ÇALIŞMA ORTAMI. Güvenliği. 12 Haziran ÇOCUK EMEĞİNE SON. Atık Yağ Varili Patladı! Maden Kazaları. Tekniklerinin Uygulanması

Transkript

1 ÇALIŞMA ORTAMI İş Sağığı ISSN Güveniği İki Ayda Bir Çıkar / Sayı : 147 Temmuz - Ağustos 2016 İŞÇİ SAĞLIĞI İŞ GÜVENLİĞİ ERGONOMİ İŞ HİJYENİ ÇEVRE TOPLUM ÖRGÜTÇÜLÜĞÜ ÇOCUK EMEĞİ KADIN SOSYAL POLİTİKA NÜFUS SOSYAL HEKİMLİK 12 Haziran ÇOCUK EMEĞİNE SON Korku Tüneinden Haberer Atık Yağ Varii Patadı! Maden Kazaarı İş Kazaarının Nedeneri ve Korunma İkeeri ie Teknikerinin Uyguanması Emeğin Görünmeyen Yüzü: Basın İşçisi Kadınar Az Zamanda Çok İşer Yaptı Zor Dönemerin Kahramanı : Mustafa Şeref Özkan Türkiye nin Nüfussa Dönüşümü Üzerine Bir Görüş O Bizden Biri : Koca Türk Ernst Reuter İki Dakika Düşün: Tehikeyi Tanıyaım : Kazı İşerinde Güvenik ÇALIŞMA ORTAMI Bu bir HAKEMLİ dergidir. ıı Y. 5 n 3. Yıı ü n Çaışan Çocukara Vefa Borcu nuzu sü nın 25 ü t i nst rtamı E Ödemek İster misiniz? ek a O Mayıs Fiş - Haziran ışm Ça

2 Çocuk Emeği 12 Haziran ÇOCUK EMEĞİNE SON Yoksuuğun can kurtaran simidi çocukar. Bugün ükemizde Dört kişiik bir aie için yoksuuk sınırı : TL Dört kişiik bir aie için açık sınırı : TL Asgari ücret : TL Yurttaşarın çok büyük bir böümü bu sınırara komşu bir yaşantı sürüyor. İş güvencesi yok ve işsizik çok. Çocukarın bu kara tabonun can kurtaran simidi oarak görüdüğünün en önemi kanıtı, çocukarın erken yaşta çaıştırıması ve özeike yoksu aieerde çocuk sayısının hıza yüksemesi... Yoksu aieer, can haviye bugünerini ve yeni çocukarıya yarınarını güvence atına amaya çaışıyorar. Ancak can kurtaran simidi oarak görüen bu çocukar aynı zamanda koşuarın da kurbanı ouyorar. İş kazası kurbanı ouyorar. Çaışmaktan okumaya fırsat buamadıkarı için, ierinin niteiksiz emekçieri ouyorar. Bu onar için güvencesizik, düşük geir ve bağımıık demek. Kız çocukarı ya erken yaşta ateyeerde çaıştırııyorar; ya da erken yaşta gein edierek, sorun yumağının yeni düğümerini ouşturuyorar. Yaşadığımız coğrafyanın ve kürese egemenerin çıkararının yansıması oan, göç dagaarı, bu taboyu daha da ağıraştırıyor. Göçmen çocuar için, her şeye yeniden başamak gerek. Okuma oanakarının azamasıya çocukar, yeri nüfusa orana daha düşük ücretere daha uzun çaışma süreeriye, katmeri sömürüüyorar. Bir de bunarın üzerine binen çocuk istismarı... Uysa emek ögesi oarak görüerek sömürüsü ağıraştırıan çocukar, onarın zor durumarından yararanmak isteyen cinse sapıkarın hedefi ouyorar. Bu ne biçim dünya? Bu açakıkardan vicdanı sızayanarı, duyarııkarını içerine gömmek yerine, açıkamaya, örgütenmeye, çocuk işçiiğine hayır demeye ve yetkiieri zoramaya çağırıyoruz. Fişek Enstitüsü Çaışan Çocukar Biim ve Eyem Merkezi Vakfı Yönetim Kuruu 2 ÇALIŞMA ORTAMI Mayıs - Haziran 2016

3 Çocuk Emeği KORKU TÜNELİNDEN HABERLER Atık yağ varii patadı! Adana da Serdar Erda a ait oto tamirhanesinde, araçardan çıkan atık motor yağarın topandığı vari, beirenemeyen nedene aev aıp patama meydana gedi. Bu sırada variin yanında buunan çırak 13 yaşındaki Mehmet Bozkurt, ağır yaraandı. Süeyman Vahit Caddesi üzerinde buunan oto tamirhanesinde meydana gedi. Tamirhanedeki işi biten tamirci Serdar Erda, dükkanı kapatacakarını söyeyip çırağı Mehmet Bozkurt tan temizik yapmasını istedi. Bozkurt, temiziğe başadıktan sonra yanında buunduğu içi yağ dou vari önce aev adı, ardından patama odu. Aeverin arasında kaan küçük çocuk, çevredekierin yardımı ie işyerinin dışına çıkarıdı. Vücudunda ağır yanık ouşan Bozkurt, çağrıan ambuansa TOKİ Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi ne kadırıdı. İk müdahaesi burada yapıan Bozkurt, daha sonra Seyhan Uyguama ve Araştırma Hastanesi ne sevk edidi. Hayati tehikesi buunan Bozkurt tedavi atına aındı. Pois ekiperi, patamaya igii inceeme yaparken, işyeri sahibi küçük yaşta işçi çaıştırmaktan ifadesi aınmak üzere karakoa götürüdü. Kaynak: Fatih KARAÇALI/ADANA, (DHA) ÇALIŞMA ORTAMI 3 Mayıs - Haziran 2016

