HEDEF : TOPLUM ÖRGÜTLERİ VE SAĞLIK (1)

Transkript

1 ISSN ÇALIŞMA ORTAMI İş Sağığı Güveniği İki Ayda Bir Çıkar / Sayı : 152 Mayıs - Haziran 2017 İŞÇİ SAĞLIĞI İŞ GÜVENLİĞİ ERGONOMİ İŞ HİJYENİ ÇEVRE TOPLUM ÖRGÜTÇÜLÜĞÜ ÇOCUK EMEĞİ KADIN SOSYAL POLİTİKA NÜFUS SOSYAL HEKİMLİK Hedef : Topum Örgüteri ve Sağık Çocuk İşçiiğin Nedeneri Konusunda Herkes Hemfikir, Çözüm Önerieri İse Yoruma Açık Kürese Kapitaizmin Kiit Sektörü Limanarda İşçierin Sağığı ve Güveniği İş Sağığı ve Güveniğinde Tercihimiz Hangisinden Yana? Geir Testi, Yoksuar ve Borçanma İkim Değişikikeri Tahminerin Ötesinde Geişiyor! Kıdem Tazminatı Düzenemesi ve Fon Tartışmaarı Emeğin Görünmeyen Yüzü : Yere Yönetimerde Kadınar Cumhuriyetin Anıt Kurumar Dizisi - 6 :Devetçiik, KİT er ve Topumsa Dönüşüm İki Dakika Düşün: Tehikeyi Tanıyaım : Yüksek Basınçı Hidroik Sistemi Lastik Hortumarının Kesimesi ÇALIŞMA ORTAMI Bu bir HAKEMLİ dergidir. ıı Y. 36 Yıı n ü n n 26. ü s Çaışan Çocukara Vefa Borcu nuzu titü mı nı s n k E a Orta e Ödemek İster misiniz? ş i Mayıs F -ışhaziran m Ça

2 İş Sağığı Güveniği HEDEF : TOPLUM ÖRGÜTLERİ VE SAĞLIK (1) (1) Çaışma Ortamı Dergisi, Mart-Nisan Sayı: 13 ten aınmıştır. (*) Doç. Dr., Fişek Enstitüsü Çaışan Çocukar Biim ve Eyem Merkezi Vakfı Başkanı A. Gürhan FİŞEK (*) Ö ye konuar vardır ki, ayrıcaıkı oduğu sanıır. Hukuk bunardan biridir. Sağık da öye... Hakime ve hekime muhtaç omama, ama onarsız da kamama dieği, bunun bir kanıtı. Onun için de bu konuarın, ayrıcaıkı insanarca konuşuması gerektiği düşünüür. İşte, sağık konuarının, tüm topumu çok yakından İgiendirdiği hade, yanızca sağıkçıarca, hatta daha çok, hekimerce konuşuması bu yakaşımın bir ürünüdür. Ama bu yanıştır. Hasta hakarını da hekimer savunur. Sağıkçıarın, topuma gitmesi ve topum içinde çaışması gerektiğini de yine onar savunur. Ucuz ve kaitei iaç üzerine sağıkçıar kafa yorar. Sanki bunar birer insan hakkı değimiş; sanki, bunar birer sömürü aanı değimiş gibi, topum suskundur, tartışmaarın dışındadır. Bu da yanıştır. Bütün bunara karşın, topum bireyerince, sağık uyguamaarına karşı, dost söyeşierinde yakınma düzeyinde, bazen de sağıkçıara karşı fizikse tepki biçiminde oumsuzukar die getiriir. Ama bunar bir saman aevi gibi söner gider. Bei bir potaya dökümez, eyeme dönüşmez. Birey çözümü kendi başına çözmeyi yeğer. Bunu yaparken, çağın en güçü sandığı siahını kuanır: PARA. Bu, bireyin yepyeni bir sömürü zincirinin içine girmesini ve sağık sisteminin bu yönde şekienmesini getirir. Bu gidiş, sağığı topumdan daha da uzakaştırır. Denetimini daha da oanaksızaştırır, Birey için artık tek siah kamıştır: Hizmeti amaktan vazgeçmek. Oabiir mi bu?! Nası insan ağrısına, yakınmasına ve iereyen hastaığına karşın sağık hizmeterinden uzak durabiir?! Biran için kendi sağığını hiçe saydığını varsaysak bie, çocukarı için, eşi için bu düşünüebiir mi? Oanaksız. İşte sağık ı diğer bir çok konudan farkı kıan bu. Bireyse kurtuuşun çıkmazı da buradadır. Bugün, ükemizde, sağığın gündemindeki konu, edeki aracın yetersiziğidir. Topum, bugüne değin, sağığını ede etmek için para yı bir siah oarak kuanabieceğini sanmıştır. Ama bu siah geri tepmiştir. Başarısız omuştur. Tersine topum bu konuda iyice çukura batmıştır. Şimdi yeni bir siahı denemek gerek. Bu siah DAYANIŞMA dır. Önceike örgütü topum kesimeri, sağıkarına nası sahip çıkacakarını düşünmek ve bunun için girişimerde buunmak zorundadırar. Ükemizde, siyasa ve ekonomik düzeyerde yürütüen yıpratma kampanyaarının sonucu oarak, örgüter giderek zayıfamaya, bireyerin örgütere katıımı düşmeye başamıştır. Bunu 12 Eyü sonrası dönemin getirdiği depoitizasyon dagası oarak da niteeyebiiriz. Bu daga, bireyi, daha da yanız ve korumasız kımıştır. Yapıan araştırmaar, üyeerin, örgüterine ve örgüt yönetimerine çok düşük düzeyerde güven duyduğunu ortaya koymaktadır. Bu bir aarm deği midir? O hade, DAYANIŞ- MAYA GEREKSİNMESİ OI.AN yanızca bireyer deği; bunun yanısıra bir zamanar onarın kurduğu, ama bugün uzak durdukarı örgüteridir. Topum örgüterinin sağık konusuna sahip çıkmaarı, bugün bir taşa iki kuş vurmayı sağayacaktır. Birincisi, üyeerinin tümünü etkieyen ve bezdiren sağık sorununa çözüm buarak, onarın sorunarını hafifetecektir. Böyece, onarı boğudukarı günü birik sorunardan hiç omazsa bir öçüde kurtarıp, örgütse etkinikere çekebiecektir, İkincisi, örgüte üyesinin daha yakın bir temas içine girmesini ve örgütün, bireyerin gücünden (beyinse, bedense) yararanmasını sağayacaktır. Topum örgüteri inceendiğinde, bunarın farkı kategorierde kümeen-diriebieceği görümektedir: 1. Zorunu üyeiğe dayanan mesek birikeri (odaar) 2. Sendikaar 3. Kooperatifer 4. Gönüü üyeiğe dayanan derneker Vakıfar, öze oan ya da omayan Araştırma Enstitüeri (topumsa misyonu-üküsü oan örgüter). Bunardan ik ikisi, yani mesek birikeri ve sendikaar, üyeerinin ekonomik, sosya hak ve çıkararını koruma işevini de üstenmişerdir. Hiç kuşkusuz bu hak ve çıkararın en teme oanı sağıkı yaşama hakkı dır. O hade, bu topum örgüterinin sağık ie igienmeeri, varık nedeneriye, kuruuş amaçarıya doğrudan bağantııdır. Bunun da ötesinde mesek birikeri, kamusa bazı işever üstenmişerdir. Bu kamusa işeverden mesek ahâkını korumak, bir yönüye tüketiciyi yani topumu korumayı kapsar. Öte yandan sendikaarın ve odaarın, sağık aanındaki çaışmaarı, bir işyerindeki üyeerinin yanı sıra üyesi omayanarı: üyeerinin yaşama aanarında, sendikaya üye omasa da onarın komşuarım etkieyecektir. Bu da anıan topum örgüterinin, giderek, yanızca bir topum kesiminin deği tüm topumun örgütüne dönüşmesine oanak verecektir. Bu doğru bir şeydir. Öte yandan kooperatifer, gönüü üyeiğe dayanan derneker, vakıfar, araştırma enstitüeri vs., sağık-dışı amaçara kurumuş bie osaar, bireyerin örgütendikeri, dayanışma içine girdikeri sınırı bir aanı temsi ederer. Bu biince erişen üyeerinin dayanışmasını, bu daraana sınıramak, örgüterin etkiniğini azatır. Tersine, üyesinin dünyayı ve kendisini daha iyi tanımasına yöneik etkiniker, hee bireyerin yaşamını koayaştırıcı bir öz taşıyorsa, örgüt-üye iişkisini daha da güçendirir. Bu bir fırsattır; iyi değerendirimeidir. Bu kümede topanan topum örgüterinin, sağık aanında baskı grubu işevini göstermeerine; üyeerini aydınatmaarına; sağık savaşımını birikte verecekeri kümeere onarı tanıştırmaarına hiç bir enge yoktur. Tersine, bu çaba, üyeerinin dayanışmasını ve örgüte bağıığını arttıracaktır. Bu noktada, sağıkçıara topum örgüterini buuşturmak gerekmektedir. Yoksa topum örgüterinin, sağıkçıara söz hakkı bie vermeden hedef beiremeeri ya da çözüm üretmeeri bekenemez. Bunun tersi de doğrudur, Sağıkçıarın da, topum örgüterinin katıımını sağamadan, onarın mücadee deneyimerinden yararanmadan, üyeerinin niteikerini ve özemerini göz ardı ederek, çözümer önermeeri onayanamaz. Sağık aanındaki hak ve çıkararına sahip çıkması gereken bireydir. Topum örgüteri ise, böye bir çaba İçindeki bireyi, korumak, yönendirmek ve güçendirmek zorundadır. Bu uğraşın en önemi gereksinimerinden biri, bireyin ve örgütünün, çağdaş 2 ÇALIŞMA ORTAMI Mayıs - Haziran 2017

