ERBAKAN'IN MAHKUMİYETİ

Transkript

1 ERBAKAN'IN MAHKUMİYETİ Dr. Ozan Ergül Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Anayasa Hukuku Anabilim Dalı Refah Partisi nin (RP) Anayasa Mahkemesi tarafından kapatılmasının ardından, kapatma kararının bir sonucu olarak parti mallarının hazineye devri işlemleri başlatılmıştı 1. Bu süreçte, parti kasasında bulunması gereken belli miktarda paranın usulsüz işlemlerle kaçırıldığı anlaşılmış ve bunun üzerine parti yöneticileri hakkında dava açılmıştır 2. Bu davanın sanıkları arasında yer alan Erbakan ın, Türk Ceza Yasası nın (TCY) 345. maddesinde düzenlenen özel belgede sahtecilik suçunu işlediği sonucuna varan Ankara 9. Ağır Ceza Mahkemesi nin mahkumiyet kararını Yargıtay 11. Ceza Dairesi nin onaylaması üzerine, Erbakan ın siyasi geleceği konusundaki tartışmalar gündemi işgal etmeye başladı. Ankara 9. Ağır Ceza Mahkemesi, kapatılan Refah Partisi nin 1997 yılı kesin hesaplarında yapılan incelemelerde, partiye ait yaklaşık 1 trilyon liranın kayıp olduğunu belirlemiş ve Erbakan ı özel evrakta sahtecilik suçundan 2 yıl 4 ay hapis cezasına mahkum etmişti (Hürriyet, ; Sabah, ). Erbakan hakkında verilmiş bulunan mahkumiyet kararının Yargıtay tarafından onaylanmasına ilişkin haberlerle birlikte yapılan yorumlara göre, bu mahkumiyet kararı Erbakan ın siyasi hayatını sona erdirmiş bulunuyordu. Bu yorumlara göre, Erbakan ın mahkum olduğu özel evrakta sahtecilik suçu, ilgili yasalarda yüz kızartıcı suç sayılıyor ve kamu haklarından yararlanmaya engel oluşturuyordu. Yine bu yorumlara göre, artık Erbakan ın parti yöneticisi, üyesi, milletvekili, dernek kurucusu olması mümkün olmadığı gibi, bu cezanın ileride affa uğraması da sonucu değiştirmeyecektir (Hürriyet, , ; Sabah, ). Yasal çerçeveye işaret eden haber yorumlarında Anayasa nın 76. Maddesi ile Siyasi Partiler Yasası nın (SPY), Milletvekili Seçimi Yasası nın (MVY), ve Mahalli İdareler Seçimi Yasası nın (MİSY) nın ilgili hükümlerine atıf yapıldığı görülmektedir. Bu yorumlara göre, sahtecilik suçundan mahkum olan Erbakan ın siyasi partiye üye olması mümkün olmadığı gibi, Saadet Partisi Genel Başkanlığı ndan da ayrılması gerekmektedir. Bunun yanında, anılan yasalar çerçevesinde seçilme hakkını kaybeden Erbakan, bir daha milletvekili olamayacaktır (Hürriyet, ). Erbakan ın mahkumiyet kararının yankılarıyla birlikte konuya ilişkin değişik yorumlar da yapılmaya başlanmıştır. Bu bağlamda, AKP Genel Başkan Yardımcısı Dengir Mehmet Fırat ın kararla ilgili yorumu konuya yeni bir boyut getirmesi açısından önem taşımaktadır. Fırat a göre siyasi partilerin kapatılmalarından sonra mali açıdan denetlenmelerinde bir boşluk bulunmaktadır. Fırat a göre: Anayasa ya göre partilerin hesaplarını Anayasa Mahkemesi inceler. Ancak parti kapatıldığı zaman bu görevi kimin üstleneceği konusunda açıklama getirilmiyor. Bunun yine Anayasa Mahkemesi tarafından yapılması gerekiyor. Cezanın karşılığı da hapis değil, para cezası olmalı (Zaman, ). Fırat ın bu yorumunu benimsediği anlaşılan Saadet Partisi nin (SP), Anayasa nın 69. maddesinde yer alan Siyasi partilerin mali hesaplarını Anayasa Mahkemesi denetler hükmüne paralel olduğu iddiasıyla, kapatılsalar dahi ibaresinin de SPY na açıkça konmasını istediği haberlere yansımıştır (Zaman, ). 