İÇİNDEKİLER TABLOLAR... 7 ÖNSÖZ... 8

Transkript

1 İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER... 1 TABLOLAR... 7 ÖNSÖZ BÖLÜM: BÖLGENİN TANIMI VE TARİHİ SÜRECİ BATI TRAKYA NERESİDİR? BATI TRAKYA VE TÜRKLERİN TARİHİ OSMANLI TÜRKLERİNİN BATI TRAKYA YI FETHİ Batı Trakya'da Osmanlı Gücünün Zayıflaması Osmanlı-Rus Savaşı Rodop Türk Mukavemet Hükümetinin Kurulması Garbi Trakya Hükümeti Günlük Batı Trakya Türk Devleti Müttefikler Arası Batı Trakya Hükümeti Lozan Antlaşmasından Sonraki Durum BÖLÜM: BATI TRAKYA TÜRKLERİ EĞİTİMİNİ İLGİLENDİREN ULUSLARARASI ANLAŞMALAR LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI İHLALLERİ ARALIK 1960 EĞİTİMDE AYRIMCILIĞA KARŞI UNESCO SÖZLEŞMESİ KÜLTÜR ANLAŞMASI TÜRK-YUNAN KÜLTÜR KOMİSYONU ANKARA VE ATİNA TOPLANTILARI PROTOKOLÜ (20 ARALIK 1968) , 1968 Kültür Anlaşmaları nın İhlalleri TÜRKİYE İLE YUNANİSTAN ARASINDA KÜLTÜREL İŞBİRLİĞİ ANLAŞMASI (ŞUBAT 2000) YUNANİSTAN IN BATI TRAKYA TÜRK AZINLIĞI EĞİTİMİNE İLİŞKİN ULUSLARARASI YÜKÜMLÜLÜKLERİ BÖLÜM: BATI TRAKYA TÜRKLERİNİN EĞİTİMİNİ İLGİLENDİREN KANUNLAR, BAKANLIK KARARLARI VE KARARNAMELERİ / sayılı Kanun Hükmünde Kararname / sayılı Kanun Hükmünde Kararname

2 / sayılı Kanun Hükmünde Kararname (Meraşal Papagos Kanunu) / Sayılı Bakanlık Kararı / Sayılı Bakanlık Kararı / Kral İdaresi Kararnamesi / Kral İdaresi Kararnamesi / Sayılı Kanun Hükmünde Kararname / sayılı Kanun Hükmünde Kararname / Sayılı Bakanlık Kararı / Sayılı Kanun Hükmünde Kararname F.247.8/124895/ Sayılı Bakanlık Kararı / Sayılı Kanun / Sayılı Kanun / Sayılı Kanun / Sayılı Bakanlık Kararı (FEK B 139,1978) / Sayılı Bakanlık Kararı / Sayılı Bakanlık Kararnamesi / Sayılı Bakanlık Kararı / Sayılı Bakanlık Kararı / Sayılı Bakanlık Kararı / Sayılı Bakanlık Kararı / Sayılı Bakanlık Kararı / Sayılı Bakanlık Kararı / Sayılı Bakanlık Kararı / Sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi Z/3301/ Sayılı Bakanlık Kararı / Sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi Z/3291/ Sayılı Bakanlık Kararı Z/1125/ Sayılı Bakanlık Kararı Z2/72/ Sayılı Bakanlık Kararı Z2/201/ Sayılı Bakanlık Kararı D4/225/4/ Sayılı Bakanlık Kararı G2/640/ Sayılı Bakanlık Kararı Z2/277/ Sayılı Bakanlık Kararı Z2/15/ Sayılı Bakanlık Kararı Z2/210/ Sayılı (Yayınlanmamış)Bakanlık Kararı / Sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi / Sayılı Kanun / Sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi Z2/365/ Sayılı Bakanlık Kararı Z2/219/ Sayılı Bakanlık Kararı Z2/141/ Sayılı Bakanlık Kararı / Sayılı Kanun Z2/411/ Sayılı Bakanlık Kararı Z2/412/ Sayılı Bakanlık Kararı Z2/454/ Sayılı Bakanlık Kararı F.152,11/B3/790/ Sayılı Bakanlık Kararı Z2/102/ Sayılı Bakanlık Kararı Z2/103/ Sayılı Bakanlık Kararı / Sayılı Kanun Z2/152/ Sayılı Bakanlık Kararı Z2/130/ Sayılı Bakanlık Kararı / Sayılı Kanun Z2/306/ Sayılı Bakanlık Kararı

3 / Sayılı Kanun , 564, 897/ Dedeağaç, İskeçe ve Gümülcine Valilik Kararları Z2/520/ Sayılı Bakanlık Kararı Z2/182/ Sayılı Bakanlık Kararı Z2/239/ Sayılı Bakanlık Kararı G2/5560/ Sayılı Bakanlık Kararı Z2/583/ Sayılı Bakanlık Kararı Z2/514/ Sayılı Bakanlık Kararı / Sayılı Kanun G2/933/ Sayılı Bakanlık Kararı / Sayılı Bakanlık Kararı BÖLÜM: BATI TRAKYA TÜRKLERİ EĞİTİMİNİN TARİHİ SÜRECİ Yılları Yılları Yılları Yılları Yılları Yılları Yılları ve Günümüz BÖLÜM: BATI TRAKYA DA İLKÖĞRETİM ANAOKULLAR Yunan Anaokulları Türk Anaokulları İLKOKULLAR Yunan İlkokulları Türk İlkokulları Karneler Okul Müdür ve Yardımcıları Nakiller Öğrencilerin Türk İlkokullarından Mezun Olma Durumları Kültürel Faaliyetler İlkokullara Yardımlar Yunanistan ın Yaptığı Yardımlar Türkiye Cumhuriyeti nin Yaptığı Yardımlar Kitap Meselesi Türkçe Kitaplar Yunanca Kitaplar Araç Gereçler Tatil Günleri Türkçe Eğitim Eski Harf Meselesi ve Hafız Reşat Ekibi Öğrenci ve Okul Sayıları Öğrenci Sayıları Okul Sayıları Ders Saatleri Encümenler Yeni Okul Açılması ve Çalışması Müfredat Programı

4 Günlük Geziler Okul Tabelaları ve Türk Okulu Durumu Öğretmenler İlkokul Mezunu Öğretmenler Türkiye Firarisi Öğretmenler Medrese Mezunu Öğretmenler Türkiye Mezunu (Formasyonlu) Öğretmenler Yunanca Sınavlar Kontenjan Öğretmenleri Selanik Özel Pedagoji Akademisi (S.Ö.P.A.) Mezunu Öğretmenler Yunanlı Öğretmenler İngilizce Öğretmenleri Öğretmen Yetiştirme Kursları Türkiye de Düzenlenen Kurslar Yunanistan ın Düzenlediği Kurslar Öğretmenlerin Sendikalaşması Batı Trakya Türk Öğretmenler Birliği (B.T.T.Ö.B.) Batı Trakya Medrese Mezunu Müslüman Muallimler Cemiyeti (B.T.M.M.M.M.C.) Rodop - Evros İlleri Selanik Özel Pedagıji Akademisi Mezunu Öğretmenler Derneği Öğretmenlerin Tayini Öğretmen Azilleri Türk Öğretmenlerin Sigortalanması Öğretim Görevlileri Kadrosu Müfettişlik İ.S.M.E. (YΠΗΡΕΣΙΑΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΜΕΙΟΝΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ) BÖLÜM: ORTA ÖĞRETİM TÜRK ORTAOKULLARI GÜMÜLCİNE CELAL BAYAR LİSESİ Celal Bayar Lisesinin İsmi Öğretmen İhtiyacı Hazırlık Sınıfı Öğrenci Sayıları İlk Mezunlar İSKEÇE MUZAFFER SALİHOĞLU AZINLIK ORTAOKUL VE LİSESİ Öğretmen İhtiyacı Öğrenci sayıları İlk Mezunlar DOKUZ YILLIK MECBURİ EĞİTİM TÜRK ORTAOKULLARINA GİRİŞLER ÖĞRETMENLER SINIF GEÇME SİSTEMİ DERSLER VE KİTAPLAR KÜLTÜREL FAALİYETLER TÜRKİYE ORTAOKULLARI BATI TRAKYA TÜRK ÇOCUKLARI İÇİN YUNAN ORTAOKULLAR VE LİSELERİ (GİMNASYOLAR) DEVLET ORTAOKUL VE LİSELERİ MEDRESELER