3 İş Sağığı Güveniği sağık düşünceeri ie tanışmasını sağamaktır. Kendierine dayatımak istenen, beiri dar bir grubun çıkarına oan çağ-dışı yakaşımarı sergiemek gerekir. Bunun için üke öçüsünde, bir tartışma patformu yaratmak gerekmektedir. Topum örgüteri, baskı gruparıdır. Tek tek bireyerin ouşturamayacağı bir etkiyi, birik omanın gücü ie gösterebiirer. Ede edien başarıar, hem insanarın sağıkı bir yaşam sürmeerine oanak tanıyacaktır; hem de ezimişikerini ve yıgınıkarını aşmaarına vesie oacaktır. Öte yandan örgüter, bireyin eyemine kanat gerebiirer. Böyece oumsuzukar karşısında duyarı davranışarın daha çabuk ve doğrudan etkienen kişi tarafından gösterimesini sağamış our. Bunun ik adımı, örgüterin, üyeerine yöneik Duyurma, Duyarıaştırma ve Destek kampanyasıya (3D) işe girişmeeridir. Sonunda seçim bireyin ve örgütünündür. İşte böye bir seçimi, oabidiğince, en nesne koşuarda gerçekeştirebimek; topum örgüterinin, üyeeri ie sağık aanında da ietişime girmesini sağamak amacıya Fişek Enstitüsü, bir proje geiştirmiş ve uyguamaya koymuştur (BAKINIZ KUTU No.1). İk uyguamasını T.Harb-İş Sendikası Ankara Şubesi ie birikte gerçekeştirdiğimiz çaışma sürmektedir. Böyesi bir buuşmanın, yanızca Fişek Enstitüsü nün çabası ie deği, bütün sağıka doğrudan igii oan ve omayan topum örgüteri tarafından yürütümesi bekenir. Hiç bir örgütün bir başkasına ön koşu geti- recek hai yoktur. Tek bekenen, farkı odakarda yürütüen çaışmaar arasında ietişim kurumasıdır. Öte yandan, örgüter bir çok tüketiciyi birarada kavrayan yapıardır. Yıardır tüketicinin hakarından ve denetiminden söz ediir. Tek tek tüketici güçü değidir. Örgütü tüketicierin gücü ise, çok büyüktür. Sağıkı besenme, sağıkı yaşama aanarı, temiz su vs. İşte böye bir çok tüketiciyi kavrayan yapıara sağanabiir (BAKINIZ KUTU No.2). Her şeyden önce, sağıkı topum ükümüzü örgütere taşıyaım. Örgüteri de sağık savaşımına. KUTU No. 1 TOPLUM ÖRGÜTLERİ VE SAĞLIK (3D) EYLEM ÖNERİSİ AMAÇ Sağık aanındaki hak ve çıkararına sahip çıkması için, bireyi hareket geçirmek ve topum örgüterinin, bu bireyse tepkieri yönendirici-güçendirici işev görmesini sağamak. GEREKÇE Sağık, bireyerinin kendi başarının çaresine bakmaarını gerektiren, öze bir sorun değidir. Sağık bir topum sorunudur ve sağıkı bir ortam ouşturmak, niteiki sağık hizmeti sunmak topumun bireye borcudur. Ükemizde sağık hizmeterinin giderek yetersiz düzeyde sunuur hae gemesi, bireyin bu borçarını istemeerini ve ardına düşmeerini de zorunu hae getirmektedir. Topum örgüteri, demokrasinin varık nedeni, topumun sesini duyurabimesinin youdur. Her topum örgütü, amacı ve topumdaki işevi ne oursa osun, örgütediği insan topuuğunun sorunarına kayıtsız kaamaz. Onarın istemerini şekiendirmede, çözümeri üretmeerinde ve aynı uğraş içindeki kümeere bu- Bireyerin, sağık hakarını, örgüteri aracıığı ie savunmaarı ve yaşama geçirmeeri; çağdaş ve evrense bir ike oan sağıkta topum katıımını gerçekeştirmeeri için örgüt kamuoyarını aydınatmak ve gündemi ouşturmaarını sağamak gerekmektedir. HEDEF Herkese eşit, uaşıabiir, niteiki, basamakı, katıımcı, kamu kaynakarından besenen sağık hizmeti ve sağıkı yaşama-çaışma ortamarı sunmak. ARAÇ Topum örgüterinin, üyeerini 3D (Duyurma, Duyarıaştırma, Destek) kampanyası aracıığıya, eyemi kıması. Üyeerinin bu yöndeki eyemerini, koruması, yönendirmesi, güçendirmesi. KUTU No.2 TOPLU GIDA TÜKETİMİ YAPILAN KURULUŞLARDA SAĞLIKLI BESLENME İÇİN TÜKETİCİ KONTROLÜ (3S) EYLEM ÖNERİSİ AMAÇ Bireyerin, günük tüketimeri için yaptıkarı satın amaarda, tek tek gerçekeştiremeyecekeri müdahaeeri yapmak ve kendierine sağıkı besin sunumasını sağamak. GEREKÇE Bugün ne yazık ki, 1930 arda konuan hedeferin çok gerisindeyiz. Umumi Hıfzıssıhha Kanunu çıktığında, 126. maddesiye besin işerinde çaışanarın her üç ayda bir buaşıcı hastaıkarı buunmadığına iişkin sağık raporu amaarı zorunuuğunu getirmiştir. Bugün, bunun yaygınca uyguanmadığını ve uyguamanın ise bir yasak savma biçiminde yürütüdüğünü bimeyen yok. Aynı yı çıkarıan Beediyeer Kanunu, Beediyeere, besin işeriye uğraşan kuruuşarın titizike denetenmesini, önceiki ödev oarak vermiştir. Beediye Zabıta Taimatnameerine bakıacak oursa, çok titiz bir çaışmanın ürünü oan önemeri görmek oası. Ama besin işeriye uğraşan kuruuşarın imaathaneerini gezdiğimizde, bu önemeri görmek ender yakaanan bir şans. Örneğin, bir fırını ee aaım. Ankara Beediyesi Zabıta Taimatnamesi, fırınarda buunması gereken tam 17 önem saymış. Bu önemerden biri bie eksikse, işyerine 10 gün süre veriecek; gerçekeşmezse kapatıacak. Neden? Çünkü, sağıksız ürün, hakın sağığını bozar. Bir kıavuz gibi, bu taimatnameyi aır da fırınarı gezerseniz; hemen büyük çoğunuğunun kapatıması gerektiğini görürsünüz. Ama siz günde bir ekmek aıyorsunuz. Buna karşın çaıştığınız işyeri, öğe yemekerinde çaışanarına sunmak için yüzerce ekmek aıyor. Kim daha etkii bir tüketici? Fırınarda ekmek üretenerin buaşıcı hastaıkar yönünden titiz bir sağık taraması yapıdığında, içerinde, kronik buaşıcı hastaığı buunanarın yanında, tedavi ediebiir buaşıcı hastaığı oanara da rastayacaksınız. Bunun sıkığı, topumdaki sıkıktan daha aşağı omayacaktır. Çünkü etkin bir müdahae yok. Doayısıya tükettiğimiz besinerden ötürü büyük bir tehike atındayız. Oan bireye ouyor. Tek başına üstesinden geemeyeceği bir sorun ie karşı karşıya oduğu için, iş vurdumduymazığa dönüşüyor. Acı patıcan kırağı çamaz atasözü ya da O kadar çarpıkık var ki; buna geene kadar... bahanesi beyinere yer ediyor. Kişiyi etkisizeştiriyor. HEDEF Topuma sağıkı besineri, sağıkı eerden sunmak. ARAÇ Topu gıda tüketimi yapan kuruman aktive ederek, 3S (sağıkçı, sendikacı, satın amacı) aracıığıya, tükettikeri gıda maddeerinin üretim süreçerini değerendirmeerini ve etkiemeerini sağamak. ÇALIŞMA ORTAMI 3 Mayıs - Haziran 2017

4 4 Çocuk Emeği Çocuk İşçiiğin Nedeneri Konusunda Herkes Hemfikir, Çözüm Önerieri İse Yoruma Açık... Ç aışma ve Sosya Güvenik Bakanığı döneminde uyguanmak üzere Çocuk İşçiiği İe Mücadee Uusa Programı (1) başıkı bir eyem panı yayınadı. Bu Program her şeyden önce çocuk işçiiği ogusunun varığının resmi oarak kabu edimesi anamında kayda değer bir adımdır. Çocuk işçiiğinin nedenerine iişkin tespiter ise deniebiir ki, itiraf niteiğindedir. Çocuk işçiiğin en başta geen nedeninin yoksuuk oduğu, bunun yanında eğitimde fırsat eşitiğinin omaması, mevzuatın yetersiziği, var oanın da etkin bir şekide uyguanamaması ve işverenerin karıık düzeyini artırmak için ucuz emek kaynağı oarak gördüğü çocuk işgücünü taep etmeeri gibi faktörerin de bunu besediği beirtimektedir. Bütün diğer araştırmaarın bu konuda benzer sonuçara uaştığı da vurguanmaktadır. Açıkçası, buraya kadarıya, bu Program ın Çaışma Bakanığı tarafından kaeme aınmış oduğuna insanın inanası gemiyor! Çünkü aışıagedik oan, topumsa sorunar karşısında resmi görüşerin geneike sorunarın iç yüzünü açığa çıkartıcı deği, perdeeyici bir işev görmesidir. Program ın sorunun nice boyutarına iişkin aktardığı en günce verier 2012 yıına ait ve buna göre, 6-17 yaş arasındaki çocukarın 893 bini çocuk işçi oarak çaışıyor. Bunun yüzde 44,7 si tarımda, yüzde 31 i hizmeterde ve yüzde 24,3 ü de sanayide çaışmaktadır. DİSK/ GENEL-İŞ tarafından yapıan bir çaışmada nice verierin çok daha yüksek oduğu ortaya konumaktadır. (2) Sorunun nice ve nite boyutarı bu şekide ortaya konumaktadır. Ancak, sonuçta Program çocuk işçiiğe karşı bir eyem panıdır. Bu nedene ası merak konusu, çocuk işçiike mücadee konusunda bu resmi Program ın içeriğinde neerin yer adığıdır. İşte bu konuda, Program da şaşırtıcı oan ve inanmakta güçük çekeceğimiz hiçbir şey yok dersek haksızık etmiş omayız. Önceike ükedeki her şey gibi, çocuk işçiik sorunu da 2023 mit ine endeksenmiş durumda. Program da çocuk işçiiğin en kötü biçimerine 2023 yıına kadar son verimesi ve diğer aanarda da yüzde 2 nin atına düşürümesi teme hedef oarak beirenmiş. Peki bu nası sağanacak? (*) Yrd. Doç. Dr., Akdeniz Üniversitesi İİBF Çaışma Ekonomisi ve Endüstri İişkieri Böümü Öğretim Üyesi ve Fişek Enstitüsü Çaışan Çocukar Biim ve Eyem Merkezi Vakfı Gönüüsü Taner AKPINAR* Bu noktada Program iki ayakı bir yakaşım benimsemektedir. Buna göre, önceike yasa ve kurumsa yapıar gözden geçiriip, gerekirse yeni yasa ve kurumsa düzenemeer yapıacağı ifade edimektedir. Bununa birikte farkındaık artırıarak sosya tarafarın ve topumun katıımının sağanması gibi bir yo izeneceği söyenmektedir. Çocuk işçiiği önemeye yöneik poitika setinin bir ayağı bunardan ouşmaktadır. Topumsa sorunara yöneik oarak üretien resmi söyem aışıagediği gibi, hiçbir şey anaşımayan, daha doğrusu hiçbir şey anatmayan bu tür süsü ana akım terimere doup taşmaktadır. Çocuk işçiik sorununun nedenerine iişkin tespiterdeki açıkık, çözüme yöneik poitikaar söz konusu oduğunda yerini beirsiziğe, biinmeziğe ve çözümsüzüğe bırakmaktadır. Çocuk işçiiğe karşı üretien poitika setinin öteki ayağında ise, eğitimin geiştirimesi, yoksuuğun giderimesi, sosya koruma ve sosya güveniğin yaygınaştırıması yer amaktadır. Bu poitikaarın içeriğine yakından bakıdığında işin rengi kendini bei etmektedir. O da, ortada çocukarın çaışmasını öneyebiecek gerçekçi bir poitikanın omadığıdır. Eğitim konusunda tasaranan teme poitika yoksu çocukarın çırakığa yönendirimesidir. Bu, 1960 arın başarından itibaren tartışımaya başanıp, 1977 yıında yapıan Çırakık Kanunu (3) ie uyguamaya konuan ve o günden bugüne değişmez resmi yakaşımdır. Sözü edien yasa yapıırken dönemin siyasa iktidarı, çırakık eğitimine yönendiriecek hedef kitenin yoksu çocukar oduğunu ve bu yoa devetin yoksu çocukara sağayacağı ücretsiz kamusa eğitimin maiyetinden de kurtuacağı beirtimiştir. (4) Görüdüğü gibi, bu tür poitikaar sınıfsa eşitsizikeri derineştiren bir içeriğe sahiptir. Çocuk işçiiğin teme nedeni oan yoksuuğa çare diye ifade edien poitika önerierine de bakıırsa, söz konusu çözüm önerierinin diek ve temenni niteiğinden öte bir değere sahip omadığı görüür. Dahası, bir bütün oarak inceenecek oursa Çocuk İşçiiği İe Mücadee Uusa Programı başıkı resmi rapor, çocuk işçiiği sorununun çözümüne iişkin basmakaıp birtakım ifadeerin tekrar edidiği, çözüme dönük hiçbir gerçekçi hedefin ortaya konumadığı, çaakaem hazıranmış bir begeden ibarettir. Kaynakar (1) T.C. Çaışma ve Sosya Güvenik Bakanığı (2017), Çocuk İşçiiği İe Mücadee Uusa Programı , Ankara: Çaışma Gene Müdürüğü. (2) DİSK/GENEL-İŞ (2017), Türkiye de Çocuk İşçi Omak, tr/23-nisanda-cocuk-isci-omak,2,14917#. WTaitcYHIV (3) 2089 sayıı Çırak, Kafa ve Ustaık Kanunu (Kabu tarihi: , Resmi Gazete tarih ve sayı: / 15987). (4) Miet Mecisi Tutanak Dergisi, Dönem: 4, Topantı: 4, 33 üncü Bireşim, , Cit: 23, sayfa: ÇALIŞMA ORTAMI Mayıs - Haziran 2017

