NUH NACİ YAZGAN ÜNİVERSİTESİ. Güzel Sanatlar ve Tasarım Fakültesi İç Mimarlık ve Çevre Tasarımı Bölümü. Renk

Transkript

1 NUH NACİ YAZGAN ÜNİVERSİTESİ Güzel Sanatlar ve Tasarım Fakültesi İç Mimarlık ve Çevre Tasarımı Bölümü Renk KAYSERİ

2 NUH NACİ YAZGAN ÜNİVERSİTESİ Güzel Sanatlar ve Tasarım Fakültesi İç Mimarlık ve Çevre Tasarımı Bölümü Renk Hazırlayan Feyyaz ATAÇ Yük. İç Mimar - Tasarımcı KAYSERİ

3 Bölüm I. 1. Renk Nedir? Genel olarak kabul edilen, ilk insandan beri değişmeyen içgüdüsünün önce çizerek şekli ortaya çıkarmak, daha sonra ise ortaya çıkardığı şekli renklendirmek olduğu yönündedir. Yüzey üzerinde somutlaştırma, sınırlamaya gidiş, belirsizlikten belirliliğe geçiş çizgiyle olmuştur. İnsanın çizgiyle somut olarak sezdirdiği (ortaya koyduğu) şekil, çizgi ile yapılan bir sınırlamadır. Bu sınırlamaya ifade katmak söz konusu olduğunda renk devreye girer. Çizgiyle sınırlanan yüzey renkle zenginleşir. Resim 1-1 Mağara resimleri Leonardo Da Vinci ye göre renk hemen hemen maddi bir gerçekliği olan ve bütün değerleri kendinde taşıyan güzel bir maddedir. 1 Bilimsel açıdan renk, elektromanyetik dalgalardan oluşur. Renk, ışığın kendi öz yapısına ve nesneler üzerindeki yayılımına bağlı olarak gözün retina tabakası üzerinde yaptığı etki demektir. 2 Bu tanıma göre; çevremizdeki bütün nesneler belli bir renkle ortaya çıkar. Nesne ile onun rengi arasında yapısal bir ilişki vardır. Nesnenin rengi görsel algı olarak içinde bulunduğu mekânın ışık değerine göre değişse bile, nesnenin rengi ile olan yapısal ilişkisi değişmez. 1 Heinrich Wölfflin, Sanat Tarihinin Temel Kavramları, İstanbul, 1985, s Renk, Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul, 1986, s

4 Renklerin farklılaşmaları, elektromanyetik dalgaların titreşimlerinin (dalga boylarının) farklılığından oluşur. Yani her renk farklı dalga boylarında titreşimleri bize göndermektedir. İki farklı cisme baktığımızda birincisini mavi, ikincisini beyaz görüyorsak, birinci cisim normal beyaz ışıkta gökkuşağının tüm renklerini mavi hariç emmekte, mavi rengi yansıtmakta, ikinci cisim ise tüm renkleri eksiksiz ve aşağı yukarı eşit miktarda yansıtmaktadır. Bir yaprağın bize yeşil görünmesinin nedeni, yapraktan tam o rengi karakterize eden dalga boylarındaki titreşimlerin yansımasından dolayıdır. Bu olay, cismin bir rengi kendi içinde yaratması veya oluşturması değildir. Cisim gelen ışığın ancak belli bir kısmını geri yansıtarak o renkte görünmektedir. Bir nesnenin rengi, aynı aydınlatma şartları tekrar edildiğinde yine aynı renkte görünür. Bu rengin nesnelere bağlı değişmezliğini gösterir. Resim 1-2 Göz tarafından algılanan ışık, retinada sinirsel sinyallere dönüştürülür. Buradan optik sinirler aracılığıyla beyine iletilir Her nesne ve malzemenin kendine ait yapısından gelen bir rengi bulunmaktadır. Yinede insanlar boyama ve renk verme yoluyla çevrelerinin, vücutlarının ve kendi buluşları olan nesnelerin rengini yüzyıllardan beri çeşitli nedenlerle (korumak, vurgulamak, gizlemek, ilgi uyandırmak, kategorize etmek, kültürel vb.) değiştirme ihtiyacı duymuşlardır. Renklerin hepsinin bir araya gelmesiyle ortaya çıkan beyazlık veya siyahlık aslında renksizliktir. Cisimler üzerlerine gelen ışınların bir kısmını emerler diğer kısmını yansıtırlar. Beyaz cisimler en çok ışığı yansıtanlar, siyah cisimler en çok ışığı emen cisimlerdir. 4

5 1.1. Renkle İlgili Genel Tanımlamalar Renk ışığın kendi fiziksel yapısına veya cisimler tarafından yansıtılma şekline bağlı olarak göz üzerinde yaptığı etkidir. Diğer bir deyişle renk, çeşitli cisimlerden yayılarak veya yansıyarak gelen ışınların görsel algı aracılığıyla insanların beyninde bulunan görme merkezinde oluşturduğu erkidir. Renk olgusu kısaca ışık, göz ve beyin aracılığıyla kavranır ve şu üç kategoride değerlendirilir. a) Psikolojik: Beynimizde uyanan bir duyumdur, nesnenin beyinde algılanmasını sağlar. b) Fizyolojik: Çeşitli dalga boylarındaki ışıkların göz retinası üzerindeki sinirler vasıtasıyla oluşturduğu fizyolojik olaylar; gözde ortaya çıkan işlemlerdir. İnsanın sinir sisteminde renk mevcuttur. c) Fiziksel: Işığın hangi dalga boylarının hangi oranda bulunduğuyla ilgili, matematiksel olarak ifade edilebilen değerleridir. Göz bu dalga boylarını renk sinirleri vasıtasıyla beyne iletir ve renk kişi tarafından görülür. İngiliz fizikçi Isaac Newton 1670 yılında güneş ışığını bir prizmadan geçirerek beyaz ışığı renklerine ayırmayı başarmıştır. Newton bir odayı kararttıktan sonar güneş ışığının küçük bir delikten geçmesini sağlamış, bu ışığın önüne koyduğu prizma vasıtasıyla gökkuşağında görülen ve yedi renkten oluşan renk tayfını beyaz bir perdeye aksettirmiştir. Böylelikle renk teorisinin ve renk bilgisinin de temelleri atılmıştır. Resim 1-3 Prizmaya gönderilen beyaz ışık demeti, prizmadan çıktıktan sonra renklere ayrılır. Bu renkler perde üzerine düşürüldüğünde perdede oluşan renk demetine beyaz ışığın spektrumu (tayf) denir 5

6 Newton beyaz perde üzerinde renklerin bir sıra meydana getirmesine spectrum solar (güneş tayfı) adını verdi. Spectrum solar şu renklerden oluşur: Kırmızı Turuncu Sarı Mavi Lacivert Mor. Bu yedi renk ışığın eşit oranlarda birleşmesi beyaz ışığı verir. Bu renklerden sarı - kırmızı mavi ana renkler. Yeşil - turuncu mor ise ana renklerin ikişerli karışımından meydana gelen ara renklerdir. Sarı Kırmızı Mavi Resim 1-4 Ana renkler Turuncu Yeşil Mor Resim 1-5 Ara renkler Renk tayfındaki renklerden dalga boyu en büyük, kırılma açısı en küçük olan renk kırmızıdır. Dalga boyu en küçük, kırılma açısı en büyük olan renk ise mordur. Renkler bu sıra ile renk skalası (yelpazesi) üzerinde boyanır ve skalanın iki ucu birleştirilirse renk çemberi ortaya çıkar. Ana renkler ve ara renkler kendi aralarında boya olarak karıştırıldığında renksizlik yani nötr gri ortaya çıkar. Resim 1-6 Renk çemberi 6