1 AYM nin Refah Partisi hakkındaki kapatma kararı için bkz., E.: 1997/1 (Siyasî Parti Kapatma), K.: 1998/1 sayılı ve günlü karar. 2 Erbakan ve diğer parti yöneticilerinin yargılanması sırasında dikkate alınan ve mahkumiyetlerine dayanak oluşturan Maliye Teftiş Kurulu Raporu nda, parti kasasındaki paraların nasıl usulsüz bir şekilde harcanılmış gibi gösterildiği aktarılmıştır. Maliye Teftiş Kurulu Raporu ile ilgili haberler için bkz tarihli Cumhuriyet Gazetesi. 1

2 Erbakan ın mahkumiyeti sürecinde yeni bir aşama olarak 20 Aralık günü basına yansıyan haberlerde, Erbakan ın mahkumiyet dosyasının infaz savcılığına intikal ettirildiği belirtilmiştir (Radikal, ). Nitekim, daha sonraki günlerde savcılık tarafından Erbakan için yakalama müzekkeresi çıkarıldığı yönündeki haberler gündemi işgal etmeye başlamıştır. Yakalama müzekkeresi çıkarılması üzerine bunu öğrenen SP kurmaylarının bizzat savcıyla görüşerek Erbakan ın sağlık sorunları nedeniyle infazın ertelenmesini talep ettiklerini, daha sonra Fatih Üniversitesi hastanesinden alınan bir raporun savcılığa verildiğini, ancak savcılığın raporu yeterli görmediğini de takip eden günlerde basından öğrenmiş bulunuyoruz (Hürriyet, ; Zaman, ). Son olarak, Erbakan ın cezaevine girip girmeyeceği konusundaki tartışmaların, Erbakan ın siyasi hayatının bitip bitmediği yönündeki tartışmaları geride bıraktığı bu süreçte Numune Hastanesinden aldığı raporu savcılığa ibraz eden Erbakan, cezasının infazını bir yıl süreyle erteletmeyi başarmış bulunmaktadır (Zaman, ). Erbakan ın mahkumiyet kararının ardından AKP genel başkanının yorumları ve SP ileri gelenlerinin dosyanın infaz savcılığına gönderilmesinden dolayı AKP lileri suçlayan açıklamalarının da gösterdiği gibi, Erbakan ın mahkumiyeti AKP yi de yakından ilgilendiren bir konu olma özelliğine sahiptir. Nitekim, Adalet Bakanı Cemil Çiçek Erbakan ın durumuyla ilgili soruları, Herkese ne yapılıyorsa Hoca ya da o yapılır şeklinde cevaplamış olmasına rağmen, AKP Grup Başkanvekili Faruk Çelik, Erbakan ın hapis yatacak olmasının Avrupa Birliği (AB) yolundaki Türkiye için hoş bir görüntü olmayacağı yorumunu yapmıştır (Hürriyet, ; Zaman, ). Erbakan ile AKP tabanının manevi bağlılığı yanında, Erbakan ın mahkum olduğu davada Abdullah Gül ve Abdulkadir Aksu gibi AKP ileri gelenlerinin de sanık durumunda bulunması, ayrıca üzerinde durulmaya değer bir durum yaratmıştır. Kapatılan RP nin mensubu olan bu bakanların malvarlıklarına, kayıp trilyon davasının sanıkları arasında olmaları nedeniyle tedbir konulmuş bulunmaktadır (Hürriyet, ). Burada üzerinde durulması gereken asıl hukuki konu, Erbakan ın mahkumiyetinin siyasi hayatı üzerindeki etkileridir. Karmaşık bir hukuki çerçevesi