GERİATRİK HASTAYA YAKLAŞIM

Transkript

1 GERİATRİK HASTAYA YAKLAŞIM Demografik anlamda yaşlılığın sınırı 65 yaş olarak benimsenmektedir arası erken yaşlılık, yaş arası yaşlılık, 85 yaş ve üzerindekiler ileri yaşlılık dönemidir. Yaşlanma sürecini, yaşlılığın normal etkilerini ve yaşla ilgili hastalıkları inceleyen bilime Gerontoloji denir. Geriatri ise yaşlıların tıbbı sorunlarına yönelik bakımı ile ilgilenen bir bilim dalıdır. DÜNYADA DEMOGRAFİK DEĞİŞİMLER Son yüzyılda sağlık alanında geliştirilen tanı ve tedavi yöntemleri, ölüm hızının azaltılmasında etkili olmuştur. Bunun sonucunda da doğuşta beklenen yaşam süresi uzamış, toplam nüfus içinde 65 ve üzeri yaştakilerin oranı artmıştır. Dünya genelinde doğumda yaşam beklentisi 1955 yılında 48 iken 17 yıllık bir artış göstererek 1995 yılında 65 e çıkmıştır. Bu değerin 2025 yılında 73 yıla çıkması beklenmektedir. Önümüzdeki 20 yılda, 65 ve daha yukarı yaştaki nüfus % 88 oranında artarken çalışan nüfus sayısındaki artış % 45 olacaktır. Bu durum giderek azalan sayıdaki çalışan nüfusun, sayısı artan bir kesime bakması anlamına gelmektedir. Yaşlı Nüfustaki Artış Dünya nüfusunda 60 yaş üzeri oranı 1900 de %6,9 u 1950 de %8,1 i 2008 de %10 u olduğu 2050 de %22, de %28,1 olacağı tahmin ediliyor. 65 Yaş Üzeri Nüfus % 4 ten az ize genç toplum % 4-7 ise olgun toplum % 7-10 ise yaşlı toplum % 10 un üzerindeyse çok yaşlı toplum olarak tanımlanmaktadır. Türkiye de 2009 ADNS na göre %7 Türk Aile Yapısı Araştırması 2006 Verilerine Göre; Türkiye genelinde hanesinde sürekli bakıma muhtaç yaşlı bulunan hane oranı %5.3 tür. Bu oran kırsal kesimde %8, kentsel kesimde %3.9 dur.

2 442 DAHİLİYE Sağlık Sorunları Artan yaşlı nüfus Sosyal Sorunlar sorunlar Ekonomik Sorunlar sorunlar Yaşlı Sağlığı Hizmetlerinde Temel Amaç Hastalık ve yetersizliğin birincil önlenmesi Yalnızlık ve soyutlamanın önlenmesi Hastalık, psikiyatrik belirti ve yetersizliğin erken tanı ve sağaltımı Yaşlı Sağlığı Hizmetlerinin Alt Amaçları Koruyucu sağlık hizmetleri ve erken tanı Hospitalizasyonda ve mortalitede azalma Mortalitede azalma Geriatrik sendromların tanınması (Kırılgan yaşlı) Fonksiyonellik ve yaşam kalitesi Kesin tanıya yardımcı olmak Optimum çevresel ve sosyal destek Hastalığın ilerleyişini takip Uygun bakım planı Hastane ve bakımevlerine müracatın azalması Yaşlılık bir hastalık değildir Yaşlı Sağlığı Hizmetlerini Ele Alırken Günlük yaşam işlevleri Akıl sağlığı Sosyal kültürel iyi olma hali Sosyal ilişkiler Ekonomik düzey

