Bir ülkenin parasının konvertibl olması için;

Transkript

1 DÖVİZ KURU POLİTİKASI Tanımlar; Efektif: Banknot şeklindeki tüm yabancı ülke paraları, Döviz: Efektif dahil yabancı para cinsinden her türlü ödemeyi sağlayan hesap ve belgedir. Kambiyo: Nakit, döviz, altın veya senet gibi menkul değerler üzerine yapılan işlemlerdir. 2

2 Dünya üzerinde tüm ülkelerin bir döviz rejimi bulunmaktadır. Rejimin niteliği o ülkenin ekonomi politikası ile yakından ilgilidir. Türkiye konvertibl döviz rejimini tercih etmiştir. Bunu 1989 yılında Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar ile gerçekleştirmiştir. 3 Bir ülkenin parasının konvertibl olması için; Bilançonun cari işlemler kalemlerine kısıtlama, İhracat ve ithalat için farklı döviz kurları, Sermaye hareketlerine kısıtlama, Diğer ülkelerle ikili ödeme anlaşmaları, İhracat gelirlerinin MB veya yetkili makamlara yatırılması uygulamalarının bulunmaması gerekir. 4

3 Ayrıca, Ülkenin ödemeler bilançosu açık vermemeli, dışa açık ekonomiye sahip olunmalı, yeterli döviz rezervleri bulunmalı, enflasyon oranı yüksek olmamalı... Aksi durumda yabancılar ellerinde TL tutmaktan vazgeçerler. 5 Parasına konvertibilite sağlayan bir ülke bu yolla kendi döviz piyasasını uluslararası piyasalarla bütünleştirmiş olur. O ülkenin dünya piyasası içerisinde yerini alabilmesi ise parasının sağlamlığı konusundaki güvene bağlıdır. Aksi taktirde bu ülkenin parasına hem dışarıda hem de ülke içinde talep olmayacaktır... 6

4 Kur Rejimleri Kur rejimlerinin niteliğini belirleyen en önemli unsur, döviz kurunun serbestçe dalgalanmasının mümkün olup olmayacağıdır. İki aşırı uç olarak tam dalgalı kur ve tam müdahale seçenekleri arasında çok sayıda karma kur rejimi de mevcuttur. 7 Döviz Kuru Rejimleri Sabit Altın Standardı Currency Board Döviz Kuru Dalgalı Serbest Dalgalanma (free float) Müdahale yok otomatik Ayarlanabilir sabit kur Kirli dalgalanma (managed float) İsteğe bağlı 8

5 Döviz Kuru Rejimleri Yumuşak Sabit Kur Rejimleri Ara Rejimler Dalgalı Rejimler Sert Sabit Kur Rejimleri ULUSAL PARANIN KONVERTİBİLİTESİ Konvertibilite, bir ülke ulusal parasının, döviz piyasasında serbestçe öteki ülke paralarına dönüştürülebilme özelliğine sahip olmasını ifade eder. Konvertibilitenin ilk koşulu, ülkede yasalara göre serbest bir döviz piyasasının varlığıdır. Konvertibilitenin ayırıcı bir özelliği dileyen herkesin serbestçe döviz işlemi yapabilme hakkının bulunmasıdır. 10

6 ULUSAL PARANIN KONVERTİBİLİTESİ Konvertibilitenin tersi kambiyo denetimidir. En katı şekli ile kambiyo denetiminde serbest döviz işlemlerine tümüyle izin verilmez. Her türlü döviz alım satım işlemi devletin tekelinde oluşmuştur. Türkiye ulusal parasını 1991 yılı başlarında ulusal parasını konvertibl bir para olarak IMF ye tescil ettirmiştir. 11 Kur Rejimleri - Dalgalı Kur Rejimi Olumlu Yönler: Dışsal/Reel Şoklara Karşı Direnç: Dalgalı kur rejimlerinin en önemli avantajları dışsal şoklara ve reel sektörden gelen şoklara karşı dirençli olmasıdır. Kur tamamen serbest olduğu için etkin işleyen bir döviz piyasasında kurlar yeni oluşan durumlara ve özellikle de şoklara hızla ve tam olarak uyum sağlarlar. Dış Ticarette Rekabet: Dalgalı kur rejimlerinin bir diğer avantajı dış ticarette kurun değerlenmesine bağlı bir rekabet kaybının yaşanmaması, dolayısıyla ödemeler dengesi açısından bir sorun ortaya çıkmamasıdır. Bağımsız Para Politikası: Kur istikrarı bir hedef olarak alınmadığı için merkez bankasının daha etkin bir para politikası yürütme şansı bulunmaktadır. 12