5 Giriş Günümüz taşımacıık sisteminde karayou, demiryou, havayou, denizyou ve boru hatarı kuanımaktadır. Kuanıan bu sistemer içerisinde miktar oarak en faza paya, deniz taşımacıığının sahip oduğu görümektedir (UNCTAD, 2009: 13). Bir seferde büyük miktarda yük taşıma özeiği, yük ve yocu taşımacıığının hızı, güveni, konforu ve ekonomik omasının yanında, çevreyi en az kiretmesi, yocu-km ve ton-km başına tükettiği enerjinin en az oması; bakım onarım koayığı ve yatırım maiyeti diğer uaşım türerine göre daha avantajıdır (UBAK, 2013) yıı verierine göre 18,43 triyon doarık bir hacme sahip dünya ticareti (TİM, 2015) içerisinde denizyounun payı 11 triyon doar ie yakaşık % 60 tır. Türkiye nin aynı referans dönemindeki ticaret hacmi 399,7 miyar doar oarak gerçekeşmiş ve deniz you ie yapıan ticaretin payı da 227,6 miyar doar ie % 75,5 paya sahip omuştur (TİM, 2015). Dünya ticaret hacmindeki geişmeere parae oarak, Türkiye de deniz you ie ticaretin payı diğer taşıma türerine orana hıza arttığı görümektedir. 8 bin 333 kiometreden faza kıyı şeridine sahip ve üç tarafı denizere çevrii oan Türkiye, goba taşımacıık faaiyeterinin büyük bir böümünün gerçekeştiridiği deniz taşımacıığı aanında doğa bir avantaja sahiptir. Özeike 1980 sonrası dönemde neo-ibera poitikaarın etkisiye kamunun küçümesine karşın öze sektörün önünün açıması öngörümüş ve böyece imanar, sermaye sınıfının odak noktaarı haine gemiştir. Kamu imanarı bir yandan ideoojik hedefer doğrutusunda atı hae getirierek özeeştirmenin zemini hazıranırken, diğer yandan da gümrük kontroü, vergi ve SGK denetimerinin yeterince yapımadığı öze iskee ve imanar açımıştır. Buraarda da gündeik işçi, kaçak işçi ve taşeron kuanımı nedeniye işçi sağığı ve iş güveniği bağamında ciddi sorunar ortaya çıkmaya başamıştır. Küreseeşmenin, günümüzde imanar ve igii intermoda taşıma ağarı üzerinde büyük etkisi oduğu biinmektedir. Bu etki ie birikte imanarda yapıan işer, hem niteik hem de niceik yönünden artmış ve çeşitenmiştir. Çaışma süreerinin ve iş yoğunuğunun artması, işyerindeki tehikeerin artmasını da beraberinde getirmiştir. Bu amaça, bu çaışmada imanarda yapıan işer özeinde işçi sağığı ve güveniği konusuna değiniecektir. Çaışmada konumuzun temeini ouşturan işçi sağığı ve güveniği, imanarda yürütüen teme işer ve işçiiker üzerinden İş Sağığı Güveniği Kürese Kapitaizmin Kiit Sektörü Limanarda İşçierin Sağığı ve Güveniği (*) Dr., Fişek Enstitüsü Çaışan Çocukar Biim ve Eyem Merkezi Vakfı Gönüüsü Emirai KARADOĞAN (*) irdeenecek; bu bağamda imanardaki muhteme tehikeer, ouşabiecek risker ve aınması gereken önemer hakkında değerendirmeer yapıacaktır. Kürese Kapitaizmin Limanarı Çaışmamızın mekansa aanını ouşturan imanar, kürese kapitaizmin yeniden varouş mekanarı oarak, geenekse yapı ve işevinden çıkmış ve kürese kapitaizmin krizinin aşımasına yöneik, özeike ojistik (*) sektörünün geişmesine parae oarak yeniden şekienmiş ve geiştirimiştir. Bu süreçte de özeike gemi taşıma kapasiteerinin artması ie birikte maiyet unsurunun düşürümesini sağayan konteyner taşımacıığı ve terminaciiğinin öneminin giderek artması (Branch, 1986;1) imanarı kritik/kiit sektör aanarı haine getirmiştir. Limanar tüm dünyada oduğu gibi Türkiye de de ekonomik hayatın ve ticaretin kritik aanarından birisi omuştur. Bu kritik önem kapitaist rekabetin zamana dansında somutaşmaktadır. Limanarda verien hizmeterin aksamadan yürütümesi imanın değerini arttırmaktadır. Kapitaistin, işerin hızı ve zamanında (just in time) yapıması bağamında zamana dansı, imanarda çaışan işçierin de hayata dansına dönüşmektedir. Bu durum da emekçi kiteer açısından işçi sağığı ve güveniği noktasında somutaşmaktadır. Limanarda Yapıan İşerin Niteiği ve Çaışma Koşuarı Limanarda yapıan işin özünü gemierin imana yanaştırıarak ma(kargo) ve yocu yükeme ve boşatma işemeri ouşturmaktadır. Liman işçieri bu işemeri gerçekeştirirken, kimi işçier işeri bedenen yapabidikeri gibi, kimi işçier de teknoojik ve ağır iş makineeri ve deniz araçarı kuanırar. Bir başka ifade ie vasıfı ve vasıfsız işçier bir arada çaışırar. Liman çaışmaarının diğer bir özeiği de, farkı işverenerin farkı iş yapan işçierinin bir arada çaışmak zorunda odukarı iş aanarı omasıdır. Liman yönetimi ve işçieri, acente sahiperi ve işçieri, gemi sahiperi ve işçieri, ithaatçı ve ihracatçı firma eemanarı vb. Bu aynı zamanda tehikei işerin farkı niteikte ve statüdeki işçier tarafından yapıması anamına gemektedir. Limanar, birçok işçinin ve mesek grubunun bir arada çaıştığı, kaabaık iş ortamarıdır. Devet memurundan işçiye, ası işveren işçisinden taşeron işçisine, acente görevisinden bağımsız kamyon ve tır şoförerine kadar, birçok farkı iş yapan kişi imanarın iş sakineri arasında yer aır. Bunun anamı, her işçinin yaptığı işin bir tehike kaynağı oabieceğidir. İetişim (*) Lojistik: Her türü ürünün, hizmetin ve bigi akışının çıkış noktasından varış noktasına kadar taşınmasının etkii ve verimi bir biçimde pananması ve uyguanması (TDK, 2017). ağının ve özeike işaretemeerin ve iyi oryantasyon eğitimi yapımamış, dışarıdan geçici geen işçier sayısız tehikenin ve bu tehikeden kaynakı riskerin kaynağı ve hedefi oabimektedirer. Kürese kapitaizmin genişemeci geişmesine parae oarak imanardaki çaışma temposu da artmıştır. Kapitaist taebe bağı oarak imanardaki çaışma süreeri standart süreeri aşmıştır. Azaan (?) kar oranarını arttırmanın en önemi araçarından birisi de süreki ve kesintisiz hizmet sunumu şekinde ortaya çıkmıştır. Limanar, işin sürekiiğinden kaynakı oarak 24 saat esasına dayaı çaışma yapıan ender çaışma mekanarıdır. Bu çaışma, gece-gündüz, sıcak-soğuk, yağışı vb. tüm hava şartarında ve zamanarda kesintisiz devam etmektedir. Bu durum vardiyaı çaışmayı da beraberinde getirmiştir. Vardiyaı çaışmanın işçinin sağığı ve güveniğine oumsuz etkisi oduğu biinmektedir. Bu şekide çaışanara yöneik ayrıca önem aınması gerekmektedir (Yıdız vd. 2012: 14). İşin hızı yapımasının önemi de büyüktür (özeike işveren zoraması bağamında). Yanaşan gemideki kargonun/yükün yükenip boşatımasına yöneik baskıya aynı zamanda, yükenecek-boşatıacak kargoarı getiren-götüren kamyonarın işerini bitirip, imanı hemen terk etme baskısı da ekenmektedir (HSE, 2011). Pek çok üke imanarında, at işveren uyguaması, güvencesiz çaışma, kaçak çaışma gibi istihdam pratikerine sıkça rastanmaktadır. Bu tür güvencesiz istihdam türerinde işçier, uzun çaışma saateri, ağır iş yükeri ve düşük ücretere, eğitimsiz ve işçi sağığı ve güveniği ie igii önemerden ve bigierden habersiz çaış(tırı)maktadırar (ITF, 2014). Liman işyererini diğer çaışma ortamarından ayıran önemi farkııkardan birisi de farkı uusardan farkı di konuşan kişi ve grupara muhatap oma sıkığıdır. İthaat ve ihracatın son kapısı niteiğindeki imanarda, geen ya da transit gemierde çaışanarın büyük çoğunuğu yabancı uyruku işçierdir. Bu durum da ietişimden kaynakı yaşanabiecek iş kazaarına davetiye çıkarmaktadır. ILO ya (2005: 408) göre, iman işerinden kaynakanabiecek oan teme sağık tehikeeri gürütü, ağır iş, duman, saanan yüker ve tehikei maddeere maruz kamadır. Limanarda İş Kazaarı: İşer, Tehikeer ve Risker Limanarda işçieri, özeike kargoarın yükenip boşatımasında ve vinç benzeri araçarın operasyonarı ve hareketeri esnasında süreki çeşiti tehikeere yüz yüze kaırar (HSE, 2002: 5). ÇALIŞMA ORTAMI 5 Mayıs - Haziran 2017

6 İş Sağığı Güveniği Aşağıdaki taboda birden faza iş grubunun maruz kaabieceği ortak tehikeer, tehike kaynakarı ve hedef işçi gruparı verimiştir (Tabo-1). Limanarda Mesek Hastaıkarı Kaynakarı Mesek hastaıkarı, iş kazaarı gibi anında ortaya çıkmazar. Fişek in (2014: 45) ifadeeri ie mesek hastaıkarının, iş kazaarından farkı oarak sinsi bir karakteri vardır. Limanarda da sinsi karakteri mesek hastaığı kaynakarı buunmaktadır. Limanardaki başıca sinsi tehikeer şunardır: Kimyasaara Çaışma: Limanarda çaışan işçier kargoardaki kimyasa maddeer ve onun tehikeeri ie yüz yüze kaabimektedirer. Bu yüz yüze kaış, sadece igii kargoyu taşıyanarı deği, doğa oarak çevrede çaışan diğer işçieri ve gene anamda çevreyi de etkieyebimektedir. Gürütüü Aanarda Çaışma: Hem kuanıan öze cihazarın hem de motoru kara taşıtarın, gemierin ve makineerinin ses düzeyi eşik sınır değerini aşabimektedir. Tozu Ortamarda Çaışma: Özeike dökme yüker, bir toz kaynağı niteiğindedir. Her türü maden cevheri, kömür tozu, baık ve hayvan yemi vb. tozu kargoar, akciğer toz hastaıkarına davetiye çıkarır niteiktedir. Açık / Kapaı Aan Çaışması: Liman işçieri yükün ve niteiğine ve göreverine bağı oarak, hem açık hem de kapaı ortamarda çaışmaktadırar. Yükeme boşatma işeri açık aanarda ve konteynererde yapıdığı gibi, gemi ambararı ve depo, antrepo gibi kapaı aanarda da yapıabimektedir. Buaşıcı hastaıkar: Yükeme ve boşatma yapıan yabancı gemi çaışanarı ie yakın çaışma zorunuuğu iman işçieri için buaşıcı hastaığa yakaanma riskini arttırmaktadır. Özeike ILO nun son zamanarda yayınadığı raporarda HIV/ AIDS e karşı iman çaışanarı özeike uyarımaktadır (ILO, 2017). Sonuç Yerine Limanarda iş sağığı ve güveniği önemerini amak ve bunarı başarıı bir şekide yürütmek çok önemidir. Çünkü imanarda, imancıığın ası işerinin ve kendi kadrou işçierinin dışında hem farkı işer yapımakta hem de farkı işçier çaışmaktadır. Özeike at işveren ve acente işçiiği yoğun bir şekide kuanımaktadır. Bu durum da, imanardaki işçi sağığı ve iş güveniğini önem ve denetimini daha sıkıntıı ve bir o kadar da hassas hae getirmektedir. Limancıık sektörünün işçi sağığı ve güveniği bağamında önemi özeikerinden birisinin de işin kesintisiz, yani süreki oması oduğunu sıkça die getirmiştik. Limanarda vardiya usuü ie 24 saat kesintisiz hizmet verimektedir. 24 saat kesintisiz faaiyetin oduğu bir çaışma ortamı da doğa oarak daha faza dikkat ve önem gerektirmektedir. Vardiyaı çaışmaarda işçier özeinde sağık kontroeri yapımaı, sağığı vardiyaı çaışmaya uygun omayanar gece vardiyaarında çaıştırımamaıdır. Tabo-1 : Liman İşyererindeki Ortak Tehike Aanarı TEHLIKE TEHLIKE KAYNAKLARI HEDEF Yüksekten Düşme Gemiye yaya geçişi Konteyner üstünde çaışma Konteyner ashing (konteyner bağama ve sabiteme) Gemideki açık aanar Kargo istiferinin kenararı Yükeme yerini (kamyon, vagon) tutturamamak, ıskaamak Hava koşuarı ve ge-git etkisi Tüm işçier Araç ve cihaz hareketeri Düşen objeer Kayma ve takıma Yangın ve patama Tehikei ya da boğucu maddeer Kas iskeet rahatsızıkar bozukukarı Hava kaynakı tehikeer Ge-git kaynakı tehikeer Gemierden araç indirme ve bindirme (ro-ro) Terminadeki çekicier - traktörerin (daha çok tugmusters oarak biinen) iman sahasındaki hareketeri Konteyner taşıma cihazarı Forkifter Tersaneye yakınık ve ambarardaki görüş mesafesi nedeniye çarpma Yükerin kadırıması ve askıya aınması; kargoarın stokanması / istifenmesi ( kaas ve demir gibi) Yük konteynereri Laşing direkeri / çubukarı, İstif rafarındaki gevşek parçaar Yükemeboşatma işçieri Limanda sahada çaışan diğer işçier Yükeme boşatma işçieri Forkift operatöreri Isak ve buzu yüzeyer Tüm işçier İstif haatarının, kaboarının ve kargo ashing (bağama) streperinin ve benzeri ekipmanarın kötü oası Ortaıkta eski atık raf ve conta benzeri mazemeer Tutuşabiir / aevenebiir sıvı ve gazar Tüm işçier Patayıcı ve dengesiz /kararsız yüker Kömür gibi kendi kendine yanabien tutuşabien yüker Tehikei yüker Tüm işçier Un gibi astıma neden oan yüker Zehiri madde ya da tortu buunan kapaı aanar (hidrokarbon taşıyan tankerer ya da konteynerer) ya da seyretimiş oksijen depoanan aanar. Yükerin manue taşınması (manue yapıan bağama ve kadırma işeri). Konteyner vinci, çekici vb. araçarın ve benzeri cihazarın kuanıması Soğuk ve yağmuru-ısak havaar ee- manue yapıan işerin yapımasını ve bu işere konsantrasyonu güçeştirmektedir. Yağmuru, buzu veya rüzgarı havaar kayma, takıma ve düşme riskini arttırır. Gemiye geçmek ve gemiden çıkışa etkisi Yükeme sürecinde görmede zorukar. (vinç kuanımı sırasında vb.) Rıhtımdaki, iman sahasındaki cihazara gemi ekipmanarının gegit sırasında çarpışması Kaynak: Karadoğan (2014: 83) Limanarda sadece karadaki risker deği, gemiden kaynakı risker de mevcuttur. ILO tarafından yapıan bir araştırmada özeike iman sahiperinin imana geen gemierin vinçerinin güveniği konusunda kaygı duydukarı tespit edimiştir. Bu kaygının da geen geminin vincinin gereki kontroerinin yapııp yapımadığının biinmemesinden kaynakanmaktadır (ILO, 2008). Bu kaygıyı giderecek kayıtarın iman müdürükerince de kontroü sağanmaıdır. Süreki değişen iş durumarı, aynı zamanda süreki değişen risker yaratır. Bu nedene firmaar bu değişen durumarda ortaya çıkabiecek riskeri kontro atında tutabimek için, firmaarın riskeri çok iyi anaiz etmeeri gerekmektedir. Firmaar, güçü ve etkii işçi sağığı ve güveniği önemerini yerinde amaıdır. Bu, sadece işçieri ya da işvereneri igiendiren ve sorumuuk atına aan bir durum değidir. Etkii ve güçü bir işçi sağığı ve iş güveniği, imanardaki her bir işçinin, işverenin, kamu yetkiierinin vb. kişi ve kurumarın koordinasyonu işbiriği sayesinde sağanabiir. Çaışanarın karar ama süreçerine aktif katımaarı kritik öneme sahiptir. Kısaca karı ve verimii1ği deği, insanı önceeyen aktif poitikaar ve önemer geiştirimeidir. İşçisinden işverenine ve kamu (devet) yetkiisine kadar, tüm tarafar bu konunun aciiyetine ve önemine atıf yaparken, neden bir türü gereki düzenemeer yapımaz ve Tüm Operatörer Yükeme boşatma işçieri Tüm işçier Vinç operatöreri Gemi adamarı Yükeme boşatma işçieri önemer aınamaz? Yanıtını bimemize rağmen biz yine de bu soruyu sormuş oaım. Kaynakça: Branch, A, E. (1986), Eements of Port Operationand Management. Chapman and Ha, London Fişek, A.G. (2014), Çaışma Yaşamında Sağık Güvenik, Fişek Enstitüsü çaışan Çocukar Biim ve Eyem Merkezi Vakfı Yayını no:2-3, Ankara HSE, (2002), Menaging Heath and Safety İn Dock Work, HSE (2008), Accidents In The Docks Industry: An Anaysis Of Statistics From 2005/06 to 2007/2008, phttp:// HSE, (2011), A Quick Guide toheathandsafety in Ports, ILO, (2005), Safety and Heath in Ports, ILO Code of Practice, Geneva ILO, (2008), The Inspection Of Occupationa Safety and Heath in Ports : A Review Of Existing Guidance and Practice, Internationa Labour Office. - Geneva ILO, (2017), Safety and Heath in Ports, ILO Code of Practice: (Revised 2016), Geneva, org/sector/activities/sectora-meetings/wcms_546257/ ang--en/index.htm ITF, (2014) Heath and Safety, googe.com/ transate?h=&s=en&t=tr&u= org%2findex.cfm&anno=2&sandbox=1 Karadoğan, E. (2014) Liman işçierinin Sağığı ve Güveniği, Liman-İş Yayınarı, Ankara SGK (2017), SGK İstatistik Yııkarı: SGK sgk_istatistik_yiikari TİM, (2015) Türkiye İhracatçıar Mecisi Ekonomi ve Dış Ticaret Raporu Raporar/ekonomi_dis_ticaret_raporu_2015.pdf UBAK, (2013), Denizyou gov.tr/ BLSM_WIYS/UBAK/tr/Ana_Pan_Stratejisi/3- Rapor/ _171220_204_1_64.pdf UNCTAD (2009), Review of Maritime Transport. United Nations, New York and Geneva. Yıdız, A.N., Gediki, F. G. ve Küçükbiçer, B. (2012), Vardiyaı Çaışmaarda İş Sağığı ve Güveniği Konuarı, Türk-İş yayınarı, Ankara 6 ÇALIŞMA ORTAMI Mayıs - Haziran 2017

