RUSYA NIN GÜNEY OSETYA ve ABHAZYA YI TANIMA KARARI

Transkript

1 RUSYA NIN GÜNEY OSETYA ve ABHAZYA YI TANIMA KARARI Kosova Örneği ile Benzerlikler ve Farklılıklar Tanıma Kararının Olası Etkileri 8/28/2008 Uluslararası Stratejik Araştırmalar Kurumu INTERNATIONAL STRATEGIC RESEARCH ORGANIZATION

2 GİRİŞ Rusya 26 Ağustos 2008 günü Abhazya ve Güney Osetya nın bağımsızlığını tanıdı. Uzun süreden beri fiili olarak bağımsız davranan ve Rusya nın açık desteğini alan bu iki bölgenin bağımsızlığını tanımakla Rusya Gürcistan ile savaşındaki hedeflerinden birine kalıcı olarak ulaşmayı hedefledi. Böylece Güney Osetya ve Abhazya sorununu tamamen/kalıcı olarak çözmüş olmak isteniyor. Rusya bu kararla kendi haritasında Gürcistan ı 3 devlet olarak bölmüş oldu. Gürcistan ın daha ne kadar bölünebileceği konusu ise açık bırakıldı. Rusya bu kararla ABD ve AB nin Kosova nın bağımsızlığını tanıma kararlarına yanıt vermiş oldu. Kosova ya karşı Güney Osetya ve Abhazya nın bağımsızlığı dendi. Rusya ve Batı rekabetinin bedelini Sırbistan ve Gürcistan ödedi. Rusya kendisinden beklenmeyen bir hızda ve zamanda, üstelik ABD Başkanı Bush, Almanya Başbakanı Merkel gibi isimlerin açık uyarılarına rağmen tanımayı gerçekleştirerek Batı ya meydan okudu. Rusya nın meydan okuması özünde ABD nin tek kutuplu dünya düzeni arayışına karşıdır. Ancak Rusya nın ABD düzenine itirazları tam da ABD nin yaptığı hatalara benzemekte, hatta onun hatalarını dahi aşmaktadır. Tanıma kararı aynı zamanda gerilimi arttırma kararıdır. Bundan sonraki günlerde taraflar birbirlerine misillemeler yapmaya devam edeceklerdir. Bu bağlamda Rusya nın Güney Osetya ve Abhazya yı tanıma kararının Kosova nın tanınmasına ne kadar benzediği ve ne kadar farklı olduğu şu şekilde özetlenebilir: I. GÜRCİSTAN KRİZİ ve KOSOVA DAN FARKI Kosova da azınlık haklarının kitlesel olarak, uzun süreli, yoğun ve sistematik ihlali vardı. Oysa Güney Osetya ve Abhazya da merkezi hükümet bu bölgelerde egemenliğini tam olarak işletememiştir. Gürcistan ın Şinvali ye dönük Ağustos saldırısı azınlık haklarının ihlal edilmesi olarak değil, ayrılma talep eden asiler ile çatışma olarak değerlendirilebilir. Gürcistan ın Şinvali saldırısı Rusya tarafından bilinçli olarak abartılmaktadır. Savaş günlerinde binlerle ifade edilen Oset kayıplar savaştan sonra yüzlerce şeklinde ifade edilmektedir. Gerçek rakamın 200 ün altında olma olasılığı yüksektir. Oset-Gürcü Savaşı nı soykırım kelimesi ile açıklamak olası değildir. Gürcistan ın Güney Osetya veya Abhazya da azınlık haklarını Kosova da olduğu gibi ihlal ettiğini görebilmek için Gürcistan a bu bölgeleri (topraklarını) yönetme olanağının tekrar verilmesi gerekirdi. Kosova örneğindeki Belgrad Yönetimi özellikle 1990 lı yıllarda insanlığa karşı işlediği suçlar sabit olan bir yönetimdir. Uluslararası toplum ile uzlaşmaya yanaşmayan soykırımdan katliama ve etnik temizliğe kadar uzanan çok uzun bir suçlar listesi olan Belgrad Yönetimi ile Gürcistan yönetimini karşılaştırmak doğru olmaz. Gürcistan demokrasisinin ve uluslararası toplum ile ilişkilerinin bazı sorunları olmakla birlikte genel kabul Tiflis deki yönetimin demokratik yollardan seçildiği ve uluslararası hukuka uyduğu şeklindedir. Rusların müdahalesine kadar devam eden Ağustos 2008 Gürcü-Oset çatışması ise tek başına insanlığa karşı suç, ya da soykırım olarak değerlendirilemez, bu şekilde Rus müdahalesini meşrulaştırabilmek zordur. Çünkü her çatışmayı soykırım sayacak olsa idik hemen her hafta 1