7 1.2. Temel İlkeler Renk çemberine dayanan teorilerde ortaya konan genel ilkeler şunlardır: a) Kırmızı sarı - mavi ana renklerdir. Yeşil = sarı ve mavinin, turuncu = sarı ve kırmızının, mor = kırmızı ve mavinin eşit oranlarda karışımı ile elde edilen ara renklerdir. Resim 1-7 Ana ve ara renkler b) Renk çemberinde yan yana bulunan renkler komşu renklerdir. Bunlar benzer, uyumlu ve armonik renklerdir. Uygun renklerin aralarında bağlayan ortak renkler söz konusudur. Örneğin, sarı ile yeşilin uygun ortak rengi sarıdır. Uygun renkler bir arada kullanıldığında gözü yormayan huzur verici bir etki oluşturur. Birbirine yakın analog (benzer) renkler oldukları için birbirlerinin renk kuvvetlerini kırar, yumuşatırlar. Resim 1-8 Komşu, analog renkler 7

8 c) Renk çemberinde birbirine göre karşılıklı düşen renkler zıt veya tamamlayıcı (complementary) renklerdir. Bu renkler birbirinin zıttı oldukları için yan yana geldiklerinde birbirlerini en iyi şekilde ortaya çıkartırlar. Kırmızı ile yeşil, mavi ile turuncu, sarı ile mor birbirinin kontrast rengidir. Herhangi bir rengin zıttı diğer iki rengin karışımı ile elde edilen birinci derece yardımcı renktir. (Kırmızının zıttı olan yeşil rengin, mavi ile sarının karışımı olması, mavinin zıttı turuncunun diğer ana renkler kırmızı ile sarının karışımı olması, sarının zıttı morun da mavi ile kırmızının karışımı olması gibi ) Resim 1-9 Zıt veya tamamlayıcı (complementary) renkler. d) Araları bir renkle ayrılmış olan ya da diğer bir deyişle aralarında 90 lik açı bulunan renklere uygunsuz, akortsuz, dissonant renkler denir. ( Turuncu ile yeşil, yeşil mor, kırmızı-sarı, sarı- mavi gibi ) Resim 1-10 Uygunsuz, akortsuz, dissonant renkler. 8

9 e) Psikolojik etkilere göre de renkler sıcak ve soğuk renkler olarak ayrılır. Kırmızı, turuncu, sarı renkler sıcak; yeşil, mavi, mor soğuk renkler olarak nitelendirilir. Resim 1-11 Sıcak renkler. Resim 1-12 Soğuk renkler Renk Modelleri Renk konusundaki tartışmalar renk çarkına dayandırılmakla birlikte farklı disiplinlerdeki uygulamalara bağlı olarak ana renkler üç modeline ayrılmıştır a) RGB renk modeli: Genellikle elektronik ve ışık iletimine dayalı teknolojilerde, örneğin TV, ışıklandırma, film vb. sektörlerinde kullanılır. RGB = (Red / Blue / Green).....Kırmızı / Mavimor / Yeşil Resim 1-13 RGB renk modeli. 9

10 b) CMY renk modeli :(Uygulamada buna siyah da dâhil edilir: CMYK) mürekkep baskı ve fotoğraf gibi yansıma ışık teknolojilerinde kullanılan bir renk modelidir. CMY (Cyan / Magenta / Yellow).Siyam mavisi / Macenta kırmızı / Sarı Resim 1-14 CMYK renk modeli. c) YRB renk modeli: Güzel sanatlar alanında kabul edilen ve kullanılan renk modelidir. YRB ( Yellow / Red / Blue)....Sarı / Kırmızı / Mavi Resim 1-15 YRB renk modeli. 10

11 1.4. Renk Özellikleri Renk şu üç karakteri ile tanımlanır: I. Renk (Hue): Bir rengi diğerinden ayıran niteliktir. Hue, renk çarkında ya da spektrumunda rengin durumunu gösterir. Sarı, kırmızı, mavi, yeşil diye adlandırdığımız kavramlar hue ( renk) tir. II. Ton Değer (Value): Bir rengin açıklık koyuluk derecesini gösterir; ışıklılığın derecesidir. Açık mavi ile koyu mavi arasında ton (valör) farkı vardır. Renklerin değerini içine siyah ve beyaz ekleyerek değiştirmek mümkündür. III. Yoğunluk Doyum derecesi ( Kroma) : Renk içinde değişen ölçü birimidir. Rengin doyum kalitesi ya da şiddetinin ölçüsüdür. Aynı renk ve aynı değerdeki iki rengin hangisinin renk değeri farklı ise daha kuvvetli, canlı gözükür. Renk ne kadar kuvvetli ise saflığı o kadar fazladır. Bu fark Kromayı ifade eder. Spektrumdaki renklerin doyum kalitesi en üst düzeydedir. Resim 1-16 Şekilde renkler, yukardan aşağı değişen tonlar ve merkezden dışarıya doğru değişen doygunluk dereceleri ifade edilmektedir. 11

12 1.5. Nötr Renkler Yanına veya üstüne gelen renklere bir etkisi olmayan, onların görünüşünü değiştirmeyen renklere nötr renkler denir. Üç ana rengin ya da ikinci derecedeki üç ara rengin boya olarak karışımı nötr gridir. On derecelik ton çubuğu nötr renklerin derece değerlerini gösterir. Tüm renk ışınlarının yutulduğu ışıksızlık durumu olan siyah, tüm renklerin birleştiği ışık olan beyaz ve bunların birleşiminden meydana gelen gri nötr renk olarak nitelendirilir; nötr renklerin renk kapasiteleri yoktur. Resim 1-17 On dereceli ton çubuğu 1.6. Renk oluşturma metotları Gözümüzde meydana gelen renk duyumu genellikle çeşitli renklerin karışması ile olur. Renkleri oluşturmak için üç metot vardır: Bindirme metodu, toplama metodu, çıkartma metodu. 12

13 Bindirme Metodu: Bir yüzey çok küçük farklı renk noktalarıyla boyanırsa göz belli bir mesafeden artık bu renk noktalarını tek tek göremez. Bu noktaları karışmış bir şekilde algılar. Pointilist 3 (noktacılık) akımından etkilenerek eserlerini meydana getiren sanatçılar bu metodu eserlerinde kullanmışlardır. Bindirme metodunda göz, çeşitli renklerle noktalar halinde boyanmış bir yüzeydeki renk nüanslarını karışım olarak algılar. Örneğin küçük sarı ve kırmızı noktalar bindirme metodunda belirli bir mesafeden turuncu, sarı ve mavi noktalar yeşil, mavi ve kırmızı noktalar mor olarak algılanır Toplama Metodu: Resim 1-18 Georges SEURAT ın Pountilizim tekniği ile yaptığı tablosu Gözde meydana gelen renk duyumları renklerin karışımına bağlıdır. Işık renklerinde boya renklerinden farklı olarak renk kırmızı-yeşil-mavi mor rengi ışıklarla elde edilir (RGB). Beyaz bir slâyt perdesine yansıtılan aynı şiddetteki üç ana rengin (kırmızıyeşil-mavi mor) karışımı beyazı oluşturur. Aynı şekilde bir perdeye mavi mor ve yeşil yansıtıldığında bileşiminden Cyan mavisi, kırmızı ile yeşilin birleşiminden sarı, kırmızı ve mavi morun birleşiminden Macenta kırmızı elde edilir. Renklerin bu yöntemle elde edilmesine toplama metodu (Additive metot) denir. Televizyon, projeksiyon makinesi gibi cihazlar bu prensip ile görüntüyü oluşturur. Resim 1-19 Toplama Metodu 3 Pountilizim: 1886 yılında George Seurat tarafından sınırları çizilen, küçük fırça vuruşlarıyla renk ve figürarasındaki bütünlüğü yakalamayı amaçlayan resim tekniği. 13

