İNTEGRATİF TIP DERGİSİ TURKISH JOURNAL OF INTEGRATIVE MEDICINE REFLEKSOLOJİ: TEMEL VE KLİNİK BİLGİLER (REFLEXOLOGY: BASIC AND CLINICAL INFORMATION)

Transkript

1 İNTEGRATİF TIP DERGİSİ TURKISH JOURNAL OF INTEGRATIVE MEDICINE REVIEW / DERLEME Sedat Yıldız 1, Gülşah Yaşa Öztürk 2 1 Eğirdir Kemik Eklem Hastalıkları Tedavi ve Rehabilitasyon Hastanesi, Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon, Isparta 2 Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon, Uzunköprü Devlet Hastanesi, Edirne REFLEKSOLOJİ: TEMEL VE KLİNİK BİLGİLER (REFLEXOLOGY: BASIC AND CLINICAL INFORMATION) Refleksoloji: temel ve klinik bilgiler. Yazışma Adresi: Eğirdir Kemik Eklem Hastalıkları Tedavi ve Rehabilitasyon Hastanesi, Isparta Türkiye E posta: dr_sedatyildiz@yahoo.com Refleksoloji Refleksoloji kelimesi refleks ve oloji kelimelerinden oluşur. Bu kelimedeki refleks kısmı çoğunlukla reflection yansıma, -oloji ise çalışma alanı olarak yorumlanır. Refleksoloji, organların meridyen veya kanallar aracılığı ile ayağın belirli alanlarına yansımaları olduğu temeline dayanmaktadır. Bu yönüyle akupunktur ve shiatsu ile benzerlik gösterir. Ayaktaki belirli noktalara baskı uygulayarak iç organlar uyarılabilir. Yöntemde kullanılan zon lar (bölgeler) sinir sistemi veya akupunktur meridyenleri ile tam olarak uyumluluk göstermez. Fakat Geleneksel Çin Tıbbı`nda (Traditional Chinese Medicine TCM) kullanılan enerji kanallarının blokajına bağlı olarak hastalıkların oluşması ilkesi refleksolojide de geçerlidir. Milattan önce (MÖ) 3000 yıllarından günümüze uzanan Çin ve Hindistan kökenli olduğu düşünülen bu tanı ve tedavi sistemi; batı toplumunda ilk kez 1913`de akupunktura ilgi duyan bir cerrah olan William Hope FitzGerald tarafından uygulanmıştır. Refleksoloji, günümüzde tamamlayıcı tıp alanında sıklıkla kullanılan yöntemlerden biridir ve popülerliği günden güne artmaktadır.

2 Tarihçe Milattan önce 2400`lü yıllarda Mısır`da refleks tedavilerin uygulandığını gösteren şekiller kralların hekimi Ankhmahar`ın mezarında 1979 yılında gösterilmiştir. Yine Mısır`da kulak üzerinde refleks tedavilerin uygulandığı ile ilgili bilgiler vardır. Yakın tarihlerde Çin ve Hindistan`da da uygulandığı yönünde kanıtlar mevcuttur. Hipokrat kol ve bacakların ovulmasıyla gövde ve baş bölgesindeki ağrılı bölgelerin tedavi edilebileceğini belirtmiş ve ilk refleks tedaviyi tanımlamıştır. Modern topluma refleksolojiyi yeniden hatırlatan tıp doktoru ve Kulak Burun Boğaz uzmanı olan William H. Fitzgerald ( ) ile Dr. Edwin F. Bowers`dır. 1930`lu yıllarda hemşire ve fizyoterapist olan Eunice D. Ingham ( ) tarafından el ve ayakların refleks tedavilere duyarlılığına dikkat çekilmiş ve vücudun el ve ayaklardaki yansımalarını gösteren haritaları üzerinde çalışılmıştır. Zon kavramı Refleksoloji (çoğu zaman zon terapi ile aynı anlamda kullanılır) uygulamalarında, vücudun belirli bölgelerinin ayaktaki yansımaları üzerine özel tekniklerle baskı uygulanır. Geleneksel Çin Tıbbı teorilerine göre vücudumuzda longitudinal olarak yol alan ve enerjinin arttığı kanallar (hayali çizgiler) zon olarak adlandırılır (Şekil 1). Ayaktaki yansıyan noktalar, bu zonlar üzerindeki organlar ile bağlantılıdır. Bu zonlardaki enerji akışında yaşanacak bir durgunluk (stagnation) veya tıkanıklık o zon üzerindeki organların fonksiyonunu etkiler. Ayak zon terapi ile uygun enerji akışını yeniden sağlamayı amaçlarız. Uygulama dozu İlk uygulamalarınızı kendinizin üzerinde yapmanız kısa sürede hangi baskı düzeyinin canınızı yaktığını tespit etmek açısından önemlidir. Hastalarınıza yapacağınız uygulamalarda da genellikle hastalar uygulanan baskının acı verdiğini belirtebilirler, hatta biraz daha nazik olmanız konusunda sizi uyarabilirler. Sizi uyaramayacak yaş grubunda (bebekler) uygulamalarınız daima parmak ucu ile, nazik ve normalden kısa süreli (5-15 dakika) seanslar şeklinde olmalıdır. Çok yaşlı ve sistemik hastalığı olanlar, gebeler ile bebekler süre ve tedavi yoğunluğu olarak daha dikkatli davranmamız gereken gruptur. 27