7 İş Sağığı Güveniği İş Sağığı ve Güveniğinde Tercihimiz Hangisinden Yana? Bütün düner, bugüneri aydınatan fenererdir Shakespeare İş güveniğine; çaışanarın sağığında ve verimiiğinde, kamuoyunun görüşerinde, iş kazaarı ve işyerinde yaşanan iş ekipmanarının zarara uğramasına yo açan veya çaışan, işyeri ya da iş ekipmanını zarara uğratma potansiyei oan oayarın doğrudan ve doayı maiyeterinde, çok etkii sonuçarı oduğu hade günümüzde yeterince önem veridiği söyenebiir mi? Sosya Güvenik Kurumu (SGK) nun 2015 yıı iş kazası ve mesek hastaıkarı istatistikerine göre, Türkiye de 5510 sayıı Kanunun 4-1/a maddesi kapsamındaki sigortaıardan -en az kişisi iş kazası sonucu ö(dürü)dü, 3598 sigortaının iş kazası ve mesek hastaığı sonucu mesekte kazanma gücü en az % 10 oranında aza(tı)dı. Ayrıca, kişinin öüme sonuçanmayan bir iş kazası geçirdiği bidiridi. Ancak kaç kişinin sağığının işinden ya da işyerinden kaynakanan nedenere bozuduğu ya da kötüye gittiği biinmemektedir. Oay, kaza veya hastaık omadan önce, işyerinin oası (potansiye) tehikeeri ve bunarın riskeri en basit düzeyde de osa biraz düşünümüş ve önem aınmış osaydı, yukarıda beirtien oayar geneike önenebiirdi. Sağık ve güvenik önemerinin uyguanmasının pahaı oması, zaman aması veya karmaşık oması gerekmez; tam tersine, daha güveni ve etkin çaışma yöntemeri çoğu kez işverenin ve hatta çaışanarın masrafarını düşürebiir, daha da önemisi, bu tür önemer hayat kurtarabiir, iş kazaarı önenebiirdi. Güvenik kütürü yocuuğunda yerimiz neresi? Dünya standartarında bir (iş) güvenik performansına giden youn anaşıması ve söz konusu performansın öçüt aınmasına yardımcı omak üzere 1994 te örgütse güveniğin sürdürüebiir ve kaıcı bir şekide iyieştirimesine oanak verecek bir sistem geiştirmek için çaı- * Kim. Müh., İş Sağığı+İşetme Yönetimi Biim Uzmanı Çaışma Bakanığı Eski İş Güveniği Müfettişi ( ) İş Güveniği Uzmanı (A Sınıfı Sertifikaı) Fişek Enstitüsü Çaışan Çocukar Biim ve Eyem Merkezi Vakfı Denetim Kuruu Üyesi Mustafa TAŞYÜREK (*) mustafatasyurek@fisek.org.tr Şeki 1: Bradey Eğrisi ve Aşamaarı şan bir ekipçe tasaranan (ve adını ekip üyeerinden biri oan Vernon Bradey e borçu oan) ve başarısı kanıtanmış bir sistem oan DuPont Bradey Eğrisi ne göre, ükemiz ya da çaıştığımız iş yerinin güvenik kütürü seviyesi beirenebiir (1). Peki Bradey Eğrisi neyi gösterir ve Türkiye bu eğrinin neresindedir? Burada Friedrich Nietzsche nin ünü sözü aka gemektedir. Yaptığınız işin fesefesini bimezseniz/yapmazsanız yanızca teknisyen oarak kaırsınız. Bradey Eğrisi neyi gösterir? Bradey Eğrisi ne göre iş güveniği kütürünün güçendiği aşamaar Şeki 1 de sunumaktadır. Şeki 1 den Bradey Eğrisi nin dört aşamadan ouştuğu görümektedir. Bu aşamaar reaktif, bağımı, bağımsız ve birbirine bağı oarak isimendirimektedir. Reaktif Aşama İçgüdüere dayaı iş güveniği aşamasıdır. Çaışanar sorunun bir parçasıdır, çözümün deği. Hiçbir çaışan ya da yönetici herhangi bir düzeyde iş güveniği konusunda sorumuuk kabu etmez ve onuna igii taahhütte buunmaz. İş kazaarına neden oan ana faktörün kötü şans oduğuna yaygın oarak inanıır. Asında, iş kazaarı meydana geir ve daha sonra sorunun kök nedenerine inimeden aceeci tedbirere düzetici önemer aınır. Bağımı Aşama Gözetmenere dayanan güvenik aşamasıdır. Çaışanar sorunun bir parçasıdır, çözümün deği. Atanan kişier iş güveniğinden sorumudur. Onar, diğer çaışanarın takip etmesi gereken kuraar, prensiper, taimatar, prosedüreri ouştururar. Bu kuraar uyguandığında iş güveniği sağanır. İş kazaarının oranarı düşer ve iş kazaarının oabieceğine inanıır, çünkü iş güveniği kuraarı ihma ediir (umursanmaz). Bağımsız Aşama Kendi kendini korumaya dayaı iş güveniği aşamasıdır. Çaışanar çözümün bir parçasıdır, sorunun deği. Her seviyedeki çaışanar ve yöneticier iş güveniği donanımarını doğru kuanma, prosedürere uyma, eğitim ve bireyse taahhüt konusunda iş güveniği sorumuuğu aır. Herkes kendi kendine baktığında (koruduğunda) iş güveniği başarıır. ÇALIŞMA ORTAMI 7 Mayıs - Haziran 2017

8 İş Sağığı Güveniği İş kazaarının oranı daha da azaır ve insanarın kendi kendini korumadaki eksikiğinden (başarısızığından) doayı iş kazaarının oabieceğine inanıır. Birbirine Bağımı Aşama Ekip çaışmasına dayaı iş güveniği aşamasıdır. Çaışanardan ouşan ekiper güvenik konusunu sahipenir, çözüm üretirer. Her kademedeki çaışanar ve yöneticier, bir takım oarak emniyet için topu sorumuuk aırar. İş güveniği, iş yükünün bir parçası oarak kabu ediir ve herhangi bir ekip üyesinin risk aması kabu edimez. Bir takıma ve bir organizasyona ait omaktan duyuan gururun yanı sıra, ietişim, eğitim ve katıım iş güveniğinin artırıması için birer anahtardır. İşyerinde yaraanmaar kabu ediemez. Kuruuşta sıfır iş kazası hedefini yakaamak için ciddi bir taahhüt vardır (1,2,3). Gerçek iyieşmenin sadece grup oarak gerçekeşebieceğine ve sıfır yaraanmanın uaşıabiir bir hedef oduğuna inanırar (3). Türkiye de durum nedir? İş Kanunu ve İş Sağığı Güveniği Kanunarında İSG Yakaşımı Dünyada, özeike Avrupa Biriği nde (AB) 1980 yıının sonarında iş sağığı ve güveniği ie igii anayışta ve uyguamaarda büyük değişimer yaşanmıştır. Tespit bazı reaktif oan, sınırı sayıda çaışanın katıımını sağayan, sınırı bigiendirme ve eğitim içeren, iş sağığı ve güveniği konusunda uzman katıımı sağamayan anayış değişmiş, yerini risk bazı proaktif oan, her konuda geniş çaışan katıımını sağayan, her konuda çaışanı bigiendirme gerektiren, programı ve niteiki, begeendirimiş eğitim içeren, sertifikaı geniş uzman desteği kuanımını sağayan, öneme ve korumaya dayaı ve diğer kişieri de kapsayan bir anayışa bırakmıştır (4). Türkiye de de 2003 tarihi 4857 sayıı İş Kanunu ve 2012 tarihi İş Sağığı ve Güveniği (İSG) Kanunu ie AB nin yeni bir yakaşımı (anayışı) yasa oarakbenimsendi. İSG Kanunu ve bu kanuna göre çıkartıan 39 yönetmeik gereğince işyererinde Bradey eğrisi nde beirtien son aşama oan ekip çaışmasına geçimiş oması bekenir(di)/gerekir(di) (4). İSG Kanunu ie kamu ve öze sektör ayırımı gözetmeksizin tüm çaışanar kanun kapsamına aındı. Bütün işyererinde sağıkı ve güveni çaışma ortamarı ouşturuacaktı. Kanuna işyererine, risk değerendirmesinde tespit edien hususarın da göz önünde buunduruarak, gene bir öneme yakaşımı getiridi. Kanun, iş sağığı ve güveniğinde en iyi koşuarı hedefeyerek, işyererinin mevcut durumunun süreki iyieştirimesini amaçıyor. İş kazası veya mesek hastaığı ortaya çıktıktan sonra neer yapıacağı deği, iş kazası ve mesek hastaığının önenmesi için atıacak adımar esas oacak. Bu kapsamda işveren; çaışanarı ie birikte işin her aşamasında işten kaynakı tehikeeri süreki oarak tespit ederek, muhteme riskere karşı tedbir aacak (5). İSG Kanunu 5 yı içerisinde 7 defa değiştiridi. Yapıan son değişikike de (4857 sayıı İş Kanununun müga 81 inci maddesi kapsamında çaışanar hariç) kamu kurumarı ie 50 den az çaışanı oan ve az tehikei sınıfta yer aan işyererinin iş güveniği uzmanı ve iş yeri hekimi çaıştırma zorunuuğu tarihine erteendi. Oysa bütün işyererinde sağıkı ve güveni çaışma ortamarı ouşturuacak, iş sağığı ve güveniğinde en iyi koşuarı hedefeyerek, iş kazası veya mesek hastaığı ortaya çıktıktan sonra neer yapıacağı deği, iş kazası ve mesek hastaığının önenmesi için atıacak adımar esas oacak idi (5). İSG Kanunu ndan Sonra Türkiye için örneker: Bu kaza neden odu? Önenemez miydi? Oay 1: 10 Araık Kırıan cam Irakı gencin boğazını kesti. Kanar içinde kaan genç oay yerinde hayatını kaybetti. Resim 1 Resmi bir kurumun kapı camına çarparak hayatını kaybeden bir genç. Irakı Muhammet Abdu Majeet (25) Samsun da sanayide iş yeri buunan Saih Ö. ye iş için başvuruda buundu. Saih Ö. de Veteriner Enstitüsü binasında bir işinin oduğunu, eğer yapabiirse Irakı genci bu iş için yanında çaıştırabieceğini söyedi. 10 Araık 2016 tarihinde birikte Gıda Tarım ve Hayvancıık Bakanığı Veteriner Kontro Enstitüsü Müdürüğü Ek Hizmet Binası na gittier ve bu sırada Irakı Muhammet Abdu Majeet, binadan içeri girmek istediği sırada kapıyı açık zannedip kapının camına kafasını çarptı. Kırıan cam Irakı gencin boğazını kesti. Kanar içinde Resim 2 Öüme neden oan kapı kaan genç oay yerinde hayatını kaybetti (6,7,8). Abdu Majeet (25) in öümüne neden oan bu resmi kurumun kapısına bakıdığında; kapının içeri açıdığı ve camarın üzerinde koay görümesini sağayacak - herhangi bir işaretin omadığı görümektedir. Oysa, İşyeri Bina ve Ekentierinde Aınacak Sağık ve Güvenik önemerine İişkin Yönetmeik e göre, işyerinin (kurumun) kapıarının; a. Doğrudan dışarıya veya güveni bir aana açıması sağanmaı (Ek-1,m.10.a). b. İşyererinde bina, avu, geçit ve uaşım yoarında ve bunarın civarında buunan saydam veya yarı saydam duvarar ie özeike camı bömeerin, açık bir şekide işaretenmesi, ayrıca güveni mazemeden yapıması veya çarpma ve kırımaya karşı korunması, (Ek-1,m.29). c. Her iki yöne açıabien kapıarın saydam mazemeden yapıması veya bu kapıarda karşı tarafın görünmesini sağayan saydam kısımarın buunması (Ek-1,m.35.b). d. Saydam veya yarı saydam kapıarın yüzeyerinin çaışanar için tehike ouşturmayan güveni mazemeden yapıması veya kırımaara karşı korunması, saydam kapıarın üzerinin de koayca görünür şekide işaretenmesi (Ek-1,m,35,c). e. Kaçış yoarında buunan kapıarın, uygun şekide işaretenmesi, bu kapıarın yardım amaksızın her zaman ve her durumda içeriden açıabiir özeikte oması (Ek-1,m.35.e) zorunuuğu var(dı). Eğer bu yasa zorunuukar yerine getirimiş osa idi, fark edimediğinden çarpma sonucu kırıan camın neden oduğu öümü kaza herhade omazdı. İSG Kanunu, kamu ve öze sektöre ait bütün işere ve işyererine, bu işyererinin işvereneri ie işveren vekierine uyguanır ve işyererinin mevcut durumunun süreki iyieştirimesini ister. 8 ÇALIŞMA ORTAMI Mayıs - Haziran 2017