14 Çıkarma Metodu: Bu metot beyaz ışığın içinden istenilen rengin çıkarılmasıdır. Boya (pigment) renklerinin özellikleri içeren bu metot için şu şekilde bir örneklemeden yararlanılabilir. Beyaz ışığın önüne konulan kırmızı bir filtre, beyaz ışığın içindeki kırmızı ışık grubunu geçirip, diğerlerini emmekte ve kırmızı renk çıkarma metoduyla elde edilmektedir. Renklerin çıkarmalı karışımı boyalarla ve renkli saydamlarla elde edilir. Buradaki ana renkler, magenta, Cyan ve sarıdır. Eşit miktarda olmak koşuluyla cyan ve Macenta karışımı mavi mor, cyan ve sarı karışımı yeşil, Macenta ve sarı karışımı kırmızı rengi oluşturur. Bu ana renklerin tamamı karıştırıldığında beyaz değil, siyaha yakın kirli bir gri elde edilir. Resim 1-20 Çıkarma Metodu 1.7. Işık Gölge İnsanın çevresiyle olan duygusal etkileşiminin %80 ini görme duyumları sayesinde oluşan görsel algılamalar oluşturmaktadır. Görme duyumlarını ise, ışık ve renk uyaranları meydana getirmektedir. İnsan gözü, dalga boyu 380 il3780 nanometre 4 arasında ışınımlara duyarlıdır. Renk ise, ışık frekansının belli bir orandaki yoğunlaşması sonucu ortaya çıkan algılarla ilgili bir oluşumdur. Işık kaynakları Güneş ve suni aydınlatma araçlarıdır. Işık kaynakları nesnenin her yönünü eşit derecede aydınlatmaz. Nesnenin ışık kaynağına bakan yönü aydınlık, bakmayan yönü karanlık, ışık ile gölge arasında kalan bölgeler ise nesnenin esas rengini verir. Bir ışık kaynağından aydınlatılan nesne veya varlığın ışık ve gölge durumları incelendiğinde dört değer görülür. 4 Nanometre: 1 nanometre, metrenin milyarda birine eşit, ışığın dalga boyunu ölçmekte kullanılan uzunluk birimi. 14

15 I- Açık Ton ( Işıklı kısım): Işığın nesne veya varlık üzerine doğrudan geldiği en aydınlık bölgedir. Bu bölge nesne veya varlığın öz (asıl) rengini vermez. II- Öz Ton: Işığın eğik (açılı) olarak geldiği, yansımaların veya parlamaların olmadığı bölgedir. Bu bölge nesne veya varlığın öz (asıl) rengini verir. Yuvarlak cisimlerde bu bölge açık tonla koyu ton arasında bir geçiş yaptığı için bu kısma pasaj denir. III- Koyu Ton (Öz gölge): Nesne veya varlığın ışık almayan en koyu olan bölgesidir. Açık koyu ton, bir rengin ışıktan gölgeye geçerken aldığı ton derecesidir. IV- Düşen Gölge: Nesnenin veya varlığın fona ya da zemine düşen gölgesidir. O nesnenin veya varlığın biçimini yansıtır. Nesne üzerinden ışığın yansıması ile fon üzerinde meydana gelen aydınlanmaya ise refle denir. Işık tüm cisimlerin rengini, üç renk faktörü şeklinde oluşturur. a) Öz renk (lokal renk): Objenin cismin kendi asıl rengi. b) Işığa göre değişen renk (tonal renk): Işık veya gölgenin etkisi sonucu olarak görülen değişmiş renk. c) Yansıma Renk: çevredeki diğer objelerden yansıyan renkler. Bu üç faktörü de şunlar etkiler: a. Işığın rengi, b. Işığın yoğunluğu, c. Aradaki atmosfer. İnsanlar iki çeşit rengi algılayabilirler. Işığı yayan bir cismin (ışık kaynağının rengi) direkt renk ve aydınlatılmış bir cismin rengi yansıyan renk olarak adlandırılır. Işık yayan bir cisim güneş gibi doğal veya bilgisayar, TV ekranı veya ampul gibi yapay bir kaynak olabilir. Yansıyan renk, aydınlatılmış bir cismin rengidir. Bu renk cismin yüzeyinden veya yüzeyinin iç kısmından yansıyan ışığın bir bileşimidir. Resim 1-21 Öz Renk Yansıma Renk 15

16 Bölüm II. 2. Renk Teorileri Tarih boyunca filozof, fizikçi ve sanatçılar, renk nedir, renkleri nasıl görürüz sorusunu sormuşlar ve yanıt aramışlardır. Çevrelerini kuşatan görsel dünyanın açıklayabilmek için teoriler geliştirmişlerdir. Aristoteles, renkler arasındaki benzerlikleri güneş ışığı, alev, su ve havanın farklı kuvvetlerdeki karışımına bağlamış, karanlık ışığın yokluğu sebebiyle demiştir. Leonardo da Vinci beyaz ve siyahı da ana renkler olarak kabul etmiş, zıtlık (kontrast) olarak bilinen fenomeni gözlemlemiştir. Leonardo da Vinci renk kombinasyonlarının optik etkilerine dikkat çekerek, gölge ve perspektif etkilerini tanımlamıştır. İngiliz fizikçi Newton bütün spektral renklerin beyaz ışık içerisinde var olduğunu araştırmalarıyla (laboratuar ortamında) ispatlamış, renk ilişkilerini gösteren ilk renk çemberinin buradan elde ettiği verilerle yapıldığını ortaya koymuştur. İngiliz gravür sanatçısı Moses Haris pigmentlerle çalışarak ana renkler (kırmızı, sarı, mavi) ve ara renkler ( turuncu, yeşil, mor) renkleri oluşturan pigmentleri elde etmiştir. Alman ressam Philipp Otto Runge rengin üç boyutlu modeli üzerinde çalışarak oluşturduğu renk küresi üzerinde renk ilişkilerini göstermiştir. Renk üzerinde çalışmalar yapan ve renk teorisine katkıda bulunan bazı isimlerin çalışmaları ile ilgili bilgiler aşağıda verilmiştir. Resim 2-1. Philipp Otto Runge in hazırladığı renk küresi 16

17 2.1. Münsell Sistemi Albert Henry Münsell, da kullanılmakta olan renk isimlerin toplayarak tasnif etmiştir, bölümlere ayırmış, pratik bir biçime sokmuştur. Münsell bu sistemiyle renklerin valörlerini 6 göstererek renk tasnifini kolaylaştırmış ve renk isimleriyle bir rengi diğerlerinden ayırmak mümkün olmuştur. Münsell oluşturduğu sistemi anlatmak için üç boyut kullanmıştır. Valörler bir fotometre ile ölçülerek her biri eşit adımlarla sınıflandırılmıştır. Sınıflandırma renk (hue), değer ( ton), Kalite (kroma) bakımından irdelenmiş renklerden oluşur. Bu sınıflandırma renklerin tonlarının farklı adımlarda en yüksek kaliteye ulaşmaları için üç boyutlu bir model oluşturur, model içerisinde en yüksek kalite nötr grinin valörlerini de barındırır. Resim 2-2. Münsell Sistemi Resim 2-3. Münsell Sistemi: Ortada değer çubuğu yer almakta. Merkezden dışarı doğru çıkan oklar krome derecelerini göstermektedir. 5 Albert Henry Münsel : Amerikalı ressam, akademisyen. Renk bilimine katkılarından dolayı bilinir. 6 Valör (Value): Herhangi bir rengin en açık tonuyla en koyu tonu arasındaki bütün ton değerlerini kapsayan ton çubuğu. 17