3 bir soykırım yaşanıyor demek olurdu. Özetle Gürcistan yönetimi Güney Osetya ve Abhazya nın yönetimini devralamayacak şekilde demokrasi ve hukuk dışı değildir. Kosova da (ve Bosna da) amaç gruplardan birini cezalandırmak olmamıştır. Hem Kosova da, hem de Bosna-Hersek de tüm azınlıklar yaşadıkları yerleri ve haklarını muhafaza edebilmişlerdir. Örneğin Sırp azınlık hala Kosova da yaşamaya devam etmektedir. Oysa Güney Osetya ve Abhazya da Gürcülere karşı açık bir etnik temizlik uygulanmıştır. Her iki bölge de Gürcülerden temizlenmiştir. Örneğin Abhazya nın şu anki nüfusu civarında iken bu bölgeden kaçan ve geri dönmesine izin verilmeyen Gürcü sayısı civarındadır. Kosova sorununda konu uluslararası toplumun ortak çabası ile olgunlaşmıştır. Kosova, Belgrad Yönetimi nin uzlaşmaz ve şiddet yanlısı politikaları sonucunda uluslararası toplumun koruması altına girmiş ve devamında bağımsızlık kararı uzun bir bekleme ve hazırlık süreci sonunda gelmiştir. Oysa Güney Osetya ve Abhazya da Rusya nın tek yanlı müdahaleleri ve tanıması söz konusudur. Rusya bu sorunda hem savcı, hem hâkim rolünü aynı anda oynamaktadır. Bağımsızlık için nüfus ve toprak büyüklüğü bir ölçü olarak belirlenmemiş olsa da bağımsızlık talebindeki kitlenin büyüklüğü ve işgal ettiği coğrafya da gerçek dünyada etkili birer unsurdur. Kosova 2,1 milyon civarında bir nüfusa sahiptir. Buna karşın ayrıldığı Sırbistan ın nüfusu 7,4 milyondur, yani Kosova nın nüfusunun yaklaşık 3,5 misli. Güney Osetya ya bakıldığında ise in bir hayli altına inmiş bir nüfus görülür. Gürcistan ın 4,6 milyonluk nüfusu ile kıyaslandığında Güney Osetya nın nüfusunun Gürcistan nüfusunun % 2 sini dahi bulmadığı görülür. Üstelik Güney Osetya dan den fazla Gürcü kaçmak zorunda kalmıştır ve nüfusun tamamını Osetler oluşturmamaktadır. Benzeri bir durum Abhazya da da bulunmaktadır i aşan Gürcünün ülkeden atılmasından sonra kalan nüfus tek bir etnik gruptan oluşmamaktadır. Eğer bölgelerin bağımsızlığında nüfus kriteri in de altına iner ise tek parça kalabilecek herhangi bir devlet yok demektir ki bu ülkelerin başında da Rusya Federasyonu gelir. NATO güçleri 1999 yılında Kosova da insanlığa karşı suçları durdurmak için harekete geçtiğinde Kosova daki düzensiz silahlı kişileri teşvik ederek yağmalama ve katliamlara izin vermemiştir. Ayrıca NATO güçlerinin Sırbistan şehirlerinde sivil hedeflere saldırdığını, sivilleri kitlesel göçlere zorladığını söyleyebilmek de zordur. Oysa başta Gori olmak üzere Gürcistan ın işgali esnasında yaşanana yağma ve diğer şiddet olaylarında Rus askerleri ve onların destek/izin verdiği düzensiz Oset militanları başrolde görülmektedir. Kosova ve Gürcistan arasındaki bir diğer fark ise ayrılıkçı hareketlerin teşviki ve desteklenmesinde ortaya çıkmaktadır. Güney Osetya ve Abhazya da Rus güçleri ile Abhaz ve Oset güçleri arasındaki fark net olarak anlaşılamamaktadır. Ayrıca Rusya nın daha başından beri bu güçleri askeri olarak desteklediğini gösterir çok