KURUMSAL KAPASİTE VE SOSYAL SERMAYE. Kurumsal Kapasite

Transkript

1 KURUMSAL KAPASİTE VE SOSYAL SERMAYE Kurumsal Kapasite 1. Katılım, kalkınmayla doğrudan bağlantılı tüm program ve projelerin temel bileşenleri arasında yer almaktadır. Kalkınmanın odağında yer alan proje hedef kitlelerinin meslek ve sivil toplum örgütlerinin planlama kararlarının ve uygulama süreçlerine aktif katılımının kalkınmadaki etkisinin yadsınamayacağı açıktır [1]. Katılımcılığın kurumsallaştığı ve aktif toplumsal katılım ilişkilerinin içinde cereyan edeceği kurumsal yapıların, kaynaklara ve temel hizmetlere erişimi ile bu yapıların insan hakları temelinde hukuki, mali, idari açılardan güçlendirilmesi ve sürdürülebilirliğinin sağlanması son derece önemlidir [2]. Bu süreçte kamu, sivil toplum kuruluşu ve özel sektör temsilcilerini bir araya getirmeyi hedefleyen Kalkınma Ajansları bölgesel yönetişimin ve bölgesel düzeyde kurumlar arası koordinasyonun aktörleri olarak önemli bir rol üstlenmiştir. Faaliyet alanı TR72 Bölgesi (Kayseri, Sivas ve Yozgat) olan Ajans bünyesinde karar organı olan Yönetim Kurulu ve danışma organı olan Kalkınma Kurulları bölgesel yönetişimin kilit yapılarıdır. Bölgesel kalkınma hedeflerine hizmet eden kurum ve kuruluşlar arasında kuruluşundan bu yana kısa bir süre geçmesine rağmen, Ajans bölgede tanınan bir kurum haline gelmiştir. 2. TR72 Bölgesi illeri arasında Kayseri de 1 büyükşehir, 16 ilçe ve 32 belde belediyesi, 433 mahalle ve 397 köy bulunmaktadır. Sivas ta 1 il belediyesi, 16 ilçe ve 28 belde belediyesi, 298 mahalle ve 1222 köy bulunmaktadır. Sivas bu özelliğiyle ülkede en fazla köy sayısına sahip ildir. Yozgat ta 1 il belediyesi, 13 ilçe ve 51 belde belediyesi, 280 mahalle ve 557 köy bulunmaktadır [3] [4] [5] [6]. 23 Temmuz 2004 tarihinde yürürlüğe giren 5216 sayılı Büyükşehir Belediyeleri Kanunu ile Kayseri Büyükşehir Belediyesi'nin sınırları yeniden düzenlenmiştir. Daha önce iki metropol ilçeden oluşan Kayseri Büyükşehir Belediyesi yeni yasa ile beş ilçe (Kocasinan, Melikgazi, Hacılar, İncesu ve Talas) belediyesinden oluşmaktadır [6] yılında yayımlanan ve bölgede Kayseri yi etkileyen 6360 sayılı kanun ile Büyükşehir belediyelerinin sınırları il mülki sınırları olarak, büyükşehir belediyesi içinde kalan ilçe belediyelerinin sınırları da ilçe mülki sınırları olarak değiştirilmiş olup, büyükşehir belediyesinin mülki sınırları içinde kalan tüm köy ve belediyelerin kamu tüzel kişilikleri kaldırılarak mahalleye dönüştürülmüştür. Bu kanun ile gelen önemli değişikliklerden biri de İl Özel İdarelerinin kaldırılması olmuştur [7]. 3. Bölgede, Kayseri de ikisi vakıf, ikisi devlet olmak üzere 4 üniversite, Sivas ve Yozgat ta birer üniversite bulunmaktadır. TR72 Bölgesinde Kayseri, Sivas ve Yozgat illerinde merkez ilçeler dâhil 47 ilçe bulunmaktadır. Bölgede, merkezi düzeydeki kurum ve kuruluşlarla ilişkiler il merkezlerindeki Valilikler, ilçe merkezlerinin Valiliklerle ilişkileri Kaymakamlıklar aracılığıyla kurulmaktadır. Bölge, merkezi kurumların birçok bölge, il ve ilçe düzeyinde örgütlenmiş teşkilatının odağı konumundadır. Bunlar; bakanlıkların ve merkezi kamu kuruluşlarının bölge ve il müdürlükleri ile şube müdürlükleri düzeyindeki taşra birimleridir. Bölgede 17 si Kayseri de, 11 i Sivas ta ve 1 i Yozgat ta olmak üzere toplam 29 bölge müdürlüğü bulunmaktadır. Bölge, bölgede yer alan Bölge Müdürlükleriyle kamusal hizmetler alanında çevre iller, özellikle Nevşehir, Kırşehir, Niğde için çekim merkezi konumundadır. Bölgede bulunan kamu kurum ve kuruluşlarının Kayseri de 49 unu, Sivas ta 45 ini, Yozgat ta ise 65 ini, belediyeler oluşturmaktadır.