3 Şekil 1. Refleks zonlar Tedavi yoğunluğu Kronik durumlarda genel bir program için; ilk 1 hafta her gün, sonrasında 1 ay boyunca haftada 1 seans, sonrasında aylık seanslar ile tedaviye devam edilebilir. Tedavi öncesi belirlenebilecek bir hedefe ulaşana veya hasta iyi olduğunu ifade edene kadar seanslara devam edilebilir. İlk refleksoloji seansından sonra başlamayan, ancak 2. seanstan sonra başlayan olumlu etkiler kişinin ilk seansta yeterli relaksasyon sağlayamadığını gösterir. İki seans arasında bir veya iki gün olmalıdır (vücuda relaksasyon ve toksinlerin eliminasyonu için zaman verin. Hastanın verdiği tepkiler kimi zaman duygusal kimi zaman da fizikseldir). Çoğu zaman 4 seans sonunda tedavi ettiğimiz durumun refleksolojiye uygun yanıt verip vermeyeceğini söyleyebiliriz. Yaklaşık 8 seans tedaviden sonra hastanın durumunu yeniden değerlendirebiliriz. Şikayetlerinde azalma olan hastalarda tedaviye ara verilebilir. Hastanın şikayetleri yeniden ortaya çıkarsa 2-3 gün ara ile uygulanacak 2-3 seans ile vücudu yeniden dengelemek mümkün olabilir. Basit bir ayak masajı uygulanan kişide fiziksel bir rahatlama sağlar. Uygun refleksoloji teknikleri sağlıklı beslenme, egzersiz, uygun sosyal koşullar ile uygulandığında elde edilen etkiler beklenenden daha fazla olabilir. 28

4 Refleksolojinin etkili olabileceği düşünülen durumlar Refleksoloji batı toplumlarında da popüler tamamlayıcı tedavilerden biridir. İngiltere, İskoçya ve Galler`de tamamlayıcı ve alternatif tedavilerin yaklaşık kullanım oranını araştıran bir çalışmada hastaların %1,6`sının son 12 ay içinde refleksoloji uygulayan bir uzmana başvurduğu bildirilmiştir. Amerika Birleşik Devletleri`nde de (ABD) tamamlayıcı tedaviler farklı endikasyonlarda sıklıkla kullanılır. Ülkemizde refleksoloji uygulamalarının, astım bronşiale, artrit, palyatif kanser bakımı ve alt ekstremite ödemi gibi klinik durumlarda kullanımı ile ilgili klinik veriler yayınlanmıştır. Uluslararası Refleksoloji Konseyi (International Council of Reflexologists) tarafından refleksolojinin ağrı tedavisinde etkili tamamlayıcı tedavilerden olduğu vurgulanmaktadır. Refleksolojinin etkili olabileceği düşünülen durumlar şunlardır; Premenstürel sendrom Migren Sinüzit Menapozal semptomlar Konstipasyon/Diyare Bel ağrısı Boyun ağrısı Siatalji Omuz ağrısı Astım bronşiale İnme ve ilişkili nörolojik durumlar Menstürasyon düzensizlikleri Refleksoloji uygulamadan önce dikkat edilecek hususlar Hastanın renal fonksiyonları yeterli olmalıdır, Hasta dinlenmiş olmalıdır, Hasta aç olmamalıdır, Tedavi ağır bir yemekten hemen sonra uygulanmamalıdır, Tedavi yoğun sigara ve alkol tüketiminden sonra uygulanmamalıdır. Yeterli hidrasyon sağlanmalıdır, Ayaklar uygulamadan önce ısıtılmalıdır (ılık kuru havlu vb.), Uygulama yapılmayan ayak bir havlu ile kapatılmalıdır, Uygulama sırasında hasta mahremiyeti ile ilgili gerekli hazırlık yapılmalıdır, Uygulamanın yapıldığı oda ısısı ve ışığı ayarlanmalıdır, Susuzluk hissi oluştuğunda tedaviye ara verilmelidir. 29