4 İş Sağığı Güveniği MADEN KAZALARI Ebru KAYA* * End. Müh., Fişek Enstitüsü nde İş Güveniği Uzmanı M adenciik, değeri mineraer veya diğer jeoojik materyaerin ede edimesi için yapıan yeratı ve yer üstü çaışmaarının gene adıdır. Çıkarıan bu cevherer arasında metaer, kömür, taşar, kaker, kaya tuzu, çakı ve ki gibi maddeer buunur. Madenciik, bir aboratuvarda, fabrikada veya yapay tarımsa süreçer youya yetiştiriemeyen ya da ouşturuamayan maddeerin ede edimesi için gereki bir işkoudur. Biim ve teknoojinin geişmesi madenciikte kuanıan araçarın güveni hae gemesini sağamışsa da bu işkounda yaşanan kaza ve öümerin yaşanmadığı bir dönem yoktur. Madenciik, maden çaışanarının maruz kadığı tehikeer açısından kayda değer bir değişikik göstermemekte, geçen yıar içinde yaşanan kazaarda öü ve yaraı sayıarı azaıyor osa da madenciik tarihimizin en tehikei meseği omaya devam etmektedir. Madenerde, insan gücü yerine makineerin kuanımaya başanmasıya madenerde çaışan sayıarı azamış ancak bu durum geişmekte oan ükeerde, geişmiş ükeerde oduğu kadar etkii oamamıştır. İnsan gücünün daha ucuz oması madenerdeki çaışmaarda makine kuanımı yerine tercih edime nedeni omaktadır. Madenciik günümüzde haa erken öümere, mesek hastaıkarıya, çok öümü kazaara anıan bir mesektir. ABD de yapıan bir çaışmaya göre ABD de buunan kömür madenerinde geçtiğimiz yüzyıda, kömür madenciiği sağık ve güvenik şartarı çok büyük geişmeer göstermiştir. Madenerde yapıan çaışmaarda verimiik artmaya devam ederken, öüm ve yaraanmaar azamaktadır. Geçmişte madencierin korkuu rüyası oan metan gazı, kömür tozu patamaarı, göçüker, yangınar gibi kazaar ve sağık probemeri önemi öçüde azamıştır. Madende çıkacak yangınarın önenmesini ve bu yangınarda hayatta kamayı sağayan ürüner, metan gazı kontro yöntemeri, yeratı kömür madeneri için tasarım prosedüreri, kazı yapıan yüzeyin kontroeri için yöntemer, patatma yöntem ve prosedüreri, yeratı maden ocakarında azer kuanımı ve üstten geçen eektrik hatarından kaynakanacak eektrik çarpımaarının önenmesi konuarını da içeren NIOSH araştırmaarının katkıarı sayesinde yeratı kömür madenerinde kaza ve yaraanma sayıarı azamıştır. Sağık araştırmaarı sonucunda, kişise toz maruziyetinin görüntüenmesini, gürütüye maruziyetin azatımasını ve makine operatöreri için ergonomik çözümer sağayan ürüner geiştirimiştir. (1) Bu geişmeer, geişmiş ükeerdeki maden kazaarının azamasına neden oabimişse de, denetim mekanizmaarı yeteri omayan ükeerde maden güveniğinin sağanması açısından aynı öçüde etkii oamamıştır. Pensivanya da buunan bitümü yeratı madenerindeki güvenik önemerine uyumamasından kaynakanan riskeri tanımamak için yapıan bir risk değerendirme çaışmasında ABD Çaışma Bakanığı na bağı Maden Güvenik ve Sağık İdaresi (MSHA) nin beirediği zorunu güvenik standartarından yararanımıştır. Bu standartara uygunsuzukarın sonucunda yaşanabiecek sağık ve güvenik riskerinin önceden değerendirimesi ve önceikerin beirenmesi sonucunda aınacak önemer kaza, yaraanma ve hastaıkarın yaşanmasını engeeyecektir. (2) Madener gibi çok tehikei ve büyük kayıpara yo açabien işere igii kapsamı ve detayı yasaarın ancak tüm dünyada uyguanması maden kazaarının tarihe gömümesine neden oabiir yıından itibaren uusa kömür üretiminin hıza arttığı Çin, 2009 yıında dünyada en çok kömür üreten üke omuştur. Bununa beraber, büyük kömür madenciiği kazaarı günümüzde haa yaşanmaktadır. Yaşanan bu kazaara igii bigi edinebimek için yıarı arasında 100 kişiden faza öüme neden oan 26 büyük kazanın inceendiği bir araştırmada; tarih, öü sayısı, kaza nedeni ve işetmenin niteiği gibi kazaara bağı etmener anaiz edimiştir. Çin de yapıan bu araştırmada güvenik denetim organizasyonarının tamamanması, devet, işetme ve çaışanar arasında işbiriğini sağayacak bir ajans kuruması, güvenik kuraarı ve yönetmeikerinin tamamanması, güvenik konusundaki yatırımarın iyieştirimesi, güvenik konusundaki eğitimerin geiştirimesi, güvenik tekniğinin geiştirimesi ve aci kurtarma tekniği ve ekipmanarının geiştirimesi konuarında çaışmaar yapıması önerimektedir. (3) Madenerde yapıan çaışmaarda işin doğası gereği buunan tehikeerden çaışanarın korunmasını sağamak devetin görevidir ve devet, tüm iş güveniği yakaşımında oması gerektiği gibi, bu konuda öneyici oacak şekide denetim mekanizmaarını şekiendirmeidir. Madenerdeki tehikeerin başında patamaar gemektedir. Metan, etan, propan, bütan ie hidrojen, karbonmonoksit gibi bütün yanıcı gazarı bünyesinde buunduran hava patayıcı özeik gösterir. Bunarın en önemisi hidrokarbonar ve özeike metan oup, metan ie havanın karışımı madenciikte grizu oarak isimendiriir. Metanın tek başına yanması (metan pataması) sırasında karbonmonoksit ouşmaz. Ancak metanın yanması kömür tozunun buunduğu ortamda meydana geirse, son aşamada kömür tozu pataması our ve bo miktarda karbonmonoksit ouşur. (4) Kömür madenerindeki kömür damararından metan gazı açığa çıkabimektedir. Bu nedene madenerde metan gazı dedektöreri buunmakta ve metan gazı seviyesi bei bir değerin atında tutumaya çaışımaktadır. Madenerin havaandırıması, metan gazı yoğunuğunun beiri bir seviyenin Fotoğraf adresinden aınmıştır. 4 ÇALIŞMA ORTAMI Mayıs - Haziran 2016

5 İş Sağığı Güveniği atında tutuması ve oksijen miktarının beiri bir seviyenin üzerinde tutuması açısından yaşamsa önem taşımaktadır. Madenerde metan gazı birikmesini engeemek için kuanıan bir diğer yöntem metan drenajarıdır. Metan drenajı, kömür ocakarında damar ve tabakaardan ocak atmosferi içine nüfuz eden grizunun çaışma aanı dışına atımasında kuanıan bir yöntemdir. (4) Magnezyum, aüminyum, çinko, kaay, demir gibi metaik tozar, kömür, piriti cevherer, organik tozar ortam havasına beiri bir konsantrasyon karışması durumunda hava patayıcı hae geir. Norma koşuar atında katı bir kömür parçası yanıcıdır. Ancak, ufaanarak ince toz haine getiridiğinde tutuşucu ve patayıcı bir ha aır. Kömür tozu patamaarı üzerinde yapıan araştırmaar ve yaşanan oayar aşağıdaki önemi buguarı ortaya çıkarmıştır. Kömür tozu küçük bir metan patamasını büyük bir patamaya dönüştürebiir. Ayrıca, yanan bir toz buutunun aevi bir gaz birikintisine uaştığında gazı patatabiir. İnce ve kuru kömür tozarının varığı grizunun at patama sınırını daha aşağıya indirebiir. Patama kömür tozunu da içeriyorsa önemi miktarda karbonmonoksit gazı ouşabimektedir. Toz patamasının oabimesi için havada askıya geçmiş bir toz buutunun ateşeyici bir kaynaka temasa geçmesi gerekmektedir. Araştırmaar ocakarda metan-hava karışımarını patatabiecek her türü kaynağın bir toz buutunu da patatabieceğini göstermektedir. Ancak ocakarın en tozu yererinde bie askıdaki tozar patayıcı bir toz buutu ouşturamazar. Patama için önemi oan tavan, taban ve yan duvararda birikmiş oan toz oup, bunun bir darbe etkisiye grupanarak havaya karışması gerekmektedir. Yani bir patamanın oabimesi için çökmüş tozu havaandıracak bir etken ie buutu ateşeyecek etkenin bir araya gemesi gerekmektedir. (4) Bu açıdan kömür madeneri diğer madener arasında en çok kazanın yaşandığı ve bu kazaarın sonucunda çok sayıda öüme karşıaşıan bir aandır. Yaşanmış en büyük maden işetmesi kazası 1942 yıında Çin in Liaoning Bögesi nde buunan Honkeiko Kömür Madeni nde yaşanmıştır. Gaz ve kömür tozunun pataması sonucu ouşan aever maden kuyusu girişine kadar uaşmış ve 1549 kişinin öümüne yo açmıştır. Kuyunun içinde devam etmekte oan yangının büyümesini engeemek için havaandırmanın kapatıması ve kuyu ağzının mühürenmesi nedeniye öümerin çoğunun karbon monoksit zehirenmesinden kaynakandığı raporanmıştır. (5) Fransa da buunan Courrières Maden Ocağı nda meydana geen patamada 1099 maden işçisi yaşamını yitirmiştir. Patamanın yaşandığı 10 Mart 1906 gününden bir gün önce yerin 270 metre atında bir yangın başadığı tespit edimiş ve yangının oksijensiz kaarak sönmesi için ocak giriş ve çıkışarı kapatımıştır. Ertesi sabah devam etmekte oan yangının buunduğu aanda, muhtemeen duvarardaki çatakardan sızan yanıcı gazar ve kömür tozundan kaynakanan bir patama omuş; ocağın derin tüneeri ve yüzeyine kadar yayıan aever bu bögeerde çaışanarın öümüne yo açmıştır. Çıkan yangının nedeneri günümüzde haa beirenememiştir. (6)(7) 1965 yıında Hindistan ın Dhanbad Kömür Madeni nde gerçekeşen patamada 375 madenci yaşamını yitirmiştir. Grizu ve kömür tozunun patayıcı hae getirdiği ortam havasının tutuşturucu bir kaynaka biraraya gemesi sonucu patama yaşanmıştır. Kesin omayan bigiere göre tutuşturucu, yeratına giren bir madencinin fenerinden kaynakanmıştır. Maden Ocağı yönetimi tutuşturma kaynağının kasıtı oarak kuanıdığını iddia etmektedir. (8) Japonya nın Mitsui Miike Kömür Madeni nde 1963 yıında yaşanan kömür tozu pataması sonucunda 458 kişi ömüş ve 833 kişi yaraanmıştır. Yerin 500 metre atında gerçekeşen patama nedeniye birçok bögedeki tüneerin tavanarı çökmüş ve madencier yeratında mahsur kamıştır. Çaışanar, yanma sonucu açığa çıkan karbonmonoksit gazını soumak durumunda kadıkarı için buundukarı yererde can vermişerdir. (9) Geçen yıar ve teknoojik geişmeer maden kazaarındaki öümerin sayısını azatabiiyor osa da kazaarın nedeneri değişmemektedir yıının Şubat ayında Rusya da buunan bir kömür madeninde meydana geen grizu pataması sonucu 36 kişi yaşamını yitirmiştir. Bu kazadan yakaşık bir ay sonra Çin de buunan bir kömür madeninde grizu pataması meydana gemiş ve 12 kişi yaşamını yitirmiştir. (10) Madenerde yaşanan yangınar, yangın sırasında çaışma aanından uzakaşmanın güçüğü nedeniye çaışanarın yaşamarını tehdit eder. Yangın sonucu ouşan zehiri gazarın maden içinde yayıması, yangının buunduğu aana beiri bir mesafede ounsa bie çaışanarı etkieyebimektedir. Bu nedene madenerdeki havaandırma sistemerinin çaışanara her koşuda temiz hava uaştırabiecek şekide düzenenmiş oması gerekmektedir. Şii de buunan E Teniente Bakır Madeni nde yaşanan yangında açığa çıkan karbonmonoksit gazı 355 kişinin öümüne neden omuştur yıında yaşanan bu kazada aci çıkış için kuanıacak böümerin işaretemeeri yetersiz oduğu için çaışanarın yeratından çıkamamış oabiecekeri düşünümektedir. 3 gün süren arama kurtarma çaışmaarında ne yazık ki başarıya uaşıamamıştır. (11) Amerika nın en büyük maden kazası oarak tarihe geçen Monongah Kömür Madeni Feaketi nde çoğunuğu İtayan göçmener oan 362 kişi yaşamını yitirmiştir yıında yaşanan kazanın kömür tozu ve metan gazı patamasının ardından havaandırma sistemi, kazan dairesi ve çıkış yoarı kuanıamayacak duruma gemiş ve çaışanarın ocağın içinde havasız kamasına neden omuştur. Kömür tozu ve metan gazı karışımının patamasına neden oan tutuşturucu kaynağın eektrik arkı veya kapaı sistemi omayan ışıkar oabieceği beirtimiştir. Monongah feaketinden kurtuan tek kişi, kazadan 19 yı sonra, başka bir madende çaışırken can vermiştir. (12) Aynı duruma, Soma Madeni Kazası nda sağ kurtuan çaışanardan birinin bir sene sonra Amasya da buunan Suuova içesindeki madende göçük atında kaarak öümü ie tanıkık etmiştik. ÇALIŞMA ORTAMI 5 Mayıs - Haziran 2016