5 GÜMÜLCİNE MEDRESESİ (MEDRESE-İ HAYRİYE) ŞAHİN MEDRESESİ DERSLER VE DERS SAATLERİ ORTAÖĞRETİM ÖĞRENCİLERİ İÇİN AÇILAN YURTLAR BÖLÜM: YÜKSEKÖĞRENİM SELANİK ÖZEL PEDAGOJİ AKADEMİSİ (S.Ö.P.A.) Selanik Özel Pedagoji Akademisi nin Kuruluşu Kuruluş Amacı Okuldaki Gelişmeler ÜNİVERSİTE Türkiye Üniversiteleri DİKATSA(DİKAÇA)- DOATAP Yunanistan Üniversiteleri Batı Trakya Azınlığı Yüksek Tahsilliler Derneği SONUÇ VE ÖNERİLER KAYNAKÇA TARANAN SÜRELİ YAYINLAR YARARLANILAN İNTERNET SAYFALARI KİTAP VE TEZLER EKLER 1 BATI TRAKYA TÜRKLERİNİN EĞİTİMİNİ İLGİLENDİREN KANUNLARIN TÜRKÇE TERCÜMELERİ Ek 1 Azınlık Lisesi Kanunu Gerekçesi Ek 2 Gümülcine de ''CELAL BAYAR LİSESİ'' Adı İle Kurulacak Lisenin Kanun Projesi Ek 3 Gümülcine'de <<Celal Bayar Lisesi>> Adı İle Bir Lise Kurulmasına Dair Dışişleri Bakanlığı'nın Kanun Tasarısı Hakkında Anayasanın 57. Maddesinin 3. Paragrafı Gereğince Sayıştay Genel Müdürlüğünün Takriri Ek 4 Bu kanun tasarısı görüşüldüğü sırada bazı görüşler ileri sürülmüş ve kabul edilmiştir. Türk ırkından olan yerlere Müslüman dininden ibaresi konulmuştur. Ayrıca 10 ve 11 maddeler eklenmiştir: Ek /1954 Batı Trakya Türk İlkokullarının Kuruluş ve Faaliyet Şekli İle Bunların İdarecilerini ve Batı Trakya Türk İlkokulları Müfettişlerini İlgilendiren Bazı Meselelerin Düzenlenmesi Hakkında 6 9 Ekim Tarih ve 3065 Sayılı Kanun: Ek 6 İskeçe Azınlık lisesinin açılışı 28767/ (FEK 142 G, 1965) Sayılı Bakanlık Kararıyla Olmuştur: Ek /1972 Numaralı Kanun Ek / Azınlık Okulları Müdür Yardımcılarının görev ve yetkililerine ilişkin Milli Eğitim ve Mezhepler Bakanı Kararnamesi: (Bu Bakanlık Kararnamesi büyük bir ihtimalle Kanun Taslağıdır. Kanun taslağında bazı değişiklikler yapılarak 16287/ sayılı Bakanlık Kararnamesiyle Meclisten geçmiştir.)

6 Ek 9 Batı Trakya Türk Azınlığının Azınlık Okullarına İlişkin 694/1977 Numaralı Yasa Ek 10 Azınlık Okulları İle Özel Pedagoji Akademisi Öğretim ve Denetim Görevlileri Sorunlarının Düzenlenmesine İlişkin 695/1977 (FEK 264/A,/ ) Numaralı Kanun Ek 11 Batı Trakya Azınlık okulları öğretmen kadrolarının Teşekkülü Hakkında 55367\ (ΦΕΚ ) No lu Milli Eğitim ve Din İşleri Bakanlığı Kararı Ek 12 Sözleşmeli Müslüman Öğretmenlerin göreve alınmaları ve bunların memuriyet durumları hakkında 55368/1978 (FEK. 520/ ) no lu Milli Eğitim ve Din İşleri Bakanlık Kararı Ek 13 Batı Trakya Müslüman Azınlığı Okullarında Kayıt, Nakil, Öğrenim, Sınav, Öğrenim Belgeleri ve Diğer Konular Hakkında 55369/1978 (FEK. 501/B/ ) Sayılı Bakanlık Kararnamesi Ek 14 Z2/277/ (R.G.316/ ) Milli Eğitim Bakanlığı 21 Mayıs 1984 tarihi ve 316 sayılı Resmi Gazetede şöyle bir kararı yayınlanıyor Ek 15 Z2/205/ Kura Sistemi İle İlgili Bakanlık Kararnamesi.312 Ek 16 Eğitim Konusunda Z2/219/ Sayı ve Tarihli Bakanlık Kararnamesi Ek 17 Z2/141/ sayılı Bakanlık Kararı ile Z2/219/ 1993 sayılı Bakanlık Kararında yapılan değişiklikler (R.G. 464/B/21 Haziran 1994) resmi gazetede yayınlanmıştır: Ek 18 F12/921/g1/1058/ sayılı, Ders Programlarının Düzenlenmesi ve Ders Saatlerinin Tespiti ile ilgili Milli Eğitim ve Din İşleri Bakanlığı Kararı Ek 19 Trakya Azınlık Okulları Eğitim Personeline, S.Ö.P.A. ne Ait Konuların düzenlenmesine İlişkin Hükümleri ve Diğer Hükümleri İçeren 2341/4 Ekim 1995 Sayılı Yasa Ek 20 F.E.K. 776/ sayı A Karar Sayı Trakya nın Azınlık Okullarında Encümen Heyetlerinin görev ve sorumlulukları EKLER 2 BATI TRAKYA TÜRKLERİ İLE İLGİLİ FOTOĞRAFLAR

7 TABLOLAR TABLO YILLARINDA İLKOKULLARDAN MEZUN OLAN ÖĞRENCİLER TABLO 2 İLKOKULLARDAN MEZUN OLDUKTAN SONRA 9 YILLIK MECBURİ EĞİTİMİ TAMAMLAYIP TAMAMLAMADIKLARI TABLO ÖĞRETİM YILINDAKİ EĞİTİME AİT GENEL İSTATİSTİK BİLGİLERİ129 TABLO ÖĞRETİM YILI İTİBARİYLE BATI TRAKYA TÜRK İLKOKULLARINDA ÖĞRENCİ SAYILARI TABLO YILLARI ARASI 1. SINIFA BAŞLAYAN ÖĞRENCİ SAYILARI TABLO YILLARINDA İLKOKULLARDAN MEZUN OLAN ÖĞRENCİLER TABLO YILLARINDA İLKOKULLARDAKİ ÖĞRENCİ SAYILARI TABLO 8 DEDEAĞAÇ BÖLGESİNDEKİ OKULLARIN ÖĞRENCİ VE ÖĞRETMEN SAYILARI 132 TABLO 9 GÜMÜLCİNE 1. BÖLGE MÜFETTİŞLİĞİNE BAĞLI OKULLARIN ÖĞRENCİ VE ÖĞRETMEN DURUMLARI TABLO 10 GÜMÜLCİNE MÜFETTİŞLİĞİ 2. BÖLGE OKULLARI, ÖĞRENCİ SAYILARI VE ÖĞRETMEN SAYILARI TABLO 11 İSKEÇE MÜFETTİŞLİĞİ 1. BÖLGE OKULLARI, ÖĞRENCİ SAYILARI VE ÖĞRETMEN DURUMLARI TABLO 12 İSKEÇE MÜFETTİŞLİĞİ 2. BÖLGE OKULLARININ ÖĞRENCİ SAYISI VE ÖĞRETMEN DURUMU TABLO 13 HAFTALIK DERS DAĞITIM CETVELİ TABLO 14 HAFTALIK DERS DAĞITIM CETVELİ TABLO 15 HAFTALIK DERS DAĞITIM CETVELİ TABLO 16 HAFTALIK DERS DAĞITIM CETVELİ TABLO 17 AHLAK BİLGİSİ DERSİ PROGRAMA GİRİNCE 2 DERSHANELİ OKULLARDA PROGRAM ŞÖYLE UYGULANMIŞTIR TABLO 18 İLKOKULLARA ÖĞRENCİ SAYISINA GÖRE ÖĞRETMEN ATANMA DURUMU TABLO 19 CELAL BAYAR LİSESİNDE ÖĞRENCİ SAYILARI TABLO 20 İSKEÇE MUZAFFER SALİHOĞLU AZINLIK ORTAOKUL VE LİSESİNDE ÖĞRENCİ SAYILARI TABLO 21 TÜRKİYE ORTAOKULLARINA GİDEN ÖĞRENCİ SAYILARI TABLO 22 GİMNASYOLARA DEVAM EDEN ÖĞRENCİ SAYILARI TABLO 23 YUNAN LİSELERİNE YILLARINDA DEVAM ETMİŞ ÖĞRENCİ SAYILARI TABLO 24 SELANİK ÖZEL PEDAGOJİ AKADEMİSİNDEN MEZUN OLAN ÖĞRENCİ SAYILARI