olan bu sorunun şu yönlerden ele alınması gerektiği düşünülebilir: 1- Erbakan ın sahtecilik suçundan mahkum olması siyasi hayatının sona erdiği anlamına mı gelmektedir? Bu soruya cevap ararken öncelikle Anayasa nın miletvekili seçilme yeterliliğini düzenleyen 76. Maddesini incelemek gerekmektedir. Anılan maddenin gün ve 4777 sayılı yasa ile değişik ikinci fıkrası şu düzenlemeyi içermektedir: En az ilkokul mezunu olmayanlar, kıstlılar, yükümlü olduğu askerlik hizmetini yapmamış olanlar, kamu hizmetinden yasaklılar, taksirli suçlar hariç toplam bir yıl veya daha fazla hapis ile ağır hapis cezasına hüküm giymiş olanlar; zimmet, ihtilas, irtikâp, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanma, dolanlı iflas gibi yüz kızartıcı suçlarla, kaçakçılık, resmî ihale ve alım satımlara fesat karıştırma, Devlet sırlarını açığa vurma, terör eylemlerine katılma ve bu gibi eylemleri tahrik ve teşvik suçlarından biriyle hüküm giymiş olanlar, affa uğramış olsalar bile milletvekili seçilemezler. Hukuki çerçeveyi belirlerken, milletvekili seçilme yeterliliğini düzenleyen Anayasa nın 76. Maddesi yanında, Siyasi Partiler Yasası (SPY) ve Milletvekili Seçimi Yasası nı da (MSY) göz önüne almak gerekmektedir sayılı SPY nın 4778 sayılı yasanın 7. Maddesiyle değiştirilmiş bulunan 11. Maddesi siyasi partilere üye olabilmek için gerekli koşulları ortaya koymaktadır. İlgili 11. maddenin 2. Fıkrasında yer alan düzenleme şöyledir: Basit ve nitelikli zimmet, irtikâp, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanma, dolanlı iflas gibi yüz kızartıcı suçlar ile istimal ve istihlak kaçakçılığı dışında kalan kaçakçılık suçları, resmî ihale ve alım satımlara fesat karıştırma veya Devlet sırlarını açığa vurma suçlarından biriyle mahkûm olanlar siyasi partilere üye olamazlar ve üye kaydedilemezler. 2

3 MSY nın 11. maddesinin f bendi de, SPY nındaki düzenlemeyle aynı şekilde, affa uğramış olsalar bile şu suçlardan mahkum olanların milletvekili seçilemeyeceklerini düzenlemektedir: Zimmet, ihtilas, irtikâp, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanma, dolanlı iflas gibi yüz kızartıcı suçlar ile istimal ve istihlak kaçakçılığı dışında kalan kaçakçılık suçları, resmî ihale ve alım satımlara fesat karıştırma veya Devlet sırlarını açığa vurma suçlarından biriyle mahkûm olanlar. Görüldüğü gibi hem Anayasa da, hem de SPY ve MSY larında sahtecilik suçundan mahkum olmak bir kişinin siyasi partilere üye olma ve seçilme haklarını ortadan kaldıran bir durum olarak öngörülmüştür. Her ne kadar doktrinde yüz kızartıcı suç ibaresinin anlamının belirsizliğine işaret edilmekteyse de, Erbakan ın mahkumiyetinin Anayasa ve yasalarda açıkça belirtilmiş olan sahtecilik suçundan kaynaklandığı yapılacak yorumlarda göz önünde tutulmalıdır. Gerçekten de, Anayasa nın 76. maddesinde milletvekilliğine engel hüküm giyme halleri iki grupta düzenlenmiştir. Birinci grupta, hükmolunan ceza, ikinci grupta ise mahkum olunan suçun türü dikkate alınmaktadır. Birinci