18 Münsell, kırmızı, sarı, yeşil, mavi, mor gibi beş esas renk üzerinde bir renk çemberi meydana getirmiştir. Rengin model üzerindeki konumlanmaya bağlı olarak renk tayinini yapmıştır. Bir rengin karakterini şu formülle belirlemiştir: Hue (rengin adı) Değer /Krome Örneğin: Y (yeşil) 8/2 ve 5/2 ifadesi kromaları aynı, ton değerleri farklı iki yeşil rengi ifade etmektedir. K5/8 ve K5/3 ise kromaları farklı ton değerleri aynı iki kırmızıyı anlatmaktadır. Kroma 1 den 8 e gidildikçe kuvvetlenir, ton değeri de 0 dan 10 a doğru yani siyahtan beyaza doğru açılır. Renk çemberinde yakın renkler uyumlu, uzak karşılıklı renkler kontrast renkler olarak nitelendirilmiştir. Münsell renk kalitelerinin, tonlarının tayinini gösteren merdiveni ve ara ölçüleri gösteren ton çubuğunu kullanmıştır. Renk tonlarının beyaz ile siyah arasındaki değerlerini eşit olarak derecelendirilmiş ton çubuğu yardımıyla açıklar. Resim 2-4. Ton çubuğu Renklerin ışıklık-koyuluk derecelerin birbirine uygun düşmeler, armoni oluşturmaları için ton çubuğuna göre değerlendirilmeleri, karşılaştırılmaları iyi sonuçlar verir Young Helmholtz Teorisi Thomas Young 7, Hermann von Helmholtz 8 adlı bu iki bilim adamının renk konusundaki çalışmaları Young Helmholtz Teorisi olarak birleştirilmiştir. Bu teoriye göre her renk göz tarafından üç ayrı renk siniri tarafından anlaşılır. Bu teoride üç renk sininden bahsedilir. Bu sinirlerden ilki uzun dalgaları hisseder ve bu sinirlere etki eden renk kırmızıdır. İkincisi orta boy ışık dalgalarını hisseder ve bu sinirlere etki 7 Thomas Young : İngiliz bilgin, fizikçi, fizyolog, filolog. Görme alanları, ışık, katı mekaniği, enerji, fizyoloji, dil, müzikal armoni ve Mısır bilim alanlarında önemli bilimsel katkılarda bulundu 8 Hermann von Helmholtz : Alman fizyolog ve fizikçi. Çok yönlü ilgi alanları ve çalışmalarıyla, özellikle de sinir iletimi, işitme ve görme üzerine yaptığı klasikleşmiş araştırmalarla yaşadığı dönemde "fiziğin başbakanı" olarak adlandırılan araştırmacı 18

19 eden renk ise yeşildir. Üçüncüsü ise kısa boy ışık dalgalarını hisseder ki bu sinirleri etkileyen renkte mavi-mor dur. Böylelikle bu üç sinir sistemi göze ulaşan renk dalgalarını beyne iletir. Resim 2-5. Young Helmholtz Teorisi Young sinir sisteminin titreyişini üç kategoriye ayırarak renklerin çeşitli hareketlerini eğrilerle çizmiştir. Helmholtz ise boya renklerle ışık renk etkilerinin arasındaki mevcut karışımın farklarını ispatlamıştır. Helmholtz iç içe iki daire çizer. Dış da ki daireyi dört bölüme ayırır ve her bir bölümü sırayla sarı ve mavi-mora, iç daireyi ise sarı mavi karışımından elde ettiği yeşil renge boyar. Bu oluşturduğu şekli hızla döndürerek sarı ve mavi-mor renklerinin optik karışımını meydana getirir. Sonuç yeşil olacağına beyaza yakın bir gri olarak görülür. Sebebi sarı ile mor rengin birbirinin zıttı alması ve birbirini nötrleştirmesidir. Bu deney tamamlayıcı renklerin görüldüğü optik yanılsamaya aittir. Resim 2-6. Optik karışıma dayalı deney 19

20 2.3. Chevreul Prensipleri Michel Eugène Chevreul, 9 renklerin birbirlerine etkilerinden meydana gelen değişiklikleri incelemiş, yanıltıcı zıtlık üzerine çalışmıştır. Chevreul e göre her renk çevresini aydınlatır, tamamlayıcı rengiyle bir hale şeklinde çevrelenir. Açık renkli kırmızı bir objenin gölgesi yeşil görünür. Batan güneşin kızıl rengiyle aydınlanan bir eşyanın gölgesi soğuk mavidir. Her renk daima komplementer ( tamamlayıcı) rengiyle gölgelenir. Her tarafı mavi renge boyanmış bir mekândan dışarı çıkıldığında çevre turuncu görülür. Chevreul ün ortaya koyduğu prensiplere göre yan yana konulan farklı renkler birbirleri üzerinde bıraktıkları etki nedeniyle olduklarından farklı renkte görünürler. Resim 2-7. Chevreul ün Renk Teorisi 1839 Tamamlayıcı rengin biri soğuk diğeri sıcak ise kromatik çemberde karşılıklı yer alıyor demektir. Sıcak bir rengin yanına soğuk bir renk konularak Sıçak renk soğuklaştırılır, fakat renklerin canlılıkları da artar. Yeşil renk kırmızının yanında daha mavimtrak görülür. Yan yana konulmuş iki sıcak renk birbirlerini karşılıklı olarak soğuklaştırır. Örneğin turuncu ve kırmızı yan yana geldiğinde turuncu daha sarımtırak kırmızıda daha erguvan-kırmızı görülür. Renklerin birleştikleri çizgilere bir süre bakıldığında gözde bir takım fenomenler, 10 titreşimler meydana gelir. 9 Michel Eugène Chevreul :Yağ asitleri üzerine çalışmalarıyla sanat ve bilim alanlarına yol göstermiştir. 10 Fenomen:Felsefede somut, algılanabilir ve denenebilir olay ve nesne demektir. Bir nesne, olay ya da sürecin nesnel gerçekliğini vurgulayan bir ifadedir. Kant, fenomeni duyularla algılanamayan mutlak gerçek anlamında kullandığı numen terimine karşıt olarak, duyularla algılanabilen şeyler için kullanmıştır 20

21 Resim 2-8. Renk Titreşimleri Beyaz fon üzerine konulan renklerin tonları yükselir, hafifçe fazlalaşır. Beyaz fon, üzerine konulan rengin kontrası ile renklenir. Gri fon üzerine gelen renklere parlaklık gelir. Rengin tamamlayıcısı griyi renklendirir. Siyah fon üzerinde renklerin tonu azalır, çünkü rengin tamamlayıcısı siyahın tonunu yükseltir. Ancak bunun aksine rengin canlılığı artar. Koyu bir rengi parlak bir rengin yanına koyduğunuzda koyu rengin tonu yükselir ve parlak renk zayıflar. Resim 2-9. Renk birbirleri ile etkileşimi 21