6 İş Sağığı Güveniği Yer atı madenciiğinde kuanıan üretim şekierinden biri oda topuk yöntemidir. Teme oarak, cevherin üretimi sırasında, madenin üzerinde ouşan yükü dengeemek için bırakıan topukar ve üretimin gerçekeşmiş oduğu odaardan ouşur. Oda topuk yöntemi genede kömür, demir ve bakır madenerinde tercih ediir. Yöntemde en önemi oan, topukarın boyutarıdır. Bırakıan topukar çok küçük oursa, tavanın ouşturduğu yükü dengeeyemez ve maden çöker. Ancak topukar çok büyük bırakıırsa, üretimesi gereken cevher ocak içinde bırakıacağından, yapıacak üretimin miktarı azaır. (13) Zayıf topukardan birinin çökmesi durumunda çevre topukara daha faza yük düşeceğinden, çökme, domino gibi yayıabiir yıında Güney Afrika da buunan Coabrook kömür madeninde yaşanmış oan kazada 435 kişi göçük atında kamıştır. 21 Ocak günü yerin 900 metre atında çaışan yakaşık 1000 madencinin yarıya yakını eğimi kuyuyu kuanarak yeratını terkedebiirken 435 madenci çökme sonucu kapanan kaçış yoarına uaşamamıştır yıından itibaren en iyi topuk genişiği ve deriniğini buabimek için madende yapıan deney sonucunda topukarın yanardan küçütüerek daha çok ve kaitei kömür çıkarma çaışmaarı sonucu topukara binen yükün artması çökmenin başamasına neden omuştur. İk çöken topuka birikte 3 kiometrekareik aandaki tüm topukar çökmüştür. Mahsur kaan madencieri kurtarmaya geen ekipten iki kişi de madenden çıkmayı başaramamıştır. Yaşanan bu kazadan sonra Güney Afrika hükümeti kömür madenerinde topuk sağamığı ve maden işerinde güvenike igii çaışmaar yapmış ve göçük atında kaanara uaşabimek için kuanıacak kurtarma ekipmanarı edinmiştir. Bu ekipmanar, 2010 yıında Şii nin Capiopa da mahsur kaan madencierin kurtarımasını sağayan ekipmanara benzer özeiktedir. (14) 5 Ağustos 2010 tarihinde başayıp başarıya sona eren kurtarma operasyonu, Şii nin Copiapo madeninde mahsur kamış 33 madencinin gün ışığına tekrar kavuşmasını sağamıştır. Copiapo bakır ve atın madeninde yerin 700 metre atında ve madenin çıkışından 5 kiometre uzakta bir yaşam odasına sığınarak hayatta kamayı başaran madencier 69 gün sonra yeryüzüne çıkarımıştır. (15) Tüm dünyada büyük bir igiye takip edien kurtarma operasyonarı Türkiye de de gündeme gemiş ve dönemin Çaışma ve Sosya Güvenik Bakanı Zongudak ta Grizu pataması deği göçük osaydı biz işçierimizi 3 günde çıkarırdık. Bizim madenerimizde de Fotoğraf, wp-content/upoads/2014/05/somadaki_maden_kazasi.jpg adresinden aınmıştır. işçierimizin güvene ve ayarca kaabiecekeri mekanar var. açıkamasında buunmuştur. (16) Ancak 13 Mayıs 2014 tarihinde Soma Kömür Madeni nde yaşanan kaza Türkiye deki madenere igii bu söyenenerin doğru omadığını gözer önüne sermiştir. Soma Madeni ndeki yangın sonucu 301 kişinin yaşamını yitirmesiye sonuçanan faciada madenerimizde çaışanarın güvene kaabiecekeri yererin buunmadığı görümüştür. Vardiya değişimi sırarında çıkan yangında maden girişinin 400 metre aşağısında buunan çaışanar çıkışa uaşabimişken, yerin 800 metre atında buunan yakaşık 300 kişi çıkışa uaşamamış ve yangın sonucu ouşan karbonmonoksit gazından zehirenerek ömüştür. Kazanın inceendiği biirkişi raporuna göre kaza nedeni, trafo önünde topuk oarak bırakıan kömürün kendiiğinden yanmasıya başayan yangının temiz havaya buuşması ve tam yanmaya dönüşmesiye birikte, ortamda buunan diğer yanıcı mazemeerin de tutuşmasıdır. Su ie soğutma yapıması sonucunda ortaya çıkan zehireyici ve boğucu gazarın ortama yayıması, madencierin karbonmonoksit gazına maruz kamasına neden omuştur. Yaşanan feaketin sonucunun büyüküğünü etkieyen diğer etkenerden birinin üretim zoraması oduğu tespit edimiştir. Soma Madeni nde pananan üretimden 2-2,5 kat faza üretim yapıdığı saptanmıştır. Ayrıca, madende düzeni oarak yapıan sıcakık öçümü sonuçarındaki artış izenerek, kömürün kendiiğinden yandığı saptanabiecekken, kazanın yaşandığı aydan önceki bir ayda madendeki sıcakığın 5 C artmış oması ve konuya igii herhangi bir öneyici çaışma yapımamış oması kazanın göz göre göre yaşandığını göstermektedir. Kaza sırasında çaışanarın mahsur kadıkarı yererde yeteri miktarda oksijene uaşamamaarında önemi etkenerden biri maden giriş ve çıkışındaki basınç farkından yaraanarak çaışan havaandırma sisteminin gerektiğinde hava akımını ters yöne çevirebiecek özeikte oma- masıdır. Bu durum kurtarma sürecini oumsuz etkiemiştir. (17) Soma maden kazasıya gündeme geen yaşam odaarının zorunuuk haine getirimesinden vazgeçimesi üzerine madencierin yeryüzüne güveni şekide çıkışını koayaştıracak hayat hattı zorunuuğu getirimişse de; uyguama 2017 yıına erteenmiştir. Madenciik yüzyıardan beri devam etmekte oan en tehikei mesekerden biridir yıında yaşanan Copiapo madenciik kazasındaki başarıı kurtarma operasyonunun yanı sıra diğer madenciik kazaarında kaç kişinin ne kadar süreye yeratında öümü bekediğini bimek mümkün değidir. Madenciik işkoundaki güvenik uyguamaarı katı şekide beirenmiş osa da günümüzde haa bu sektörde kazaar yaşanmaya devam etmektedir. Madenciik meseğini öüm ie iişkiendiren bakış açısını kabuenmek younu seçtiğimizde dünyanın her yerinde yaşanan maden feaketerini sıradanaştırmaktayız. Böyece, devetin yurttaşarının yaşama hakkını koruma görevi göz ardı edimektedir. O zaman da, ne yazık ki eimizde bir dizi öümü istatistik kamaktadır. İş sağığı ve güveniği çaışmaarı yaraanmaarın, mesek hastaıkarının, öümerin hiç bir mesek grubu için oağan omaması adına yapıan çaışmaardır ve bu çaışmaarda önceiki oan bu kazaarın yaşanmasının engeenmesidir. KAYNAKLAR 1. Esterhuizen GS, Gurtunca RG. J. Coa Mine Safety Achievements in the USA and the Contribution of NIOSH Research. South African Institute of Mining and Metaurgy. United States Orsuak M, Kecojevic V, Grayson L, Nieto A. Risk assessment of safety vioations for coa mines. Internationa Journa of Mining, Recamation and Environment Wu L, Jiang Z, Cheng W, Zuo X, Lv D, Yao Y. Major accident anaysis and prevention of coa mines in China from the year of 1949 to Mining Science and Technoogy. China Çaışma ve Sosya Güvenik Bakanığı. İş Teftiş Kuruu Başkanığı. Yer atı ve Yer üstü Maden İşetmeerinde İş Sağığı ve Güveniği Rehberi. Yayın No: Courri%C3%A8res_mine_disaster 7. feature-word-worst-coa-mining-disasters-china/ 8. coa_mine_disaster 9. Coa_Mine_disaster 10. dunya/493233/cin_de_grizu_patamasi 12_ou.htm, Rusya_da_maden_faciasi 36_ou.htm mining_disaster topuk_y%c3%b6ntemi 14. Merwe, J N. Beyond Coabrook: What Did We Reay Learn. The Journa of The Southern African Institute of Mining and Metaurgy Copiap%C3%B3_mining_accident Soma Maden Kazası Biirkişi Raporu. Eyü ÇALIŞMA ORTAMI Mayıs - Haziran 2016