7 Kur Rejimleri - Dalgalı Kur Rejimi Olumsuz Yönler İthal Enflasyon: Serbest kur politikasında dış ülkelerdeki enflasyon kur yoluyla ithal edilir. Ticari ve Finansal İşlemleri Azaltabilir: Serbest kura bağlı olarak hem risk, hem de ekonomideki birimlerin risk algısı artacaktır. Bu nedenle risk primleri yükselir ve hem ticari hem de finansal işlemlerde azalış olabilir. Kur Riskine Bağlı Tahribat: Serbest kura geçildiğinde açık pozisyonda bulunan firma ve bankalar kurun olası bir yükselmesinde büyük ölçüde zarar görürler. 13 Kur Rejimleri - Sabit Kur Rejimi Olumsuz Yönler: Güvenilirlik: Sabit kurun taşınabileceğine ilişkin güven önemlidir. Bu güven zedelendiğinde ekonomi krizlere açık bir hal alır ve krizler de gerçekleştiğinde çok maliyetli olur. Bağımlı Para Politikası: Yerel paranın sabitlendiği yabancı ülkenin parasal politikalarından doğrudan etkilenme şeklinde ortaya çıkar. Bağlı olunan para cinsinin değerindeki ani değişimler ekonomiyi bir bütün olarak etkiler. Ayrıca, kur istikrarı hedefi olduğu için bağımsız bir para politikası uygulamak son derece güçleşir. Şoklar: Dış şoklara ve reel kesimden kaynaklanan iç şoklara karşı sabit kur rejimleri son derecede kırılgandır. Cari İşlemler: Yerel paranın değeri reel bazda artacağı için ihracatta azalma, ithalatta artış beklenir. Bu durum, cari işlemlerin açık vermesine neden olur. 14

8 Kur Rejimleri - Sabit Kur Rejimi Olumlu Yönler: Kur Riskinde Azalma: Beklenen kura ilişkin bir bilgi sağladığı için kur riskini azaltır. Bunun sonucu olarak yabancı yatırımlar ve uluslararası işlemler artar. Uluslararası Piyasalara Giriş: Azalan belirsizlik dolayısıyla sadece yabancı yatırımların gelişini değil, yerel ekonomik birimlerin uluslararası piyasalara girişini de kolaylaştırır. Faiz Oranlarında Düşüş: Azalan belirsizlik hem içeride faizleri, hem de dış borçlanmada risk primini düşürür. Parasal Şoklara Direnç: Para arzındaki beklenmedik değişimlerin kur üzerindeki etkilerini nötralize eder. 15 Bir ülkenin yerli parasıyla yabancı paralar arasında kurulan aritmetik ilişkiye eşitlik anlamına gelmek üzere döviz kuru oranı ya da parite denir. Bu oran iki biçimde ölçülür: (a) Nominal döviz kuru, (b) Reel döviz kuru. Aynı marka ve aynı tip saat ABD'de 100 dolara satılırken Türkiye'de 150 milyon TL'ye satılıyorsa Dolar/TL kuru 1/1,500,000 demektir. Buna reel döviz kuru denir. Buna karşılık Türkiye, dolar karşısında TL'sını 1/1,000,000 olarak tanımlamış olabilir. O takdirde söz konusu saatin Türkiye'deki satış fiyatı 100 milyon TL demektir. Buna da nominal döviz kuru denir. Nominal döviz kuru reel döviz kurundan düşükse yerli paranın gerçek değerinin üzerinde bir dış değeri; tersi söz konusuysa yerli paranın gerçek değerinin altında bir dış değeri oluşmuş demektir. 16

9 DÖVİZ PİYASASININ DİĞER PİYASALARDAN FARKLARI 1- Döviz piyasaları alıcı ve satıcıların doğrudan karşılaştıkları piyasalardır. 2- Belirli bir borsa biçiminde örgütlenmiş piyasalar değildir. 3- Piyasa yapımcılığı 4- Müşterinin ihtiyaçlarına göre sözleşme yapılabilmesi 5- Evrensel nitelikte piyasalardır. 6- Yer yüzünde döviz piyasası hiç kapanmayan bir piyasa durumundadır. 7- TRP ye oldukça yakın piyasalardır. 17 DÖVİZ KURU Döviz Kuru yükselirse yabancı paranın değeri ARTAR, ulusal paranın değeri AZALIR. Döviz Kuru düşerse yabancı paranın değeri AZALIR, ulusal paranın değeri ARTAR. 18