2 4. Bağımsız ve etkin bir sivil toplum, demokratik ülkelerde devletin daha etkin olmasını ve kontrol altında çalışmasını sağlayacak en önemli mekanizmadır. Bu nedenle, toplumsal ve siyasal yapının gelişmişliği, sivil toplum devlet ilişkisiyle doğru orantılı olduğu kabul edilmektedir. Sivil Toplum Kuruluşları özelinde TR72 Bölgesinde faaliyet gösteren dernek ve vakıfların durumu incelendiğinde, Dernekler Dairesi Başkanlığı (2013) verilerine göre, Kayseri de 1291 (ülkedeki payı %1,35, iller arasında 17. sırada), Sivas ta 795 (ülkedeki payı %0,83, iller arasında 34. sırada), Yozgat ta 433 (ülkedeki payı %0,45, iller arasında 52. sırada) faal dernek bulunmaktadır [8]. Bölge, toplamda 2519 faal dernek sayısıyla düzey 2 bölgeleri arasında 14. sırada gelirken, dernek sayısı nüfusa oranlandığında ise bölgeler arasında 18. sırada gelmektedir. Bu bakımdan bölgede örgütlenme kültürünün zayıf olduğu ve dernekleşmenin merkez ilçelerde yoğunlaştığı söylenebilir (şekil). Ancak Yozgat ta ilçelerde yoğunlaşma diğerlerine göre biraz daha fazladır. Kayseri de faal derneklerin %79,98 i il merkezi ve merkez ilçelerde faaliyet göstermektedir. Sivas ta bu oran, %61,90, Yozgat ta ise %32,10 dur [9] [10] [11] [12] [13]. 5. Bununla birlikte, istatistiklere yansımayan oturma adı verilen akşam sohbetleri Kayseri de sosyal paylaşım ağının geleneksel örneklerinden biridir. Ortak bir değer etrafında haftalık olarak bir araya gelen gruplar güncel konularda görüş alışverişinde bulunarak, sivil toplum kuruluşlarının en önemli fonksiyonlarından birisi olan toplumu bilinçlendirme faaliyetini herhangi bir plan ve sistematiğe bağlı olmaksızın gerçekleştirmektedirler. Özellikle TR72 Bölgesi illeri arasında diğerlerine göre Kayseri de yardımlaşma ve dayanışma faaliyetleri gelişmiştir. Şekil 1. TR72 Bölgesinde Faal Derneklerin İlçelere Göre Dağılımı ( [13] [12] [11])

3 6. Faaliyet alanı itibariyle bölgede derneklerin dağılımına bakıldığında, sosyal ve dini amaçlı dernekler ağırlıktadır. Bölgede sosyal alanda faaliyet gösteren dernekler arasında yardımlaşma ve dayanışma dernekleri ön plana çıkmaktadır. Bölgede dernekler özellikle yönetişim ve idari kapasiteleri açısından güçlendirilmeye ihtiyaç duymaktadır. Yozgat Merkez Yozgat İlçeler Sivas Merkez Sivas İlçeler Diğer Eğitim Dini Sportif Sosyal ve Kültürel Kayseri Merkez Kayseri İlçeler Şekil 2. TR72 Bölgesinde Faaliyet Gösteren Derneklerin Faaliyetlerine Göre Dağılımları [11] [13] [12] 7. Kayseri, Sivas ve Yozgat için Vakıfların nevilerine göre dağılımı ve sayıları tabloda gösterilmiştir. Buna göre Kayseri de toplam 80, Sivas ta 41, Yozgat ta 26 Vakıf faaliyet göstermektedir. Bölgede, özellikle Sivas ta vakıf kültür varlıklarının korunması ve bu doğrultuda izinsiz ve bilinçsiz kazıların önlenmesi önem taşımaktadır. Tablo 1. Nevilerine Göre Bölgede Vakıfların Dağılımı Vakfın Bulunduğu İl Mülhak Vakıf Türk Medeni Kanuna Göre Kurulan Vakıf Mütevelli Yeni Vakıf Çevre Yeni Eliyle Genel Koruma Vakıf İdare Olunan Merkezi Vakfı Şubesi Sosyal Yardıml. ve Dayanışma Vakfı Vakıf Temsilciliği ve İrtibat Bürosu Kayseri Sivas Yozgat TR Kaynak: [14] [15] Cemaat Vakfı 8. Bölgedeki esnafların dağılımı ve işyeri sayıları ve Kayseri, Sivas ve Yozgat taki Esnaf Sanatkârlar Odalar birliğindeki oda sayıları tabloda sunulmuştur. Bölgede en fazla esnaf ve oda, Kayseri de bulunmasına rağmen, nüfus başına düşen esnaf bakımından, Yozgat, bölgede ilk sırada