7 İş Sağığı Güveniği İKİ DAKİKA DÜŞÜN > Sayfa 23 ün yanıtı Ne yapımaı? Kazı ve kana açma en tehikei inşaat işeri arasındadır. Çaışmaar, işveren tarafından görevendirien ehi kişi gözetiminde yapıır. İşçier korumasız çukurara, hendekere asa girmemeidir. Kazı yapıan yer (kaya gibi sağam bir zemin omadığı sürece) 1,5 metre veya daha derin (oacak) ise toprak kaymaarına karşı önem aınmaıdır. 122 cm den daha derin hendek ve çukurar için, merdiven gibi güveni iniş çıkışı sağayacak ekipman buundurumaıdır. Destek ve seterin iniş ve çıkış için kuanıması engeenmeidir. Kazıarda zemin yapısı, ikim koşuarı, kazı aanı yakınarında meydana geebiecek sarsıntıar, çevredeki su kaynakarı ve faza yük kuvveteri göz önünde buunduruarak uygun şev açıarı beirenir ve/veya statik hesabı yapımış uygun destek ve seter kuanımaıdır. Kazı yüzeyeri, şeverin eğimi ve yüksekiği zeminin yapısına, sağamığına ve çaışma yöntemerine uygun seçimeidir. Ağır ekipmanar hendek / çukur kenararından uzakta buundurumaıdır. Mazeme veya cisim düşmesine, su baskını tehikesine ve insanarın düşmesine karşı uygun tedbirer aınmaııdır. Kazımış toprak ve mazeme hendek kenarından en az 0.6 m uzakta tutumaıdır. Kazı aanında (yer atında) oabiecek eektrik, gaz, su, ietişim hatarı gibi sistemerin yeri ve deriniği önceden öğrenimeidir. Her vardiya başangıcında kazı yeri, hendeker kontro edimeidir. Şiddeti yağmur ve su baskını gibi durumar sonrası kazı yeri kontro edimeidir. Yüksetimiş yüker veya askıya aınmış mazeme atında çaışmayın. 122 cm den daha derin kazıarda oksijen eksikiği, tehikei dumanar ve toksik gazar gibi atmosferik tehikeeri test (kontro) edin. İşçier yüksek görünürü giysier giymeidir. Ayrıca; İşyerindeki risk değerendirmesi ve aci durum panında yüksekten düşme ie igii hususara yer verimei, Yüksekten düşen kazaıarı kurtarmak için uygun sedye ve diğer aci müdahae mazemesi sahada koay uaşıabiir yerde buundurumaı, bunarın kuanımı konusunda işyeri sağık birimince - uyguamaı eğitim yapımış omaı, Önceike 112 aci servise, işyeri hekimine, diğer sağık görevisine haber verimei, kazaıya onarın müdahae etmesi sağanmaı, bunun oası ve makü omadığı durumunda teme ik yardım eğitimi görmüş, ik yardım ve kurtarma ekibi ik müdahaede buunmaı, Kurtarma ekibi önceike kendi güvenikerini sağamaı, baret ve tam vücut kemeri (paraşüt tipi emniyet kemeri) kuanmaı ve bunar uygun bir sapan ie vinç kancasına bağanmaı, Kurtarma vincinin kancasının emniyet mandaı omaı, kurtarma sepeti ve sapanar periyodik oarak kontro edimiş omaı(dır), ÇALIŞMA ORTAMI 7 Mayıs - Haziran 2016

8 İş Sağığı Güveniği İş Kazaarının Nedeneri ve Korunma İkeeri ie Teknikerinin Uyguanması S osya Güvenik Kurumu (SGK) istatistikerine göre; 5510 Sayıı Kanunun (4-1/a Maddesi) Kapsamında (2013 yıında) İş Kazası/Mesek Hastaığı Geçiren Sigortaı Sayıarı: , Mesek hastaığına tutuan sigortaı sayısı: 215, İş Kazası Sonucu Öen Sigortaı Sayısı: yıında ise; İş Kazası/Mesek Hastaığı Geçiren Sigortaı Sayıarı: , Mesek hastaığına tutuan sigortaı sayısı: 494. İş Kazası Sonucu Öen Sigortaı Sayısı: Bu sayıar geişmiş (daha önce sanayieşmiş) bir üke ie kıyasanacak our ise, örneğin; Büyük Biritanya (İngitere) da 2014/15 e ait istatistik yıığına göre öümcü iş kazası sayısı 142, bir önceki yıda ise (2013/14) 136. Türkiye de iş kazası sonucu ö[dürü]enerden 1/10 den daha az. Bu ükede 2014/15 de (bir yıda) yüksekten düşme er işçierin öümcü yaraanmaarın yakaşık on da üçünü (41/142) ouşturmaktadır [ Düşme sonucu öümcü yaraanmaarın yakaşık yarısı (20/41) inşaat sektöründe omaktadır]. Düşme sonucu ouşan öümcü yaraanmaarın yarısında (20/40) işçierin yaşı 55 ve üzerindedir. Çaışan nüfusun beşti birinden azı bu yaş bantındadır. Büyük Britanya için kiit rakamar (2014/15) ne diyor? 1,2 miyon çaışan insan işe igii bir hastaık geçirdi. Geçmişde asbest riskerine sunuk (maruz) kama nedeniye mezoteyoma dan kişi ödü (2013). 2014/15 de (bir yıda) 142 işçi iş te (iş kazası sonucu) ödü(rüdü) Çaışanarın diğer yaraanmaarı (Yaraanma, hastaık, tehikei ouşumarı raporanması Yönetmeiği gereğince bidirien) odu. İşgücü Anketi ne göre iş yererinde yaraanma meydana gedi. 27,3 miyon iş günü işe igii hastaık ve işyeri yaraanmaarı nedeniye kaybedidi. Varoan çaışma koşuarından kaynakanan yaraanmaar ve sağığın bozuması yakaşık 14,3 miyar [1 Pound=4,0085 TL] ma odu (2013/14) (1,2,3). * Kim. Müh., İş Sağığı+İşetme Yönetimi Biim Uzmanı Çaışma Bakanığı Eski İş Güveniği Müfettişi ( ) İş Güveniği Uzmanı (A Sın ıfı Sertifikaı) Fişek Enstitüsü Çaışan Çocukar Biim ve Eyem Merkezi Vakfı Denetim Kuruu Üyesi Mustafa TAŞYÜREK* mustafatasyurek@fisek.org.tr Şeki 1: İngitere de 2014/15 de İşçierin Öümcü Yaraanmaarının Çeşiteri Öümcü omayan yaraanmaardan raporananarın yarıdan fazası taşıma (eeçeme) veya takıma ve kayma sonucu ouşmuştur. Bu yaraanma çeşiteri nadiren öüm ie sonuçanabiir (4). Türkiye de SGK İş Kazası ve mesek hastaıarı istatistikeri (2014) ne göre İş Kazaarının Nedeneri aşağıdaki iki tabo da özetendiği gibi beirtimiştir. Tabo 1: İş Kazası Geçirener ie İş Kazası Sonucu Öenerin Oayı Norma Gidişinden Saptıran ve Kazaya Neden Oan Son Oaya (Sapma) Göre Dağıımı, 2014 Oayı Norma Seyrinden Saptıran ve Kazaya Neden Oan Oay (Sapma) iş kazası geçiren sigortaı sayıarı İş kazası sonucu öen sigortaı sayısı Bigi yok Eektrik sorunarı, patama, yangın nedeniye sapma 5 Taşma, devrime, sızma, buharaşma, emisyon sapması 3 Maddi Aracın kırıma, patama, ayrıma, kayma, düşme, çökmesi 2 Bir makinenin, taşıma aracının veya işeme ekipmanının, ee kuanıan aet, nesne, hayvanın denetimden çıkması (tam veya kısmi) 1 Kayma veya tökezeme düşme, kişierin düşmesi 6 Fiziki baskı omadan beden hareketi (geneike dış bir yaraanmaya yo açan 7 Fiziki baskıya veya fiziki baskı atında beden hareketi (geneike dış bir yaraanmaya yo açan) 8 Şok, korku, vahşet, sadırganık, tehdit, buunma Bu sınıfandırmada isteenmemiş başka Sapma Topam ÇALIŞMA ORTAMI Mayıs - Haziran 2016