sayıda delil vardır. Oysa Kosova örneğinde uluslararası toplumun Kosovalıları silahlandırdığı ve bağımsız olması için destek verdiği söylenemez. Aksine Kosovalıların bağımsızlık istekleri uzun süre engellenmiş ve uluslararası toplum Sırbistan ın toprak bütünlüğü içinde çözüm yolları aramıştır. Sıcak çatışmaların yaşandığı 1999 yılından Şubat 2008 e kadar geçen yaklaşık 9 yıllık bekleme süresi dahi Kosova nın bağımsızlığının en son çare olarak görüldüğünün göstergesidir. Oysa Güney 2

4 Osetya ve Abhazya da açıktan askeri destek ve bağımsızlığa bilinçli bir hazırlama söz konusudur. Savaşın başlangıcından bu yana Rusya nın tavrı incelendiğinde asıl amacın Güney Osetya ve Abhazya halklarına güvenlik ve özgürlük getirmek mi, yoksa Gürcistan ı cezalandırarak Rusya yı bölgede daha etkili kılmak mı olduğu konusunda ciddi şüpheler ortaya çıkmaktadır. Elbette Kosova nın bağımsızlığını kazanma sürecinde de gizli gündemler ve gelişmelerden farklı yararlar umanlar olmuştur. Ancak Gürcistan da farklı olarak, pasif bir yarar ummadan çok bilinçli bir planın uygulanması ve Gürcistan ın Osetler ve Abhazlarla doğrudan hiç bir ilgisi olmayan nedenlerle bölünmek istenmesi gözlerden kaçmamaktadır. Rusya Gürcistan ile daha önce imzalamış olduğu hukuki metinlere aykırı olarak bağımsızlığını tanıdığı bölgelerde kalıcı askeri üsler oluşturmakta ve askeri gücünü kalıcı olarak bölgede tutmaktadır. Oysa NATO Kosova da kalıcı olmak için özel bir gayret sarf etmemiş, aksine biran önce misyonunu bitirmeye çalışmıştır. Rusya Kosova da BM nin Sırbistan ın toprak bütünlüğünü tanıyan kararının ihlal edildiğini ve Sırbistan a sorulmaksızın Kosova nın tek taraflı bağımsız olduğunu iddia ediyor. Oysa BM söz konusu karardan daha sonra Martti Ahtisaari yi Sırbistan ve Kosova arasındaki görüşmeler başarısız olunca bir çözüm bulmak için görevlendirmiştir. Kosova nın bağımsızlık süreci tipik bir bağımsızlık süreci olmamışsa da uluslararası toplumun kontrolü içinde gerçekleşmiştir. Oysa Güney Osetya ve Abhazya da tek taraflı uygulamalar söz konusudur. Kosova yı şu ana kadar 45 kadar ülke tanımış durumda. Oysa şu aşamada Rusya Güney Osetya ve Abhazya kararlarında en azından şimdilik yalnız kalmış durumda. Kosova yı tanıyan ülkelerin sayısı kadar niteliği de önemli. Tanıyan ülkeler sayılarının çok ötesinde dünya siyasetine ve ekonomisine büyük oranda yön verebilen ülkeler. Bu da gösteriyor ki Kosova nın tanınmasının arkasında ciddi bir uluslararası toplum uyumu söz konusudur. Ayrıca Rusya nın tanıma kararından sonra ABD ve AB de Kosova konusunda daha fazla ülkeyi ikna etmeye çalışacaktır. 3

5 II. RUSYA NIN İLKESEL ÇELİŞKİLERİ Rusya tanıma kararıyla Kosova nın bağımsızlık kararından sonra ortaya koymuş olduğu kendi ilkeleri ile de çelişmiştir. Rusya Dışişleri Bakanlığı Kosova bağımsızlık kararı sonrasında ayrılıkçılığı destekleyenler bunun ne kadar tehlikeli sonuçları olacağını, eylemlerinin dünya düzenini, uluslararası istikrarı ve onlarca yılda inşaa edilebilen BM Güvenlik Konseyi kararlarının otoritesini tehdit edeceğini anlamak zorundadırlar 1 açıklamasını yapmıştı. Oysa Rusya Güney Osetya ve Abhazya yı tanıyarak ve bu tanımayı Kosova ile ilişkilendirerek en çok eleştirdiği hataları yapmış