3 GERİATRİ 443 Sağlık Hizmetlerinin Yürütülmesi Hakkında Yönerge (2001) Yaşlı Sağlığı Hizmetleri Madde 75 - Toplam nüfus içerisindeki oranı giderek artan 65 yaş ve üzerindeki kişiler bazı organik ve ruhsal bozukluklar, kazalar ve sakatlıklar yönünden risk altındadırlar. Hareket yeteneklerinin sınırlı olması ve mental durgunlukları nedeniyle sağlık hizmetlerinden de yeteri kadar yararlanamazlar. Bu nedenlerle, bölgede yaşayan yaşlılar sağlık ocağı personeli tarafından bilinmeli, bunlar arasında kronik hastalığı olanların sağlık kuruluşlarında ya da evlerinde izlenmeleri sağlanmalıdır. Bu yaş grubundakilerin yılda iki kez sağlık ocaklarınca ya da ikinci ve üçüncü basamak sağlık kuruluşları tarafından sağlık denetiminden geçirilmeleri uygun olur. Gerekenler için sosyal yardım kuruluşları ile ilişki kurarak destek ve yardım sağlamak sağlık ocağı personelinin görevlerindendir. Ulusal Yaşlı Sağlığı Programı (2002) Yaşlıların ülke koşullarına uygun evde bakımına yönelik uygulamaların geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması stratejilerden biri olarak belirtilmiştir. İdeal Geriatri Ekibi Doktor (geriatrist, iç hastalıkları uzmanı, pratisyen hekim, aile hekimi) Hemşire Sosyal hizmet uzmanı Beslenme uzmanı Psikolog İş ve uğraşı terapisti Fizyoterapist Geriatri Hizmetlerinin Özellikleri Hastalıklar sık, atipik ve multiple olması Aktif yaşlanmanın sağlanması Psikolojik, sosyoekonomik, ailesel Sorunları farklı uzmanlıklar yerine bir merkezde çözme Kişilerin Bağımlı Duruma Geçişi Kişilerin işlevsel olarak bağımlı duruma geçişi çoğunlukla 75 yaş dolayında olmaktadır Yaşlı Bireyin Sosyal Durumunun Belirlenmesi Etkileşimde bulunduğu kişiler, sosyal çevre Ekonomik düzey ve barınma olanağı Sosyal güvence İhmal, istismar ve dolandırılma ihtimali

4 444 DAHİLİYE Yaşlılıkta Bakım Desteği Gereksinimi Kendi kendine bakabilen yaşlılar Kısmen bakım desteği gereken yaşlılar Yatağa bağımlı veya kendi gereksinimlerini tek başına karşılayamayan yaşlılar Kendi Kendine Bakabilen Yaşlılar Yaşadıkları ortamın değerlendirilmesi Sağlık kurumları ile iletişimin sağlanması Taranması gereken hastalıklarla ilgili bilgilendirme, eğitim ve yönlendirme Sağlıklı yaşam alışkanlıkları konusunda bilgilendirme, eğitim ve danışmanlık İmmunizasyonun sağlanması Kısmen Bakımı Gereken Yaşlılar Gereksinimler ve hangi koşullarda bağımlı oldukları belirlenir Kronik hastalıkların takibi yapılır Sosyal yardım gereksinimi olan kişilerin yerel yönetimler, SYDV ve SHÇEK tarafından takibi sağlanır YAŞLI MUAYENESİ İLKELERİ Yaşlılıkta Hastalıkların Özellikleri: Eksik Bilgi Hastalık belirtilerinin gizlenmesi Hastalık belirtilerinin karışması Tedavilerin karışması Bir hastalığın diğerinin seyrini hızlandırması Bir hastalığın başka bir hastalık belirtisi vermesi Hastalıkların üst üste gelmesi Yatağa Bağımlı Veya Kendi Gereksinimlerini Tek Başına Karşılayamayan Yaşlılar Malnütrisyon Bası yaraları Kabızlık İnkontinans İYE Ortostatik hipotansiyon Derin ven trombozu Pulmoner emboli

5 GERİATRİ 445 Atelektazi Aspirasyon pnömonisi Osteoporoz Kontraktür Duysal yoksunluk Depresyon Derin ven trombozu açısından elastik çoraplar ve antikoagülan tedavi Kabızlığın önlenmesi için lif alımı, hidrasyon, gereğinde dışkı yumuşatacak tedavi Üriner inkontinansa neden olabilecek ilaçların kısıtlanması Atelektazi ve pnömoninin önlenmesi için dik oturur pozisyon Depresyon ve duysal yoksunluk sendromunun önlenmesi için iletişim kurulması, gerektiğinde antidepresan tedavi, işitme güçlüğü varsa yardımcı araç Ortostatik hipotansiyon için hidrasyon, yavaş ve dereceli elevasyon Kontraktürün önlenmesi için eklem açıklığı egzersizleri ve ağırlık egzersizleri önerilir. Yaşlı Sağlığı Hizmetlerinde Koruyucu Yaklaşımlar Yalnızlıktan korunma Egzersiz programı Beslenmenin düzenlemesi Kazalardan korunma (Özellikle düşmeler) İyatrojenik hastalıklar ve ilaç yan etkilerinden / etkileşimlerinden korunma Yaşlının Fizik Muayenesinde Yapılması Gerekenler Kan basıncı ölçümü Vücut ısısının ölçümü Ağırlığın ölçümü Göz ve görme değerlendirmesi Ağız boşluğu İşitme Solunum sistemi Kalp damar sistemi Karın muayenesi Rektal muayene Genitoüriner sistem Sinir sistemi