9 İş Sağığı Güveniği Tabo 2: İş Kazası Geçirener ie İş Kazası Sonucu Öenerin Yaraanmaya Neden Oan Hareketine (Oay) Göre Dağıımı (2014) Oayı Norma Seyrinden Saptıran ve Kazaya Neden Oan Oay (Sapma) iş kazası geçiren sigortaı sayıarı İş kazası sonucu öen sigortaı sayısı Bigi yok Eektrik akımı, ısı, tehikei maddeere temas Boğuma, gömüme, sarıma Sabit bir nesneye yatay veya düşey darbe (kazazede hareket haindeyken) Hareket haindeki bir nesnenin çarpması, çarpışma Sivri, uçu, sert veya kaba bir Materya Araç ie temas Kısımak, ezimek, vb Fizikse veya ruhsa baskı Isırıma, tekme, vb. (hayvan veya insan tarafından) Bu sınıfandırmada isteenmemiş Yaraanmaya sebep oan hareket (oay) Topam İş Sağığı ve Güveniği Kanunu na göre (m.14.1.b) işveren(in); İşyerinde meydana geen ancak yaraanma veya öüme neden omadığı hade işyeri ya da iş ekipmanının zarara uğramasına yo açan veya çaışan, işyeri ya da iş ekipmanını zarara uğratma potansiyei oan oayar ı inceeyerek bunar ie igii raporarı düzeneme yükümüüğü vardır. Ancak İşyerinde veya işin yürütümü nedeniye meydana geen, öüme neden oan veya vücut bütünüğünü ruhen ya da bedenen engei hae getiren oay oan iş kazası nı üç iş günü içinde SGK ya bidirme yükümüğü nde oduğu gibi oay ı üke geneinde en azından istatistikse oarak değerendirmek için herhangi bir resmi kuruma - bidirme yükümüğü yoktur. Bu nedene İngitere İSG istatistikerinde beiritidiği gibi, Türkiye de iş yererinde gerçekeşen oay / ramak kaa sayısı biinmemektedir. Doayısıya bunardan yararı derser çıkartıamamaktadır. Hatta uyguamada bazı iş sağığı ve güveniği profesyoneeri (iş güveniği uzmanarı, işyeri hekimeri gibi) oay ve iş kazası arasındaki farkı ayırt edememektedir. İş kazası ie oay arasındaki fark nedir? Bir oay eyemer ve oayar dizisi iken, bir işkazası artı sonuçarı oan bir oaydır (5). En Yaygın İşyeri Yaraanmaarı Nedeneri / Çeşiteri Neerdir? Bu soru kaynakçasında şu şekide yanıtanmakta: 1.Aşırı zorama - Bu çekme, kadırma, itme, tutma, taşıma ve atma ie igii iş faaiyeteri yaraanmaarını içerir. İşyeri yaraanmaarı ie igii inceeme ve istatistikerinde bir numaraı yere sahiptir. 2. Aynı seviyedeki yüzeyere düşmek Bu ısak ve kaygan ofis zeminerinde düşmeere igiidir. Diğer bir örnek kara kapı işe gidiş younda özeike yaşı çaışanarın düşmesi ve kaymasıdır. 3. At seviyeere düşmek - Bu çatıar, basamakı merdivener, taşınabiir merdivener gibi yüksek bir aandan aşağıya düşmeer şekinde our. 4. Bedense reaksiyon Kayma, takıma sonucu düşmeden yaraanma. 5. Nesneerin darbesi (çarpması) Rafardan düşen nesneer veya başka bir kişi tarafından düşürüener. Bunar çok ciddi yaraanmaara neden oabiir. 6. Bir nesneye çarpmak Bu bir kişinin yanışıka duvarar, kapıar, doapar, cam pencereer, masa, sandayeer (vb.) gibi sert nesneere çarpmasıya ouşur. 7. Yo / Trafik kazaarı - Bu iş gezierinde kuanıan otomobier, servis araçarı ie işe geiş gidiş sırasında ya da iş amaçı taşımacııkta ouşan kazaarı içerir. 8. İçinde yakaanmak / sıkıştırımak - Bu tip yaraanma geneike büyük ve tehikei makine kuanıan bir fabrikada ouşur. Aşırı sıcakıkara sunuk (maruz) kama da bu tür işyeri yaraanmaara bir örnektir. 9. Tekraranan hareket Bu tür işyeri yaraanmaarı daha az beirgin fakat uzun erimde kesinike zararı oanardandır. Tekraranan hareketer 24/7 bigisayar yazma ve kuanmak kas zoranmaarına, sırt ağrıarına, görme sorunarına ve karpa tüne sendromu na neden oabiir. 10. Sadırıar ve şiddet eyemeri Ofis siyaseteri ve diğer tartışmaar ciddi fizikse yaraanmaara sonuçanabiecek sadırıara neden oabiir (6,7). İş Kazaarının Nedeneri Neerdir? Endüstriye Devrim de ( /40) Fabrika yöneticieri işçierin yaraanmasının nedenerini şöye beirtiyordu : İş kazaarı / Öneme de İk Biimse Yakaşım (oan) -1932, H.W. Heinrich in Domino Teoremeri nde ise; YARALANMA - iş kazaarı neden omaktadır. İŞ KAZALARI- işyerinde kişierin yaraanmasına - güvensiz bir hareket veya güvensiz durum neden omaktadır, GÜVENSİZ HAREKETLER/ KOŞULLAR - dikkatsiz kişier neden omaktadır veya kötü tasaranmış/üretimiş veya uygun bakımı yapımamış ekipman neden omaktadır. İNSANLARIN HATALARI- sosya çevre tarafından ouşturuan veya soydan edinien. SOSYAL ÇEVRE/SOY bir kişi nerede ve nası büyüdü ve eğitidi. Endüstriye Kazaarın Önenmesi Günümüzde akademik çevreerce hazıranan makaeerin (bie) çoğunuğunda bu teori hatıratıarak iş kazaarının nedeneri oarak; Kişierin Güvensiz Hareketeri (kazaarın %85 ini), Güvensiz Mekanikse veya Fizikes Koşuar ise kazaarın %10 nun ouştur- ÇALIŞMA ORTAMI 9 Mayıs - Haziran 2016