grup açısından bakıldığında, taksirli suçlar hariç olmak üzere, toplam bir yıl veya daha fazla hapis cezası ile süresi ne olursa olsun ağır hapis cezası alan kişilerin milletvekili seçilme yeterliliğini kaybettikleri görülmektedir. Bunun dışında, maddede sayılmış bulunan suçlardan hüküm giymek de verilen cezanın türüne ve süresine bakılmaksızın, milletvekili seçilmeye engel bir durum yaratmaktadır. Bu durumda, maddede belirtilen süreler dahilinde hapis cezası almış olanlarla, yine maddede sayılmış olan suçlardan en az birinden mahkum olmuş kişilerin milletvekili seçilme yeterliliğini kaybettiği söylenebilir. Erbakan ın durumu açısından da mahkum olduğu sahtecilik suçunun maddede açıkça düzenlenmiş oluğunu dikkate almadan yorumda bulunmak mümkün değildir. Kaldı ki, böyle bir mahkumiyetin halihazırda milletvekili olan bir kişinin milletvekilliğinin düşmesine neden olduğu da bir gerçektir (Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz. Erdal ONAR, 1982 Anayasasında Milletvekilliğinin Düşmesi, Anayasa Yargısı 14, Anayasa Mahkemesi Yayınları No.: 36, Ankara, 1997, ss ). Anayasa nın 76. maddesi düzenlemesi karşısından Erbakan ın seçilme yeterliliğini kaybettiği yönündeki yorumu benzer düzenlemeleri içeren MSY ve SPY çerçevesinde de tekrarlamak mümkündür. Çünkü, bu yasalarda da sahtecilik suçundan mahkum olmanın bir kişinin siyasi partilere üye olmasını ya da milletvekili seçilmesini engellediği açıkça düzenlenmiştir. Erbakan ın siyasi hayatının sona erdiği yönündeki yorumlar işte bu hukuki çerçevede yapılmaktadır. 2- AKP Genel Başkan Yardımcısı Fırat ın ileri sürdüğü gibi, gerçekten de siyasi partilerin Anayasa Mahkemesi tarafından kapatılmasından sonra mali açıdan denetimleri hususunda bir boşluk bulunmakta mıdır? Anayasa nın Siyasi Partilerin Uyacakları Esaslar kenar başlığını taşıyan 69/3. maddesine göre siyasi partilerin mal edinimleri ile gelir ve giderlerinin kanuna uygunluğunun tespiti Anayasa Mahkemesi nin görevleri arasındadır. Aynı düzenlemeye göre, denetimin yöntemleri ve aykırılık halinde uygulanacak yaptırımlar kanunda gösterilir. SPY nın Dördüncü Bölümü nde de Anayasa Mahkemesince yapılacak denetime ilişkin düzenlemeler yer almaktadır. Bu bölümde yer alan 74 ve 75. maddelerde Anayasa Mahkemesi nin siyasi partilerin mali denetimini nasıl yerine getireceği düzenlendikten sonra, Beşinci Bölümde yer alan 76. maddede haklarında usulsüzlük tespit edilen partilere uygulanacak yaptırımlar düzenlenmiştir. Gerek Anayasa nın 69. maddesinde, gerekse SPK nun dördüncü ve beşinci bölümlerinde yer alan düzenlemelerin faaliyet gösteren siyasi partilerin mali denetimlerine ilişkin düzenlemeler olduğuna kuşku yoktur. Nitekim, SPK nun 107. maddesi Anayasa Mahkemesi tarafından hakkında kapatma kararı verilmiş bulunan bir siyasi partinin mallarının ne olacağı hususuna açıklık getirmektedir. Bu maddeye göre, Anayasa Mahkemesi kararıyla kapatılan siyasi partinin bütün malları Hazineye geçer./kapatma kararını Bakanlar Kurulu uygular. Bu düzenlemenin, siyasi partilerin olağan mali denetimi ile ilgisi bulunmadığı açıktır. Çünkü, 3

