Araştırma Etiği. Prof.Dr.Şevket RUACAN. Koç ÜniversitesiTıp Fakültesi

Transkript

1 Araştırma Etiği Prof.Dr.Şevket RUACAN Koç ÜniversitesiTıp Fakültesi

2 BİLİM Doğayı gözlem,deney,araştırmalarla değerlendirip,akıl süzgeçinden geçirmek. Önyargı ve dogmalardan uzak kalmak. İnsanların mutluluğu,refahı,uzun ve sağlıklı yaşaması için bilimsel bilgi ve teknolojiyi uygulamak. ETİK ve DÜRÜSTLÜK

3 Bilim Bilim doğa hakkında güvenilir bilgi toplama yoludur. Kritik Düşünme: *Ampirisizm *Rasyonalizm *Kuşkuculuk Bilimin en önemli özelliği yanlışlığının gösterilebilir olmasıdır. Karl Popper

4 BİLİMİN YOLU Fikir Proje Araştırma Sunum (poster,sözel...) Makale-yayınelektronik... Kitap

5 Bugünü dünden ayıran hemen herşey bilimin eseridir. Bertrand Russell

6 Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Araştırmanın temeli dürüstlüktür. Araştırmada yanıltma kötülenmeli ve cezalandırılmalıdır. Proje başvurusundan yayına kadar her basamakta dürüstlük ve ahlak esastır. Araştırıcılar veri toplarken titizlik,tarafsızlık önyargısızlık ve denetime açıklık sergilemelidir. Bilimsel araştırmanın temel amacı kendini yüceltme,toplumca tanınma, meslekdaşlarınca tanınma,maddi kazanç olmamalı. American College of Physicians,1998 6

7 İyi bir araştırma iyi gerekçelendirilmiş, iyi planlanmış,uygun biçimde tasarlanmış ve etik yönden onaylanmış olmalıdır. Daha düşük standartta bir çalışma yanıltma sayılır. COPE

8 ETİK İyi Kötü Ahlak:Toplumsal değerler Felsefe:Düşünsel temeller Hukuk:Toplumsal kurallar Etik:Evrensel değerler Deontoloji:Meslek kuralları

9 Bilimsel Yanıltma Bir bilimsel araştırmanın değerini ve güvenilirliğini azaltan her türlü girişim * Disiplinsiz araştırma * Bilimsel yalancılık ve saptırma

10 Bilimsel Yanıltma 1.Uydurma (2) (fabrikasyon) 2.Çarpıtma (1) (falsifikasyon) 3.Aşırma (3) (plajerism,intihal) 4.Çoklu yayın (duplikasyon) 5.Dilimleme (salamizasyon) 6.Kurum desteğini belirtmemek 7.Yazarlık haklarını değiştirmek 8.Kaynakların yanlı seçimi TÜBİTAK(2001) 10

11 yok kasıt var hata yanıltma sahtekarlık 1.yanlış gözlem 2.yanlış analiz 3.yetersiz kayıt tutma 4.yöntemin ayrıntılarını açıklamama 5.çift veya dilimlenmiş yayın 6.önyargı veya çalışma sonrası tasarımı değiştirme 7.daha önceki çalışmaları görmezden gelme 8.verileri baskılama,veri noktalarını çıkarma 9.açıklanmamış çıkar ilişkisi,sahtekarlık 10.haksız yazarlık 11.haksız hakemlik,yalan tanıklık 12.casusluk,sırları açıklamak 13.kamu fonlarının kötü kullanımı 14.zorbalık,insan kayırma 15.hatalı verileri görmezden gelme 16.sahtekarlık ihbarlarını baskılama 17.bilgilendirilmiş onam alınmaması 18.aşırma 19.çarpıtma 20.uydurma 21.yasa dışı insan deneyleri Orta yüksek düşük impakt zor saptanma kolaylığı kolay Lancet 2006