10 İş Sağığı Güveniği duğu [% 2 mücbir nedenere ] (süreki) yineenmektedir. Bu yakaşım şimdi, günümüz koşuarında da doğru oabiir mi? Basına yansıyan ve burada beirtien nedenere bağı kaarak batma ie sonuçanan iş kazaarını inceeyerek bu soru bekikoayca yanıtanabiir. Bir çok örnek arasında yanızca bir örneği seçtik. Oay 1: İnşaat aanında ayağına demir sapandı. ( ) Bursa nın İnegö içesinde topu konut inşaatında montaama eemanı oarak çaışan 31 yaşındaki Ramazan Toktaş, inşaat sahasında gezdiği sırada yerde gömüü demir parçasına basarak yaraandı (8,9). [Not 1:Çeik ara tabanı iş güveniği ayakkabısı giydirise idi bu kaza our muydu?] Düzetici Eyemer (Aksiyonar) İş kazaarının önenmesi, iş kazası ouşmadan önce potansiye (oası) nedenerin beirenmesi ve ortadan kadırıması ie oasıdır. İş Kazasının Araştırıması (İnceemesi) Benzer kazaarın bir daha ouşmasını önemek, düzetici ve öneyici faaiyeteri beiremek için, iş kazası oduktan sonra bu kazanın neden veya nedenerini beiremek için iş kazası araştırması yapıır. İş Sağığı ve Güveniği Kanunu (İSGK m.14.1) ve bu kanuna göre çıkartıan yönetmeikere göre, İşveren; iş kazaarı, mesek hastaıarı ve oayarı (ramak kaa vb.) için gereki inceemeeri yaparak raporarı düzenemesi gerekmektedir. Ayrıca; İşyeri Hekimeri ie İş Güveniği Uzmanarının yasa göreveri arasında; İşyerinde meydana geen iş kazası ve mesek hastaıkarının nedenerinin araştırıması ve tekraranmaması için aınacak önemer konusunda çaışmaar yaparak işverene önerierde buunmak da vardır. İş kazaarı acaba gerçekten %88 Güvensiz Hareket, %10 Güvensiz Durum ardan mı ouşmaktadır. Bu konuda çok çeşiti teori ve modeer ortaya konmuştur. Kaza Nedenseik Modeeri Evrimi 1920 erden günümüze kadar iş kazaarının (nedeneri) farkı üç aşamada izenebimektedir: Basit doğrusa modeer Karmaşık doğrusa modeer Karmaşık doğrusa omayan modeer. (Honage 2010) 1. Basit doğrusa modeer a) İk ardışık iş kazası modei Domino Etkisi ya da Heinrich in Domino Teorsi dir (1931). b) Bird ve Germain nin Zarar Nedenseik modei (1985) 2. Karmaşık doğrusa modeer a) Enerji hasar modeeri [Gibson (1961) - Viner (1991)] b) Zaman sırası/dizisi modeeri (Benner (1975) c) Epidemiyoojik modeer d) Sistemik modeer [Reason nın İsviçre Peyniri Modei (Reason tarafından, 2008 de yenienmiştir)] 3. Karmaşık doğrusa omayan kaza modeeri a)sistemer-teorik Kaza Modei ve Süreci (STAMP) b) Fonksiyone Rezonans Kaza Modei (FRAM) c) Karmaşa (Compexity ) ve kaza modeeme Kısaca birçok İş Kazası Nedeni Teorisi vardır (16,17). Konuya açıkık getirmek açısından bunardan yanızca biri aşağıda özetenmiştir: Modern Nedenseik Modei Örneker İşetme hataarı: Güvensiz bir konumda / pozisyonda omak Mazemenin düzgün omayan şekide istifenmesi Kötü tertip düzen temizik Bir koruyucunun çıkartıması Sistem Kusurarı Kaza önemede kökü değişikik yapmak Bir sistem veya program tasarımı veya operasyonda bir zayıfık Sistem kusurarına örneker : Sorumuuk için uygunsuz atama Motivasyon ikiminin (şartarının) uygun omayışı Eğitim ve öğretimin yetersiz ouşu Yetersiz ekipman ve mazeme Personein seçimi ve atama için yanış işemer (prosedürer) Para kaynağının uygunsuz tahsisi Modern Nedenseik Modei Yöneticier sistemi tasarar İş Güveniği Program Kusuru İş güveniği programının bazı yönünün bir kusuru önenebiir bir hatanın ouşmasına izin veriyor. Eksik Bigi Topama Zayıf Nedenseik Anaizi Zayıf Karşı Önem Yetersiz Uyguama Prosedüreri Yetersiz Kontro Güvenik Yönetim Hatası İş güveniği yöneticisinin bigide veya motivasyonda bir zayıfığı, iş güveniği proğramında önenebiir bir kusur buunmasına izin verir. Modern Nedenseik Modei İş Kazaarına Neden Oan Faktörer İş kazaarının nedeni geneike karmaşıktır (kompeks ). 10 veya daha faza etken nedeneri oabiir. Teme (Ana) Nedener Yönetim (Sistemer ve Prosedürer in eksikiği, ik kademe 10 ÇALIŞMA ORTAMI Mayıs - Haziran 2016

11 İş Sağığı Güveniği amir/yömetici eksikiği) Çevrese (Doğa ve insan yapımı. Fizikse; aydınatma, sıcakık. Kimyasa; buharar, dumanar. Biyoojik; bakterier, sürüngener vb.) Ekipman (Tasarım ve ekipman; işyeri düzeni, e aeteri ve ekipmanarın tasarımı -bakımı. İşyeri düzeni, E aeteri ve ekipmanarın tasarımı ve bakımı. Ekipman [Uygunuk, Sağamık ( güveniirik)], koruyucu arın yerinde oması. Ergonomik ve erişebiirik İnsan Davranışarı (İş kazasına karışan kişi ie sınırı deği. Standard operasyon prosedürerinden sapmaar: Otorite eksikiği, kestirme yoar, koruyucuarın çıkartıması.) Doayı Nedener Güvensiz Hareketer Yetkisi omadan çaışma, Diğererini tehike konusunda uyarmada başarısızık, Tehikei ekipmanarı kuanma, Yanış ekipmanarı kuanma, İş güveniği prosedürerini atamak yada devre dışı bırakmak, Kontro tedbirerinin(önemerin) sorumasında başarısızık, Kişise Koruyucu Donanımarını kuanmamak, ve Eşek şakası ve benzererini içerir. Güvensiz Koşuar (durumar) Makina koruyucuarının yetersiz veya eksik oması, Arızaı araç gereç (ekipman), Yangın tehikeer, Tertip düzen ve temiziiğin yetersiz ouşu, Aşırı gürütü; ve Kötü /zayıf havaandurma ve aydınatma ve diğereri, Doğrudan Nedener Kayma, Takıma, Düşme Arasına Sıkışma, Çiğneme (Üzerinden Geçme) Kimyasa Maruziyet, Bunara yönetim sistemi ve sosya baskıar ekenebiir. Yönetim sisteminin baskıarı sunardır; Mai (finansa) kısıtamaar, Taahhüt eksikiği; ve Poitika, standard, ve/veya eğitim eksikiği. Sosya baskıar şunardır: Grup tutumu, Mesek (zanaat) adeteri, Geenek, Topumsa tutum ve risk ama; ve İşyerinde kabu ediebiir davranışar (18). Sonuç; H.W. Heinrich in Domino Teoremeri gore iş kazaarının %80-88 I güvensiz hareketerden oduğu doğru bir değerendirme değidir. Her bir kazanın inceenerek ana nedenin, kök nedenin beirenmesi gerekidir. İş kazaarı hemen oan oayar değidir. İş kazaarının her zaman sebeperi vardır ve İş kazaarı daima önenebiir. Bir Oay ve iş kazası oduğunda; (a) Başkaarının da etkienmemesi ve/veya (yasa) inceeme ve araştırma için oay/kaza yeri kontro atına aınmaıdır. (b) Oay Kaza Kapsamı Sebep Anaiz Tabosu ouşturumaı [oay/iş kazası araştırımaı], (c) Düzetici tekrarını öneyici eyemer (aksiyonar/faaiyeter) başatımaıdır. (d) Yasa bir gerekiik oan risk değerendirme yöntemi oarak, işyerine özğü, yetkin kişierce -düzeni araıkara - İş Güveniği Anaizi yapımaıdır. İş Güveniği Anaizi nin üç eemanı (unsuru/öğesi) vardır : İş adımarının sırası Oası (Potansiye) tehikeer Tehikeeri önemek için eyemer (aksiyonar) Yönetimin öncüüğünde ve taahhüdünde; her çaışanın iş güveniği sağamada aktif bir ro aması önemidir. Bu güvensiz hareketerde buunmanın sonuçarının her zaman farkında omak demektir. Çaışanın, bir şeyi ne kadar zamandan beri yaptığı önemi deği, kritik oan bunarı her seferinde iş güveniği önemerini aarak yapmasıdır. Güveni çaışmada en önemi (ana) unsur (eeman/öğe) çaışanardır.. Bigi ve eğitim insanarı güvensiz hareketer yapmasını engeemeye yardım eder. Kaynakar 1. pdf 2. hssh1415.pdf kinds-of-accident.pdf 5. safety-administration/safety-genera/11z01-what- Causes-Workpace-Accidents/ yurt/26/04/2013/insaat-aaninda-ayagina-demirsapandi/gaeri/ metreik-demir-sapandi haberi/ 13. Detay/Demir-gogsunden-girip-sirtindan-cikti-. htm?articeid= gogsunden-girip-sirtindan-cikti / 15. gogsunden-girip-sirtindan-cikan-demirden haberi/ theories-of-accident-causation news/safety-administration/safety-genera/11z01- What-Causes-Workpace-Accidents/ ÇALIŞMA ORTAMI 11 Mayıs - Haziran 2016