4 kapatılmasına karar verilmiş olan bir siyasi partinin mallarının hazineye geçeceği ayrı bir düzenleme konusu olarak ele alınmıştır. RP yöneticileri hakkında açılmış bulunan ve kayıp trilyon davası olarak bilinen dava, kapatılan bir partinin mallarının hazineye devredileceğini düzenleyen kanun hükmünün gereği yerine getirilirken saptanan usulsüzlük üzerine açılmış bir davadır. RP hakkında Anayasa Mahkemesi nin vermiş olduğu kapatma kararı nedeniyle, partinin mallarının hazineye geçirilmesi işlemleri sürdürülürken, sahte belge düzenlemek suretiyle partinin kasasında bulunması gereken bir miktar paranın hazineye devredilme yaptırımından kurtulmak amacıyla kaçırıldığı anlaşılmıştır. Bu durumda, Fırat ın iddia ettiği gibi kapatılan bir siyasi parti hakkında mali denetimin nasıl gerçekleştirileceğine ilişkin bir boşluk bulunduğunu iddia etmek mümkün görünmemektedir. Faaliyet halinde bulunan bir partinin mali denetiminin Anayasa Mahkemesi tarafından gerçekleştirilmesi ile Anayasa Mahkemesi nin hakkında kapatma kararı vermiş olduğu bir siyasi partinin mallarının hazineye devredilmesi birbirinden farklı durumlardır. Anayasa Mahkemesi nin mali denetiminin yaptığı bir partinin yöneticilerinin usulsüz işlemleri gerçekleştirdiğini tespit etmesi halinde bu kişiler hakkında Savcılığa suç duyurusunda bulunması gerekebilir. Ancak, bu durumun faal bir partinin mali denetimi sırasında gerçekleşebileceği unutulmamalıdır. Ayrıca, Anayasa Mahkemesi nin kapatılmasına hükmettiği bir partinin, mallarının hazineye devredilmesi işlemlerini yürütmesini beklemek veya böyle bir görevi Anayasa Mahkemesi ne vermek isabetli bir yaklaşım olarak değerlendirilemez. Anayasa Mahkemesi nin tüm yurt çapında faaliyet gösteren bir partinin mallarının hazineye devredilmesi işlemlerini gerçekleştirebilmesi mümkün görünmemektedir. Bu işlemleri ancak, adalet bakanlığı, iç işleri bakanlığı ve maliye bakanlığına bağlı makamlar yerine getirebilir. Nitekim yasa da, hazineye devir işlemlerinin Bakanlar Kurulu tarafından yürütüleceği açıkça düzenlenmiştir. Diğer taraftan, SPY nın 121. maddesinde yer alan, Türk Kanunu Medenisi ile Dernekler Kanununun ve dernekler hakkında uygulanan diğer kanunların bu Kanuna aykırı olmayan hükümleri, siyasi partiler hakkında da uygulanır hükmünü de dikkate almak gerekir. Bu düzenleme karşısında, anılan kanunlarda yer alan hazineye devir işlemlerine ilişkin hükümlerin siyasi partilere de uygulanabileceğine şüphe yoktur. 3- Erbakan ın siyasi hayatı gerçekten bitmiş midir? Bu soruya cevap ararken çeşitli ihtimalleri göz önünde tutmak gerekmektedir. Buna göre: 1-Her ne kadar, Anayasa ve ilgili yasalar bazı suçlardan mahkum olmanın affa uğramış olsalar bile kişilerin siyasi yasaklı olmasına neden olduğunu düzenlemişse de, hukuk sistemimizde memnu hakların iadesi yoluyla bazı hakların geri kazanılması mümkün olabilmektedir. TCY nın 122. maddesine göre Erbakan, cezasını çektikten üç yıl sonra memnu haklarının iadesi yoluna başvurabilir. Bu yönde alacağı bir kararla, YSK nunun içtihadı gereği tekrar seçilme hakkına kavuşabilir. 