12 Bilimsel Yanıltma - Sıklık Gerçek sıklığı saptamak olanaksız A.B.D. :12 yılda 200 duyuru/30 doğrulanma A.B.D. :(NIH)Araştırma projelerinde 1/2000 A.B.D. :Tüm araştırmaların %0.1-%5 inde A.B.D. NSF Anketi:Doktora öğrencileri ve öğretim üyelerinin % ı bilimsel yanıltmaya şahit olduklarını bildirmişlerdir. Literatürdeki yayınların % 13 ünde çift-tekrar yayın var (İngiltere) nüfusa yılda 2-3 olay (Norveç) 12

13 Bilimsel Yanıltma Son Örnekler Bozweda: Güney Afrika-meme kanserinde yüksek doz kemoterapi Schön:Bell Laboratuvarları(ABD), moleküler elektronik Sudbo:Norveç,ağrı kesiciler ve oral kanser Poehlmann:ABD,beslenme,hapis Hwang Woo-suk: Güney Kore,kök hücre, sahtekarlık

14 Bilimsel Yanıltma Uluslararası örnekler: Darsee:uydurma (fabrikasyon) Soman:hakemliğin suistimali Imanishi-Kari-Baltimore:çarpıtma (falsifikasyon) Gallo:HIV keşfi (aşırma-plajerizm?)

15 John Darsee Olayı Emory ve Harvard Üniversitelerinde kardiyolog (Braunwald lab) ABD'nin en umut veren genç bilim adamı En önemli dergilerde yayınlar Harvard'da bazı bulgularda fabrikasyon Birçok yayın sahte geri çekiliyor Harvard'dan atılıyor Aşırı hırs,yayın ve yükselme baskısı

16 Bilimsel Yanıltma Son Örnekler Bozweda: Güney Afrika-meme kanserinde yüksek doz kemoterapi Schön:Bell Laboratuvarları(ABD), moleküler elektronik Sudbo:Norveç,ağrı kesiciler ve oral kanser Poehlmann:ABD,beslenme,hapis Hwang Woo-suk: Güney Kore,kök hücre, sahtekarlık

17 Hwang Woo-suk

18 Türkiye de Etik Olaylar Behçet Hastalığı-Lancet Farmakoloji posteri Fizikçiler olayı

19 Örnek:Çoklu Düzensizlik Behçet hastalığı tedavisi ile ilgili olarak Lancet te yayınlanan yazı İhbar üzerine Dekanlık ça soruşturma Çoklu düzensizlik: * Etik Kurul kararı yok! * Yazılı onay alınmamış! * Yazarların imzaları sahte! * Ortak yazarlar inkar ediyorlar!

20 Editörün Tutumu (Lancet) Yazarlardan savunma isteniyor: * Birinci yazar davranışını savunuyor. * Diğer yazarlar metni görmediklerini ve haberleri olmadığını belirtiyorlar. * Bir yazar Ben Lancet i okumam diyor. Editör ciddi etik ihlallerin kesinleştiğini belirtiyor. Makaleyi literatürden geri çekiyor (retraction) Sonuçlar yapılan usulsüzlükleri mazur gösteremez

21 PROPOSITION 1: THAT TRIALS ARE DECEITFUL In February 2000, The Lancet published the results of a randomized trial examining the efficacy of interferon in Behçet s disease [1]...The Lancet retracted the paper 8 months after its original publication, a matter of great personal regret to me [2]. Controlled Clinical Trials,22: ,2001

22

23 Fizik Olayı Kasım 2007: ODTÜ de doktora sınavı 2 doktora öğrencisi:67 yayınları var! Birçok makaleden yaygın alıntılar Makaleler geri çekiliyor Yazarlar sadece iyi İngilizce yi ödünç aldıklarını belirtiyorlar Disiplin soruşturması açılıyor İdari mahkeme usulden bozuyor

24

25 Physics Department,..University, Turkey NATURE Vol October 2007

26

27 Türkiye'de Etik Kurullar Yerel etik kurullar (öncelikle ilaç) Merkezi etik kurul (ilaç) TÜBİTAK AYEK (kurumla ilgili) YÖK 2007 (2008'de kaldırıldı) ÜAK (doçentlik sınavı) (2009 da kaldırıldı)

28 ÜAK-DOÇENTLİK SINAVI ETİK KURULU 1. Aşırma 2. Sahtecilik 3. Çarpıtma 4. Duplikasyon 5. Dilimleme 6. Haksız yazarlık 7. Diğer etik ihlal türleri *Alıntılar,destek belirtmemek,insan-hayvan deneylerinde etik kurallara uymamak,hasta haklarına saygı göstermemek,jüri üyelerini yanıltıcı beyan...