12 Önceike sizi biraz tanıyabiir miyiz? Kasım 2014 te yapıan gene kuruudan beri DİSK Basın İş Sendikası nda Gene Sekreterik görevini yürütüyorum. Ankara Üniversitesi İetişim Fakütesi nden mezunum. Okudan mezun oduğum tarihten 2013 yıına kadar Sendika.org haber sitesi için muhabirik ve editörük göreveri yürüttüm. Ardından DİSK e bağı Dev Sağık İş sendikasında uzman oarak basın ve eğitim faaiyeteri yürüttüm. Hem Sendika.org da hem de sendika aanda yürüttüğüm çaışmaar boyunca kadın hareketiye ve çaışmaarıya igiendim. Bize sendikanızdan ve sizin yapmış oduğunuz çaışmaardan biraz bahseder misiniz? DİSK Basın İş, konfederasyonumuzun kurucu 5 sendikasından birisi. Kuruuşumuzu 1908 e dayandırıyoruz. Matbaa emekçieri Türkiye işçi sınıfının en eski örgütü böükeri arasında. Sendikamız cumhuriyet öncesi ik kuruuş döneminde ve 12 Eyü ün ardından 2 inci kuruuş dönemi boyunca matbaa işçierinin örgütenmesinde önemi deneyimere sahip yıında Sendikaar Kanunu nda yapıan değişikiğin ardından işkoumuz genişetierek matbaa işçierinin yanı sıra gazetecieri, yayıneveri başta omak üzere tüm basın yayın sektörü emekçierini kapsayacak biçimde yeniden tanımandı. Biz de bu tarihten beri basın yayın Kadın Emeği EMEĞİN GÖRÜNMEYEN YÜZÜ: BASIN İŞÇİSİ KADINLAR Dergimizin bu sayısında, basın işkounda çaışan kadınarın çaışma hayatından kaynakanan sorunarını, karşıaştıkarı mesek hastaıkarını ve sendika mücadeeye bakış açıarını ee adık. DİSK e bağı Basın İş Sendikası nın Gene Sekreteri Özge Yurttaş ie basın emekçierinin sorunarını konuştuk * Genç Sosya Poitikacı ** Fişek Enstitüsü Çaışan Çocukar Biim ve Eyem Merkezi Vakfı Yönetim Kuruu Üyesi Kadın Söyeşieri - 5 Görüşmeyi gerçekeştiren : Özgün MİLLİOĞULLARI * sektöründe bireşik örgütenme anayışıya bir çaışma yürütüyoruz. İşkoumuz küçük fakat parçaı bir aan. Hem matbaaarda, hem gazetecier arasında hem de yayınevi emekçieri arasında örgütenip bu üç farkı kesimin kendine özgü mücadee programını ouşturuyoruz. Matbaacıık aanında başta işçi sağığı güveniği ve insanca koşuarda ücret sorunu öne çıkarken gazeteci üyeerimiz için son dönemde basın, ifade özgürüğü ve hatta kimi bögeerde can güveniği sorunu öne çıkan çaışma konuarımız arasında yer aıyor. Yayınevi emekçieri daha da özgün bir aan. Bu aanda freeance (serbest) çaışanarı sigortaarı omaksızın eser sözeşmesi ie üye yapan ik sendikayız. Editör, çevirmen, grafiker başta omak üzere freeance çaışan basın yayın emekçieri için başta iş ve mesek tanımı yapıması, standart eser sözeşmesi yapıması gibi çaışmaar gerçekeştirdik. Kısaca üç kodan yürüyen fakat işkoumuzdaki sorunar düşünüdüğünde şimdiik mütevazi diyebieceğimiz çaışmaar yürütüyoruz. Basın işkounda çaışan kadınarın, çaışma hayatından kaynakanan sorunarı neerdir? İşkoumuz farkı mesek gruparını içinde barındırıyor. Matbaa aanında kadın işçier grafikerik başta omak üzere daha çok ofis böümünde çaışıyor. Gazetecier ve basın yayın sektöründe ise kadınar hemen hemen her kademede görev aıyor. İş güvencesi ve insanca koşuarda ücret sektörün en önemi sorunu ebette. Buna yayın aanında basın özgürüğü, düşünce ve ifade özgürüğüne dair sorunar da ekeniyor. Fakat sektörün genei erkek egemen ve bu durum kadınarın işyerinde mobinge varan ayrımcıığa maruz kaması sorununu beraberinde getiriyor. Özeike ana akım medyada neredeyse kadın yönetici yok. Örneğin Bianet in 2014 verierine göre gazete künyeerinin yüzde 19 u kadın, yüzde 81 i erkekerden ouşuyor. Yani iş koumuzda kadınarın yönetim mekanizmaarında yer amaktan başayarak cinsiyet ayrımcıığına maruz kadığını söyemek mümkün. Bu durum matbaaar gibi erkekerin daha yoğun buunduğu işyererinde de kadınar için zorukarı arttırıyor. Bu işkounda, kadın işçier açısından işçi sağığı ve güveniği önemeri aınıyor mu? En sık görüen mesek hastaıkarı neerdir? DİSK Basın İş Gene Sekreteri Özge Yurttaş ise basın topantısında açıkama yaparken. 12 ÇALIŞMA ORTAMI Mayıs - Haziran 2016

13 Kadın Emeği Basın yayın iş kou ofis odakı mesek hastaıkarının sık ve yaygın görüdüğü bir aan. Matbaaar dışındaki aanarda bigisayar kuanımı, masa başı çaışmaya bağı mesek hastaıkıkarı sıkıka görüüyor. Matbaaar ise işçi sağığı ve güveniği açısından sorunu yerer. Baskı için kuanıan kimyasaar göğüs hastaıkarının, sounum sistemi rahatsızıkarının yaygın görümesine sebep ouyor. Fakat kadınar daha çok tasarım işeri gibi işerde yer aıp ofis böümünde çaıştıkarı için bu kimyasaara maruz kama ve sounum sistemi rahatsızıkarı yaşama sıkıkarı daha düşük. Sendikamız bu konuda sektörün neredeyse 5 te 1 inin buunduğu İstanbu Topkapı Matbaacıar sitesinde bir çaışma yürüttü. Matbaaarda çaışan işçiere mesek hastaıkarının tespiti için İşçi Sağığı Güveniği Mecisi nden hekimerin desteği ie hazıranan bir anket çaışması gerçekeştirdik. Burada göğüs hastaıkarı v.b şikayet yaşayan işçierin tamamı erkekti. Kadınar geneike be, boyun, sırt ağrısı gibi uzun süre masa başında oturarak çaışmaya bağı şikayeter, göz bozukuğu gibi şikayeter die getirmişti. Bu işkounda kadınarın sendikaara katıım düzeyi nedir? Hem iş koumuzun hem de sendikaarın erkek egemen yapısı maaesef bu aanda beireyici ouyor. Bizim 7 kişiik sendika merkez yönetimimizde 2 kadın buunuyor. Fakat üye bazında bakıdığında üyeerimizin yüzde 15 ini kadınar ouşturuyor. Kadınarın işyererinde önündeki engeeri aşarak sendikaı oması, üstüne bir de sendikanın yönetim mekanizmaarında yer aması çok güç çünkü. İşveren baskısı ve her türü sadırıya rağmen sendikaı omak başı başına bir mücadee konusuyken buna bir de ayrımcıık, kadınarın aie bireyerinin rızasını aarak ancak sendikaya üye oması gibi güçüker ekeniyor. Sendika yönetimi başı başına bir mesai konusu oduğu için birçok kadın ev içi işeri yani cinsiyetçi işböümünün onara biçtiği roeri düşünerek bu göreverden kaçınıyor. Eviyse özeike zaman buamayacağına inanarak yönetimde yer amıyor bazen de aamıyor. Yani kadınar için sadece işveren baskısı deği ataerki düzenin yarattığı ezberere de mücadee etmek gerekiyor. Maaesef çok faza kuşatma atındayız. Sizce, sendikaar, kadın sorunarına duyarı mıdır? Açık konuşmak gerekirse ben bu konuda pek iyimser değiim. Sendikaar kadınarın öz örgüterine son derece tepkiye yakaşıyor. Kadınara öze sorunar konusunda ise yeterince duyarıık göstermiyor. Türkiye de sendika mücadee de maaesef bir erkek işi gibi görünüyor. Sendika topantıarı, faaiyeteri kadınarın katıımını koayaştıracak biçimde pananmıyor, sendikaar kadınarın söz hakkını garanti atına aacak kota uyguamaarına ise sıcak bakmıyor. Bizim hem iş koumuz hem de sendikamız ana akım sendikaardan farkı. Bu nedene bu tip sorunarı hizmet sektöründeki diğer sendikaara göre daha az yaşasak da Türkiye de mevcut durum bu. İşyererinde kadınarın yaşadığı sorunar ikinci görüüyor. Kadınarın üyeikeri, örgütenmede bie bazen ikinci bir unsur oarak kaabiiyor. Son seneerde işçi kadınar mücadeenin ön safarında yer aıyorar. Bunu neye bağıyorsunuz? Bunda iki unsur etkii. Birincisi son 15 yıda AKP hükümetinin hayata geçirdiği neoibera programın kurucu ayakarından birisi kadın düşmanığı. Kadınar hem çaışma yaşamında ağır bir güvencesizeştirme sadırısıya karşı karşıya kaıyor hem de yaşamın her aanında ataerkii güçendiren gerici-erkek egemen bir poitik söyem ve programa kuşatııyor. Yani sadırının odağında kadınar oduğu için direniş odağında da kadınarın oması doğa. Öte yandan geçmişten bugüne sendika örgütenmeye dair deneyimer bana gösterdi ki kadınarın bir sadırı karşısında örgütü davranma, koektif hareket etme biinci daha yüksek. Ezien cins dayanışması ve biincinden ötürü mü bimiyorum ama işyererinde işveren karşısında kadınarın daha tavizsiz hareket ettikerine daha örgütü hareket ettikerine dair tanıkıkarım var. Kadın işçierin daha faza mücadeeye katıması için pratik oarak neer önerebiirsiniz? Sendikaarda kadınarın kendi sorunarını ifade ettiği, kendi mücadee gündemerini ee aıp bu konuda strateji geiştirip hayata geçirebieceği öz örgütere ihtiyaç var. Komisyon, komite, mecis kısaca kadınarın ve sendikanın ihtiyacına göre ouşturuacak modeere kadınarın sendikaardaki varığı güvence atına aınmaı bir yandan da sendikaarın tüm poitika ve stratejieri gerçek ve tam bir eşitik mücadeesi için feminize edimei. Ebette kadınarın sendika yönetim mekanizmaarında yer amasını sağayacak kota gibi önemere de ihtiyaç duyuuyor. Kadınarın yönetiminde omadığı, temsi edimediği sendika yönetimerinin artık bir sonu gemei diye düşünüyorum. Ebette bu önemeerin tüzükse oarak güvence atına aınmasının önemi oduğuna inanıyorum. Sendikaarın disipin yönetmeikerinin ve tüzükerinin her türü ayrımcıığa karşı mücadeeyi benimsemesi, sendika kadroar başta omak üzere tüm üyeeri arasında topumsa cinsiyet ayrımcıığına karşı etkii yönetse/ örgütse poitika ve mücadee araçarının da geiştirimesi önemi sanırım. Sendika eğitimerin pananmasından topu iş sözeşme metinerinin hazıranmasına kadar her çaışma aanı ve aracın bu perspektife ouşturumasının etkii oacağına inanıyorum. Röportajımızı kabu ettiğiniz için teşekkürer ÇALIŞMA ORTAMI 13 Mayıs - Haziran 2016