2- Cumhurbaşkanı, Erbakan ı affettiği takdirde, bu bir özel af sayıldığından ve mahkumiyetin sonuçlarını ortadan kaldırmadığından Erbakan ın yasaklılığı devam edecektir. 3- Erbakan, mahkumiyet kararının kesinleşmesi üzerine AİHM ne başvurabilir. Ancak, AİHM bir tedbir kararı vermediği takdirde mahkumiyet kararları sonuçlarını doğurmaya devam edecektir. Diğer taraftan, AİHM bir tedbir kararı verdiği takdirde, bu kararın iç hukuk açısından bağlayıcı olup olmayacağı tartışılabilir. Bu durum özellikle tedbir kararından sonra yapılacak bir seçime Erbakan ın katılıp katılamayacağı sorununu da gündeme getirecektir. Tedbir kararlarına genellikle uyulduğu göz önünde tutulacak olursa (örneğin, AİHM nin Öcalan hakkında verilmiş bulunan idam cezasının uygulanmamasına yönelik tedbir kararına hükümet tarafından uyulacağı taahhüdünde bulunulmuştur), Erbakan ın seçilme hakkına kavuşabileceği söylenebilir. Son olarak, AİHM Erbakan ın başvurusunu kabul edip, AİHS nin ihlal edilmiş olması nedeniyle Türkiye yi mahkum ettiği takdirde, Ceza Muhakemeleri Usulü Yasası nın 4793 sayılı yasa ile değişik 327. maddesine göre bu karar bir muhakemenin yenilenmesi nedeni sayılacaktır tarihli 4793 sayılı yasanın 3. maddesi ile muhakemenin yenilenmesi nedenlerini düzenleyen CMUY nın

5 maddesine bir bent eklenmiştir. İlgili düzenleme şöyledir: 6- Ceza hükmünün, İnsan Haklarını ve Ana Hürriyetleri Korumaya Dair Sözleşmenin veya eki protokollerin ihlâli suretiyle verildiğinin, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin kesinleşmiş kararıyla tespit edilmiş olması. Bu halde, muhakemenin iadesi, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararının kesinleştiği tarihten itibaren bir yıl içinde istenebilir. Ancak, muhakemenin yenilenmesi halinde önceki mahkumiyet kararının etkisini sürdürmeye devam ettiği kabul edilmektedir. Buna göre, örneğin hakkında muhakemenin yenilenmesi kararı verilmiş kişi cezaevinde ise cezasını çekmeye devam etmektedir. Bu durumda, siyasi yasaklılık gibi mahkumiyete bağlı ekleme sonuçların da etkisini devam ettirdiğini kabul etmek gerekmektedir. Fakat bu durumun iç hukuk açısından çelişkili bir sonuç yarattığı söylenebilir. Şöyle ki, mahkumiyet kararına ilişkin olarak AİHM nin tedbir kararı vermiş olması halinde, kişinin seçime katılması söz konusu olabilecekken, AİHM nin Sözleşme nin ihlal edilmiş olduğunu tespit etmesi nedeniyle vereceği mahkumiyet kararına dayanarak yapılacak muhakemenin yenilenmesi süreci, kişinin önceki mahkumiyet kararının sonuçlarından kurtulmasını sağlayamayacağından kişi siyasi yasaklı olmaya devam edecektir. Böyle bir durumun gerçekleşme ihtimali az olmadığına göre, iç hukuk uluslararası hukuk çatışmasına yönelik yeni bir sorunla karşılaşma ihtimali bulunduğu ileri sürülebilir. ******* 5