Yeniköy Limanında 41, Çanakkale Limanında 63 ve Enez Limanında 24 adet olmak üzere toplam 260 adet balıkçı teknesi incelenmiştir. İncelenen bu teknelerin uzunlukları 5 12 m ve motor güçleri HP arasında değişmektedir. Tüm bu teknelere ait özellikler ile kullanılan av aletlerine ilişkin bilgiler Tablo 1 de verilmiştir. 4

5 Tablo 1. İstasyonlardaki tekne özellikleri ve kullanılan av aletlerine ait bilgiler. Table 1. Technical features of the fishing boats and their equipment Limanlar Tekne sayısı Kaleköy 33 Kuzulimanı 13 Kabatepe 34 Babakale 52 Yeniköy 41 Tekne boyları ve Motor güçleri Avcılık şekli çeşitli oltalar ayrıca kılıç balığı avcılığı için hazırlanan zıpkın düzenekleri. çeşitli oltalar ayrıca kılıç avcılığı için 50 m lik 60 parça 25,5 göz (8 10 m) kılıç ağları. Ağ göz açıklıkları Uzatma ağlarında kullanılan ağ göz açıklıkları: mm mm arasında mm arasında Uzatma ağlarında kullanılan ağ göz açıklıkları: mm Kılıç ağındaki göz açıklığı: 90 mm mm arasında Çanakkale mm arasında Enez 24 ve ayrıca 20 m < den büyük 2 adet trol teknesi çeşitli oltalar ayrıca trol teknelerinde kullanılan dip trol ağları mm arasında Ülkemizin çeşitli limanlarına kayıtlı bulunan gırgır tekneleri, bu bölgeye özellikle hamsi ve sardalya avcılığı için gelmektedirler. Bu tekneler, avcılık esnasında ışık kaynağını ya tüm operasyon boyunca ya da etrafı çevrilmiş olan sürünün ağın açık olan ağız kısmından kaçmasına mani olmak için kullanmaktadırlar. Balıkların bir araya toplanmalarını sağlamak ve bu balıkların ağdan alınmasını kolaylaştırmak amacıyla yardımcı botların birer ışık kaynağı olarak kullanıldığı görülmüş ve bu uygulamanın herhangi bir yasak kapsamı içinde yer almadığı anlaşılmıştır. Tartışma ve Sonuç Ege Denizi, koy ve körfezler bakımından zengin olmasına karşın, kıta sahanlığının dar ve dip yapısının kırık ve engebeli olması nedeni ile balıkçılık aktivitelerinin sınırlandığı bir denizimizdir. 5