22 2.4. Itter in Renk Zıtlıkları Johannes Itter 11 kendi geliştirdiği renk teorisini 1961 yılında yayınladı. Burada ton un üzerinde özellikle durarak, renkleri uyuşturma işlemini tanımladı. Üç birincil (ana) renk, macenta, sarı ve mavi den yola çıkarak, 12 renkten oluşan bir renk çemberi tasarladı. Itter komplementer renkleri iki renkli armoni (diad) olarak tanımladı. Üç renkli armoniyi (triad) eşkenar bir üçgenin, dört uyumlu rengin armonisini (Tetrad) bir karenin, beş uyumlu rengi bir beşgenin, altı uyumlu rengi bir altıgenin köşeleriyle gösteren bir şeme geliştirdi. Resim Itter in Renk Şeması Farklı renkler yan yana geldikleri zaman zıtlık veya uyum meydana getirirler. Bunun için en az iki elemanın bulunması gerekir. Açık- koyu, büyük- küçük, sert-yumuşak veya uzun-kısa gibi nitelikler elemanlar arasındaki zıtlıkları ifade eder. Zıtlık ve uyum birbirlerini sarmalayan, birbirleri ile var olan kavramlardır. Zıtlıklar her zaman olmasa da uyum oluşturabilir. Bu tür zıtlıkların oluşturduğu uyuma, subjektif renk uyumu, yakın renklerin oluşturduğu uyma ise objektif renk uyumu adı verilir. Itter e göre renkler birbirleri ile olan ilişkileri açısından yedi farklı zıtlık oluştururlar. Tamamlayıcı zıtlık, Açık- koyu zıtlığı, Doygunluk (kalite) zıtlığı, Miktar zıtlığı, Sıcak- soğuk zıtlığı, Yalın zıtlık, Yanıltıcı zıtlık. 11 Johannes Itten İsviçreli dışavurumcu ressam, tasarımcı, öğretmen, yazar ve teorisyen. 22

23 Tamamlayıcı (Komplementer) zıtlık: Renk çemberinde birbirine karşılıklı gelen renkler birbirlerinin tamamlayıcısıdır. Kırmızı-yeşil, sarı-mor, mavi-turuncu gibi. Işık renklerinde tamamlayıcı renkler birleştiğinde beyazı, boya renklerinde ise nötr griyi oluştururlar. Tamamlayıcı zıtlık oluşturulduğunda, koyu-açık, sıcak-soğuk zıtlığı da oluşmuş olur. Resim 2-11.Komplementer ışık renkleri Resim 2-11.Komplementer ışık renkleri Açık - koyu zıtlığı (contrast of value): Renklerin birlikte kullanıldıkları zaman ton değerlerinin arasındaki armoni ve zıtlıktır. Siyah ve beyaz arasında en keskin biçimiyle ortaya çıkan bu zıtlık diğer renklerde de ışıklılık ve ışıksızlık değerlerine göre oluşturulabilir. Işık değeri açısından mor en koyu renk, sarı ise en açık renk olarak kabul edilir. Renk kullanımında ton değerleri arasındaki fark açıldıkça zıtlık artar, zıtlık azaldıkça armoni doğar. Rengin siyah ve beyaza doğru tonunun değişmesi ile iki boyutlu bir çalışmada üçüncü boyut etkisi (hacim) elde edilir. Resim Açık - koyu zıtlığı (contrast) skala Resim iki boyutlu bir çalışmada üçüncü boyut etkisi 23

24 Doygunluk (Kalite) zıtlığı: Bir renge beyaz eklenerek açılması veya siyah eklenerek koyulaştırılması sonucu meydana getirilen tonları o rengin çeşitli kaliteleridir. Beyaz eklenerek açılan renklerin ışık değerleri yükselir, ama doygunluk derecesi söner. Renk soğuklaşır, pastelleşir. Kırmızıya beyaz eklendiğinde mavileşmeler görülür. Renklerin içerisine siyah eklendiğinde ise matlaşır, kararır, hem doygunluklarını, hem de ışık değerlerini yitirirler. Sarıya siyah eklendiğinde yeşilleşir, kırmızı kahverengine döner. Bir renge gri eklendiğinde ise renk donuklaşır ve nötrleşir. Resim Renkte doygunluk zıtlığı Miktar zıtlığı (contrast of quantity): Renkler arasındaki uyarı farklarının yüzey olarak dengeleri ile ilgilidir. Sıcak renklerin daha uyarıcı oldukları, daha öne çıktıkları bilinmektedir. Rengin etkileme kuvveti iki unsura bağlıdır: I- Parlaklık kuvvetine. II- Renk lekelerinin büyüklüğüne. Contrast renkler belli oranlar içerisinde kullanıldıklarında miktar zıtlığı elde edilmiş olur. Goethe nin 12 ortaya koyduğu şekliyle, bu oranlar: Kırmızı: Yeşil = 1/2 : 1/2 Turuncu: Mavi = 1/3 : 2/3 Sarı: Mor =1/4 : 3/4 Renkler bu oranlarda kullanıldığında dengeli bir görünüm sağlanmaktadır. Fakat bu oranlar kuramsal oranlardır. Algılamada biçimin, hacimselliğin ve diğer unsurların etkisi göz önüne alındığında bu oranlar farklı uygulanabilir. 12 Johann Wolfgang Von Goethe : Alman edebiyatçı, politikacı, ressam ve doğa bilimci. 24

25 Sıcak soğuk zıtlığı (warm-cold contrast): Sıcaklık etkisi veren kırmızı, sarı, turuncu ve soğukluk etkisi veren mavi, yeşil, mor gibi renkler arasındaki ilişkiden oluşan zıtlığa sıcak-soğuk zıtlığı denir. Renk doygunluğu fazla olan renklerin, az olanlara göre sıcak-soğuk renk etkisi yüksektir. Ayrıca ton değerleri yakın olan renkler de sıcak-soğuk etkisi daha iyi hissedilir. Resim Sıcak-soğuk zıtlığı Yalın zıtlık (contrast of hue): Renk çemberindeki renklerin üçlü, dörtlü armonilerinin birbirleri ile olan ilişkileri, aralarındaki zıtlıklarıdır. İki renkten oluşan bir zıtlık yaratılmak istendiğinde renk çemberinde karşı karşıya yer alan iki renk kullanılabilir. Örneğin en basit ikili armonilerden (diadlardan) biri mor/sarı renklerinin birlikteliği ile oluşur. Resim Diad (ikili armoni) Triadlar (üçlü armoni) renk çemberindeki yerleri eşkenar bir üçgen oluşturacak şekilde yer alan renklerden seçilebilir. Sanatçıların en sevdiği triadlardan biri olan sarı/ kırmızı/ mavi bu prensiple oluşturulmuştur. Işık derecesi ve doygunluk değeri ve yalın zıtlık açısından sarı/ kırmızı/ mavi en dikkat çekici triadlardandır. İkizkenar üçgen kullanılarak oluşturulan triadların etkisi daha çok diadlara yakındır. Resim Triad (üçlü armoni) 25

26 Kare kullanılaraktan farklı tetradlar (dörtlü armoni) oluşturmak mümkündür. Resim Tetrad (dörtlü armoni) Zıtlık oluşturmak için bir araya getirilen renklerin arasına siyah ve beyaz eklendiğinde renklerin etkisi daha da artar Yanıltıcı Zıtlık (simultateneus contrast): Renklerin yanlarına gelen başka bir renkten etkilenmesi, farklı bir renk olarak algılanması durumuna yanıltıcı zıtlık denir. Bir renge bir süre baktığımızda göz o rengin tamamlayıcı rengini arar. Kırmızı bir karenin ortasına siyah bir kare yerleştirdiğimizde, gözümüz bir süre sonra siyah rengi yeşilimsi görür. Soğuk ve sıcak renkler yan yana kullanıldığında ise renk sapması meydana gelir. Rengin, farklı bir renk yanında, farklı algılanmasına yol açar. Resim Renkler yan yana kullanıldıkları zaman birbirlerinin parlaklık derecelerini etkiler, insan gözünü yanıltır. Değerleri ve tonları aynı olduğu halde farklı değerde ve tonda algılanabilir. 26