9 İş Sağığı Güveniği Kazaya neden oan kapı nası omaıydı? ve öze sektöre ait işyererinin kapıarının bu anayışa yapımasını istemektedir. Başarı, ben i bir şey deği biz i bir şeydir ve birçok kafa ve ein ürünüdür. J.W.Atkinson. Nası oacak? Örnek oayın inceemesinden de anaşıabieceği gibi, bazı kamu (resmi) kurumar dahi bir çok işyeri Bradey eğrisine göre iş güveniği kütürünün reaktif / doğa içgüdüer basamağına bie geememişerdir. Oysa iş ve proses kazaarını önemek, ekonomik kayıparı ortadan kadırabimek için ekip çaışması aşamasına geçimesi gerekir. Asında İSG Kanununa göre; her türü tedbirin aınması, organizasyonun ve uygun- risk değerendirmesinin yapıması zorunudur. Risk değeren- dirmesinin, işverenin ouşturduğu bir ekip tarafından gerçekeştirimesi gerekir. En az 5 kişiden ouşan bu ekipte işyerinde sağık ve güvenik hizmetini yürüten iş güveniği uzmanarı ie işyeri hekimeri nin buunması gerekir. Yönetmek, öngörmektir Dünya çapında omayı hedefeyen iş sağığı ve güveniği uyguamaarında reaktif/doğa içgüdüer aşamasından, hıza birbirine bağı ekip çaışması aşamasına geçmek isteyen bir işyerinde 1990 yıarın ortaarında Prof. Dr. Gürhan Fişek yöneticiere verdiği eğitimde iş sağığı ve güveniğinin sıfır iş kazası ve sıfır mesek hastaığı hedefi ne uaşabimesi için kişise çözümer deği, grupçu (ekip) çözümer gerektiğini şu özü sözere özetemiştir. Resim 3 Kırımaya karşı önem aınmış bir kapı. Resimde görüen kapı fotoğrafı 1989 yıında Amanya Hannover Üniversitesi nin bir yemekhanesinde çekimiştir. Resim dikkatice inceendiğinde kapı camarının saydam (şeffaf) oduğu, ancak içerisinde herhade o günkü teknooji ve mazemeye uygunkırımaya karşı te kafesin buunduğu ve kapının üzerinde koay görümeyi sağayacak işareterin oduğu görüür. Ayrıca kapı da dışarıya doğru açımaktadır. Türkiye deki İSG mevzuatı da kamu Resim 4 Prof. Dr. A.Gürhan Fişek, İzmit - Kordsa A.Ş. de işyerinde İSG semineri verirken. Tercihimiz hangisinden yana? Kişise Çözümer Sözüğü Aç gözünü (yoksa) açarar gözünü Ne öü görmüş ağamış, ne düğün görmüş oynamış Aacağına şahin vereceğine karga. Bugünkü tavuk yarınki kazdan iyidir. Ateş düştüğü yeri yakar. Atın öümü arpadan osun. Av avayanın, kemer bağayanın. Ayağını yorganına göre uzat. Grupçu çözümer Sözüğü Can canın yodaşıdır. Çanağa ne doğrarsan kaşığına o çıkar. Bugün bana ise yarın sana. E ei yıkar, iki e yüzü. Adamın kıymetini adam biir. Ne ekersen onu biçersin. Az e aş kotarır, çok e iş kotarır. (Az ei aşta gör, çok ei işte gör) E eden üstündür. Tek kanata kuş uçmaz. Akı akıdan üstündür. Hayır söye komşuna hayır çıksın karşına. Resim 5- Ankara da bir işyeri avobosu. ÇALIŞMA ORTAMI 9 Mayıs - Haziran 2017

10 İş Sağığı Güveniği uruner-ve-hizmeter/consuting-services-process-technoogies/brands/ sustainabe-soutions/sub-brands/ operationa-risk-management/uses-andappications/bradey-curve.htm 4.. fies/department/insaatmuhendisigi/ editor/derssayfaari/issagigi/isgtarihigeisimi.pdf 5. media/2052/6331.pdf haberdetay/ /cam-kapiyi-aciksanan-iraki-gencin-feci-sonu-haberi Resim 6- Ankara da işyerinin eektrik donanımı. Sonuç İş yererinin daha güveni, daha verimi ve çevrese açıdan daha sürdürüebiir oması üzerine bir dönüşüm yaşamasına devet iderik etmeidir. Bu da erteenen kanun ve yönetmeik maddeeri ie deği, İş Sağığı ve Güveniği Kanununun hükümeri; bu kanun kapsamındaki her türü kamu kurum ve kuruuşarı ie öze sektörün tamamına tavizsiz uyguanmaıdır. Dökümerin taşama ie temiziğinin yapıdığı, iş güveniği uzmanığı ve iş yeri hekimiği hizmeti amayan bir işyerinin avabosu, eektrik donanımı ve çaışan işçisinin görüntüsü ( Ankara) (Resim 6,7 ve 8)!, Döküm temizeme işini yapan ve 19.yy daki dökümhaneeri andıran bu işyerinin çaışma ortam koşuarını iş müfettişerinin katkısı (ve baskısı) omadan, sadece iş güveniği uzmanarı ve işyeri hekimerinin düzettirebimesi ve Resim 8 dekine benzer bir şekide çaıştırması oası değidir. İş sağığı güveniği muti-disipiner bir sistem oup; diğer sistemerin de düzgün ve verimi çaışmasıya başarıya uaşır. Başarıya uaşan İSG sisteminin oduğu işetmeerde; - Çaışanarın motivasyonu artar. - Çaışanın işyerine karşı aidiyet duygusu geişir. - Çaışan kendini geiştirip daha iyi imkânarda iş aramak yerine, işetmeye / kuruma daha faza nası faydaı oabieceğini düşünür. - Persone /çaışan sirküasyonu azaır. - Tecrübe birikimi ve know-how artar. Resim 7-Ankara da bir döküm taşama işçisi. Resim 8- Döküm taşama işçisinin oması gereken- güveni çaışma donanımarı. - Üretim verimiiği artar. - Bakım maiyeteri azaır. - Kurumsa kimik ouşur ve işetmenin kredibiitesi artar. Sözün sonu Kazaar önenebiir, her işyerinde önce güvenik soganıya çaışımaıdır. Hedef sıfır yaraanma ve sıfır vaka omaıdır. Kaynak measuring-and-strengtheningyour-safety-cuture Ne yapımaı? 1. Hortumun kesimesi sırasında, kesien hortumun bırakıdığı yerde, açığa çıkan duman, gaz ve koku, çaışanarın souk düzeyine gemeden, emip ortamdan uzakaştıracak yere (oka) havaandırma sistemi yapımaı, 2. Çaışanara astik dumanarına karşı kuanıabiecekeri onayanmış maske verimei, 3. Çaışanara kuak/ işitme koruyucusu ve iş güveniği ayakkabısı verimei ve kuandırımaı, 4. Lastik hortum ruosunun 25 kg ı geçmesi durumunda taşıma ve kadırma işemerinde -oabidiğince mekanik kadırma araçarı kuanımaı ya da yardımaşımaı, 5. Çaışanara, bu böümde yapıan işemer ve durumu örnekeyen, kimyasa, fizikse ve ergonomik risk etmeneri ie ee kadırma ve taşıma konusunda tutum ve davranış değişikiğine gidebimek için, etkin iş sağığı ve güveniği eğitimi, gerçek uzmanarca ya da iş yeri hekimerince verimei, 6. Periyodik sağık muayeneeri her yı (kuak odiyogramı, akciğer grafisi, akciğer fonksiyon testi, kan ve idrar tahierini de içerecek şekide) her yı yineenmei, 7. İşyeri taban ve duvararı vakumu süpürgeere- her gün temizenmei, 8. Dinenebime / moa yereri; temiz atmosferik koşuarın oduğu rahat oturuabiecek- yererde omaı, yapıan işe göre moa sayısı artırımaıdır. İKİ DAKİKA DÜŞÜN > Sayfa 23 ün yanıtı 10 ÇALIŞMA ORTAMI Mayıs - Haziran 2017