8 ÖNSÖZ Batı Trakya Türkleri Yunanistan a bırakıldığı 1923 tarihinden sonra eğitimde yaşanan olayları, gelişmeleri inceledim. Batı Trakya Türklerinin eğitimini irdeleyen birçok çalışma vardır. Yapılan çalışmalara ek katkı sağlaması için böyle yazılı bir eser meydana getirmeyi prensip olarak kabul ettim. Böyle bir çalışmayı meydana getirerek eğitimin tüm detaylarını bir kitap içersinde toplamayı uygun gördüm. Kitap zengin içeriğiyle bir ilki oluşturduğu kanısındayım. Batı Trakya Türkleri eğitiminin içinde bulunduğu sorunları tek tek ele alarak bilginize sunmaya çalıştım. Okuyunca bilgileri doyurucu olduğunu göreceksiniz. Batı Trakya Türklerinin eğitim şartlarının nerelerden nerelere geldiğini anlamış olacaksınız. Eğitimin devamlı olarak geliştirilmesi, daha iyiye gitmesi gerekirken nasıl yok edilmek istendiğini görecek ve kavrayacaksınız. Eğitim ile Batı Trakya Türklerinin nasıl köreltilmek istendiğini, eğitim seviyesinin devamlı olarak aşağı seviyelerde tutularak öğrencilerin Yunan Okullarına gitmelerinin teşvik edildiğini anlayacaksınız. Yunanistan da Türk Kimliğinin eğitim ile nasıl yok edilmek istendiğini hissedeceksiniz. Kitabı, Batı Trakya Türklerinin eğitim alanındaki sorunlarını daha iyi anlatabilmeyi amaç olarak belirledim. Bu çalışma esnasında Batı Trakya da yayınlanan haftalık gazete ve dergileri, genel merkezi İstanbul da bulunan, Batı Trakya Türkleri Dayanışma Derneği tarafından yayınlanan dergi ve gazeteleri tek tek tarayarak eğitim alanındaki tüm verileri ortaya çıkardım. Fakat gazete ve dergilerin toplandığı büyük bir kütüphane olmadığı için kaynaklara ulaşmakta zorluklar çektim. Bu kitabı hazırlamaya başlamamdan 7 8 sene sonra böyle bir eser ortaya koyabildim. Bu esnada Gazi Üniversitesi Sınıf Öğretmenliği Bölümü nden aldığım diplomamın denklik işlemi için Dikaça kurumuna başvurdum. Dikaça tarafından çıkarılan dokuz fark dersini vermeye çalışmaktayım. Bu çalışma dışında Rodop Rüzgârı Gazetesi nde iki yıl çalıştım. Ayrıca bu kitap hazırlama safhasında mutlu bir yuva kurmayı da başardım. Bu kitabın yazılmasında desteğini esirgemeyen aileme, gazetesinde bana yer ayırarak yazmamı geliştiren ve her türlü belge, fotoğrafa ulaşmamda desteğini esirgemeyen Rodop Rüzgârı Gazetesi sahibi İbrahim Baltalı ya, kitabın düzeltilmesini üstlenen İskeçe Muzaffer Salihoğlu Lisesi Türk Dili ve Edebiyatı öğretmeni Sadettin Şakir e ve Selahattin Meriç e sonsuz teşekkür ederim. Ayrıca İleri gazetesi sahibi Halil Hâki ye, Öğretmenin Sesi dergisi sahibi İlknur Halil e, Gündem gazetesi sahibi Hülya Emin e, Trakya gazetesinin sayılarını tedarik etmeme vesile olan Rıza Kırlıdökme ye, Akın gazetesinin 8

9 koleksiyonlarını bana emanet eden Sayın Hasan Hatipoğlu na, koleksiyonlarından yararlanmamı sağlayan Celal Bayar Lisesi Din Dersi öğretmeni Rıdvan Hasan a, Büyük Müsellim köyü imamı Mehmet bey e sonsuz teşekkürlerimi sunmayı bir borç bilirim. Kitap ile ilgili yapılacak tüm eleştiri ve katkıları memnuniyetle karşılayacağımı beyan ederim. Şerafettin HURŞİT hursit_serafettin@yahoo.com.tr hursitserafettin@gmail.com 9

10 1. BÖLÜM: BÖLGENİN TANIMI VE TARİHİ SÜRECİ 1.1 BATI TRAKYA NERESİDİR? Türklerin, Azınlık halinde bulundukları saha Yunanistan ın en doğu köşesinde, Türkiye nin de batısında bulunmaktadır. Bu toprak parçasını doğuda Meriç Nehri, batıda Karasu Mesta Nehri, kuzeyde Rodop Dağları, Bulgaristan ve güneyde Ege Denizi çevirmektedir. Doğudan batıya uzanan bu arazi ortalama olarak Kuzey- Güney genişliği 50 km. kadardır. Dar bir şerit halinde uzanan toprak parçası km 2 büyüklüğünde bir yüzölçümüne sahiptir. Bugünkü Batı Trakya İskeçe (Ksanti), Gümülcine (Komotini), Dedeağaç (Evros-Aleksandropoli) bölgelerinden oluşmaktadır. Bölgede kadar Türk yaşamaktadır. 1 Nüfusun en yoğun olarak yaşadığı yer Gümülcine dir BATI TRAKYA VE TÜRKLERİN TARİHİ Batı Trakya, M.Ö yıllarından beri üzerinde yaşanılan bir bölgedir. Bölgenin en eski yerleşimcileri Hint-Avrupa kökenli bir halk olan Trak lardır. M.Ö. 7. yüzyıldan itibaren bu bölge sırasıyla Pers, Yunan ve Makedonya uygarlıklarının egemenliğinde yaşamış, bundan sonra MÖ. 335 yılına kadar Trakya Krallığı hüküm sürmüştür. Daha sonra Batı Trakya, Roma ve Bizans imparatorluklarının egemenliği altında yaşamıştır. Osmanlı Devleti bölgeyi 1354 yılında fethetmiş ve burada 559 yıl hüküm sürmüştür. Ancak bölgede Türk varlığının, Balkanlara M.Ö. 2. yüzyılda ulaşan İskit Türklerinin ve Orta Asya'dan batıya göç eden kavimlerin gelişiyle başladığı bilinmektedir. Hun Türkleri M.S. 4. yüzyılda, Avar Türkleri 5. yüzyılda, Peçenekler 9. yüzyılda ve Kuman Türkleri 11. yüzyılda buraya yerleşmişlerdir. Batı Trakya'daki bu Türk kavimleri Osmanlıların Balkanları fethi sırasında faydalı olmuşlardır. Hatta Balkanlarda konuşulan Slav dilinde "yardımcı" anlamına gelen "Pomaga" veya "Pomagiç" kelimelerinden gelişen Pomak ismi, Balkanların fethi sırasında Osmanlı Türkleri tarafından Kuman Türklerine verilen isimdir. Yurtlarından ayrılıp batıya yönelen Hunlar, M.S. 4. asrın ortalarında Alan ülkesini ele geçirerek Doğu Gotları hâkimiyetleri altına aldılar. Daha sonra Tuna'yı aşarak Trakya'ya kadar ilerlediler. Hun hükümdarı Rua zamanında Doğu Roma'yı haraca bağlayan Hunlar, Atilla nın Bizanslılarla yaptığı savaşlarda Singudunun (Belgrat), Naisus (Niş), Philippopolis (Filibe) gibi 70 1 Batı Trakya Siyasi, Kültürel ve Türkçü Dergi Yıl:1 Sayı:4 sayfa:1,1967 İstanbul. 10