10 DÖVİZ KURU Bankaların döviz alım satımı için kur belirlemeleri kote etmek veya kotasyon deyimleri ile ifade olunur. Türkçe anlamı fiyat yazmak tır 19 DÖVİZ KURU Efektif Döviz Kurları Bir ulusal paranın dış değeri (satınalma gücü) onunla satın alınabilecek yabancı mal, hizmet veya mali değerlere bağlıdır. Bu ise dolaysız kotasyonda döviz kurunun tersine eşittir. Bir ulusal paranın dış değerini hesaplamak için efektif döviz kuru hesaplanır: ulusal paranın, ülkenin başlıca ticaret ortaklarının paralarıyla olan kurlarının ağırlıklı ortalamasına eşittir. 20

11 Reel Döviz Kurları R (Reel Döviz Kuru) E (nominal döviz kuru) pf (dış enflasyon oranı) p(yurtiçi enfalsyon oranı) R = E x (pf/p) 21 V. BANKALARIN DÖVİZ İŞLEMLERİNE ARACILIK İŞLEVLERİ 3. Bankalar arası Döviz Piyasası Bankalar müşterileriyle yaptıkları döviz işlemleri döviz pozisyonlarında ortaya çıkan bir açık veya fazlayı birbirlerinden karşılayarak denkleştirirler. Bankaların kendi aralarında yaptıkları işlemler de döviz interbankı nı veya Toptan Döviz Piyasasını oluşturur. Bankanın çalışma günü sonunda alınan döviz miktarı, satılan döviz miktarından fazla ise fazla (uzun) pozisyon; Alınan döviz miktarı, satılan döviz miktarından az ise eksik (kısa) pozisyon; Her iki durumu birden ifade etmek için açık pozisyon deyimi kullanılır. 22

12 V. BANKALARIN DÖVİZ İŞLEMLERİNE ARACILIK İŞLEVLERİ 3. Bankalararası Döviz Piyasası Açık pozisyon durumunda banka döviz kuru riski ile karşı karşıyadır. Fazla pozisyon durumunda, elde tutulan dövizin kurunda meydana gelen düşüşten zarara uğrar. Eksik pozisyonda ise dövizin kurunda meydana gelen artıştan zarara uğrar. 23 Günümüzde Türkiye de MB, dalgalı kur rejimi çerçevesinde döviz kurlarının piyasada arz ve talep koşullarına göre oluşması politikasını izlemektedir yılından itibaren döviz kurlarının kamu otoritesinden bağımsız olarak belirlenmesine izin verilmiştir. 24

13 Gerçekçi kur politikası; Yabancıların ülkemizdeki satın alma güçlerini sabit tutan döviz kurudur. Dolayısıyla, kur ticaret yaptığımız ülkeler ile aramızdaki enflasyon kadar artmalıdır. 25 Değer kaybeden TL Türkiye deki yüksek enflasyon neticesinde, dış dengeyi sağlayabilmek için TL yabancı paralar karşısında hızla değer kaybetmiştir. Bunun sonucunda emisyondaki banknotların sahip olduğu sıfır miktarı artmıştır. 26

14 2001 yılı Guinness Rekorlar Kitabı nda TL dünyanın en değersiz para birimi olarak yer almıştır. Enflasyon rakamlarının düştüğü bu günlerde TL den altı sıfır atılması tartışmaları yeniden gündeme gelmiş ve bu gerçekleşmiştir. 27 Döviz kuru niçin oynuyor? Bir ülkeye yasal olarak üç yolla döviz girer: Yabancılara satılan mal ve hizmetlerin karşılığının tahsiliyle, yabancıların ülke içinde yapacakları yatırımda kullanmak üzere sermaye getirmeleriyle veya yabancıların ülkede geçerli olan yüksek reel faizden yararlanmak amacıyla yapacakları portföy yatırımları için kaynak aktarmalarıyla. Döviz kurunu asıl oynatan üçüncü yolla giren döviz miktarındaki değişmelerdir. 28

15 Döviz kuru niçin oynuyor? Yabancı yatırımcılar açısından en önemli gösterge risk ve kazanç arasındaki fark ve oynaklığa ilişkin sayı ve oranlarıdır. Beklenti dediğimiz şey buna göre biçimlenir. Türkiye'ye yönelik beklentilerde olumlu bir değişiklik olduğunu, örneğin Avrupa Birliği'yle müzakerelerin kusursuz devam ettiğini ve tam üyeliğe geçişin beklenenden erken olabileceği görünümünün doğduğunu varsayalım. 29 Döviz kuru niçin oynuyor? Dünya ortalamasından yüksek reel faiz nedeniyle çekici olan Türkiye'de riskler de azalmaya başladığından beklentiler çok daha olumlu hale gelecek ve ülkeye yatırım amacıyla giren yabancı fonlar artacaktır. Bu, ülkeye gelen döviz miktarını artıracak ve döviz kurunun düşmesine neden olacaktır. Tam o noktada Ortadoğu'da bir savaş olasılığı ortaya çıktığını ve yabancı fonların ülkeyi terk etmeye başladığını düşünelim. Bu durumda döviz arzında azalma, yani döviz talebinde artış olacak ve dolayısıyla döviz kuru yükselecek demektir. 30