6 Mevcut teknelerin büyük çoğunluğunu kıyı balıkçı tekneleri oluşturmakta olup bunları sırası ile gırgır, trol ve yardımcı tekneler takip etmektedir (Kınacıgil & İlkyaz, 1997). Ülkemizin Kuzey Ege kıyılarında potansiyel olarak avcılık yapabilme kabiliyetine sahip olan İstanbul da 310 adet, Balıkesir de 263 adet ve Çanakkale de 28 adet olmak üzere toplam 601 adet kayıtlı gırgır teknesi bulunmaktadır (Anonim, 2007). Ege Denizi nde avcılığı uzun zamandır yapılan ve balıkçılığımızda önemli bir yere sahip olan sardalya (Sardina pilchardus Walbaum,1792) ve hamsi (Engraulis encrasicolus L.,1758) av miktarları sırasıyla 2005 yılı için ton ve ton ve 2006 yılı için ise ton ve tondur (TUİK, 2006; 2007). Yapılan incelemeler sonucunda, Türk balıkçılarının Ege Denizi nde ışıkla avcılık ile ilgili T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğünce belirlenen Denizlerde ve İçsularda Ticari Amaçlı Su Ürünleri Avcılığını Düzenleyen Av Dönemine ait 37/1 Numaralı Sirküler (Anonim, 2006) deki yasaklara uydukları ve bu çerçevede avcılık yaptıkları anlaşılmıştır. Yunan makamlarınca yasak olarak iddia edilen ışıkla avcılık, belli bir ışık şiddetine kadar (8 000 Watt) kara sularımızda (serbest alanlarda) ve uluslararası sularda yasak değildir. Kaldı ki, AB Balıkçılık Mevzuatı nda da ışıkla avcılık ile ilgili herhangi kısıtlayıcı bir maddeye veya yaptırıma rastlanmamıştır. Bu bilgiler çerçevesinde, ışıkla avcılık konusuyla ilgili yasal düzenlemelerin üye ülkelere bırakıldığı anlaşılmaktadır. Ayrıca, ışıkla avcılığa izin verilen alanlarda Türk balıkçılarına ana tekne, yardımcı ve taşıyıcı tekneler de dahil olmak üzere toplam Watt ışık takatine izin verilirken, Yunanistan da bu rakam Watt olarak uygulanmaktadır. Ayrıca, Gurbet vd. (2002); 4 000, ve Watt elektrik gücünün verdiği ışık şiddetinin avcılığa etkisini araştırmış ve elde ettikleri bulgulardan, Watt a kadar olan ışık şiddetinin balıklarda herhangi bir davranış bozukluğuna neden olmadığını tespit etmişlerdir. Yine aynı çalışmada, balıkların tercih ettikleri ışık zonunda kalma eğilimleri ve ışığın su içindeki dağılımı dikkate alındığında, Watt gücündeki ışık şiddetinin avcılıkta kullanılmasının uygun olacağı bildirilmektedir. Bu verilerden de anlaşılacağı üzere, ülkemizde halihazırda yürürlükte bulunan av sirkülerinde Watt olarak belirtilen ışık üst limit değerinin, balıkçılarımız bu yasağa uymaya devam ettikleri müddetçe, uygun bir değer olduğu anlaşılmaktadır. 6

7 Kaynakça Anonim, Denizlerde ve içsularda ticari amaçlı su ürünleri avcılığını düzenleyen av dönemine ait 37/1 numaralı sirküler. T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, KKGM, Ankara, Anonim, İstanbul, Balıkesir ve Çanakkale İllerine Ait Gırgır Teknesi Kayıtları. T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, KKGM, Ankara. Ben Yami, M Fishing with light. FAO Fishing manuals, Rome. Ben Yami, M Attracting fish with light. FAO training series, No:14, Rome. Blaxter, J.H.S Fish vision and applied research. Dunstaffnage Marine Research Lab., Scotland. Brandt, A.V Fish catching methods of the word. Fishing News Book Ltd., 3rd Edition, England. Cetinic, P., Swiniarski, I Alatı I Technica. Ribolova. Lagos Split. Denton, E. J Light and vision at depths greater than 200 metres. Light and Life in the Sea, In P. J. Herring, A. K. Campbell, M. Whitfield, L. Maddock [eds], The Marine Biological Association, Cambridge. Fréon, P., Misund, O.A Dynamics of pelagic fish distribution and behaviour: effects on fisheries and stock assessment. Fishing News Books, Oxford. Gurbet, R., Tokaç, A., Hoşsucu, H., Ünsal, S., Büyükışık, B., Kara, A., Kınacıgil, H. T., Metin, C., Lök, A., Metin, G., İlkyaz, A. T., Ulaş, A Gırgır avcılığında kullanılan ışık sistemlerinin balıkçılığa etkisi. Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK), Yer Deniz ve Atmosfer Bilimleri Araştırma Grubu, Proje No: YDABÇAG 199Y123. Ege Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi, Bornova, İzmir. Kınacıgil, H. T., İlkyaz, A. T Ege Denizi Balıkçılığı ve Sorunları. Ege Üniversitesi Su Ürünleri Dergisi, 14 (3 4): Miyazaki, C Light attraction in Japanese fisheries. In H. Kristjonssone [Ed] Modern Fishing Gear of the World 3. Fishing News Books Ltd. Oxford. Nomura, M., and Yamazaki, T Fishing techniques. Japan International Cooperation Agency, Tokyo. TUİK, Yılı Su Ürünleri İstatistikleri, Ankara. TUİK, Yılı Su Ürünleri İstatistikleri, Ankara. 7