olmaktadır. Eğer Kosova da Batı tanıma kararı ile bir hata yapmış ise, Rusya nın veya başka bir devletin aynı hatayı tekrarlama hatası doğmaz. Hukuk ihlallerinin sayısı ne kadar çok olursa olsun, bu durum, yapılan veya yapılacak başka ihlalleri meşru kılmaz. Bu nedenle Rusya bu iddiasında da ciddi bir ilkesel çelişki içerisinde görülmektedir. Rusya Çeçenistan da ve Gürcistan da birbiri ile tam anlamıyla zıt iki ayrı anlayışı aynı anda savunmaktadır. Rusya Gürcistan daki krizi sona erdirebilmek için uluslararası hukuk ve uluslararası toplum ile işbirliğinin öneminin altını çiziyordu. Nitekim ateşkesi kararının alınmasında da AB ile yaptığı görüşmeler etkili olmuştu. Sorununun müzakereler ile çözüleceği izlenimini verdiği bir anda Rusya nın ani ve tek yanlı bir kararla iki ayrılıkçı bölgeyi tanıması güvenilirliği konusunda ciddi şüphelere yol açmıştır. Aynı şüpheler hatırlanacağı üzere ateşkes anlaşmasından sonra verilen sözlerin tutulmamasında da yaşanmıştı. Çok sayıda BM Güvenlik Konseyi kararı Gürcistan ın toprak bütünlüğünü savunmakta ve her iki bölgede de sorunların uluslararası hukuk çerçevesinde müzakerelerle çözülmesi gerektiğini belirtmektedir. Rusya bu kararların tamamına imza atmıştır. Tanıma kararı bu kararlardaki imzalar ile çelişmektedir. Rusya tek taraflı tanıma kararıyla geçmişte kendisinin de imzaladığı/onayladığı AGİT ilke ve kararlarını da ihlal etmiş oldu. III. TANIMA KARARININ OLASI SONUÇLARI Kafkasya da zaten ciddi bir tehlike olan etnik-temelli Balkanlaşma süreci hızlandırılmıştır. Rusya, Kafkaslar da uluslararası hukuk ve uluslararası işbirliği yerine kaba güç kullanmayı tercih etmiştir. Bundan sonraki süreçte bölgede güç, hukukun yerine geçecektir. Rusya nın tanıma kararı benzeri durumlar için kötü örnek olmuştur. Özellikle Karabağ ve diğer işgal altındaki Azeri topraklarının müzakereler yoluyla çözülebilme olasılığı azalmıştır. Ermenistan Karabağ ı tanıyabilir ve Rusya dan da benzeri bir tanımayı isteyebilir. Rusya nın Karabağ ı tanıması bölgede daha büyük ve karmaşık sorunlara yol açacaktır. Tanımaması halinde ise Rusya Gürcistan daki kararları ile çelişecektir. Rusya nın tanıma kararı sorunları çözmekten çok başlatmaya aday görünmektedir. Rusya nın Gürcistan ı cezalandırma sürecinin bitmediği izlenimi vardır. Bu durumda Gürcistan ın diğer 1 J. Victor Marshall, Russia, Georgia, and the Kosovo Connection, Media Monitors Network, August 26,

6 otonom bölgesi Acaristan ın rahatsız edilmesi, Ermenilerin yoğun olarak yaşadığı Cevahiti de ayrılıkçı hareketlerin bağımsızlığı daha fazla istemesi olasılıkları vardır. Sınırların şiddet yoluyla değiştirildiği bir ortamda Kafkasya da herhangi bir konuda işbirliği yapmak zorlaşmıştır. Tanıma kararı hukuki bir karar gibi yansıtılsa da aslında Kafkasya da formal/görünen yöntemlerin dışına çıkıldığının en açık kanıtıdır. Bundan sonraki süreçte taraflar kaçak oynayacaklardır ve kuralları fırsat buldukça ihlal etmeye devam edeceklerdir. Bu durum bölgesel istikrarsızlığı, terör olaylarını, devletler içindeki muhalif hareketleri arttırabilir. Tanıma kararı Azerbaycan başta olmak üzere Türk cumhuriyetlerini sindirebilir ve Türkiye den uzaklaştırabilir. Bu olasılığın yanında ABD nin ve AB