4 gelmektedir. Ancak 2010 yılından bu yana esnaf sayısında bölgede bir tek Yozgat ta azalma meydana gelmiştir 1. Tablo 2. Bölgede Faaliyet Gösteren Esnaf Sanatkarlar ve Odalar Birlikleri İl Esnaf Sayısı (2010) Esnaf Sayısı İş Yeri Sayısı Esnaf/Nüfus Oranı (%) Oda Sayısı (2010) Oda Sayısı Kayseri , Sivas , Yozgat , Kaynak: [16](TÜİK, 2010 ve 2012) 9. Türkiye genelinde Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ne (TOBB) kayıtlı 365 adet kuruluşun 16 tanesi TR72 Bölgesi nde yer almaktadır. Bunlar, Bünyan Ticaret Odası, Develi Ticaret Odası, Kayseri Sanayi Odası, Kayseri Ticaret Borsası, Kayseri Ticaret Odası, Yahyalı Ticaret Odası, Sivas Ticaret ve Sanayi Odası, Sivas Ticaret Borsası, Boğazlıyan Ticaret ve Sanayi Odası, Boğazlıyan Ticaret Borsası, Şefaatli Ticaret ve Sanayi Odası, Sorgun Ticaret ve Sanayi Odası, Yerköy Ticaret Borsası, Yerköy Ticaret ve Sanayi Odası, Yozgat Ticaret Borsası, Yozgat Ticaret ve Sanayi Odasıdır [17] [18]. Kayseri ve özellikle Yozgat ta ilçelerde bu çerçevede bir kurumsal kapasite oluşmuşken, Sivas ta merkezi düzeyde bir teşkilatlanma söz konusudur. Toplamda en fazla kooperatifleşme bölge illeri arasında Kayseri de görülmesine rağmen Yozgat ili, TR72 Bölgesinde faal olan kooperatifler bakımından ilk sırada gelmektedir. 10. Odaların gerek kuruluş yılı gerekse üye sayıları dikkate alındığında Kayseri nin yıllara dayanan ticari geçmişinin farkı kendisini ticari örgütlenmelerde de ortaya koymaktadır. Tablo 3. TOBB a kayıtlı Ticaret ve Sanayi Odaları ile İlde Faaliyet Gösteren Kooperatiflere ilişkin Göstergeler Kayseri Sivas Yozgat Ticaret ve Sanayi Odası Sayısı Ticaret Borsası Sayısı İlde Faaliyet Gösteren Faal Kooperatif Sayısı Kooperatif Ortak Sayısı (faal olan) Toplam Kooperatif Sayısı (faal olan ve olmayan) Kooperatif Ortak Sayısı (faal olan ve olmayan) Kaynak : [17] [18] Bölgede esnafların sorunları Parakende ve Toptan Ticaret bölümünde değerlendirilmiştir. 2 4 Ticaret Odası, 1 Sanayi odası bulunmaktadır.

5 11. Kamu kurumları, sivil toplum kuruluşları ve özel sektör temelinde bölgenin kurumsal kapasitesini değerlendirmek üzere TR72 Bölgesinde anket çalışması yapılmıştır 3. Söz konusu anket çalışmasına göre (tablo), bölgedeki kurumların %40,79 u insan kaynakları kapasitesini yeterli görmektedir. Kurumların %58,21 i insan kaynakları kapasitesini yetersiz görürken, insan kaynakları kapasitesi açısından Yozgat ın Kayseri ve Sivas a göre daha fazla sorun yaşadığı belirtilmiştir (p= 0,02). Bölgedeki kurumlar proje uygulama ve hazırlama kapasitesi (%74,62), kurumsal imaj/görünürlük (%54,51), arşiv sistemi (%54,51) ve teknolojik imkânların kullanımı (%45,83) bakımından geliştirilmeye ihtiyaç duymaktadır. İller arasında tüm değişkenler açısından da istatistiksel olarak önemli derecede bir fark bulunmamaktadır (p0,05<). TR72 Bölgesinde kurumların bölgesel kurumlarla işbirliği açısından geliştirilmesi gerekli olup, iller arasında Kayseri deki kurumlar, kurumlar arası işbirliği bakımından nispeten daha iyidir (p=0,01). Bölgedeki kurumların paydaşlarla iletişim, idari yapılanma ve yönetim, müşteri memnuniyeti ve tanımlanmış yazılı kural ve prosedürler bakımından kurumsal kapasitesi yeterli olup, iller arasında istatistiksel olarak önemli derecede bir fark bulunmamaktadır (p=0,05<). Bütçe ve ödenek açısından bölgedeki kurumların güçlendirilmesi gerekli olup, Sivas ta bu ihtiyaç diğer illere nazaran daha fazla ön plana çıkmaktadır (p=0,00). Tablo 4. TR72 Bölgesi Kurumsal Kapasite Değerlendirme Sonuçları Yeterli % Geliştirilmeli % İnsan Kaynakları Kapasitesi 40,79 58,21 Proje Hazırlama ve Uygulama Kapasitesi 25,38 74,62 Teknolojik İmkânların Kullanımı 44,17 45,83 Bölgesel Kurumlarla İşbirliği (Protokol, ortak proje yapma, ortak etkinlik düzenleme, web sitesinde link verme vb.) Paydaşlarla İletişim (Resmi yazışma, e-posta, sözlü görüşme vb.) 27,07 72,93 60,90 39,10 Tanımlanmış Yazılı Kural ve Prosedürler 59,59 40,41 Kurumsal İmaj/Görünürlük 45,49 54,51 İdari Yapılanma ve Yönetim 57,71 42,29 Bütçe/Ödenek 22,93 77,07 Arşiv Sistemi 45,49 54,51 Müşteri Memnuniyeti 51,32 48,68 3 TR72 Bölgesinde kurumsal kapasitenin değerlendirilmesi amacıyla kamu kurumları, sivil toplum kuruluşları ve özel sektöre yönelik uygulanan anketi toplamda 530 paydaş yanıtlamıştır (518 paydaş kamu kurumu, 12 paydaş STK, 2 paydaş özel sektör). Anketi değerlendirmek üzere, Minitab 13.1 paket programı kullanılmıştır. Veriler, χ² testi ile analiz edilmiştir.