11 kadar Bizans şehrini topraklarına dâhil ettiler. 453 te Atilla nın ölümünden sonra Avrupa'da kalan Hunların bir kısmı sonradan gelen Avarlara katılmış, diğer bir kısmı da Slav ve Germenlerle karışmışlardır. Ancak şu kadarını belirtmek lazım gelirse Keltler, İllirler ve Traklar, buralara Hunlardan da önce gelip yerleşmişlerdir. Hunların batıya gittikleri yolu izleyen Avar Türkleri, Batı Rusya ve bugünkü Polonya'nın Pripet, Dinyeper ve Dinyester bataklıklarında yaşayan Slavları da önlerine katarak Balkanlara inmişler, böylece Balkanların büyük ölçüde Slavlaşmasına sebep olmuşlardır. Daha sonra bölge, Türk soyundan olan Bulgarlar ve Macarların istilalarına maruz kalmış, Bulgarlar X. yüzyılda batıda Morova suyuna, Sırbistan'a, güneyde ise Makedonya'ya kadar uzanan topraklarda siyasi varlık göstermişlerdir. Macarlar ise M.S. 896'dan itibaren Peçenek Türklerinin gitmesiyle Tuna ve Tisan'ın suladığı ovalara yerleşerek, Bizanslılarla, diğer Türk boylarına karşı ittifak halinde yaşamışlardır. Türklerin Oğuz kolundan olan Peçenekler Bizans'a karşı yaptıkları savaşlarda defalarca Tuna'yı geçmişler, Makedonya'ya, hatta Sırbistan ve Bosna-Hersek'e, kadar gelmişlerdir. Ancak XII. asırda benliklerini yitirmeye başlamış ve bir müddet sonra da tamamı ile Macarlaşarak silinmişlerdir. Aynı yüzyıllarda Kumanlar (Kıpçaklar) da Doğu Avrupa'da devlet kurmuşlardır. Bulgar Türkleri, Hıristiyanlığı kabul edip Bizans Ortodoks Kilisesi'ne tabi olduktan sonra, zamanla Slavlaşmışlar ve X. asırda lisanlarını tamamen unutmuşlardır. Macarlar ise, Bulgar Türklerinin akıbetine uğramamak için Hıristiyanlığın Katolik mezhebini kabul ederek, Kuman (Kıpçak) Türkleri ve diğer Türk kabileleriyle karışmışlardır. "Kuman-Peçenek" Türk Federasyonu'nun M. 1091'de yıkılmasından sonra, Trakya ile Rodoplar, Makedonya ve Bulgaristan'ın dağlık bölgelerinde kalmış olan Kumanlar, Osmanlı Türklerinin Balkanları fethetmelerine kadar, "Şaman" dinine mensup olarak yaşamışlardır. 20 Ağustos 1389 M. (791 H.) tarihinde meydana gelen Birinci Kosova Savaşı'nı müteakip kendi arzularıyla İslamiyet i kabul etmişlerdir. 1.3 OSMANLI TÜRKLERİNİN BATI TRAKYA YI FETHİ Türklerin güneyden Rumeli'ye geçişleri, ilk olarak Osmanlılardan önce, Aydınoğlu Umur Bey tarafından gerçekleştirilmiştir. Bizans İmparatorluğu tacı için, III. Andranikos'un ölümü üzerine başlayan çekişmeden büyük demostik (İmparatordan sonra gelen kara orduları komutanı) Kantakuzen'e yardım etmek üzere donanmasıyla Rumeli'ye geçti. Umur Bey, 1344 yılına kadar Kantakuzen e yardım etti. Ancak, bu tarihten sonra Kantakuzen, Umur Bey'in de tavsiyesine uyarak Osmanlı Padişahı Orhan Gazi'ye kendisine yardım etmesi için başvurdu. Orhan Gazi nin oğlu Süleyman Paşa, komutasındaki kişilik Türk kuvvetini Rumeli ye geçirdi. Bu kuvvetler Edirne'nin geri alınması için Kantakuzen'e yardım etmişler, geri dönüşlerinde Çimpe (Çimpi) Kalesi'ne bir miktar kuvvet bırakmışlardır. Daha 11

12 sonra Gelibolu şehir ve limanını alarak Rumeli'de yerleşmek için bir köprübaşı elde etmiş oldular. Osmanlı Türklerinin Gelibolu'ya yerleşmeleri, Avrupalıların dikkatlerini çektiyse de, Balkanların durumunun karışık olması Türklerin işini kolaylaştırdı. Malkara, Tekirdağ ve Bolayır alındıktan sonra, Avrupa devletleri ve Bizans tarafından yapılacak bir müdahale ihtimali de göz önüne alınarak Anadolu'dan bu bölgeye Türk ve Arap göçmenleri geçirilmiş, Gelibolu ve Marmara sahillerine yerleştirilmişlerdir. Süleyman Paşanın ve Orhan Bey'in vefatlarıyla, şehzade Murat Bey'in Bursa'ya dönüşü, Rumeli'deki fetih hareketlerini büyük ölçüde aksatmış, Bizanslılar ileri bir yürüyüşle Malkara ve Çorlu'yu geri aldıkları gibi, Marmara sahillerini de elde etmeye çalışmışlardır. Osmanlı Padişahı'nın başlarında olmadığı bir anda Rumeli'deki kuvvetlere kumanda eden Lala Şahin Paşa, Hacı İlbey ve Evranos Beyler, Bizanslılara karşı şiddetle mukavemet ederek, Rumeli'de çıkması muhtemel bir paniği önlemişlerdir. I. Murat Anadolu da işleri yoluna koyup, Balkanlarda tekrar fetihlere başladığı sırada, buralardaki siyasi durum, Osmanlı ilerlemesini kolaylaştıracak vaziyette idi. Sırp hükümdarı Duşa'nın ölümünden sonra Sırbistan prensleri birbiriyle mücadele ederken, Bulgarlar ve Rumlar da dâhil mücadele içerisindeydiler. Latinler ise yukarıda saydığımız unsurlarla daimi anlaşmazlık halindeydiler. Kuzeyde Macar Kralı Büyük Layoş'un, güneyde Venediklilerin Katolikliği, Ortodoks Balkanlara zorla kabul ettirme teşebbüslerini, bu bölgenin yerli halkı benimsemiyordu. Bu durum, adalet ve vicdan hürriyetine büyük bir titizlik gösteren Osmanlıların yerli halkın sempatisini kazanmasına sebep olmuş ve fethi kolaylaştırmıştır. Daima ilerleyen ve ilk önce bir uç beyliği olarak kurulan Osmanlı Devleti, I. Murat'tan itibaren düzenli ordularla ve Lala Şahin Paşa, Evranos Bey, Hayrettin Paşa gibi değerli kumandanlar sayesinde, Ferecik'ten başlayarak, Gümülcine, İskeçe, Drama, Kavala, Serez ve Karaferya kasabalarını da eline geçirerek Batı Trakya'nın tamamını fethetmiştir ( ). Batı Trakya'ya 1363 yılından önce de Anadolu'dan bazı Müslüman Türk boylarının gelip yerleştiğini biliyoruz. Gümülcine Kırmahalle Camii nin içinde bizzat gördüğümüz (581 H. / 1185 M.) tarihli bir kabir taşı bulunmaktadır. Bu bölgenin fethinden önce şu veya bu sebeple oraya giden Türklerin bölgede yaşadıklarını göstermektedir. Daha sonra kademe kademe Balkan yarımadasının tamamı fethedilmiş Mora'nın alınması kesin olarak gerçekleşip, Yunanistan'ın Osmanlı topraklarına katılmasıyla fetih hareketleri, Osmanlıların takip ettikleri kademeli fetih politikasıyla 16. asra kadar sürmüştür. Osmanlılar, Balkanlarda fethettikleri topraklara Anadolu'dan Türk oymakları getiriyor, bu topraklardaki şehir ve kasabalara yerleştiriyorlardı. Osmanlı döneminde Rumeli'de büyük iskân politikaları izlenmiştir. İlk iskân faaliyeti Sultan Orhan zamanında yapılmış, Karesi halkından bir grup göçebe 1357'de Gelibolu çevresine ve daha sonra da Hayrabolu'ya yerleştirilmiştir. Daha sonra I. Murat devrinde, Saruhan bölgesindeki Yörükler Serez bölgesine 12

13 yerleştirilmiş, ayrıca 1400 yılında Menemen ovasında bulunan Yörükler Filibe'ye sürülmüşlerdir. Teselya'nın fethinden sonra buraya da önemli sayıda Yörük kavimleri yerleştirilmiş, Osmanlıların Yenişehir olarak adlandırdıkları bugünkü Larissa şehri kurulmuştur. Ayrıca, Tanrıdağı (Karagöz) Yörükleri 1453 ile 1642 arasında Demirhisar, Kelmeriye, Drama, Kavala, Sarışaban, Çağlayık, Yenice-i Karasu, Gümülcine, Eğrican, Dimetoka, Ferecik ile Doğu Trakya ve Bulgaristan'a, Selanik Yörükleri Makedonya ve Tesalya'ya, Ofçabolu Yörükleri Manastır, Kosova, Bulgaristan ve Dobruca'ya, Vize Yörükleri Doğu Trakya ile Dimetoka ve Hasköy'de iskân edilmişlerdir. Bu oymakların Rumeli'de çoğalmaları ve geniş alanlara yayılmaları, Osmanlı Devletinin bu bölgede yaşayan halka yönelik kanun ve nizamnameler çıkarmasına sebep olmuştur. Osmanlı Devleti buralardaki yerli aristokrasiyi kendi askerî sınıfı içine almaya çalışmış, Ortodoks Metropolit ve Piskoposlarına tımar tahsis etmiş, önemli manastırların imtiyazlarını onaylamış, birçok şehirlerin eski imtiyaz ve vergi muafiyetlerini devam ettirmiştir. Osmanlıların Balkanlardaki fetihleri sırasında yerli halkın Osmanlı idaresini tercih etmesi, bu fetihleri kolaylaştıran bir faktör olmuştur BATI TRAKYA'DA OSMANLI GÜCÜNÜN ZAYIFLAMASI Kanunî Sultan Süleyman devrinde zirveye ulaşan Osmanlı Devleti, 16. asır sonlarında gerilemeye başlamış ve 17. y.y.'da "Köprülülerin" idaresinde son kalkınma hamlesini yaptıktan sonra, 1682 yılında başlayan harpte Avusturya ve müttefiklerine yenilerek, Karlofça Barış Anlaşmasını imzalamak zorunda kalmıştı (24 Recep 110 Hicri takvim / 26 Ocak 1699 Miladi takvim). Osmanlı Devleti için bir dönüm noktası sayılan bu antlaşmayla, Avusturya, Venedik, Lehistan ve Rusya'ya ilk defa olarak büyük bir toprak parçası terkedilmiş; böylece Osmanlı askerî gücünün düşman karşısında zayıfladığı ortaya çıkmıştır. Osmanlı Devletinin zayıflamasından istifade etmek isteyen Rusya, Çar I. Petro'dan itibaren sıcak denizlere inmek amacıyla Balkanlarda askeri harekâta başlamıştır. Osmanlı Devleti nin zayıflamasından yararlanan Rusya, Çar 1. Petro devrinden itibaren Balkanlarda askerî harekâta başlamış, 1774 Küçük Kaynarca Anlaşması yla Osmanlı Devleti ndeki Ortodoksların himayesini ele alarak Karadeniz'den Ege'ye kadar olan bölgelerde etkisini arttırmıştı. Bu tarihten itibaren 18. yüzyıl sonuna kadar meydana gelen gelişmeler, Rusya'nın Osmanlı Devleti karşısındaki tehdit ve baskısının daha da artmasına sebep olmuştur Fransız İhtilali ile güçlenen milliyetçilik fikirlerinin Osmanlı Devleti nde yayılmasıyla çıkan Sırp ( ) ve Yunan ( ) isyanları, 1814'te Etniki Eterya Derneği nin kurulmasıyla başlayan Yunan bağımsızlık hareketi, Osmanlı nın, bölge siyaseti içindeki zayıflama sürecini hızlandırmıştı. Yunanlıların yılları arasında Osmanlı Devletine karşı giriştikleri mücadelede Rusya, Yunanlıları desteklemiş, Fransa ve İngiltere de Rusya'nın Yunanistan üzerinde tek başına hak sahibi olmasını engellemek için yine Yunanistan'ın yanında yer almışlardır. Rusya'nın, yılları arasında yürüttüğü savaş sonucunda imzalanan Bükreş Anlaşmasıyla Eflak- 13

14 Boğdan ve Besarabya'yı işgalinden sonra, Osmanlı Devleti ile Rusya arasında yapılan savaşı neticesinde imzalanan Edirne Antlaşmasıyla (14 Eylül 1829) Sırbistan ve Eflak-Boğdan'a geniş ölçüde muhtariyet verilmişti. Aynı yıl içinde daha önce, İngiltere, Fransa ve Rusya arasında Londra'da imzalanan bir protokolle Yunanistan'ın bağımsızlığı öngörülmüş, bu karar yine Edirne Antlaşmasıyla Osmanlı Devletine kabul ettirilmişti. Edirne Muahedesi Yunanistan'a istiklal kazandırmışsa da Rusya'ya hiçbir fayda sağlamamıştır. Bu yüzden Türk düşmanlığını milli bir siyaset haline getiren Ruslar, Balkan milletlerini tahrikle Osmanlı Devleti nin başına çeşitli gaileler çıkarmaktan geri kalmıyorlardı. Bu hareketler sebebiyle 1853 yılında çıkan Kırım Harbi'nde İngiliz ve Fransızlar da Osmanlı nın yanında yer almalarıyla Ruslar feci bir mağlubiyete uğramışlar ve 1856'da imzalanan Paris Muahedenamesi ile iki tarafın da Karadeniz de tersane kurması ve donanma bulundurması yasaklanmıştı. Bu gelişmeler yanında Rumeli'de çıkan isyanlar, Rusya ve Avrupa devletlerinin müdahaleleri ve bölge halklarının Osmanlı idaresine bağlılıklarının azalması, Rumeli'de ve dolayısıyla Batı Trakya'daki Türk varlığının gerilemeye başlamasında bir dönüm noktası olarak kabul edilebilecek olan Osmanlı-Rus savaşını hazırlayan unsurlar olmuştur OSMANLI-RUS SAVAŞI "93 Harbi" olarak da anılan Osmanlı-Rus savaşında yaşanan yenilgi, Balkanlarda yaşayan Türkler ve hatta bütün bölge halkı için, çatışmalar, yağmalar, toplu katliamlarla dolu acı bir kaderin başlangıcı olarak görülebilir. Çünkü bu yenilgiden sonra Rus askerlerinin ve Bulgar çetecilerin, daha sonraki tarihlerde Yunanlıların, Sırpların ve Osmanlı'nın çöküşünden yararlanarak Balkanlar üzerinde hak iddia eden bütün güçlerin oyunlarıyla bu bölge artık, huzursuzluk ve baskılar altında durmak bilmeyen bir mücadele ve çaresizlik içinde yaşanan bir yıkılma sürecine girmiş oluyordu. Bölgenin stratejik önemi yanında tarihi ve ekonomik özelliklerini ve halkının değişik etnik kökenlerden geldiğini göz önünde bulunduran Osmanlı Devleti, Osmanlı-Rus seferinin İstanbul'un ve Boğazların korunması bakımından bölgenin önemini daha da arttırması karşısında, 1864 yılında, geniş bir Edirne vilayeti kurmuştu. Beş sancaklı Edirne vilayeti, bütün Trakya'yı içine alacak şekilde Balkan sıradağlarının güneyinde yer alıyor, Karadeniz, İstanbul vilayeti, Marmara, Çanakkale Boğazı, Ege Denizi ve Mesta-Karasu Nehri ile çevriliyordu. Siyasi bakımdan sağlanan bu bütünlük daha sonraları, Yeşilköy (Ayastefanos, 3 Mart 1878) ve Berlin Antlaşmaları (13 Temmuz 1878) ile bozulmuştur. Bu anlaşmalarla siyasi ve askeri bakımlardan Osmanlı Devleti'nin kontrolü altında kurulan Doğu Rumeli vilayeti Bulgaristan tarafından ele geçirilmiş, böylece Trakya'nın birliği de bozulmuştur yılında ise Doğu Rumeli'nin elden çıkmasıyla, Trakya artık yalnız doğuda Karadeniz, Marmara Denizi, güneyde Ege Denizi ve batıda Mesta Nehri arasında kalan bir bölge haline gelmiştir. 14

15 Osmanlı-Rus Savaşı'nın son Osmanlı direnmesini Filibe önlerinde yapan Süleyman Paşanın yenilerek Rodop Dağlarına çekilmesinden sonra, Ruslar 20 Ocak 1878'de Edirne'yi işgal etmişti. Balkanlardaki savaş Rusların ve müttefiklerinin lehine geliştiği sıralarda Anadolu'nun kuzeydoğusunda da Osmanlı kuvvetleri yenik duruma düşmüşlerdi. Çaresiz kalan Osmanlı Devleti büyük devletler nezdinde barış arama çabalarına girişmiş, diplomatik yönden birçok zorlukla karşılaştıktan sonra, Rusların menfaatlerine daha çok yer veren bir mütarekenin yapılmasını sağlamıştı. 31 Ocak 1878'de imzalanan bu mütareke ile savaş durdurulmuş, fakat Rus orduları Çatalca istihkâmlarının birinci hattını işgal etme hakkını elde ederek, İstanbul yakınlarına, Yeşilköy'e kadar gelmişlerdi. Yorgun düşmüş bir orduyla, Rus ordularına daha fazla karşı gelmenin mümkün olamayacağını anlayan Osmanlılar, Ruslarla anlaşma yoluna gitmekten başka çare bulamamış, 3 Mart 1878 tarihinde Ayastefanos (Yeşilköy) Antlaşmasını imzalamak zorunda kalmışlardı. Bu anlaşmayla, yaklaşık 4 milyon kadar bir Türk nüfusu, Bulgar ve Rus egemenliği altında kalıyordu. Anlaşmanın Balkanlar ile ilgili bölümleri şöyleydi: 1. Hıristiyan bir hükümeti ve milli milis askeri bulunacak olan, muhtar ve Osmanlı Devletine bir miktar vergi verecek bir Bulgaristan kurulacaktır. Bulgaristan prensi, serbestçe halk tarafından seçilecek ve vazifesi, büyük devletler uygun gördükten sonra, Bab-ı Ali tarafından tasdik olunacaktır. 2. Bulgaristan'da Osmanlı askeri bulunmayacak ve Bulgar milis birliklerinin kurulmasına imkân vermek üzere, iki yıl müddetle Rus birlikleri Bulgaristan'da kalacaklardır. 3. Bulgaristan toprakları Ege Denizine kadar uzanmaktadır. Bulgaristan sınırı, doğuda Midya ve Lüleburgaz'ın yakınından geçmektedir. Gümülcine ile İskeçe arasındaki Karaağaç (Portolagos) körfeziyle Struma Nehrinin ağzı arasındaki kıyılar Bulgaristan'a bırakılmış olup, Ege kıyısındaki Kavala Limanı da Bulgarlara terkedilmiştir. Batıda Üsküp, Manastır, Debre ve Ohri Gölü Bulgar sınırları içindedir. Bu yüzden Selanik, Yanya ve Arnavutluk da Edirne vilayetinden ayrılmıştır. 2 Ayastefanos Antlaşmasıyla, Osmanlı Devletinden ayrı bir Bulgaristan kurulmuş oluyordu. Bulgaristan'a verilen topraklar Tuna'dan Marmara ve Ege Denizi ne, Karadeniz'den Ohri gölüne kadar uzanıyor, bu topraklar üzerinde Bulgar'a karşılık, çoğu Türk olmak üzere kadar Bulgar olmayan nüfus yaşıyordu. Anlaşmayla Bulgar Prensliği Osmanlı hâkimiyetine bırakılmış gibi görünüyorsa da, iki yıllık bir müddet için Rus komiserinin fiilî idaresi ve Rus askerlerinin işgali altında bulunacaktı. Bulgaristan'ın idaresi Rusların nezaretinde düzenleneceği için, Rusya gerçekte Ege Denizine kadar uzanmış bulunmaktaydı. Bu şekilde kurulmuş bir Bulgaristan, İstanbul için devamlı bir tehdit unsuru oluşturacaktı. Ayrıca Girit, Tesalya ve Arnavutluk'ta yapılacak olan ıslahat için Osmanlı Devleti Rusya'nın fikrini de almak 2 Halit Eren, Batı Trakya Türkleri, İstanbul,

16 zorundaydı. Böylece Rusya Osmanlı Devletinin iç işlerine de el atmış oluyordu. Bu antlaşma, Osmanlı Devletinin çöküşünü hızlandıran bir gelişme olmuştur. Ayastefanos Antlaşması'nın konumuz bakımından önemi bilhassa, Batı Trakya meselesinin bir kaynağını teşkil etmesinde yatmaktadır. Bu değerlendirme, bir kaynakta şu şekilde ifade edilmektedir: "93 Harbiyle Osmanlı İmparatorluğu'nun başına açılan gaileler Cumhuriyet Türkiye'sinin de dış politikasında sürekli uğraşmak zorunda kaldığı gaileler olarak hala önemini korumaktadır. Türkiye Cumhuriyeti'ni dış politika gündemini en çok meşgul eden üç konu olan Ege sorunu, Kıbrıs sorunu ve Ermeni sorunu 93 Harbinden kaynak bulmuş sorunlar olarak hayatiyetlerini idame ettirmektedir." Ayastefanos Antlaşması, Rodoplar ve diğer Rumeli bölgelerinde yaşayan ve Rus ve Bulgar zulmünü yakından tanıyan Türklerin büyük tepkisini görmüş, Türkler arasında ayaklanmalar çıkmıştır. Rus işgal kuvvetlerinin ve Bulgar milislerinin Türk halka karşı uyguladıkları zulüm karşısında, devlet mekanizması, ekonomisi ve mali kaynakları zayıflamış, üst üste gelen yenilgilerle ortaya çıkan problemlerin ve toprak kayıplarının altında ezilmiş olan Osmanlı Devleti nin elinden hiç bir çare gelmiyordu. Bu mezalimden kaçan yarım milyon kadar Türk Doğu Trakya'ya, İstanbul'a ve Rodop dağlarına göç etmişti. Göç eden Türklerden bir kısmı, geri çekilmekte olan Osmanlı askerlerinin bir bölümüyle birlikte Rodop dağlarına çıkarak Rus kuvvetlerine karşı mücadeleye girişmişlerdi. Baskı ve zulüm karşısında başlatılan bu ayaklanmalar, Avrupa devletlerine, kurulmak istenen Bulgaristan'ın büyük bir çoğunluk olan Türklere yaşama hakkı bile vermeyeceğini, Ayastefanos Antlaşmasının değiştirilmesi gerektiğini anlatmış, bu devletler tarafından Rusya'ya bu amaçla baskı yapılmaya başlanmıştı RODOP TÜRK MUKAVEMET HÜKÜMETİNİN KURULMASI Yukarıda işaret edildiği gibi Ayastefanos Antlaşması sonrasında Osmanlı Devleti'nin elinden çıkan topraklarda Rusların ve Bulgarların idaresi altında kalmış olan Türkler, Ayastefanos Antlaşması nı tanımadıklarını belirten eylemlere ve ayaklanmalara başladılar. Antlaşmanın imzalanmasından kırk gün sonra, Rodop sıradağlarının kuzeyinde, Çirmen yakınlarında, Türklerle Kazak süvarileri arasında ilk silahlı çarpışmalar meydana geldi. Bundan sonra ayaklanmalar, bütün Doğu Rumeli ve Rodop'larda birçok yere yayıldı. Rodop dağlarına sığınan Türkler, önce Rus orduları Başkomutanı Grandük Nikola'ya başvurmuş, yapılan zulümlere bir son verilmesini istemişler, ancak bu müracaatlar dikkate alınmamıştı. Süleyman Paşa komutasındaki Türk kolordusu mensupları, Rus kuvvetleri tarafından yenildikten sonra, arta kalan Osmanlı askerlerini de aralarına alıp ellerine geçirdikleri birkaç topla kendilerini müdafaaya devam etmişlerdir. Rus kuvvetleri, Bulgar çeteleriyle birlikte ayaklanmaları bastırmaya çalışmış, arazinin elverişsiz olması nedeniyle başarılı olamamıştır. Türklerin ayaklanmaları ve mücadeleleri, Ruslar için büyük bir problem haline gelmiştir. 16