11 Sosya Poitika Geir Testi, Yoksuar ve Borçanma S ağık hizmeterinin finansmanının geneeştirimesinin bir parçası oarak yaşama geçirien geir testi uyguaması beş yıı geride bıraktı. Sosya Güvenik Kurumu yoksuarın sağık hizmetine erişim koşuarını beireyen geir testinin beş yıık uyguama sonuçarını sağıkı bir şekide değerendirmemize oanak sağayacak ayrıntıı istatistiker açıkamamaktadır. Bu nedene gene sağık sigortası (GSS) prim tahsiât oranı, prim borcu oan kişi sayısı ve prim borcu nedeniye sağık hizmeterine erişemeyen kişi sayısı gibi son derece önemi göstergeere iişkin sınırı düzeyde bigi sahibiyiz. Bununa birikte, Şubat Mart 2017 dönemindeki on dört ay içinde GSS prim borçarının yeniden yapıandırımasına iişkin üç yasa düzenemenin yapımış oması, gene sağık sigortasında işerin iyiye doğru gitmediğinin önemi bir göstergesidir. Tersine, çeşiti soru önergeerine hükümet temsicierinin verdiği yanıtardaki sınırı verier bie, kır ve kent yoksuarının GSS primeri nedeniye önemi bir borç yükü ie karşı karşıya kadıkarını göstermektedir. Bu çaışmada bu borçanma, gene sağık sigortasının finansman modei ie iişkisi içerisinde ee aınacak ve hükümetin borçarın yeniden yapıandırmasına iişkin düzenemeeri borç krizinin yönetiebiir kıınmasına yöneik bir girişim oarak değerendiriecektir. Çaışmada gene oarak GSS prim borçarı deği, öze oarak geir testi sonucunda 5510 sayıı Sosya Sigortaar ve Gene Sağık Sigortası Kanunu nun 60g bendi kapsamında gene sağık sigortaısı kaydedienerin prim borçarı üzerinde duruacaktır. Geir Testi, Geir Testi ie Kazanıan Sigortaıık ve Borçanma 5510 sayıı Yasa kapsamında 2008 yıında uyguamaya konan GSS de zorunu katıım ikesi benimsenmiştir. Buna göre Türkiye de yaşayan herkes, sağık finansman modeinin bir sonucu oarak ya doğrudan prim ödeyerek ya da adına devet tarafından prim ödenmesi koşuuya, sağık hizmeterine erişebimektedir. Buna göre, hangi statüde ourarsa osunar çaışanar (işçi, bağımsız çaışan veya kamu görevisi) prime esas kazançarı üzerinden %12,5 i oranında prim ödeyecektir. Nai DERTLİ (*) Çaışmayan, geiri omayan ve ödeme gücü buunmayanarın primerinin devetçe karşıanması öngörümüştür. Geir testi, çaışmayan ve ödeme gücü omayan kişierin tespit edierek çaışmayan ancak geiri/ödeme gücü oanardan ayrımasını sağamaya yöneik teknik işemi ifade etmektedir. Geir testi sonucunda hanedeki ortaama kişi başına düşen geir miktarı brüt asgari ücretin 1/3 ünden az oanar 5510 sayıı Yasa nın 60c1 bendi kapsamında GSS i oarak kaydedimektedir. Bunarın primeri devet tarafından ödenmektedir. Buna karşıık geir testi sonucunda hanedeki kişi başına geir miktarı bu düzeyin üzerinde oduğu tespit ediener, primerini kendieri ödemektedir. Bunar 5510 sayıı Yasa nın 60g maddesi kapsamında GSS i oarak kaydedimektedir ve sağık hizmeterinden yararanabimeeri için 60 günden faza prim borçarının omaması gerekmektedir. Bu sağık hizmeterine erişimin teme koşuudur. Geir testi ie haneerin ortaama ayık geiri ve kişi başına düşen ayık geir tutarı aracıığıya ödemeke yükümü odukarı GSS primeri beirenmektedir. Tabo 1, 2016 yıı verieri aracıığıya geir testine iişkin tanımanmış geir basamakarını, bu basamaktakierin ödemeke yükümü odukarı prim tutararını ve son dört yıda geir testi yaptıran haneerin geir basamakarına yüzdeik dağıımarını göstermektedir. Tabo 1 i yorumarken mevcut geir testi uyguamasının son derece katı oduğunu ve prim ödeme gücünü gösteren yoksuuk eşiğinin (brüt asgari ücretin 1/3 ü) son derece düşük beirendiğini göz önünde buundurmak gerekmektedir (Tabo-1). Tabo 1 deki geir testi yaptıran haneerin geir basamakarına dağıımına iişkin verier üç şeyi ortaya koymaktadır. Birincisi katı geir testi ve düşük yoksuuk eşiğine rağmen geir testi yaptıran haneerin çok büyük bir çoğunuğu G0 geir basamağında yer amaktadır. İkincisi, ayık geiri görece yüksek oan G2 ve G3 geir basamakarındaki haneerin oranı ihma ediebiir düzeyde düşüktür. Üçüncüsü GSS primerini ödemeke yükümü haneer, enforme yoksuuk sınırı oarak da kuanıan * Dr., Fişek Enstitüsü Çaışan Çocukar Biim ve Eyem Merkezi Vakfı Gönüüsü ÇALIŞMA ORTAMI 11 Mayıs - Haziran 2017

12 Sosya Poitika Tabo 1. Geir Testine İişkin Teme Bigier Geir Basamakarı Ayık Prim Tutarı (2016) Geir Testi Yaptıran Haneerin Geir Basamakarına Dağıımı Ayık Kişi Başına Geir (2016) G0 Ayık Geiri 549 TL den Az Oanar Devet Ödüyor 69,01 60,58 52,46 68,49 G1 G2 Ayık Geiri 549 TL den TL ye Kadar Oanar Ayık Geiri TL den TL ye Kadar Oanar 65,88 TL 28,21 34,94 40,58 29,00 197,64 TL 2,49 3,96 6,09 2,20 G3 Ayık Geiri TL den Faza Oanar 395,28 TL 0,29 0,52 0,87 0,31 Kaynak: Aie ve Sosya Poitikaar Bakanığı Faaiyet Raporarı, G0 geir basamağının hemen üstünde yoğunaşmıştır. Bu haneerin oranı 2015 yıında geir testi yaptıranarın %41 ine denk gemektedir. Enforme yoksuuk sınırının hemen üzerinde bir geir ede eden bu haneerin prim ödeme yükümüükerini düzeni oarak yerine getirebiecekerini varsaymak gerçekçi değidir. Nitekim Mart 2016 da bir soru önergesine yanıt veren dönemin Çaışma ve Sosya Güvenik Bakanı da, geir testi sonucu 5510 sayıı Yasanın 60g bendi kapsamında sigortaı tescii yapıan 7,6 miyon kişiden 6,8 miyonunun, yani %90 ının, GSS prim borcunun oduğunu açıkamıştır. (1) Benzer şekide bir hükümet temsicisi de 2015 Nisan ında bir soru önergesine verdiği yanıtta, geir testi sonucunda 60g bendi kapsamında sigorta kaydı yapıan sigortaıarda prim tahsiât oranının %5 oduğunu beirtmiştir. (2) Özete geir testi uyguaması sonucunda prim ödeyerek sağık hizmeterinden yararanan kır ve kent emekçieri prim borçarını ödeyememekte ve gene sağık sigortası prim borçarı gün geçtikçe büyümektedir. Üsteik artan borca miktarına rağmen yoksuar sağık hizmeterinden de yararanamamaktadır. Gene Sağık Sigortasının re sen tesci uyguaması da bu borç yükünün emekçierin ödeme gücünü aşan şekide büyümesine neden omaktadır. GSS de resen tesci oarak niteendirien bir sistem benimsenmiştir. Bu sisteme göre SGK geir testi kapsamındaki herkesi G2 geir düzeyi üzerinden otomatik oarak sisteme dâhi etmekte ve bir ay içerisinde geir testi yaptırması gerektiğini bidirmektedir. Bidirim üzerine geir tespiti yaptırmayanarın geiri asgari ücretin iki katı kabu edierek (G2 geir basamağı) GSS primeri bu geir üzerinden hesapanarak tahakkuk ettirimektedir. Böyece devet hane ziyareteri ie geir tespiti yapmak yerine, yüksek prim ödeme zorunuuğu gibi cezai yaptırımara yurttaşarı geir testi yaptırmaya zoramaktadır. Uyguamada, gene sağık sigortası ve geir testinin son derece karmaşık yapısı ve yurttaşarın yeterince bigiendirimemesi nedeniye binerce kişinin geir testi yaptırmadığı ve bunun sonucunda yüksek primere borçandığı görümektedir. Yine bir soru önergesine verdiği yanıtta dönemin Çaışma ve Sosya Güvenik Bakanı, Mart 2016 itibariye Türkiye de geir testi yaptırmaka yükümü oup geir testi yaptırmayan 5,3 miyon kişi buunduğunu ve bu durumdaki kişierin topam borç miktarının 10,9 miyar TL oduğunu açıkamıştır. (3) Bu rakamara göre geir testi yaptırmayanarın kişi başı ortaama borç tutarı 2 bin 33 TL dir. Geir testinin uyguamaya girdiği 2012 Ocak ayından itibaren geir testi yaptırmayanarın prim borçarı 18 bin iraya yakaşmaktadır. Borç Yapıandırmaarının Sürekieşmesi Esasında bu yükü borç yükü 2014 te başayan gene sağık sigortası borçarının yapıandırımasına iişkin yasa düzenemeerin 2016 dan itibaren yoğunaşarak sürekiik kazanmasının teme nedenidir. Tabo 2 de özetenen borç yapıandırmaya iişkin yasa düzenemeerde (6552, 6663, 6736 ve 6824 sayıı torba yasaar) bir takım ortak örüntüer göze çarpmaktadır. Birincisi, yeniden yapıandırmaarda gecikme cezası/gecikme zammı ve faizer siinmektedir ya da önemi öçüde indirimektedir. İkincisi geir testi yapmadığı için yüksek prim ödemek zorunda kaanara geir testi yaptırmaarı koşuu ie geir testi sonucuna göre borçarının yeniden hesapanması oanağı getirimektedir. Üçüncüsü, borç anaparaarı siinmemekte, ya yeniden hesapanarak azatımasına oanak tanınmakta ya da borç taksitendirierek uzun döneme yayımaktadır. Dördüncüsü yapıandırıan borçar, sağık hizmeterinden yararanabimeeri için 60 günden faza prim borçarının omaması koşuu kapsamında dikkate aınmamaktadır. Böyece prim borç günü ve miktarı artmasına rağmen, borçuuğun sağık hizmeterine erişime enge omaması sağanmaktadır. Görüdüğü gibi hükümet sağık hizmeterine erişimi engeeyen borç krizini, borçarı uzun vadeye yayarak ve kısmi afara hafifeterek yönetiebiir kımaya çaışmaktadır. Ancak 2014 ve 2016 yıarındaki borç yapıandırmaarının sorunu hafifetmekte yetersiz kadığının anaşıması üzerine, 2017 Mart ında çıkartıan 6824 sayıı torba yasa ie bu kez borçarın yeniden yapıandırımasının ötesinde geir testinde önemi bir takım değişikiker yapma youna gidimiştir sayıı yasa ie zorunu geir testi uyguaması kadırımış, geir testi yaptırmayanara iişkin ağır cezai yaptırımar hafifetimiştir. Geir basamakarına göre çoku prim tutarı uyguamasından tek prim uyguamasına geçimiş, GSS prim oranı %12 den 12 ÇALIŞMA ORTAMI Mayıs - Haziran 2017

13 Sosya Poitika Tabo 2. GSS Prim Borçarının Yapıandırımasına İişkin Düzenemeer Yayınanma Tarihi 6552 Sayıı Yasa 6663 Sayıı 6736 Sayıı Yasa 6824 Sayıı Yasa Yasa 11 Eyü Şubat Ağustos Mart 2017 Yasanın Özeti Yasa Nisan 2014 ve önceki ayara iişkin borçarın peşin ya da taksiter hainde ödenmesini içermektedir. Ayrıca geir testi yaptırmadığı için yüksek prim ödemek zorunda kaanara geir testi yaptırarak borçarını yeniden hesapatma oanağı getirmektedir. Lise mezunu gençere 20, üniversite mezunarına ise 25 yaşını geçmemek şartıya mezun oduktan sonra 2 yı daha ana ve babaarı üzerinden sağık hizmeterine erişim oanağı sağamaktadır. Yasa 2016 Haziran ve öncesine iişkin borçarın peşin ya da taksiter hainde ödenmesini içermektedir. Ayrıca geir testi yaptırmadığı için yüksek prim ödemek zorunda kaanara geir testi yaptırarak borçarını yeniden hesapatma oanağı getirmektedir. Gecikme + (%50) Cezası/ Gecikme Zammı/Faiz Affı Taksitendirme + (18 aya kadar) - + (12 ay) + (12) Borç Yeniden Hesapama Son Başvuru Tarihi Yasanın yayım tarihini izeyen ay başından itibaren 5 ay içinde başvuru yapacak, 6 ay içinde de ik taksit ödenecek. - Yasanın yayım tarihini izeyen ay başından itibaren 5 ay içinde başvuru yapacak, 6 ay içinde de ik taksit ödenecek. Yasa geir testi uyguamasında değişikiğe gitmiştir. Zorunu geir testi uyguamasını kadırmıştır. Geir testi yaptırmayanara iişkin ağır cezai yaptırımarı hafifetmiştir. Geir düzeyine göre çoku primden, tek prim uyguamasına geçmiş, GSS prim oranını %12 den brüt asgari ücretin %3 üne düşürmüştür. Gene sağık sigortaıarının prim borçarı re sen yapıandırımıştır. Buna göre tarihi öncesi ödenmemiş oan 60/1 (g) kapsamındaki GSS borçarı 53,33 TL den yeniden hesapanarak, tarihinden itibaren 12 ay içinde ( tarihine kadar) peşin ya da taksiter hainde gecikme zammı ve gecikme cezası ie vade farkı aınmaksızın ödenecektir. Başvuru için tarihine kadar süre tanınmış. brüt asgari ücretin %3 üne düşürmüştür. Bunun sonucu oarak da 2017 yıı GSS prim tutarı 53,3 TL de sabitenmiştir. Yasa ie mevcut prim borçarı da re sen yapıandırımıştır (Tabo-2). GSS prim borçarının yapıandırımasına iişkin düzenemeerin yapımasında siyasa iktidarın seçimerde kır ve kent yoksuarının desteğini ama isteği de kuşkusuz önemi bir yer tutmaktadır yıında Türkiye beş ay içinde iki kez seçime giderken, 2017 de başkanık referandumu yapıırken siyasa iktidar, yoksuarın GSS prim borçarının hafifetimesini ve sağık kurumarına erişmeerinin kesintiye uğramamasını bir seçim kozu oarak kuanmıştır. Özeike 2015 yıı Haziran ve Kasım seçimerinde yeni mezun gençerin GSS prim borçarının siinmesi AKP nin önemi seçim vaaterinden biri haine gemiştir. Esasında siyasa iktidar, son yıarda yoğunaşan yeniden yapıandırmaara yoksuarın iktidarın tasarrufunda sağık hizmeterine prim ödemeden yararanmasına oanak sağamıştır. Bu yoksuarı siyasa oarak borçandırmakta ve kontro atında tutmaktadır. Sonuç Türkiye de 2008 de uyguanmaya başayan gene sağık sigortasının en önemi bieşenerinden birisi geir testidir. Geir testi, yoksuarı ödeme gücü oanar ve ödeme gücü omayanar şekinde tasnif ederek sağık hizmeterine erişim oanak ve koşuarını beireyen teknik bir işemdir. Geir testi sonucunda geiri yoksuuk eşiğinin üstünde oduğuna karar veriener GSS primi ödeyerek sağık hizmeterinden yararanabimektedir. Yoksuuk eşiğinin düşük ve geir testinin son derece katı uyguandığı koşuarda, miyonarca düşük geiri, gene sağık sigortası primi ödemeke yükümü kıınmış, ancak prim borçarını ödeyemeyerek borçanmıştır. Ödenemeyen prim borçarı her geçen gün birikmekte ve düşük geiri yurttaşarı yükü bir borç stoku ie karşı karşıya bırakmakta, bu borçar yoksuarın sağık hizmeterine erişiminin önünde ciddi bir engee dönüşmektedir. Bu durum esas oarak GSS nin finansman modeinin sürdürüemeziğinin bir göstergesidir. Ancak hükümet sağık hizmeteri finansmanının geneeştirimesini teme aan bu modeden vazgeçmek yerine, sağık hizmeterine erişememe biçiminde ortaya çıkan bu krizi, borç yapıandırmaarı ve kısmi afara yönetiebiir kımaya çaışmaktadır. Büyüyen borç yükü ve hükümet tasarrufarına dayaı oarak sağık hizmetine erişim Zafer Yımaz ın (4) minnet ekonomisi kapsamında ee adığı yoksuarda minnet yaratma ve onarı iktidara borçu kıma pratikeri ie yoksuarı iktidar karşısında kırıgan/ bağımı kıan yapıyı güçendirmektedir. Kaynakar (1) (2) (3) (4) Zafer Yımaz (2013) AKP ve Devet hayırseveriği: Minnet Ekonomisi, Borç Topumu ve Siyasa Sermaye Birikimi, Topum ve Biim, 128: ÇALIŞMA ORTAMI 13 Mayıs - Haziran 2017