14 Ç ağdaş Türkiye nin öndereri diyebieceğimiz bir çok kahraman az zamanda çok işer yapmıştır. Bu kahramanar, sanki, kendierine tanınan yürütücü görevin çok kısa süreceğini bimiş gibi eerini çabuk tutmuşardır. En etkin ve en kaıcı adımarı atmayı, az zamanda başarmışardır yıarı arasında İktisat Bakanığı yapan ve devetçiik uyguamaarını başatan Mustafa Şeref Özkan, bu kahramanar arasındadır. Başattığı atıımar, kendisinden sonra geenerce ne kadar yozaştırıırsa yozaştırısın; derin ve kaıcı etkier bırakmıştır. Az zamanda çok işer yapmaarına oanak tanınan aydınarın ortak özeiği, kendierine yetki veridiğinde, bu göreve çok hazırıkı omaarıydı. Mustafa Şeref bey de öye. Paris Hukuk Fakütesi ni bitirmiş; mietvekii seçimiş ve çeşiti göreverde başarıı işer gerçekeştirmişti. Ancak onu daha önce inceediğimiz portreerden ayıran en önemi özeik, Osmanı döneminde de, Cumhuriyet döneminde de benzer bir yazgıya karşıaşmış omasıdır. Her iki dönemde de ikişer yı süren Bakanık göreverinde buunmuş; bu kısa süre içerisinde çok büyük projeere imza atmıştır. İttihat-Terakki kuşağından gemesi doayısıya, Anadou ya geçtikten sonra uzun yıar gögede kamayı seçmiştir. Önce yargıçık, sonra mietvekii ve hukukçuuk yapmıştır. Anadou ya geçtikten 9 yı sonra, Ekonomik Bunaım ın dünyayı esip kavurduğu günerde İktisat Bakanığı na getirimiş ve devrim niteiğindeki projeere imza atmıştır. Mustafa Şeref Özkan ın( ) yaşam öyküsündeki kiometre taşarını şöye sayabiiriz : 1. Üniversite Öğretim Üyeiği 1. Poitik Mücadeesi 2. Hukukçu Kimiği ie Katıdığı Uyguamaar 3. Bakan oarak Yakaşım ve Uyguamaarı Üniversite Öğretim Üyeiği Mustafa Şeref Özkan, İttihat ve Terakki nin yurt dışına gönderdiği ik öğrencierden biridir. İstanbu Hukuk Fakütesi ni bitirmiştir. Ancak o tariherde, * Prof.Dr., Fişek Enstitüsü Çaışan Çocukar Biim ve Eyem Merkezi Vakfı Gene Yönetmeni ve Ankara Üniversitesi Siyasa Bigier Fakütesi Çaışma Ekonomisi ve Endüstri İişkieri Böümü - İş Hukuku ve Sosya Güvenik Anabiim Daı Öğretim Üyesi Anımsa AZ ZAMANDA ÇOK İŞLER YAPTI Zor Dönemerin Kahramanı : MUSTAFA ŞEREF ÖZKAN A. Gürhan FİŞEK* hiç bir Avrupa üniversitesi, Darüfünun tarafından verien dipomaarı geçeri kabu etmiyordu. Mustafa Şeref, Paris Üniversitesi Hukuk Fakütesi ni yeniden okuyarak bitirdikten sonra İstanbu a dönmüş ve İstanbu Hukuk Mektebi nde Teme Hukuk ve İdare kürsüsüne öğretim üyesi oarak atanmıştır. Kısa bir süre sonra da Amme Hukuku Profesörüğü ne getirimiştir yıında Ankara da kuruan Hukuk Okuu na da İdare Hukuku ve Amme Hukuku Profesörü oarak atandı. Yazdığı Amme Hukuku kitabı, uzun yıar bu aanda aranan ve izenen bir kitap omuştur. Onu anatan kitapçığında öğrencisi Münib Hayri Ürgüpü şöye yazıyor : O idare hukuku aanında sınırı kamış bir biim insanı değidi. Hukukun diğer daarında ve hatta ekonomik ve sosya konuarda derin bigi sahibiydi. Prof.Dr. A.Fuat Başgi, çok yerinde oarak onun muhakemeerini kabu etmemek için, ancak, kötü niyeti ounabieceğini söyemektedir. Yine Başgi e göre, Mustafa Şeref Özkan, yazımış ve söyenmişeri tekrarayan sıradan bir hukukçu değidi. Kendisine özgü sistemi ve hukuk görüşeri oan bir profesördü. Hukuk kuramarını, özeike Fransız hukuk okuarını ve büyük hukuk akımarını eeştirebiecek güçte bir düşünürdü. Onun amme hukuku derseri konunun biimse temeini verirdi. (M.A.Ürgübü, 1939: 30) Hukukçu Kimiği ie Katıdığı Uyguamaar 1915 yıında Ticaret ve Ziraat Nezareti Müsteşarığı na getirimiştir. Bu görevi sırasında İtibari Mii Bankası nın kurumasını sağamış ve Yönetim Kuruu üyeiğine atanmıştır. Bu nedene müsteşarık görevinden ayrımıştır. Bu dönemde, hükümete bazı yeri ve yabancı şirketerin düştükeri uyuşmazıkarda ve Maiye Nezareti ie İtibari Mii Bankası arasındaki antaşmazıkarın çözümünde görev amıştır yıında Anadou ya geçince, üstendiği ik görev Sivas a taşınan Temyiz Mahkemesi nde üyeik görevidir. TBMM de ticaret ve iktisat komisyonarında başkanık, Geçici Memur ve Harf Komisyonu nda üyeik, devete öze şirketere anaşmazıkarın çözümünde ya da devetin bağıtayacağı uusararası antaşmaarın hazıranmasında ve Mustafa Şeref Özkan Türkiye Ekonomi Bakanı Görev süresi 27 Eyü Eyü 1932 imzaanmasında görev amıştır. Lozan Konferansı na baş danışman oarak katımıştır. Poitik Mücadeesi Birinci Dünya Savaşının sonunun görünmesi üzerine Berin e geçti. Sevr Antaşması nın imzaanması üzerine yazıarıya, yayınadığı broşürere bu haksızığa karşı mücadeeye geçmiştir. I.İnönü Savaşı nın ardından Anadou ya geçerek Kurtuuş Savaşı safarında mücadeeye devam etmiştir yıından başayarak dört dönem Burdur Mietvekii seçimiş ve bu görevini öümüne kadar sürdürmüştür. Hukukçu, Mietvekii, Üniversite Öğretim Üyesi ve Bakan kimikeriye poitik mücadeenin içinde yer amıştır. Bakanıktan istifa etmesinden sonra, öümüne (Eyü 1938) kadar, Mustafa Şeref bey, önce maiye sonra bütçe encümeninin değişmez reisidir O yıarda bütçe encümenine Mustafa Şeref Akademisi denidiği, TBMM tutanakarından okunuyor. Bisay Kuruç devama şöye diyor : Öüm tarihi iginçtir. Acaba yeniden İktisat Vekii (beki de başveki) omasından kısa bir süre önce mi ömüştür?. 10 Eyü 1938 de ödüğünde, onun ardından yazan Munib Hayri Ürgüpü, şöye demektedir : Mustafa Şeref 14 ÇALIŞMA ORTAMI Mayıs - Haziran 2016