nin Rus meydan okumasını görerek tüm ağırlıklarını bölge ülkelerinden yana koyması halinde tam tersi bir süreç de başlayabilir. Rusya, Gürcistan ı tek yanlı olarak üçe bölerek Türkiye Cumhuriyeti nin kuruluşundan bu yana sıkı sıkıya bağlı kaldığı uluslararası sınırların antlaşmalar ve genel olarak hukukla değişebilmesi ilkesini açıkça çiğnemiştir. Türk Dış Politikası ve Türkiye-Rusya ilişkileri üzerinde büyük gerilimlere yol açabilecek bir hal ortaya çıkmıştır. Türkiye nin bundan sonraki önerileri hukuk ihlallerini meşrulaştırıyor algısına neden olmamalıdır. Türkiye bir yandan tüm taraflarla ilişkilerinin korumanın yollarını aramalı, ama diğer taraftan temel ilkelerini çiğniyor izlenimi vermemeli, hukuk ihlalini yapan devletleri teşvik ediyor görüntüsünden kaçınmalıdır. İki hedefe aynı anda ulaşabilmek elbette zordur, fakat Türkiye de kolay çözüm yollarının bulunduğu bir süreçten geçmemektedir. Türkiye nin Kıbrıs konusunda Kosova, Güney Osetya ve Abhazya tanıma kararlarından dolayı endişe edeceği bir durum yoktur. Türkiye KKTC yi ve Kosova yı tanıyarak, ama Gürcistan In toprak bütünlüğünü tanıyarak bir çelişki içinde değildir. Öncelikle Kıbrıs uluslararası antlaşmalar ile devlet olmuştur ve bu antlaşmalarda Türkiye nin görev ve yetkileri, Kıbrıs ın nasıl bir devlet olacağı vs. tek tek sayılmıştır. Ayrıca Kıbrıs kurucu anayasası da Kıbrıs Türklerinin devlet içindeki tüm haklarını değiştirilemez maddeler içinde ve Türkiye- Yunanistan-İngiltere üçlüsünün garantisi altında saymıştır. KKTC sorunların başlamasından neredeyse 20 yıl sonra kurulmuştur. Bu süre zarfında uluslararası toplum ve garantörler Kıbrıs Türklerinin söz konusu haklarını restore edememiştir. Ayrıca bugün dahi KKTC kuruluş aşamasındaki hakların kendisine iadesi halinde kuruluş dönemine dönemeye hazır görünmektedir. Türkiye KKTC yi tanırken diğer taraftan müzakerelere devam etmiş ve hatta federal bir Kıbrıs devletinde iki tarafın birleşmesine açıktan destek vermiştir. Kosova konusunda ise uluslararası toplum ile birlikte hareket eden Türkiye AB ülkeleri, ABD ve diğer birçok devlet gibi Kosova yı tanımıştır. Tüm hukuksal çelişkilerine rağmen Rusya nın Güney Osetya ve Abhazya yı bağımsız bir devlet olarak tanıma kararını geriye çevirebilmek oldukça zordur. Bundan sonraki dönemde Gürcistan ın en az 3 ayrı devlete ayrıldığını söylemek mümkündür. 5

7 8/28/2008 Uluslararası Stratejik Araştırmalar Kurumu INTERNATIONAL STRATEGIC RESEARCH ORGANIZATION Uluslararası Stratejik Araştırmalar Kurumu (USAK) Ankara merkezli çalışan, Türkiye nin öncü araştırma-düşünce merkezlerindendir yılında kurulan USAK, sivil toplum kuruluşu (STK) statüsünde faaliyetlerini sürdürmektedir. Rapor ve USAK hakkında her türlü bilgi için USAK Merkez Ofisleri ni arayabilirsiniz: (Nuray ÖZKAN). Eğer konuyla ilgili daha geniş bilgiye ulaşmak isterseniz USAK ın konu ile ilgili hazırlamış olduğu Gürcistan - Rusya Krizi Değerlendirme Raporu: Krizin Türkiye ye, Bölgeye ve Küreye Etkileri adlı raporunu da USAK tan temin edebilirsiniz. Rapor veya Gürcistan Rusya Krizi hakkında her türlü medya faaliyeti için görüşlerine başvurabileceğiniz USAK uzmanları: Sedat LAÇİNER: Hasan Selim ÖZERTEM: İbrahim KAYA: Güner ÖZKAN: Kamer KASIM: