Doç. Dr. Cemil YAMALI (ODTÜ Makine Mühendisliği Bölümü Öğretim Görevlisi)-

Transkript

1 Doç. Dr. Cemil YAMALI (ODTÜ Makine Mühendisliği Bölümü Öğretim Görevlisi)- 87 yılından itibaren doğalgaz kullanmaya başladık ve doğalgazla birlikte de hayatımızda birçok şeyler değişti. Tabii burada doğalgazın enerji kaynağı olarak sağladığı birçok avantajlar var. Esasında enerji kaynakları önce katılardan başladı kömürle, daha sonra sıvılara geçtik petrolle, şimdi gaz fazındayız. Gaz tabii çok güzel ve rahat yanan bir yakıt, o yüzden çok yaygın ve önümüzdeki senelerde daha da çok yaygınlaşacak ve gazı kullanmaya devam edeceğiz. Hatta gaz bittiği zaman da gazı kullanmaya devam edeceğiz. Çünkü ondan sonra Hidrojen gazı ortaya çıkacak ve hidrojen gazını kullanmaya başlayacağız. Ama hidrojen gazını tabii kendimiz üreteceğiz, sudan üreteceğiz. O yüzden gazla yaşamaya alışmamız lazım. Şimdi bugün ülkemizde bütün her yerde ve birçok yerlerde, kasabalarda ve illerde doğalgaz kullanılıyor. Çok yaygınlaştı, çok avantajlı bir yakıt; fakat sağlıklı ve güvenli kullanılması lazım. Aksi takdirde gaz fazında olmasından dolayı çok kolaylıkla sızan yakıt bazen ölümcül ve üzücü sonuçları ortaya çıkarmaktadır. Gördüğünüz gibi ülkemiz doğalgaz üretiminin tam merkezinde bir yerde. Bu büyük bir avantaj sağlıyor Türkiye ye; bu zaten güncel bir konu. Her taraftan görüyorsunuz, sağımızdan solumuzdan, kuzeyden güneyden her taraftan gaz geliyor, daha da çok gaz gelecek ve tabii bu bizim zenginliğimiz de artacak. Fakat bir şart var, gazı iyi kullanmamız lazım, dikkatli kullanmamız lazım ve fırsatlardan da istifade etmeyi bilmemiz lazım. Şu anda tabii doğalgazdan önce LPG vardı. Daha önceki konuşmacının da belirttiği gibi, LPG belki araçlarda uzun müddet daha kullanılacak gibi gözüküyor. Fakat konutlarda artık LPG nin yerine yavaş yavaş doğalgaz alıyor, hatta aldı bile. Doğalgaz rezervleri çok, 70 yıl en azından, yani biz sağ olduğumuz müddetçe yetecek. Ondan sonra da zaten başka planlar var. Dolayısıyla gaz kullanılmaya devam edecek. Ülkemizdeki doğalgaz, uluslararası ve yerel boru hattı uzunluğu 10 milyon kilometreye yaklaşmış durumda. Bunun manası şu; aynı zamanda Türkiye bir doğalgaz deposu haline geliyor. Çünkü bu boruların içindeki doğalgaz, aynı zamanda bize doğalgazı kesintisi olduğu takdirde, bu depolanmış doğalgazı da kullanma imkânı sağlıyor. Doğalgaz sıvılaşarak da tanklarla taşınabiliyor. Mesela Cezayir den bu şekilde doğalgaz alıyoruz, ama bu biraz maliyetli. Çünkü gaz fazındaki bir yakıtı taşımak için, ya onu yüksek basınçla sıkıştırmanız lazım ya da çok soğutmanız lazım. Tabii bu da ilave maliyet getiriyor. Görüyorsunuz her tarafta hatlarla donatılıyor, daha da çok hatlarla donatılacak ve görüldüğü gibi her tarafta doğu illerinde belki bir-iki yer hariç şu anda doğalgazı yaygın olarak kullanmaya başlamış bulunuyoruz.

2 Doğalgaz büyük oranda metan gazından oluşuyor. Metan gazı da CH4 biliyorsunuz. CH4 kullanıyoruz. CH4 karbon ve hidrojen. Çok miktarda hidrojen var. Hidrojen tabii su meydana getiriyor, karbon da karbondioksit meydana getiriyor. Hidrojen su zararsız bir madde, ama bu tabii zararsız bacalarda sorunlar meydana getiriyor. Diğer yakıtlara göre avantajı, temiz bir yakıt, havadan daha hafif, birikme yapmıyor, kokusuz, depolama stok maliyeti yok, taşıma maliyeti yok borularla taşıyoruz, işletme maliyetleri düşük. En önemlisi de otomatik olarak kontrol edebiliyoruz. Ucuz bir yakıt, dünyada bol miktarda var şu anda. Zehirli değil, ama boğucu bir gaz. Kuru bir yakıt, ekonomik, yüksek verimle yanıyor. Yani herhangi bir karbüratöre vesaireye ihtiyacı yok, havayla doğru oranda karıştırdığınız takdirde bunu yakabiliyorsunuz. Her tarafa monte edebiliyoruz doğalgazı cihazları ve verimli sobalarda ve kazanlarda kullanabiliyoruz. Dezavantajı, bir dezavantajı var. Gaz fazında bir yakıt, gerekli tedbirler alınmadığında ve güvenlik tedbirine uyulmadığında kolaylıkla sızıntı yapabiliyor ve bunun sonucunda hem yakıcının kazanın girişinde hem de çıkışında zehirlenmelere sebep olabiliyor. Doğalgazın dağıtımı daha önce aynı LPG de olduğu gibi, yüksek basınçla geliyor ve daha sonra çeşitli safhalarda basınç düşürülüyor ve binalara veriliyor. Doğalgazın konutlarda kullanımı ya bölgesel ısıtma ya merkezi ısıtma ya da bireysel ısıtma şeklinde oluyor. Merkezi ısıtma sistemlerinde kazanlar kullanılıyor. Bunlar üflemili atmosferik kazanlar olabiliyor. Aynı zamanda son zamanlarda gazlı şofbenler kullanıyoruz. Kombiler ise, hem ısıtma hem de su hazırlama bakımından kullanılabiliyor. Bireysel ısıtma cihazları iki türlü cihazımız var. Şimdi bunlar tabii güvenlik bakımından çok önemli. Eskiden bacalı cihazlar kullanıyorduk. Fakat yeni cihazlar artık bacasız, dolayısıyla hermetik dediğimiz sistemler. Bunlar daha emniyetli, ama yine de gazın meydana getirdiği tehlikeler her zaman ortada. Kombi ve şofbenlerde hermetik dtp ve bacalı tip kombiler kullanıyoruz. Hermetik tiplerde iç içe iki tane boru var, doğrudan duvara monte ediliyor. Bacalı sistemlerde ise, bacaya monte ediyoruz. Bacaya monte ettiğimiz şofbenlerde bu eğimler ve aradaki mesafeler yukarı çıkış mesafeleri bunlar çok önemli, baca bağlantıları çok önemli. Bunlar çoğu zaman zehirlenmelere sebep oluyor. Burada mesela flexible borular var. Bunlar zaman içinde yıpranıyor; bunların tekrar bakılması lazım. Dolayısıyla gazlı sistemler devamlı tetik olmayı gerektirir. Aksi takdirde zehirlenmeler kaçınılmaz oluyor.

3 Bunları kurduğumuz yerlerin hacimleri de çok önemli. Çünkü mesela bacalı sistemde ortamdaki havayı kullanıyor. Dolayısıyla boğulmalara, zehirlenmeler olmasa bile boğulmalara sebep olabiliyor. Hermetik sistemler, işte gördüğünüz gibi iç içe iki boru var. İçteki borudan sıcak gazlar çıkıyor, dıştaki borudan ise soğuk hava giriyor. Bu şekilde biraz da tasarruf sağlanmış oluyor. Doğrudan doğruya duvara monte ettiğimiz bu sistemler, şu anda bacalı sistemlere göre çok daha güvenli. Ancak yine de yeterli değil. Çünkü ben seneler önce böyle bir sobadan meydana gelen zehirlenmeyle karşılaştım. İki kişi, bir karı koca yatak odasında vefat etmişlerdi. Açıkçası nereden gaz sızıntısı olduğunu da pek anlayamadık. Yani yaptığımız ölçümler incelemeler sonucunda ortaya da herhangi bir şey çıkartamadık. Hermetik kombi, işte gördüğünüz gibi dışarıya sıcak havayı verirken, dışarıdan da soğuk havayı alıyor. Burada tabii bağlantılar da çok önemli, doğalgaz bağlantıları. Kaçak iki yerden oluyor; ya girişteki bağlantı kısımlarında ya da dışarıya attığımız sistemlerde oluyor ve zehirlenmeler de bunun sonucunda oluyor. Burada tabii üreticilerin gazı sağlayan firmalarla kombiyi veyahut da şofbeni üreten firmalar arasındaki ilişki çok önemli. Çünkü burada kimin sorumluluğu nerede başlıyor? Kimin sorumluluğu nerede bitiyor? Kim nerede sorumlu, kim nerede sorumluluğu bitiyor? Bunun iyi tespit edilmesi lazım. Çünkü bunlar hukuksal sorunlar meydana getiriyor ve bilirkişilerin de en çok zorlandığı, raporlarını yazarlarken zorlandığı kısımlar bunlar. Burada baca bağlantılarını görüyoruz. İşte bu sistemler her zaman sorun çıkartıyor. İnşaat sırasında mesela bazen inşaatın gereği boruyu bacayı belli bir eğim verebiliyorlar. Mesela buraya bir oda veyahut da başka bir mekân yerleştiriliyor ve bacanın çıkışında bir açı veriliyor. Bu tabii normalde herhangi bir sorun çıkartan bir şey değil, fakat başka şartlarla birleştiği zaman; mesela dışarıdan kötü bir hava rüzgâr akımı geldiği zaman, içeride çekişler iyi olmadığı zaman, bağlantılar zayıf olduğu zaman ve bütün kötü faktörler bir araya geldiği zaman zehirlenmeler meydana geliyor. Böyle bir zehirlenmede kimi sorumlu tutacağınızı da bilemiyorsunuz. Bir tarafta bacayı yanlış yapan müteahhidi mi, hava şartlarını mı, bağlantılara dikkat etmeyen ev sahibini mi, kiracıyı mı? Kimin sorumlu olacağı çoğunlukla ortada kalıyor. Bilirkişiler de bu konularda rapor yazarken bayağı zorlanıyorlar. Bacalar adi bacalar ortak bacalar müstakil bacalar şeklinde biraz önce gördüğünüz gibi sıralanabiliyor. Doğalgazın yanması sonucu önemli baca kirliliği olmuyor. Çünkü doğalgaz çok güzel yanan bir yakıt, ancak sızıntılar önemli. Baca kesitleri daha küçük, bu bakımdan bir avantajı var. Ancak yanma sonucu diğer yakıtlara göre yanma yönü, gazın içinde yoğun miktarda su buharı bulunuyor. Su buharının kötülüğü, bacalarda yıkıntılara sebep oluyor. Bacalarda olan yıkıntılar tabii tıkanmalara sebep oluyor. Tıkanmalar da neticede zehirlenmelere sebep oluyor.

4 Bilgisizlik ve ihmal yüzünden her yıl yüzlerce insanlarımız sobalarda şofbenlerde zehirleniyor. En büyük zehirlenme sebebi de karbon monoksit. Özellikle banyoya konulan şofbenler bunun sebebi oluyor. Çünkü banyoda şofbenler iyi yanmıyor ve dolayısıyla orada karbon monoksit oluşuyor. Karbon monoksit de banyonun verdiği rahatlık rehavet içinde insanlar farkına varamıyor ve zehirleniyorlar. Burada gördüğünüz gibi adi bacalar müstakil bacalar ocak bacalar. Şimdi artık hermetik bacalara geçiyoruz, ama hermetik bacalar gördüğünüz gibi doğrudan doğruya duvara monte edilen bacalar. Fakat eskiden adi bacalar kullanılırdı. Tabii adi bacalar ortak baca olması nedeniyle zehirlenmelere sebep oluyor. Aynı zamanda mesela bir yerden, diyelim ki şu katta olan zehirlenme, öbür kata da sirayet ediyor idi ve bu bir taraftaki sızıntı başka yerlerde de zehirlenmelere sebep olabiliyor. Müstakil bacalar maalesef Türkiye de çok az yapıldı ve bunlar en sağlıklı bacalar. Fakat maliyet açısından müteahhitler bunu tercih etmediler ve zehirlenmelerin birçoğu da bundan dolayı oldu. Şönt bacalar kullanılıyor, fakat şönt bacalar da dediğimiz gibi kuşlar yuva yapıyor, içeride yıkıntılar oluyor. Dolayısıyla tıkanmalar çok fazla olabiliyor, bunun sonucunda da zehirlenmeler ortaya çıkıyor. Merkezi sistemlerde kullanılan bacalarda dikkat etmemiz gereken durumlar genellikle şunlar. Merkezi sistemlerde kurulan kazanların mutlaka müstakil bir bacaya bağlanmalı, ortak bacalar her zaman sorun çıkartıyor. Bireysel ısıtma sistemleri, cihaz baca bağlantısı sızmaz şekilde bacayla birleştiğinden, bağlantı borusunda çatlaklar ve kırıklar olmaması lazım. Bu bağlantılar özellikle flexible borular zaman içinde yıpranıyor. Bunlar alüminyum yahut da benzeri malzemeden yapılıyor, zayıf malzemelerden. Zamanla tıkanıyor. Eğer normal bir çekiş varsa, bu boruda herhangi bir sorun olmuyor. Mesela diyelim ki kombiye bağlı ve baca çekişi iyiyse, çekiş içeri doğru olacağından, baca içi çekiş olacağından sorun çıkmıyor. Ama burası herhangi bir şekilde tıkanmışsa, o takdirde bu sefer sızıntı dışarıdan içeri değil içeriden dışarı da oluyor ve zehirlenmelere sebep oluyor. Böyle bir olay biliyorsunuz Çankaya da geçen senelerde meydana gelmişti ve çok sayıda insan zehirlenmişti. Bacaların kesiti her yönde aynı olmalı, keskin dirsek gibi sert ve kısa dönüşlerden kaçınılmalıdır. Müteahhitlerin özellikle burada hataları oluyor. Çeşitli sebeplerden bazen keskin dönüşler koyuyorlar ve bu da tabii dış hava şartlarından, mesela lodos vesaire olması durumunda zehirlenmelere sebep oluyor. Burada tabii binayı inşa eden kişilerin sorumlulukları ortaya çıkıyor. Yüksek engeller varsa, mesela yüksek ağaçlar vesaire gibi; bunlar türbülans meydana getiriyor, bunlar baca çekişlerini zayıflatıyor ve bu da diğer faktörlerle birleştiği zaman zehirlenmelere sebep oluyor. Yine aynı şekilde bu şekilde yapılmış