27 2.5. Renk Biçim (şekil) İlişkisi Renkleri çevremizde farklı formlar ve biçimlerle birlikte görür, anlamlar yükleriz. Renk ile form arasında uyum, çağrışımlar ve gerilimler söz konusudur. Itten in ortaya koyduğu karşılaştırmalarda kare, üçgen ve daireyi kırmızı, mavi ve sarı ile özdeşleştirmiştir. Kırmızının ağırlığı ve durgunluğu kareyle, sarının parlaklığı ve çarpıcılığı üçgenle, mavinin mistikliği ve derinlik etkisi daire ile uyumludur. Ara renklerden turuncu iki kenarı paralel bir dörtgen, yeşil; köşeleri yuvarlatılmış üçgen, mor ise elips olarak düşünülmüştür. Resim Renk biçim ilişkisi. 27

28 Bölüm III. 3. Renklerin Psikolojik Etkileri Renk çemberine bakıldığında renklerinin yeşil ve kırmızı renkler arasından iki gruba ayırarak geçersek sıcak ve soğuk renkleri belirleriz. Kırmızı bütün sıcak renklerin, mavi ise bütün soğuk renklerin kaynağıdır. Renklerinden bir kısmının ileri doğru atılgan bir etki taşıdıkları ve psikolojik olarak güneşin, ateşin, kanın uyandırdığı Sıcaklık etkisini taşıdıkları ortaya konmuştur. Mavi, yeşil ve mor renkler de soğuk renkler olarak adlandırılır. Soğuk renkler olarak gruplandırılmalarının nedeni suyun, havanın, doğanın serinlik, sessizlik ve huzurunu çağrıştırdıkları içindir. Resim 3-1.Sıcak ve soğuk renkler. Sıcak renkler dinamizm, canlılık, hareket etkisi yaratıkları için pozitif renklerde denir. Sıcak renkler, izleyeni uyarır ve neşelendirir. Fiziksel gücü, dinamizmi, enerjiyi, arttırır, metabolizmayı hızlandırır. Bir mekânda sıcak renklerin fazla kullanılması heyecan, yorgunluk, şiddet, saldırganlık ve konsantrasyon güçlüğü yaratabilir. Sıcak renklerin daha büyük ve yakın görüldükleri (algılandıklar) bilinir. Soğuk renkler statik, dinlendirici uyandırdıkları için negatif renkler olarak adlandırılırlar. Soğuk renkler yatıştırıcı ve dinlendiricidirler. Güven, huzur, üretkenlik, sorumluluk, düzen, ferahlık, barış ve özgürlük gibi duyguları çağrıştırırlar. Aşırı kullanıldıklarında kasvetli, hatta moral bozucu bir etki yaratabilirler. Tembellik, ağırkanlılık, hayalperestlik ve duygusallık uyandırabilirler. 28

29 Rengin, objelerin algılanan ağırlığı, mekanlarda geçirilen sürenin uzun ya da kısa hissedilmesi üzerinde de etkilerinin olduğu saptanmıştır. Mikellides in yılında yayınladığı araştırmasında belirtilmiştir. Yapılan araştırmada deneklerin sıcak renklerin ağırlıkta olduğu mekânlarda geçen zamanı olduğundan daha fazla tahmin edildiği, soğuk renklerin ağırlıkta olduğu mekânlarda geçirilen sürenin ise gerçek sürenin altında kaldığı tespit edilmiştir. Yapılan deneyler, renklerin insanın tat ve koku alma duyuları üzerinde de etkili olduğu saptanmıştır. Örneğin sarı ve yeşilin ekşi, turuncu ve kırmızının tatlı, mavi ve koyu yeşilin acı, soluk yeşilin ve açık mavinin tuzlu tatları çağrıştırdığı, yeşilin çam kokusunu, eflatunun da parfüm kokusunu çağrıştırdığı saptanmıştır Tasarım ve renk Psikolojik etki, renklerin dış dünyadaki bazı olay ve objelerle birleşmesinden doğar. Bireylerin duyarlılık ve algı derecelerine göre duyusal olarak bağlantı yaratılarak, ortak bir titreşim, çağrışım yoluyla ruhsal bir takım etkiler ortaya çıkar. Resim 3-1.Sıcak ve soğuk renklerin kullanıldığı mekânlar. Renk birçok algısal ve duygusal etkinliğe sahip, estetik amaçlara hizmet eden bir elemandır. Rengin yapısal özelliklerine bağlı olarak duygusal etkilerini şöyle sıralayabiliriz: 1. Renk kullanıldığı mekânı etkilemekte, mekânın ruhunu şekillendirmektedir. Örneğin parlak renklerin yoğun olarak kullanılması, mekânda heyecan ve neşe yaratırken; sakin ve pastel tondaki renkler dinlendirici, sakinleştirici bir etki yaratmaktadır. 2. Renk mekâna birlik ya da çeşitlilik kazandırır. Sıcak veya soğuk grup içinden seçilen benzer renk kombinasyon u veya tek renkten oluşan bir düzen birlik duygusuna katkıda bulunurken, farklı renklerden oluşan bir düzenleme çeşitlilik duygusu vermektedir. 13 Byron Mikellides. Prof: Mimar, Mimari, renk ve ışığın insanın algısı ve psikolojisi üzerindeki etkileri konusunda yaptığı araştırmalarla tanınır. 14 Not: Bu çalışmada kültürel ve coğrafi farklılıklar dikkate alınmamıştır. 29

30 3. Malzemenin öz niteliğini ifade eder. 4. Renk, formu belirler. Bir çizgi, iki boyutlu bir yüzey ya da üç boyutlu bir hacim, çevresiyle geri planıyla, karşıt renklerin kullanımıyla belirlenmektedir. 5. Renk oranları etkiler. Yatay çizgilerde zıt renklerin kullanılması genişlik, düşey doğrultularda kullanılması ise yükseklik duygusunu uyandırır. 6. Renk ölçeği ortaya çıkartır, belli eder. Tek renkli elemanlardan oluşan bir yapının ölçeğini belli bir mesafeden sonra belirlemek güçleşir. Ancak yapı elemanları farklı renklere sahip bir yapının ölçeği, boyutları uzaktan daha kolay anlaşılır. 7. Renk ağırlık veya hafiflik duygusu oluşturur. Koyu renkli elemanlar ağır, açık renkli elemanlar ise daha hafif hissi uyandırırlar Renklerin Psikolojik Etkileri, Mekânsal Kullanımları ve Simgesel Anlamları Soğuk bir renk olan mavi, bulunduğu konuma göre genişlik, rahatlık ve huzur verir. Derin duyguları ve romantik yaşamı ifade eder. Doğru düşünme, olumlu karar verme ve yaratıcılığın gelişmesi gibi özellikler de mavi rengin içinde bulunmaktadır. Tüm diğer renkler birer kişilik olarak değerlendirilirse, onları derleyen, toplayan, birleştiren, bütünleştiren, dengeyi ve durumdan hoşnut olmayı sağlayan, mutluluk ve huzuru insanlara veren renk mavidir. Sarı; güneşin simgesi, parlaklığı sayılan, içinden veya arkasından ışıklandırılmış etkisi uyandıran çok parlak bir renktir. Çok yüksek oranda parlaklığı, canlılığı, açıklığı, coşkuyu, iyimserliği, hareketliliği içerir. Uzun süre bakıldığında, sinir sistemini düzenleyerek kanın damarlarda daha düzenli akmasını sağlar. Sarı renk, çok yönlü kişiliği ile çeşitli ilgi alanlarında, ısrarlı arayışlarla, kendini tatmin edecek ulaşma azmine sahip kişiliği ifade etmektedir. Dikkati arttıran, zihni açan bir renktir sarı. Kırmızı renk aktif, girişken, önderlik ve güçlülük özelliklerine sahip bir renktir. Saltanatın ve iktidarın simgesi olarak kabul edilen renklerden biri olduğu için asillerin rengi olmuştur. Kırmızı; sevgi ve nefret duygularını birlikte, aynı anda içerir. Titreşimi en dinamik ve en kuvvetli olan renk kırmızıdır. Yeşil, sarı ile mavinin karışımıdır, fakat her iki rengin özelliklerini çok az taşımaktadır. Bir karışım (ara renk) olmasına rağmen psikolojide temel (ana) renklerden biri sayılmaktadır. Doğayı çağrıştıran bir renk olan yeşilin, özgüven, iyimserlik, üstünlük, sessiz ve huzur verici gibi temel bazı özellikleri bulunmaktadır. Kişiliğin dayanaklılığını, kendisini denetlemesini, ayakta dimdik durabilmesini çağrıştırır. 30