17 Bu mücadeleler devam ederken, Türklerin ileri gelenleri de yardım elde etmek amacıyla Babıâli ye başvurularda bulunuyorlardı. Türklerin milletvekilleri Abdullah Efendi ve Hacı Halil Efendi tarafından derlenen ve Trakyalı milletvekilleriyle köy meclis üyelerinin imzalarını taşıyan bir muhtıra, Padişah II. Abdülhamit e ve İngiltere'nin İstanbul Sefiri Layard'a gönderilmiş, muhtırada "Rusya'nın Rumeli'ye tecavüzünden beri Ruslar ve onlara öncülük eden Bulgarlar, Türklere türlü eza ve cefalarda bulunmuşlardır. Akıl ve hayale sığmayacak, insanlığa yakışmayacak hareketlerde bulunmuşlardır" denilmişti. Rodop Türklerinin Osmanlı hâkimiyetinden hiç bir ülkenin hâkimiyetine girmeyeceklerini, Rus ve Bulgar ordularına karşı kanlarının son damlasına kadar mücadelelerini sürdüreceklerini belirten Türk ileri gelenleri, Osmanlı Padişahından silah ve cephane istemiş ve bu cephanenin Rodop Türklerinin savaşı kazanmalarına yardımcı olacağını bildirmiştir. Ancak Padişah Rodop Türklerinin bu isteklerine karşı hiç bir yardımda bulunamamıştır. Rodop Türkleri ise mücadeleyi daha düzenli bir şekle dönüştürmüş, Osmanlı tarihinde ilk Türk Muvakkat Hükümeti'ni kurarak mücadelelerini siyasi bir organizasyon içinde sürdürmüşlerdir. Bu hükümet, bir kaynağa göre 16 Mayıs 1878, diğer bir kaynağa göre ise 4 Mart 1878 tarihinde, Sultanyeri kazasının Karatarla köyünde kurulmuştur. Hükümetin dört kişilik bir kurucular heyeti (Ahmet Ağa Timirski, Hacı İsmail Efendi, Hidayet Paşa ve Kara Yusuf Çavuş) ve otuz kişilik bir Temsilciler Meclisi bulunuyordu. Aşağı yukarı dört milyon Türk ün yaşadığı bir bölgenin hükümeti durumundaydı. Rodop Muvakkat Türk hükümeti Bulgar istilalarına karşı sekiz sene süreyle çetin bir savaş vermiş, Balkanları savunmuş olan Süleyman Paşa ve Plevne kahramanı Gazi Osman Paşa ordularının, silah ve diğer mühimmatından yararlanmışlardır. Rus ve Bulgar istila saldırılarına karşı Rodopları başarıyla savunan Türk kuvvetlerinin sayısı, değişik kaynaklarda çok farklı olarak gösterilmiştir. Herhalde eli silah tutan bütün Türkler gerektiğinde savaşa katıldıklarına göre, zaman zaman, çeşitli sahalarda kullanılan bütün Türk kuvvetlerinin sayısı on binle yirmi, yirmi beş bin arasında tahmin edilebilir. Osmanlı Devleti, birçok cephede uğramış olduğu ağır yenilgilerden sonra, Doğu Rumeli'de Türklerin yürüttükleri savunmayı destekleyecek durumda değildi. Tamamen bölge Türkleri tarafından verilen bu mücadele sırasında, Rodop Türkleri, artan yağma, cinayet, soygun gibi eylemlerin önüne geçebilmek için direniyorlardı. Silahlı milis kuvvetleri, gerilla saldırılarıyla işgalci kuvvetlere ağır darbeler vuruyor, daha sonra dağlara sığınıyorlardı. Rodop kahramanlarının başında bulunan Kara Yusuf Çavuş ile Hidayet Paşa (İngiliz asıllı Sinclair) ilk günlerde uyum içinde olmuş fakat sonraları Hidayet Paşa'nın ayrılmasıyla Rodop kuvvetleri ikiye bölünmüştü. Mücadelenin kritik bir safhasında meydana gelen bu olay karşısında Rodop Türkleri yine bir baş altında birleşmişlerdir. Bu mücadeleler sürerken Rodop dağları Bulgaristan'ın Filibe ve Kırcaali ovalarıyla Batı Trakya arasında bir sınır oluşturmaktaydı. Bulgaristan'ın kuzeyinden ve Romanya'daki Osmanlı hâkimiyetindeki 17

18 bölgelerden göç eden Türkler Rodoplarla bu dağların güneyindeki Gümülcine, İskeçe ve diğer illere sığınmışlardır. Rodop Türklerinin milisleri savaşırlarken, bu göçler de devam etmiştir. Halk Bulgar ve Rus idaresinin tüm çağrılarına rağmen silahlarını teslim etmemiş, milis kuvvetlerine katılmıştır. Rodop Muvakkat Türk hükümeti bu mücadeleyi sürdürürken bir taraftan da Osmanlıların desteğini sağlamaya çalışıyordu. Ancak Osmanlı Devleti'nden yardım alamayan Rodop Türkleri, güçlerinin tükenmesi sonunda, yenilgiye uğradılar. Yenilgide, aynı dönemde bölgede baş gösteren kolera salgının da payı olduğu, durumu daha da güçleştirdiği düşünülebilir. O tarihlerde yıkılan köylerin harabeleri bugün Batı Trakya'da görülebilmektedir. Batı Trakya ve Rodoplar'daki bu Türk ayaklanması Avrupa devletlerinin de dikkatini çekmiş ve Ayastefanos Antlaşması'nı değiştiren 13 Temmuz 1878 tarihli Berlin Antlaşması'yla Şarki Rumeli imtiyazlı vilayetinin kurulmasında hiç şüphesiz etkili olmuştur. Bu vilayetin kurulmasıyla bir dereceye kadar rahatlayan Türkler vilayetin 1885'te Bulgaristan'a ilhakından sonra yeniden ayaklanmışlar ve sonunda Osmanlı Devleti'ne katılmaya muvaffak olmuşlardır. Balkan Harbi sonunda Batı Trakya Bükreş Muahedenamesi'yle (10 Ağustos 1913 ) Bulgaristan'a bırakıldı. Türkler üzerindeki Bulgar baskısı günden güne arttı. Bunun üzerine Edirne'ye çekilmiş olan Türk akıncı müfrezelerinden umum çeteler kumandanı Eşref Kuşçubaşı 116 kişilik bir gönüllü grubu ile Batı Trakya'ya girdi ve Bulgarlara karşı oradaki Türkleri organize etti. Eşref Kuşçubaşı ve 116 kişilik grubu Ağustos 1913 tarihlerinde Batı Trakya içlerine doğru ilerleyerek karşılaştığı Bulgar çeteleri ve askeri birliklerini yenmiş, Koşukavak, Kırcaali ve Mestanlı kazalarını ele geçirmiş ve buralarda hükümet reisleri tayin ederek asayişi sağlamıştır. Ancak harekât, Sol Cenah Erkan-ı Harbiye Reisi Kaymakam Enver Bey in, Eşref Bey'e telgrafla verdiği şu emirle durduruldu: "Koşukavak'tan daha ileri gitmenize muvafakat edilmiyor." Fakat üst makamların müfrezenin olduğu yerde durması için verdiği bu emir, kesin bir ifade taşımıyor ve müfrezenin esas amiri olan Enver Bey'in şahsi fikrini belirtmediğinden, müfrezenin bundan sonraki hareketi için açık bir kapı bırakıyordu. Bunun üzerine Eşref Bey, bu üç kazadan daha da ileriye gidebilmek, yani bütün Batı Trakya'yı işgal edebilmek için yeni kuvvetler sağlamak ve Enver Bey ile bizzat görüşmek için 22 Ağustos'ta Ortaköy'e gitmiş ve burada Enver Bey ile yaptığı görüşmede, bütün Batı Trakya'nın işgali üzerinde karara varılmıştır. Bundan sonra, Batı Trakya'daki işgal hareketinin yeni bir merhalesi başlamış oluyordu. Enver Bey-Eşref Bey görüşmesinden hemen sonra Batı Trakya'ya geçen gönüllü subay ve erler, 31 Ağustos 1913'te Gümülcine, 1 Eylül 1913'te ise İskeçe'yi işgal ettiler. Bundan hemen sonra, Meriç in batısında, Sofulu ve Fereçik civarlarında, Bulgar kuvvetleriyle Türk kuvvetleri arasında Eylül tarihlerinde sert ve kanlı çarpışmalar oldu. Bu çarpışmalar neticesinde Bulgarlar, Yunan işgalinde bulunan Dedeağaç'a sığınmak zorunda kaldılar. Böylece Türk kuvvetlerinin Batı Trakya'daki işgal sahası genişlemiş oluyordu. 18

19 1.3.4 GARBİ TRAKYA HÜKÜMETİ Garbi Trakya Hükümeti Muvakkatesi ve daha sonra Garbi Trakya Hükümeti Müstakilesi, Batı Trakya'nın tarihinde, ortaya çıkışı ve yok oluşu bakımından önemli ve ibret verici bir tarihi vakadır. Gümülcine'nin ele geçirilmesinden sonra burada, Hoca (Müderris) Salih Efendi başkanlığında Garbi Trakya Hükümeti Muvakkatesi kurulmuş, bir de, Salih Hocadan başka Raif ve Halit Bey'lerle daha eski bazı memurlardan kurulu bir Garbi Trakya Muvakkat Hükümet Heyeti meydana getirilmişti. Garbi Trakya Hükümeti Muvakkatesi'nin üstünde Garbi Trakya Hükümeti İcra iyesi, bunun başında ise, aynı zamanda Erkan-ı Harbiye-i Umumiye Reisi vazifesini görmekte olan Süleyman Askeri Bey bulunmaktaydı. Hükümette yetkiler başta Süleyman Askeri Bey in, ondan sonra da Eşref Kuşçu başı ile kardeşi Hacı Sami Bey'in elindeydi. Garbi Trakya Hükümeti Muvakkatesi'nin bayrağı çekilmiş, posta pulu bastırılmış, bütün hükümet teşkilatı faaliyete geçmişti. Zorla dinleri değiştirilmiş olan üç yüz bin Türk'ün tekrar Müslümanlığa dönmeleri için din adamlarından meydana gelen heyetler kurularak çeşitli bölgelere gönderilmişti. Süleyman Askeri Bey emrinde bir mülazım olarak Batı Trakya'daki akınlara katılan Fuat Balkan anılarında, köy meydanlarına Bulgarlar tarafından asılmış çanların indirildiğini, işkence ile zorla Hıristiyan yapılan Türklerin yeniden kelime-i şahadet getirerek Müslümanlığa döndüklerini anlatır GÜNLÜK BATI TRAKYA TÜRK DEVLETİ Garbi Trakya Hükümeti Muvakkatesi'nin kurulması, gerek Sofya da, gerekse İstanbul'da endişeye uyandırmıştı. Batı Trakya'daki bu gelişmeleri başından beri olumlu karşılamayan Başkumandanlık Vekâleti, yabancı teşebbüslerin de etkisiyle, Batı Trakya'ya gitmiş olanların memlekete dönmelerini emretti. Buna karşılık olarak, Eşref Bey tarafından Babıâli ye, sabık 10. kolordu kumandanı Hurşit Paşa ya ve Erkan-ı Harp kaymakamı Enver Bey'e birer sureti gönderilmek üzere verilen 25 Eylül 1913 tarihli cevapta şöyle deniliyordu; "...bu günden itibaren Garbi Trakya Hükümet-i Muvakkatesi altındaki çalışmamızı Hükümet-i Müstakileye tebdil ve ilan, maalesef rabıta-i maddiyemizi Hükümet-i Osmaniye mizden kesmiş olduğumuzu ilana mecbur oluyoruz... Merkezimiz Gümülcine şehridir. Dedeağaç, İskeçe, Eğridere, Darıdere, Kırcaali, Koşukavak şehirlerini ve diğer kaza ve nahiyelerini idare etmekteyiz. Hükümetimiz tam teşkilatla kurulmuştur.... Kuvvetlerimize ilhak ve hükümetimize iltica eden bazı efrat ve zabıtanın iadeleri Hükümet-i Osmaniye'ce talep edilmekte ise de huku-ı düvel kaidelerine istinaden arz olunur ki Garbi Trakya hükümetiyle Osmanlı Devlet-i Aliyye'sinin yekdiğeriyle muahedelenmiş bu gibi iade-i mücrimin ve bahusus da siyasi mücrimler hakkında bir anlaşma bulunmadığından bu hususun da nazar-ı mütalaadan uzak bulundurulmaması istirham olunur... Garbi Trakya Hükümet-i Müstakilesi Riyaseti Eşref." Garbi Trakya hükümet-i Müstakilesi'nin kuruluşu, Batı Trakya'daki halka da yine 25 Eylül 1913 tarihli bir beyannameyle duyuruldu. Bu beyannamede; "...İşte bugünden itibaren muvakkat olarak tevkil eylediğimiz 19

20 hükümet-i muvakkatimiz Garbi Trakya Hükümeti Müstakilesi namına tahvil ve ilanı istiklal eylediğimizi bilcümle hükümetlere ve âlem-i insaniyete ilan eylemekle fahr-u şeref duyduğumuz ilan olunur..." Müstakil hükümet, kuruluşunu yabancı devletlere de şöyle duyurmuştur; "...Allah'ımıza dayanarak ve benliğimize güvenerek bu günden itibaren İslamı, Hıristiyan ı, Türk'ü, Bulgar'ı, aynı hukuka malik olmak şartıyla Garbi Trakya Hükümeti Müstakilesi'ni ilan eylemiş olduk." Batı Trakya'nın yöneticileri, o güne kadar işgal edilmemiş olan ve Yunanlıların elinde bulunan Dedeağaç'ı da almaları gerektiğine inanıyorlardı. Bükreş görüşmelerinde Yunanlılar, Bulgarların idaresi altında kalacak olan Rumlara yapılmasını istedikleri muamele hakkında Bulgarlarla anlaşamamışlar, 8 17 Eylül 1913 tarihlerinde İstanbul'da yapılan Osmanlı-Bulgar barış görüşmeleri sırasında bir Osmanlı-Bulgar yakınlaşmasını baltalamak amacıyla, Dedeağaç şehrini ve limanını Batı Trakya hükümetine teslim etmişlerdir. Bundan sonra Yunanlılar, Batı Trakya hükümetiyle temas kurarak Batı Trakya-Yunan sınırı olarak Mesta-Karasu'yu kabule hazır olduklarını, Bulgarlara karşı kullanılmak üzere Batı Trakya halkına silah ve mühimmat vereceklerini bildirmişlerdir. Gerçekte Yunanlılar bu vaatlerini tutmamış, tersine Batı Trakya üzerinde askeri tedbirler almışlardır. Dedeağaç'ın Garbi Trakya Hükümeti Muvakkatesi'ne geçmesi, hükümetin önemli ve zengin bir ticaret limanına sahip olması demekti. Bu, Garbi Trakya Hükümeti Muvakkatesi nden, Garbi Trakya Hükümeti Müstakilesi'ne geçiş sırasında, yeşil, beyaz, siyah renklerden meydana gelen ay yıldızlı bayrağın törenle, Gümülcine, İskeçe ve Batı Trakya'nın diğer yerleriyle beraber Dedeağaç'ta da resmi binalara çekilmesini mümkün kılmış, o zamana kadar Garbi Trakya Hükümeti İcraiyesi reisi ve Erkânı Harbiye-i Umumiye Reisi olan Süleyman Askeri Bey, Garbi Trakya Kuvayı Milliye Kumandanı sıfatıyla, Batı Trakya'nın savunması ve Bulgar çetelerinin kovulmasından sorumlu kumandan olarak görev almıştır. Dedeağaç'ın teslim alınmasından sonra hükümet, Samuel Karaso adlı bir museviye resmi Batı Trakya ajansını kurdurmuş, Türkçe ve Fransızca olarak Independant adlı bir gazete çıkarmaya başlamıştı. Maalesef Batı Trakya'da büyük ümitlerle kurulan bu ilk müstakil Türk hükümeti, Bulgarların eline teslim edilerek son bulmuştur. Müstakil hükümetin bayrağı Batı Trakya'nın şehirlerinde dalgalanırken, İstanbul'da Osmanlı Hükümeti ile Bulgar yöneticiler arasında yeni sınırlar üzerinde müzakereler yapılıyordu. Müzakerelerin sonucunda İstanbul Antlaşması olarak bilinen Osmanlı--Bulgar Antlaşması, 29 Eylül 1913'te imzalandı. Yeni sınır, kuzeyde Karadeniz'den, Revza nehrinin ağzından başlayıp Kırklareli'nin kuzeyinde eski sınırdan 50 km., Edirne nin kuzeyinde ise 30 km. genişliğinde bir toprak şeridini, Edirne nin hemen batısında ise km.lik yerleri ve Cisri Mustafapaşa'yı Bulgarlara bırakarak Meriç'e iniyor; Mustafapaşa'nın doğusunda Meriç'i geçerek, bu nehrin batısında km. genişliğinde bir bölgeyi Osmanlı Devleti'ne bırakarak Sofulunun kuzeyinde Meriç'e vardıktan sonra, Ege denizine kadar Meriç boyunca uzanıyordu. 20