5 PRATİK KLİNİK UYGULAMALAR Tutuş teknikleri İşaret parmağı tutuşu (pasif) İşaret parmağı tutuşu (aktif) İşaret parmağı ucuyla dokuya dik olarak uygulanan basınç. Başparmak tutuşu (pasif) 30

6 Başparmak tutuşu (aktif) Baş parmak ucuyla dokuya dik olarak uygulanan basınç. Dengeleme tutuşları Hastada vejetatif belirtiler (terleme, sekresyonlerda artış, huzursuzluk) veya görsel olarak fark edilen belirtiler (mimikler, gerginlik) oluştuğunda dengeleme tutuşları uygulanır. Aşil germe Enerji tutuşu 31

7 Yin-Yang sıvazlama Diyafram tutuşu El-ayak tutuşu 32

8 Baskı teknikleri Başparmak / parmak yürüyüşü: Baskı uygulanan bölgede tüm noktalara etkin olarak basınç sağlanmış olur. Bazı uygulamalar sırasında başparmak veya parmak yürüyüşü yaparken saat yönünde küçük bir döndürme hareketi yapmak faydalı olabilir. Refleksoloji seansları sırasında uygulanan basıncın gücü ve sıklığı seanstan beklentilerimiz göre değişir. Temel olarak sedatif ve uyarıcı olmak üzere 2 tür baskıdan söz edebiliriz. Sedatif parmak/başparmak yürüyüşü: Sedatif parmak yürüyüşü genel olarak üzerinde çalışılan sistemin tonusunu azaltmak ve relaksasyon sağlamak amacıyla uygulanır. Akut durumlarda, yara izi, hipertansiyon, anksiyete gibi durumları asıl tedavisini desteklemek için sedatif teknik uygulanabilir. Uygulama frekansı bası/dakika`dır. Uyarıcı parmak/başparmak yürüyüşü: Uyarıcı parmak yürüyüşü genel olarak üzerinde çalışılan sistemin tonusunu arttırmak ve stimülasyon sağlamak amacıyla uygulanır. Kronik durumlarda, ağrı, lenfödem gibi durumları asıl tedavisini desteklemek için uyarıcı teknik uygulanabilir. Uygulama frekansı bası/dakika`dır. Sedatif sabit basınç: Hedef alınan sisteme yönelik noktalara yüzeyel, yavaş, nazik, gevşetici ve sabit bir basınç uygulanır. Uygulama yaklaşık 10 saniye ve 5-10 tekrar olacak şekilde sürdürülür. Parmak baskı uygulanan noktadan yavaş bir şekilde çekilir. Uyarıcı sabit basınç: Hedef alınan sisteme yönelik noktalara derin, güçlü, yoğun ve sabit bir basınç uygulanır. Uygulama yaklaşık 10 saniye ve 5-10 tekrar olacak şekilde sürdürülür. Parmağın baskı uygulanan noktadan hızla çekilmesi uyarıcı etkiyi arttırabilir. Bütün tutuş ve baskı teknikleri dokuyu normalleştirmeye çalışır. Normalleşmiş doku daha az ağrı hisseder, daha az vejetatif semptoma neden olur ve dolaşımı artar. 33