16 Döviz kuru niçin oynuyor? Döviz kurlarında ortaya çıkacak ani değişimleri kırmanın yolu (Özel Kesim Tasarruf Yatırım Dengesi + Kamu Kesimi Gelir Gider Dengesi = Cari Dengeden oluşan) üçlü makroekonomik dengenin eksi değerde olan denge düzeyini mümkün olabildiğince azaltabilmekten geçmektedir. 31 Döviz kuru niçin oynuyor? Türkiye'deki temel ekonomik sorun özel kesimin tasarruf açığıdır. Geçmişteki kamu kesimi açığının yerini bugün özel kesim açığı almıştır. İç ekonomik dengedeki bu açık, dış açıkla kapatılabilmekte ve bu da döviz kurunun oynak hale gelmesine yol açan risk artışına altyapı hazırlamaktadır. 32

17 Döviz kuru niçin oynuyor? Önümüzdeki dönemde iki seçenekten birisiyle karşılaşacağımız anlaşılıyor: Ya vergi ağırlıklı bir maliye politikası izlenecek ve hep birlikte bugünkünden daha fazla vergi ödemek zorunda kalacağız, ya da yükselen faiz kamu giderlerini artıracağı için geçmişte olduğu gibi kamu borçlanmasının artışına tanık olacağız. 33 Döviz kuru niçin oynuyor? Kur konusunda sık sık radikal ve birbirinin tersi politika değişikliği yapmak bir işe yaramaz. Kurda bir sorun varsa bunun çözümünün kur rejiminde bir değişiklik yapmak değil, çözümün kur politikası nedeniyle artan cari açığı kontrol altında tutmak amacıyla iç talebi kısıtlayarak ithalat talebini azaltmaktır. 34

18 Döviz kuru niçin oynuyor? Dalgalı kura geçişin ilk maliyeti çok acı bir biçimde ödenmiştir. Dalgalı kur sistemi ile yaşamanın maliyetini birtakım kesimler ve sektörler yüklenmeye devam edeceklerdir. Bu maliyet, enflasyonsuz ya da düşük enflasyonla yaşamanın maliyetidir... Enflasyon yaratarak ekonomik sorunlarımıza çözüm arama alışkanlığımızdan vazgeçmek durumundayız. Aksi takdirde, başladığımız yere geri döneriz. 35 Döviz kuru niçin oynuyor? Ayrıca, kur politikası nedeniyle gelinen yerde oluşan ve özel sektörün özellikle ihracatçı kesimin üzerine binen maliyet bu sektörlerin küresel rekabet güçlerini kaybetmelerinden kaynaklanmaktadır. Düşük kalan kur bunun bir tek nedeni değildir. Rekabet gücünü olumsuz etkileyen bir sürü faktör, sene içinde gelişti. Kamu yönetimleri bunlara seyirci kaldı. 36

19 REEL EFEKTİF DÖVİZ KURU ENDEKSLERİ TÜFE Bazlı Reel Efektif Döviz Kuru (1995=100) ÜFE Bazlı Reel Efektif Döviz Kuru (1995=100)* Oca.80 Tem.80 Oca.81 Tem.81 Oca.82 Tem.82 Oca.83 Tem.83 Oca.84 Tem.84 Oca.85 Tem.85 Oca.86 Tem.86 Oca.87 Tem.87 Oca.88 Tem.88 Oca.89 Tem.89 Oca.90 Tem.90 Oca.91 Tem.91 Oca.92 Tem.92 Oca.93 Tem.93 Oca.94 Tem.94 Oca.95 Tem.95 Oca.96 Tem.96 Oca.97 Tem.97 Oca.98 Tem.98 Oca.99 Tem.99 Oca.00 Tem.00 Oca.01 Tem.01 Oca.02 Tem.02 Oca.03 Tem.03 Oca.04 Tem.04 Oca.05 Tem.05 Oca.06 Tem.06 Oca.07 Tem.07 Oca.08 Tem.08 Oca.09 Tem.09 37