14 Sosya Poitika Kıdem Tazminatı Düzenemesi ve Fon Tartışmaarı K ıdem tazminatı iş sözeşmesinin feshi sonucu ortaya çıkan hukuki sonuçardan biri oup işçi tarafından aınabien İş Hukuku na özgü bir tazminat türüdür. Aınabimesi için işçinin yasada beirtien asgari süre kadar hizmetinin buunması gerekir ki bu süre bir yıdır. Ayrıca işçinin bu tazminatı aabimesi için iş sözeşmesinin yasada beirtien nedenere sona ermiş buunması gerekmektedir. İşçiye veriecek kıdem tazminatı tutarı ise son ücret üzerinden kıdeme göre beirenir. Haen yürürükte oan 4857 sayıı İş Yasası kıdem tazminatı ie igii bir düzeneme yapmak yerine yürürükten kadırdığı 1475 sayıı İş Yasası nın kıdem tazminatı ie igii 14. maddesini yürürükte bırakma youna gitmiştir (madde 120). Doayısıya günümüzde de kıdem tazminatı ie igii her türü konu ve uyuşmazıkar için 1475 sayıı Yasanın 14. maddesine bakımaktadır. Kıdem tazminatının hukuki niteiğine iişkin öğretide çeşiti görüşer buunmakta oup bir kısım yazar bunun ieriye bırakımış ücret veya ikramiye oduğunu ieri sürerken bir kısım yazar da kendine özgü bir hukuki kurum açıkamasında buunmaktadır (Süzek, 2016:771). Ancak uyguanma usueri göz önüne aındığında özeike kıdem ie parae bir biçimde tazminat miktarının artması ve geneike işverenin iş sözeşmesini feshi sonucu aınabimesi kıdem tazminatına iş güvencesi fonksiyonu da yükemektedir. Tazminatın miktarının artması işverene fesih konusunda bir enge ouşturarak, özeike orta yaş ve üzerindeki işçier açısından önemi bir iş güvencesi fonksiyonu sağamaktadır. İşçinin uzun yıar aynı işverene bağı oarak çaışması kıdem tazminatı miktarını artırmakta, işten ayrıdığında eine topu oarak bir tazminatın geçmesi rahatatıcı omaktadır. İş Hukuku sisteminde işten çıkartıan/çıkan işçi için koruyucu mekanizmaar son derece sınırı oup işçinin iş güvencesinden yararanması koşuara -en az 6 ayık kıdem, 30 dan faza işçinin çaıştığı bir işyerinde çaışmak ve beirsiz sürei hizmet sözeşmesi ie istihdam edimiş omak- tabidir. İşsizik sigortasından yararanma konusunda da aynı şekide koşuar yer amakta oup yapıan ödemenin süresi ve miktarı kısıtıdır. Bu anamda kıdem tazminatı özeike uzun yıar mevcut işte çaışan ve (*) Doç. Dr., Ordu Üniversitesi Ünye İİBF, Çaışma Ekonomisi ve Endüstri İişkieri Böümü Öğretim Üyesi ve Fişek Enstitüsü Çaışan Çocukar Biim ve Eyem Merkezi Vakfı Gönüüsü Sebiha KABLAY (*) işten ayrıması durumunda iş buma oasıığı düşük oan işçier için önemi bir güvence mekanizması yaratmaktadır. İşveren açısından ise işçinin istifa etmesini engeediği için tecrübei eemanı einde tutmak için koruyucu bir mekanizma ouşturmaktadır. Kıdem Tazminatından Yararanma Koşuarı -En Az Bir Yıık Kıdem Koşuu: İşçinin kıdem tazminatına hak kazanabimesi için iş sözeşmesinin sona erdiği tarihte en az bir yıık hizmet süresinin buunması gerekmektedir. Çaışma süresi bir yıdan az oanar kıdem tazminatı aamazar. Uyguamada işverener işçinin kıdem tazminatı hakkından yararanmaması için iş sözeşmeerini 12 aydan kısa sürei yapmakta, işçiyi işe girdi çıktı göstermekte yani yasaya karşı hie ie kıdem tazminatı ödemekten kaçınmaktadırar. İşçinin yenienen iş sözeşmeeri zincireme iş sözeşmesine dönüştüğünden işten ayrıdıktan sonra kıdem tazminatının aınabimesi mahkeme youya oanakı omaktadır. -İş Sözeşmesinin Beiri Nedenere Sona Ermesi: İşçinin çaışma süresi bir yıdan faza sürse de iş sözeşmesinin feshedidiği her türü durumda kıdem tazminatına hak kazanıamamaktadır. 14. madde hangi haerde kıdem tazminatı aınacağını düzenemiştir. Sözeşmenin işveren tarafından feshinde işçiye kıdem tazminatı verimesi için feshin İş Yasası 25/II deki sebeper dışındaki sebepere dayanması gerekir. Bu maddede sayıan sebeper işverenin hakı nedene sözeşmeyi derha fesih hakkı oup, işçi bu durumda diğer tazminatarı ve kıdem tazminatını aamamaktadır. Doayısıya İş Yasası madde 25/II (Süzek e göre 6356 sayıı yasada yer aan yasadışı grevde de) dışındaki tüm fesiherde ve ebette 25/II ye dayandırıan haksız fesiherde kıdem tazminatına hak kazanıır. Yine işverenin İş Yasası madde 17 ve 18 e göre sürei fesih ie iş sözeşmesini feshetmesi durumunda da işçi kıdem tazminatına hak kazanır. Beiri sürei iş sözeşmeeri süresi sona erdiğinde kendiiğinden sona erdiğinden kıdem tazminatı hakkı doğmaz. Ancak daha önce de beirtidiği gibi objektif bir neden omadan birbirini izeyen beiri sürei zincireme iş sözeşmeeri tek ve beirsiz sürei iş sözeşmesi oarak kabu edimekte bu durumda da sözeşmenin feshinde işçi kıdem tazminatına hak kazanmaktadır. Kıdem tazminatında gene kura sözeşmenin işveren tarafından feshedimesidir. Ancak yasa koyucu işçinin öümü hainde yakınarının ve diğer bazı durumarda iş sözeşmesinin işçi tarafından feshedimesinde de kıdem tazminatına hak kazanıacağını düzenemiştir. İşçi tarafından iş sözeşmesinin aşağıdaki nedenere feshinde kıdem tazminatına hak kazanıır. Bunar; İşçinin İş Yasası madde 24 e göre iş sözeşmesini hakı nedene feshetmesi durumudur. Bu durumar feshin sağık nedenerine; işverenin ahak ve iyi niyet kuraarına aykırı davranmasına veya zorayıcı nedenere dayanarak yapımasıdır. Ayrıca yasa dışı okavta maruz kaan işçier de (6356 sy md 70/3) sözeşmeyi feshetmeeri durumunda kıdem tazminatına hak kazanırar (Süzek, 2016:775). Muvazzaf askerik hizmeti nedeniye işçinin iş sözeşmesini feshetmesi. Yaşıık ayığı ve toptan ödeme amak amacıya iş sözeşmesinin feshedimesi. Kadın işçinin evenme nedeniye evendiği tarihten itibaren bir yı içinde iş sözeşmesini feshetmesi durumunda da kıdem tazminatına hak kazanıır. Kıdem tazminatının miktarı işçinin ücretine göre değişmektedir. Tazminat işçinin son ücreti üzerinden hesapanmaktadır. İşverener bu konuda da sıkıka yasaya karşı hie younu kuanmakta, işçinin ücretini düşük göstererek hem sigorta ödemeerinden hem de kıdem tazminatı miktarının yüksemesinden kurtuma youna gidebimektedirer. Bu durum, işçierin işten ayrıdığında aması gereken miktarın çok atında bir kıdem tazminatı amasına neden omaktadır. Kıdem Tazminatı Fonu Tartışmaarı Üke gündemini uzun süredir meşgu eden kıdem tazminatı fonu tartışmaarının geçmişine gidimeden kamuoyuna yansıyan özeikeri inceendiğinde esas oarak bu fonu iş çevreerinin -bir kısmıve hükümetin istediği, işçi cephesinin konuya karşı oduğu anaşımaktadır. Henüz net bir tasarı ortaya konumasa da fon ie getirimek istenen değişikiker ve oası sonuçarına bakmak gerekir. Hükümetin kıdem tazminatı fonunu önermesinin en teme gerekçeerinden birisi, mevcut sistemde işçierin büyük kısmının kıdem tazminatından yararanamamasıdır. Ancak bu durumun esas nedeni kayıt dışı istihdamın 14 ÇALIŞMA ORTAMI Mayıs - Haziran 2017