6 Kaynakça [1] B. GÜLÇUBUK, «Kırsal Kalkınma Projelerinde Katılımcı Yaklaşımlar ve Uygulama Esasları,» %1 içinde Erozyonla Mücadele ve Kırsal Kalkınma Projelerinde Sosyal Boyut Semineri, Erzurum, [2] A.-G. Saltık, «Kırsal Kalkınmada Katılımcı Kırsal Değerlendirme,» %1 içinde Türkiye 2. Tarım Ekonomisi Kongresi, Adana, [3] Anonim, «Yerel Yönetimler Portalı,» [Çevrimiçi]. Available: [%1 tarihinde erişilmiştir13 Mayıs 2013]. [4] Anonim, «İçişleri Bakanlığı, Mahalli İdareler Genel Müdürlüğü,» [Çevrimiçi]. Available: [%1 tarihinde erişilmiştir12 Mayıs 2013]. [5] Anonim, «İçişleri Bakanlığı,» [Çevrimiçi]. Available: [%1 tarihinde erişilmiştir13 Mayıs 2013]. [6] Anonim, «Kayseri Valiliği,» [Çevrimiçi]. Available: [%1 tarihinde erişilmiştir13 Mayıs 2013]. [7] Anonim, «Büyükşehir Değişikliği Yasası,» [Çevrimiçi]. Available: [%1 tarihinde erişilmiştir11 Mayıs 2013]. [8] Anonim, «İçişleri Bakanlığı, Dernekler Dairesi Başkanlığı,» [Çevrimiçi]. Available: d=51&itemid=66&lang=tr. [%1 tarihinde erişilmiştir ]. [9] Anonim, Yozgat Valiliği İl Dernekler Müdürlüğü Brifingi ( tarih ve 1869 sayılı resmi yazı), Yozgat, [10] Anonim, Sivas Valiliği İl Dernekler Müdürlüğü Brifingi ( tarih ve 1319 sayılı yazı), [11] Anonim, Kayseri Valiliği İl Dernekler Müdürlüğü Brifingi ( tarih ve 1429 sayılı yazı), [12] İ. D. M. Yozgat Valiliği, İlçelere Bazında Derneklerin Faaliyet Alanlarına Göre Dağılımı (Elektronik Belge), Sivas, [13] İ. D. M. Sivas Valiliği, İlçelere Bazında Derneklerin Faaliyet Alanlarına Göre Dağılımı (Elektronik Belge), Sivas,

7 [14] Kayseri Valiliği Kayseri Vakıflar Bölge Müdürlüğü Brifingi ( tarih ve 1429 sayılı yazı), [15] Anonim, Kayseri Valiliği, Sivas Vakıflar Bölge Müdürlüğü ( tarih ve 1319 sayılı yazı), [16] TESK, «Esnaf ve Sanatkar İstatistikleri,» [Çevrimiçi]. Available: [%1 tarihinde erişilmiştir ]. [17] TOBB, «İl Bazında Oda/Borsa Arama,» [Çevrimiçi]. Available: [%1 tarihinde erişilmiştir ]. [18] G. v. T. Bakanlığı, «Kooperatiflere Yönelik İstatistiki Bilgiler,» [Çevrimiçi]. Available: [%1 tarihinde erişilmiştir ].