31 Turuncu, sarı ile kırmızının karışımından oluşan ve iki renginde özelliklerini taşıyan bir renktir. Turuncu kişilik, sıcakkanlı oluşu, girişkenliği, uyarıcılığı, yürekliliği, iyimserliği ve coşkuyu ifade eder. Turuncu giyinen bir kişi cesur ve maceracı bir kişiliğe sahiptir. Giysilerde turuncu rengi kullanmak, diyalog ve mizah yeteneğini ortaya çıkarır. Kırmızı ile mavinin karışımından oluşan mor renk, netliği ve berraklığı kaybolmuş mavi ve kırmızının özelliklerini taşır. Korku, stres, şok gibi durumlarda tercih edilen bir renktir. İnsanların kendilerini güvende hissetmedikleri dönemlerde bu renge gereksinim duyulabilir. Mor kişiliğe uyan insan duyarlıdır. İnsanların benliğinde en olumsuz izlenimler bıraktığı düşünülen renk siyahtır. Canlılığın ve diğer bütün renklerin reddi anlamına gelmektedir. Karamsarlık, kötümserlik, çaresizlik siyahın en büyük özellikleridir. Tarih boyunca matem ve yas rengi olarak kabul edilmiş ve insanların üzüntülerini ifade etme biçimi sayılmıştır. Giysilerdeki siyah renk, sadece matem duygusunu içermemekte, aynı zamanda ağırbaşlılığı ve resmiliği de simgelemektedir. Beyaz saflığı, doğruluğu ve açıklığıyla her zaman dürüstlüğün simgesi olmuş bir renktir. Tüm renklerin destekleyicisi ve birleştiricisidir. Yaşamdaki zorlukları kolaylığa, üzüntüyü neşeye çevirme gücünü tüm duygularıyla ortaya koymaktadır. Beyaz ve siyahın karışımından oluşan gri renk, beyazın saflığından ve temizliğinden uzak olup, kirlenmiş ve lekelenmiş bir renktir. Sisli, puslu, üzüntülü, hüzünlü, sıkıntılı duyguları ifade eder. Bu renk meraklı ve araştırıcı olmayan, kararsız ve temkinli kişiliğe uygundur. Kahverengi, kırmızı ve siyahın karışımından elde edilen bir renk olup, fiziksel hastalıklardan korunmanın ifadesidir. İnsanların rahatlık ve güven hislerinden uzak olma durumunda, toplumsal anlayışa gerek duyduğu zamanlarda kahverengiye uyan kişilik sergiledikleri belirtilmektedir. Psikologlara göre, kahverengi tercih eden kişilerin, duygusal tatmine, kendi kültüründen, kendisine yakın insanların arkadaşlığına, yaşamın yıkıcı ve yorucu etkilerinden kendilerini korumaya, dinlenmeye, rahatlamaya, yalnızlıktan ve ayrılıklardan uzak kalmak için kendisini güven içinde hissedebileceği, bedensel rahatlık sunan güvenli bir ortama ihtiyaçları vardır. 31

32 Tablo 3.1 Renklerin Etkileri, Mekânsal Kullanımları ve Simgesel anlamları 32

33 Tablo 3.2 Renklerin Etkileri, Mekânsal Kullanımları ve Simgesel anlamları 33

34 Tablo 3,3 Renklerin Etkileri, Mekânsal Kullanımları ve Simgesel anlamları Yukarıdaki tablolarda da görüldüğü gibi, renklerin insanlar üzerinde olumlu ve olumsuz birçok psikolojik etki oluşturmaktadır. Tarih boyunca kültürlerin renklere çeşitli sembolik ve simgesel anlamlar yüklemeleri nedeniyle, renk günümüz tasarımcıları için de üzerinde dikkatlice durulması gereken bir araçtır. Mekânın algısı ve işlevi açısından da tasarımda renk tercihleri önem kazanmaktadır. Tüm bu etkilerden yola çıkarak, tasarımcı yaptığı çalışmalar sırasında, renk seçiminde şu dört unsuru dikkate almalıdır: 34

35 1. Rengin kültürel çağrışımı: Renklerin anlamları kültürlere göre farklılık gösterebilir. Örneğin siyah batı toplumları için matem rengiyken Çin de matem rengi beyazdır. 2. Hedef kitlenin renk tercihi: Ürünün hedeflediği tüketici kitlenin yaş, cinsiyet, eğitim durumu, mesleği ve ekonomik düzeyi gibi demografik faktörlere bağlı olarak tercih edilen renkler de farklılaşabilir. Örneğin çocuklar için canlı renkler seçilirken, belli yaş grubundaki insanlar koyu renkleri tercih edebilirler. 3. Firma ya da ürünün karakteri ve kişiliği: Ürüne ait özelliklerin ya da firma imajının renkler yardımıyla verilmesi tasarımda ağırlıklı olarak başvurulan bir yöntemdir. Örneğin güveni telkin eden yeşil rengin banka tasarımlarında kullanılması, fast-food firmalarının iştah açıcı rengi nedeniyle kırmızıyı tercih etmesi, diyet ürünleri satan bir markanın imajında mavi-yeşil renkleri kullanması bunlara örnek teşkil edebilir. 4. Tasarımdaki yaklaşım biçimi: Tasarımcılar ölçü, orantı, vurgulama, biçim-zemin kontrastları, algılama, kişilik kazandırma, çağrışımlar yaratma, çekicilik yaratma, yönlendirme gibi noktalarda renkten yararlanmakta, rengi önemli bir tasarım unsuru olarak kullanmaktadırlar Renk Perspektifi Her rengin kendilerine göre farklı bir derinlik ve genişlik görünüşleri vardır. Buna renk perspektifi denir. Örneğin, sıcak bir renk olan kırmızının diğer renklere oranla ileriye fırlama etkisi fazladır ve yakın görünür. Mavi renk ise olduğundan daha uzaktaymış hissini verir. Gerilere çekilme özelliği vardır, daha küçük görünür. Örneğin küçük bir mekânı daha büyük göstermek için duvar rengini soğuk renklerden seçmek gerekir. Sıcak renkler ise mekânları daha küçük algılatır. Kuvvetli renkler, zayıf renkleri arka plana atar. Ressamlar ön planlar için sıcak renkleri, arka planlar içinse soğuk renkleri kullanarak, derinlik etkisini güçlendirmeye çalışırlar. Resim 3-2. Renk perspektifi. 35

36 Perspektif etkilerine göre renk çemberinde renklerin sıralaması şöyledir: kırmızıturuncu-sarı-yeşil-mavi. Resimde derinlik ve genişlik etkisini sağlamak için kullanılan renge beyaz ve siyah ekleyerek onları grileştirmek gerekir, böylelikle kaliteleri bozulur ve ufka doğru kaçarlar. Renklerin kromatik özelliklerinden kaynaklanan renk perspektifi dışında, hava içinde kazandıkları değere de hava perspektifi denir. Nesneler gözden uzaklaştıkça renkleri soluyormuş gibi görünür. Bir cisim, bizden uzaklaştıkça cisimle gözümüz arasındaki hava tabakaları artar. Bu tabakalar kalınlaştıkça da cisimler gerçek renklerini kaybederler. Bu yüzden aynı şiddetteki renklerin bize yakın olanı daha parlak, uzak olanı ise daha soluk görünür. Resim 3-3. Hava perspektifi. 36