5 uyduruk bacaların sonucunda zehirlenmeler meydana geliyor. Bacanın yeteri kadar yukarıda olması lazım ve çekişlerinin iyi olması gerekiyor. Yine aynı şekilde bacalarımızın yüksekliği çok önemli. Baca çekişlerinin kontrol edilmesi küçük bir alevle mümkün; mesela kötü çekişin olduğu yerde alevde herhangi bir bükülme olmuyor. Dolayısıyla bu tür testlerin yapılması hem kolay hem de düzenli olarak yapılması gerekiyor. Maalesef bu tür şeylerden kaçtığımız için, yine üzücü olaylarla karşılaşıyoruz. Şofben bacaları da aynı şekilde müstakil baca olması gerekiyor. Kesinlikle tek baca birden fazla bağlantı yapılmaması gerekiyor. Bacayla duvar arasında tam bir sızdırmazlık olması gerekiyor. Yani gazın girdiği ve yanmış gazın çıktığı yerlerde çok dikkatli olmamız gerekiyor. Doğalgaz kullanımında alınması gereken emniyet tedbirleri; baca imalatının düzgün yapılması gerekiyor. Burada tabii müteahhit firmanın sorumluluğu var. Yanma gazlarının tahliyesi için yanma bacaya bağlantının uygun sağlanmamasına önem verilmesi gerekiyor. Burada servislerin ve imalatçı kombin ve şofben imalatçılarının sorumlulukları var. Doğalgaz kullanımında güvenlik için bırakılmış havalandırma menfezleri sürekli açık ve temiz tutulmalı. Burada kullanıcıların, ev sahiplerinin, kiracıların sorumlulukları var. Doğalgaz cihazlarının yıllık bakım ve onarımının mutlaka yapılmalı. Burada yine ev sahiplerinin ve kiracıların sorumlulukları var. Doğalgaz cihazları bağlantı yerleri, doğalgaz ve baca kontrol edilmelidir. Bu da aynı şekilde imalatçıların, servis elemanlarının ve hatta belediyelerin sorumluluklarını gerektiriyor. Genel olarak söylemek istediğim şeyler bunlar. Tabii son olarak şunu söylemek istiyorum. Bir doğalgaz yahut da LPG kazasında çok kişinin sorumlulukları var. Çünkü bir doğalgaz sistemi kurulduğu zaman, birçok müteahhitten başlayarak, tesisat firmaları dağıtım şirketleri belediyeler müşteriler ev sahipleri kiracılar hepsinin sorumlulukları ortaya çıkıyor. Bir kaza meydana geldiğinde bütün bunların, bir de ilaveten tabii hava şartları var. Dışarıda işte lodos olması, rüzgâr olması yahut da olmaması gibi, baca çekişinin iyi olmaması gibi faktörler bir araya geldiği zaman, bütün bunlar hukuki sorunlar yaratıyor. Genellikle bazen kimin kusurlu olacağını belirlemek bilirkişiler açısından çok zorluklar yaratıyor. Benim söyleyeceklerim bu kadar. Av. Prof. Dr. Necdet BASA (Oturum Başkanı)- Çok teşekkürler Hocam. Sorumlu arıyoruz tabii haliyle. Sizden önceki değerli konuşmacı LPG sistemlerine ilişkin teknik bir sunuş yaptı. Zatıâliniz aynı şekilde sorumluluk nerede başlıyor ve nerede bitiyor? Bilirkişilerin en çok zorlandığı hususlardan bir tanesi bu dediniz. Zehirlenmelerde kim sorumlu? Çoğunlukla ortada kalıyor dediniz. Birçok kişi kurum

6 kuruluş sonunda bu tür elim kazalarda sorumlu. Zaten başlığımız firmaların hattı zatında LPG tüp doğalgaz firmalarının sorumluluğu. Şu ana kadar biz daha ziyade teknik açıklamalar dinledik. Umarım herhalde bundan sonraki konuşmacılar ya da öğleden sonra devam edecek oturumlarda; çünkü aramızda değerli konuya vakıf hukukçu arkadaşlarımız da var. Gerçek anlamda sorumlulukla ilgili kim hangi durumda hangi ölçüde sorumlu? Mesela bu sorunun cevaplarını verecek herhalde sunuşlar olacaktır diye düşünüyorum. Çok teşekkürler.