29 2004 YILI VERİLERİ DOÇENTLİK SINAVINA BAŞVURAN ADAY SAYISI 2780 ETİK KOMİSYONUNCA İNCELENEN DOSYA SAYISI 100 ETİK KOMİSYONUNCA İADE EDİLEN DOSYA SAYISI 75 ETİK KOMİSYONUNCA CEZA ALAN DOSYA SAYISI YILI VERİLERİ DOÇENTLİK SINAVINA BAŞVURAN ADAY SAYISI 3154 ETİK KOMİSYONUNCA İNCELENEN DOSYA SAYISI 120 ETİK KOMİSYONUNCA İADE EDİLEN DOSYA SAYISI 92 ETİK KOMİSYONUNCA CEZA ALAN DOSYA SAYISI YILI VERİLERİ DOÇENTLİK SINAVINA BAŞVURAN ADAY SAYISI 2178 ETİK KOMİSYONUNCA İNCELENEN DOSYA SAYISI 83 ETİK KOMİSYONUNCA İADE EDİLEN DOSYA SAYISI 53 ETİK KOMİSYONUNCA CEZA ALAN DOSYA SAYISI YILI VERİLERİ DOÇENTLİK SINAVINA BAŞVURAN ADAY SAYISI 3499 ETİK KOMİSYONUNCA İNCELENEN DOSYA SAYISI 135 ETİK KOMİSYONUNCA İADE EDİLEN DOSYA SAYISI 97 ETİK KOMİSYONUNCA CEZA ALAN DOSYA SAYISI YILI VERİLERİ DOÇENTLİK SINAVINA ESERDEN BAŞVURAN ADAY SAYISI 3195 DOÇENTLİK SINAVINA SÖZLÜ AŞAMADAN BAŞVURAN ADAY SAYISI 684 ETİK KOMİSYONUNCA İNCELENEN DOSYA SAYISI 140 ETİK KOMİSYONUNCA İADE EDİLEN DOSYA SAYISI 111 ETİK KOMİSYONUNCA CEZA ALAN DOSYA SAYISI 28 HALEN İNCELEMESİ DEVAM EDEN DOSYA SAYISI 1

30 Bilimsel Yanıltmanın Nedenleri 1. Yetersiz araştırma eğitimi 2. Hızlı yükselme hırsı 3. Tanınma arzusu (Hollywood sendromu) 4. Üstlerin aşırı ve oransız baskısı 5. Fazla yayın = prestij duygusu 6. Maddi-manevi kazanç hırsı 7. Psikiyatrik bozukluklar Kansu,Ruacan,CBT(2001) 31

31 Yanıltmanın Önlenmesi-Eğitim 1. Eğitim kurumlarında araştırma eğitimi 2. Gençlere danışmanlık 3. Araştırma verilerinin saklanması 4. Analizlerin uzmanlarca yapılması 5. Yayınlanmadan önce denetlenme 6. Araştırmanın başkalarınca yinelenebilecek şekilde açıklanması 32

32

33 Deneylerin ve çalışmaların dikkatle uygulanması, dürüst ve açık olarak sunulması koşuluyla bilimde yanlış yapmak hiçbir zaman suç sayılmaz. New England Journal of Medicine 34

34 Toplumu bilimsel yanıltmaya karşı korumak, içme suyunun veya besinlerin temizliğini sağlamak gibi bir halk sağlığı işlemidir. Prof.Michael Farthing Editör,GUT

35 Eğer doğru değilse yapmayın, gerçek değilse söylemeyin. Marcus Aurelius