9 Bölgelerin tanımlanması Ayak dorsal bölümü = vücut ön kısmı Ayak plantar bölümü = vücut arka kısmı Vertikal sınıflandırma (10 Zon): Medialden laterale Zon 1-5, her iki ayakta 5 zon olmak üzere toplam 10 zon. Horizontal sınıflandırma: Kafa-servikal Toraks üst abdomen Karın pelvis Üst bacak diz = parmaklar = orta ayak = tarsal kemikler = bacak distal kısmı Şekil 2: Kılavuz çizgiler 34

10 Ek 1: Atlas (Örnek vücut sistemlerinde noktalar) Ek 2: Bebek refleksolojisi 35

11 36

12 37

13 38

14 Bebek refleksolojisi Bebeklerde yapılan uygulamalar erişkinlere göre daha kısa sürelidir. Genellikle bebeğin cevabına bakılarak 5-15 dakika sürecek bir seans planlanır. Uygulayıcı refleksoloji eğitimi almış olan bir anne ise seansın etkinliği daha fazla olabilir. Seans sırasında uygulayıcı bebeğe sıcak ve sakin ve sevecen yaklaşmalıdır. Bebek refleksolojisi kullanılabileceği durumlar şunlardır; Uyku bozuklukları Kabızlık Genel vücut direncinin arttırılması Gerginliğin, huzursuzluğun ve ağrıların giderilmesi Zihinsel gelişim 39

15 Bebek refleksoloji uygulamalarında kullanılabilecek ayak haritası Uyku bozuklukları, huzursuzluk ve ağrılar Kabızlık 40

16 Zihinsel gelişim 41

17 Tedavi sonu Tedavinin sonunda genellikle solar pleksus sedasyon veya stimülasyon yöntemi ile uyarılır. Dengeleme tutuşlarından enerji tutuşu ve el-ayak tutuşu uygulanabilir. Hasta soluk alırken solar pleksusa hafifçe bastırılarak birkaç solunum döngüsü sonrası hasta soluk verirken noktaya uygulanan basınç azaltılabilir. Daha sonra ayaklar havlu ile örtülerek hastanın 5 dakika kadar dinlenmesi sağlanır. Hastaya hazır olduğunda kalkabileceği söylenir. Hastaya bir bardak su içmesi önerilir. İdrara çıkma hissi varsa bu ihtiyacını gidermesi sağlanır. Hastada gözlenen fiziksel ve duygusal tepkiler not edilir. Bir sonraki seans planlanır. Terapist bir gün içinde çok sayıda hastaya refleksoloji uygulayacak ise tedavilerinin süresini ve uyguladığı basıncı bu yönde ayarlaması gerekebilir. Seanslar arasında eli dinlendirmek, sıcak veya parafin uygulamaları faydalı olabilir. Terapist tedavi seansları arasında tükenmiş hissediyorsa uygulamaya devam etmemesi, sıcak bir duş alması veya meditasyon benzeri gevşeme tekniklerini uygulaması etkili olabilir. Kaynaklar * Orijinal çizimler Dr.Sedat Yıldız`a ait olup yazılı izin olmadan kullanılamaz Mantle F, Mackereth P. Reflexology techniques are not an effective tool for symptom recognition or the diagnosis of medical conditions. Complement Ther Nurs Midwifery. 2001;7(1): Ernst E, Köder K. An overview of reflexology. European Journal of General Practice, 1997;3: Ventegodt S, Andersen NJ, Neikrug S, Kandel I, Merrick J. Clinical holistic medicine: holistic treatment of mental disorders. ScientificWorldJournal. 2005;23(5): Tabur H, Başaran EBZ. Refleksolojiye Giriş. Kitapdostu Yayınları. İstanbul Wagner F. El ve Ayak Masajı. Kaknus Yayınları. İstanbul Vennells DF. Refleksoloji. Ege Meta Yayınları. İzmir Soutar G. Eller ve Ayaklar İçin Refleksoloji. Arkadaş Yayınevi. Ankara Namikoshi T. Şiatsu. Yol Yayınları. İstanbul Celcus AC. De Medicina