37 BÖLÜM IV. 4. Renk Ahengi ( Armoni ) Armoni renkler arasındaki uygunluk, ahenk, bağdaşma demektir. Yan yana duran renkler birbirinin etkilerini tamamlayarak armoni oluştururlar. Renkli bir tablonun her noktasının aynı değerde olması ve seyircinin gözünü bir yere saplamadan tablonun her tarafını aynı anda görmesi istenir. Ağırlıkta olan renge göre, rengin ya saf ya da diğer renklerle karışarak farklı yerlerinde tekrar edilmesiyle renk armonisi meydana gelir. Armoni göze hoşa görünmedir. Fakat bu hoş görünme renk uygunluklarına ve orantılarına bağlıdır. Bir armoni kurarken rengi tek olarak düşünmek yerine diğer bir veya iki renkle armonize etmek gerekir. Birbirinden çok farklı şekiller ve renklerle meydana getirilmiş bir tabloda armoni kurmak zorlaşır. Armoni esas anlamı ile iki türlüdür: 1. Monokromatik armoni: Bir rengin değişik tonlarıyla meydana getirilir. Bir renge başka bir renk karıştırmadan, onu yalnız beyazla açarak veya siyahla koyultarak, açık, orta ve koyu gibi değişik tonlara, valörlere böldükten sonra, bir tondan diğerine yavaşça geçmek suretiyle armoni oluşturulur. Resim 4-1. Monokrom armoni 37

38 2. Polokrom armoni: İki veya daha fazla rengin armonisidir. A. Analog renklerle armoni: Görünüşleri itibari ile birbirine benzer, uygunluk ve yakınlık gösteren, asıl aileden olan valör renkleri ile yapılan armonidir. Örneğin, sarı, yeşil; kırmızı, turuncu; mor, mavi gibi renkler kromatik dairede analog renkler olup, yan yana yer alırlar. Analog renkler birbirinin kuvvetini kırar, olduklarından zayıf görünürler. Bu renklerle yapılan armoni sükûnet vericidir. Resim 4-2. Polokrom armoni. B. Kontrast renklerle armoni: Kromatik dairede karşılıklı gelen, zıtlık oluşturan renkler birbirlerini ortaya çıkartır, ışık durumuna göre bazen gözü yoran titreşimler meydana getirebilir. Buna engel olabilmek için renklerin valörlerini uyumlu hale getirerek için birinin renginden diğerine az miktarda karıştırmak suretiyle kontrast renkler arasında armoni sağlanır. Kontrast armoni sırasında üçüncü renk, dengenin kurulmasına, daha yumuşak ve etkili olmasına yardım eder. Siyah, beyaz veya nötr çizgiler de renklerin birbirinden ayrılmasını, kontrast armoninin düzenlenmesini sağlar. Kontrast renklerin oranlarına da dikkat etmek, armoniyi sağlamak açısından önemlidir. Resim 4-3. Kontrast armoni 38

39 4.1.Renk Akortları Renk akordu renkler arasındaki mesafelerle meydana gelen ritimdir. Renk akortları değer, kroma ve renk planlarının renk çemberleri halinde gösterilmiş şeklidir. Her değişik bileşim, değişik bir renk akordunu gösterir. Değer akortları da ilgi yani değişiklik sağlamaya ve birlik yani değer, renk, şekil, çizgi ve ritimlerin hâkimiyetini sağlamaya yardımcı olur. A- İlgi: Alan ve miktarda eşit olmayan değerlerin yaratılması ile elde edilir. Renk düzenlemelerinde majör, minör miktarların kontrast değişikliği, veya geniş ve küçük alanların orantısı ve ölçülerin ritmi, ilgiyi sağlar. İlgi şu şekilde yaratılır: -Renk değişikliği -Değer değişikliği -Kroma değişikliği -Renk mesafelerinin değişikliği B- Birlik: Her kompozisyonda bir değerin en yüksek açık-koyu veyahut bir alanın en büyük tutulması ile elde edilir. İyi bir renk düzeni için; -Hâkim şekil -Hâkim renk -Hâkim mesafe ile üstünlüğün sağlanmasıdır. -Bütün değerlerin amaca ulaşmak için birbirlerini desteklemesi. -Birliği sağlamak için alan veya miktar hâkimiyetinin sağlanması -İlgiyi sağlamak için değişiklik yaratılması -Renk dengesinin elde edilmesi. Zayıf ve orta kromalı geniş renk alanını, kroması kuvvetli küçük renk alanı ile dengelemek gerekir Ritm ve Hareket Renk ritmi bir renkten benzer diğer renge tatlı bir atlama, bir geçiş, bir hareket duygusudur. Renk ritmi, renkler arasındaki mesafeler serisinin orantısı, ölçüsüdür. Koyudan açığa, soğuktan sıcağa derecelenmeler ve özellikle de tamamlayıcı zıt renklerin kullanılmasıyla ritim ve hareket yaratılabilir. 39

40 4.3. Kompozisyon Pek çok elemanın plastik düzende bir araya getirilmesiyle kompozisyon meydana getirilir. Kompozisyonda ilgi çekici bir topluluk yaratmak amaçlanır ve şekil, hacim, yön ve renk değerleri kullanılır. İlgi (değişiklik-kontrast) ve birlik (ünite-üstünlük) oluşturulmaya ve denge kurulmaya çalışılır. Değişiklik (kontrast) : Hareket ve aksiyon değişikliği. Kompozisyon elemanların değişikliği. a) Çizgi: Doğru-eğri b) Yönler: Yatık-eğik-oblik c) Şekiller: Üçgen-daire d) Alanlar: Büyük-küçük e) Değerler: Koyu-açık Ünite (üstünlük) : Bir hareket, fikir, yön, şekil, alan veya değer üstünlüğünün, birliğinin sağlanması. Bunun için de iki üç renkten fazla renk kullanmamak ve komşu ya da zıt renkleri tercih etmek önerilir. Denge: Çeşitli renklerin kuvvetleri açısından aralarında denge kurmaktır. Koyu renkleri açık renklerle, büyük parçalı, zayıf kuvvetteki renkleri, küçük parçalı kuvvetli renklerle, dengelemek, bu suretle armoni yaratmak. 40

41 Kaynaklar: Aslıer, M., Eti, E., Işıngör, M., Resim 1 :Temel sanat Eğitimi Resim teknikleri Grafik Resim, M.E. GSB Devlet Kitapları, 1986 Becer, E., İletişim ve Grafik tasarım, Dost yay., 1999 Çağlarca S., Renk ve Armoni Kuralları, İnkılap Yay Çellek, T., Renk, fotoğrafya, sayı 15, www. fotografya.gen.tr/issue-15 Eray, F., Çivitci Ş., Giyside kullanılan renklerin insan üzerindeki psikolojik etkileri, Mesleki eğitim dergisi 2.(1).2000 sf: 54 Erbaş, E., Sanat öğretiminde renk ve renk öğretim yöntemleri, Sanatta yeterlilik tezi, Anadolu Ünv. Sos. Bilm. Enst., 1996 Erim G., Temel sanat eğitiminde renk algılamaları, Sanatta yeterlilik tezi, MÜ? Güzel Sanatlar Enst. Grafik Anasanat dalı 1999 Odabaşı, H.A. Grafikte temel tasarım, 2002 Sağocak, M., Renk teorisi ders notu, Uludağ Ünv. Teknik Bilm. Meslek Yük. Okl, 2005 Uçar, T.F., Görsel iletişim ve grafik tasarım, İnkılap Yay.,