15 Sosya Poitika yaygınığı ve esnek çaışma modeeri nedeniye 12 ayık çaışma süresinin atında işçi istihdam edimesidir. İş Yasası nda yapıan son değişikik ie öze istihdam büroarı aracıığı ie çaışma -geçici iş iişkisi- bir yıda maksimum 8 aya kadar çıkabimekte, topum yararına program aracıığıya yaratıan istihdam da azami süre 9 ay omaktadır. Bu tip çaışma modeerinin her geçen gün artması kıdem tazminatından yararanan işçi sayısını da giderek azatmaktadır. Her geçen gün iş piyasasının daha faza esnek ve güvencesiz hae gemesi sağanmaktadır. Henüz net bir tasarısı ortaya konumasa da kamuoyuna yansıyanar üzerinden kıdem tazminatında yapımak istenen değişikiker şu şekide sıraanabiir; Kıdem tazminatı fonu kuruarak işverenin buraya her ay ödeme yapması ve işçinin tazminata hak kazandığı durumarda ödemeerin bu fondan işçiye yapıması. İşçinin haktan yararanma koşuarının zoraştırıması. İşçinin kıdem tazminatına hak kazanabimesi için gereken en az bir yıık kıdem koşuunun ağıraştırıması. İşçiye her yı için verien 30 günük ücret miktarının düşürümesi. Bu iddiaara teker teker bakmak gerekir. Türkiye Odaar ve Borsaar Biriği (TOBB) başkanı ve Türkiye İşveren Sendikaarı Konfederasyonu (TİSK) kıdem tazminatına iişkin düzeneme hakkında mutabakat sağanmadan değişikik yapımaması düşüncesindeer (Çeik, 2017). İşçi kesimi zaten kıdem tazminatının mevcut şeki ie kamasını istiyor. İk oarak kıdem tazminatı neden fona devredimek isteniyor, kim istiyor bunu? Fonun kurumasını isteyen ve hatta bu fondan küçük ve orta öçeki işetmeerin kredi oarak faydaanmasını öneren bazı iş çevreeri var. Esas oarak fon isteği hükümet tarafından die getiriiyor. Yeni bir fon ouşturuarak tazminatarın bu fonda birikmesi hükümet açısından einde sıcak para kaynağı oması ve istendiğinde istenien kesime çeşiti oanakar sağanması anamına geiyor. İşsizik Sigortası Fonu nun teşviker için kuanıması buna örnek oarak veriebiir. Fon ouşturuması durumunda bunun iyi işetiememesi ve müdahaeere açık omasının engeenememesi, işçierin en önemi iş güvencesi aracı oan kıdem tazminatarının ödenmemesi anamına geecektir. Bu sadece işçi açısından deği fona her ay düzeni ödeme yapan işveren açısından ayırdığı kaynakarın iyi kuanımaması sonucunu yaratacaktır. Düşünüen modede her ay aktarıacak oranın ne oacağı önemidir. Haen her yı için bir ayık brüt ücret ödendiğinden bu oran yakaşık yüzde 8.33 e denk gemektedir. Ancak kıdem tazminatı fonu modeinde bu oranın yüzde 3-4 arasında oması pananmaktadır. Bu durum işçinin bir yı için aacağı tazminat miktarını yarıya kadar düşürebiecektir. Savunucuar fonda topanan paranın değereneceğini söyese de asında en son brüt ücret üzerinden hesapanan mevcut kıdem tazminatı miktarı daha yüksek oacaktır. Teze in (2012) yaptığı bir hesapamaya göre kıdem tazminatı fonunda prim kesintisi oranı yüzde 3 oduğunda brüt 2000 TL üzerinden yıık kayıp 1280 TL, on yıık kayıp TL; prim kesintisi yüzde 4 oduğunda ise yıık kayıp 1040 TL iken on yıık kayıp TL oacaktır. Beirtien miktarar işçier açısından son derece önemi miktarardır. Kıdem tazminatı fonu modei işçinin yararanma koşuarının zoraştırımasına neden oacaktır. Kıdem tazminatı fonu tartışmaarında söz edien Avusturya Modei nde fondan yararanmak emekiik hainde, işten çıkıp en az beş yı yeniden iş aramazsa ve işçinin öümü hainde kanuni mirasçıarı tarafından aınabiiyor (Teze, 2012). Bu durumda kıdem tazminatından yararanma koşuarı önemi derecede zoraştırıacaktır. Kayıt dışı istihdamda yer aan işçier düşünüdüğünde zaten çaışanarın bir kısmının bu tazminattan yararanması oanakı değiken yararanma hakkına sahip oan bir kısım daha kapsam dışında kaacaktır. Askerik durumunda, eviik hainde kadın işçinin işten çıkmasında, işçinin bazı durumarda işten çıkarımasında kıdem tazminatından yararanma hakkı kadırımaya çaışımaktadır. Ayrıca mevcut durumda işçi bir yıık çaışmasından sonra kıdem tazminatına hak kazanırken bu koşuun da zoraştırıması amaçanmaktadır. Bu durum kıdem tazminatından yararanan işçi sayısını azatarak istenen amaca hizmet edimeyecektir. Önerien modede diğer bir sorun da eski sistemde yer aanarın durumunun ne oacağıdır. Bu konuda yeni işe başayanara sistemin başaması veya eski çaışanarın da fona devredimesi gibi değişik düşünceer buunmaktadır. Eski çaışanarın da fona devredimesi durumunda mevcut hakarın kaybedimesi de söz konusu oabiecektir. Görüdüğü gibi asında net bir tasağı ouşmayan veya kamuoyuna açıkanmayan yeni mode önerisi pek çok sorunu barındırmaktadır. Önerier Kıdem tazminatının tüm çaışanar için bir hak niteiğini kazanması ve işçierin geeceğe daha güvene bakması için yapıması gerekener aşağıdaki şekide özetenebiir. Mevcut durumda kayıt dışı çaışanarın tazminattan yararanması oanakı omadığından sistem dışında kaanarın da sisteme dahi edimesi sağanmaı kayıt dışı istihdam özendirimemei ve mücadee edimeidir. Tazminattan yararanmak için gereken asgari bir yıık kıdem koşuu kadırımaıdır. Bu durum işverenerin yasaya karşı hie yapmasına da enge oacaktır. Aynı zamanda bu düzeneme kayıt dışı çaışmayı engeeyebiir. Bu uyguamanın getirimesi özeike geçici iş iişkisi ve topum yararına program çerçevesinde çaışanar açısından da önemi bir kazanım sağayacaktır. Mevcut düzenemede işçinin tazminattan faydaanabimesi için iş sözeşmesinin bei nedenere sona ermesi gerekmektedir. Bu şartarın koayaştırıması, işçinin kendisinin işten ayrıması durumunda da tazminattan faydaanabimesi gerekmektedir. İşverenin ifası veya benzer nedenere ödeme zoruğuna düşmesi durumunda kıdem tazminatının ödenmesi önceiki hae getirimeidir. Fon tartışmaarı yapıırken işsizik sigortası fonu örneği unutumamaıdır. İşsizik sigortası fonu işçiere işsizik sigortası oarak ödeme yapımasından çok işverenere teşvik oarak kuanımaktadır. Oası bir kıdem tazminatı fonu da benzer kuanımara neden oabiecektir. Hatta bazı siyasier kıdem tazminatı fonu çıkarsa işsizik sigortası fonuna gerek omadığını ieri sürmektedirer. Bu anayışa işçierin işsizik sigortasından faydaanmasının da zaman içinde engeenebieceği unutumamaı mücadeede göz önünde buundurumaıdır. Son söz oarak işçierin son kaesi oan kıdem tazminatını savunmak tüm sendika örgüter için bir görevdir. Son kae de kaybedidikten sonra rüzgarda savruan yaprakar misai işçierin iş piyasası içinde savruması ve güvencesizeşmesinin önüne hiç geçiemeyecektir. Kaynakar Çeik Aziz ( ) Kıdem Tazminatı İçin Fon Deği Güvence Gerek!, Birgün Gazetesi, Erişim tarihi: Teze, Ai ( ) Kıdem Tazminatı Fonu Parayı da Düşürür, com/index.php?sid=yazi&id=5456, Erişim Tarihi Süzek, Sarper (2016) İş Hukuku, İstanbu: Beta Basım Yayım ÇALIŞMA ORTAMI 15 Mayıs - Haziran 2017

16 Çevre İkim Değişikikeri Tahminerin Ötesinde Geişiyor! (*) Prof. Dr., Adnan Menderes Üniversitesi Tıp Fakütesi Hak Sağığı Anabiin Daı Öğretim Üyesi GİRİŞ Avustrayaı Prof. Frank Fenner: İnsan türü, yüz yı içinde yok oacak derken Stephen Hawking: İnsanoğunun gezegenimizdeki ömrü en faza bin yı diyor (Oksay, 2015a). Hawking in dünyamızdaki yaşam için en faza bin yı ömür biçmesi bizi rahatatmamaı, aksine konunun geeceğimiz için ne kadar önemi oduğunu agıamamızı sağamaıdır. Dünyamız şu anda çevre feaketinin eşiğindedir. Günümüzde ikim değişikikerinin oumsuz etkieri, geriye dönüşü omayan çok kritik bir noktaya doğru hıza ieriyor. Kriz, basit bir çevre tahribatı sorunu deği; yaşamın yeniden kuruması sorunudur (Auerbach, 2015; Curry, 2013; Oreskes, 2015; Hawking, 2015). İKLİM DEĞİŞİKLİKLERİNİN TEMEL NEDENLERİ Pansız endüstrieşme Sağıksız kenteşme Nükeer denemeer Bögese savaşar Tarımda kimyasaarın biinçsizce kuanıması Sağıksız nüfus artışı vb. dir. KÜRESEL EMİSYONUN GELECEĞİ İLE İLGİLİ SENARYOLAR Emisyon, gaz ya da gaz ve partikü karışımarının atmosfere verimesidir. Kürese emisyonun geeceği ie igii senaryoar ve ısı artışına etkieri göz önüne aındığında; en iyi projeksiyonda, sıcakık artışının 0,9-2,3 C, en kötüsünde 3,2-5,4 C oması tahmin ediiyor (Kürese Karbon Projesi, 2013). Dört goba bögede, ısı ve yağış tahminerinde zaten en düşük sıcakık artışı için 3 C öngörüüyor. Daha da önemisi, bazı bögeerde sıcakık artışına parae oarak yağışarda azama oacağı tahmin ediiyor. Öngörüen değişimer Tabo 1 de gösterimiştir. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE BAĞLI OLABİLECEK ETKİLENİMLER Hayvanarın üreme-göç aanarı şu anda odukça değişti. Değişimin çok daha hızanması bekeniyor. Denizerdeki bitkise panktonarın etkienmesi, ekoojik sistemi tehikeye sokacak; kurakık, kıtık ve kürese ısınmaya bağı hastaıkar miyonarca insanın öümüne neden oacaktır. Geriimerin artması, dipomatik ve ticari anaşmazıkar ortaya çıkaracaktır. Oumsuz ikim koşuarı, geişmekte oan ekonomierde gayrisafi mii hasıada (GSMH) %10 a varan azamaar yaratacaktır (Güven, 2007). Amerika Bireşik Deveteri (ABD) Paramentosu na sunu- Erda BEŞER (*) an raporda; kürese sıcakık artışının 2 C ı aşması, dünyayı dönüşü omayan bir noktaya götüreceği, topumarın bu değişikikere baş edemeyeceği, güveniğin tehdit atına gireceğinden bahsedimiştir. Rapora göre; ikim değişikikeri, nükeer savaş etkisi yaratabiecektir. Kürese ısınma; deniz seviyesindeki ükeerde yaşamı tehdit edecek, kürese ekonominin istikrarı bozuacak, jeopoitik dengeer atüst oacaktır. Ayrıca kürese ısınmanın ekonomik çöküş, deveterin ifası, iç savaşar, kitese göçer, kaynak savaşarına neden oarak sosya ve poitik etkierinin yıkıcı oacağı üzerinde durumuştur. Sonuçta, etnik-dinse-ideoojik böünmeer kaçınımaz oacaktır (Oksay, 2015a; Ackerman ve Stanton, 2014; Gavovic ve Smith, 2014; Piguet ve Laczko, 2014; Steininger vd., 2015; McMichae vd., 2003). 1) İkim Değişikiği Kesin Terör Nedenidir Hampshire Coege dan Barış ve Dünya Güveniği Uzmanı Prof. Michae T. Kare e göre; Suriye de iç savaşın nedeni, yıarı arasında yaşanan yıkıcı kurakıktır. O dönemde; ükenin %60 ı çöe dönüşmüş, ekiner kurumuş, hayvancıık yok omuş, miyonarca çiftçi yoksuaşmıştır. Çiftçier birkaç büyük kente göç etmiş, kentier ise çiftçieri araarına amak istememiştir. Kare e göre Esad çiftçieri; iş, konakama ve eğitim açısından destekeseydi üke içindeki çatışmaar bu boyutara uaşmayabiirdi (Oksay, 2015a). 2) Su Savaşarı Çıkabiir İki üke aynı su kaynağını kuandığında su savaşarı ortaya çıkmaktadır. İkime bağı çatışmayı engeemenin en iyi you, kürese ısınmayı azatmaktır. Bireşmiş Mieter in hazıradığı Dünya Su Raporu na göre; Türkiye nin 2025 yıında su sıkıntısı çekeceği, 2040 yıında ise eindeki su rezerveri yüzünden Türkiye ye savaş açıacağı öngörümektedir. Şu anda ükemizde kişi başına 1519 m 3 su düşüyor. Su fakiri bir üke omasak da kısa sürede o riski düzeye geebiiriz (Devet Su İşeri Gene Müdürüğü, 2016). Su kıtığının 2025 e kadar 2 miyar insanı etkieyebieceği öngörümektedir (Arthus, 2009). Geecekte susuzuktan en faza etkienecek ükenin Hindistan oması bekeniyor. Hindistan susuzuğun kısa vadei çözümünü 21 miyon kuyu açarak çözmeye çaışmaktadır (Arthus, 2009) de Afrika da; miyon insanın yaşadığı bögede su stresi artmış oacak; bazı ükeerde, yağmura dayaı tarım ürünerindeki verim %50 azaacaktır (Arthus, 2009) de Asya da; tatı su kaynakarı azaacak, kıyı bögeerinde özeike nüfus yoğunuğunun yüksek oduğu büyük deta bögeerinde büyük deniz taşkınarı bekenmektedir (Arthus, 2009). A) ÜLKEMİZDE VE DÜNYADA DURUM Ekonomik Kakınma ve İşbiriği Örgütü (OECD) verierine göre, 2015 yıında Türkiye de 29 bin kişi hava kiriiğinden ömüştür. Bu sayısa veri, trafik kazası öümerinin 6 katıdır (Kongar, 2016). Hava kireticierden biri oan termik santraerden saınan 67 farkı hava kireticisi buunmaktadır. Ükemizde termik santraere bağı; 2876 erken öüm/yı, hasta geçirien gün, 2,9-3,6 miyar Euro sağık maiyeti buunmaktadır (TBMM de Aydın Jeoterma ve Çevre Sorunarı Konuu Sunum, 2016). Sera gazı emisyonunda Türkiye, 2012 yıında dünyada 19. sırada yer amıştır. Hava kiriiği etki değerendirimesinde partikü sınır değereri; Avrupa da 50 mcg/m 3 iken, Türkiye de 90 mcg/ m 3 tür. Bu değerer, tek kireticiye aittir. Ortamda birden faza kiretici var ise sınır değererin zararanım eşikeri odukça düşmektedir. ABD de sınır değerinin 3 kez aşıması aci önem gerektirir. Ükemizde böye bir sınırama yoktur. Bir bögede 10 gün kötü hava oması durumunda, Tabo 1: Goba dört bögede tahmini sıcakık ve yağış değişimeri* Goba Bögeer Yıık Ortaama Sıcakık Artışı ( C) Yağışarda Değişim (%) Kuzey ABD 5, artış Güney ABD 4, azaış Orta Doğu 3,0-4, azaış Kuzey Avrupa 3, artış Kuzey Asya 4,0 20 azaış Güneydoğu Asya 2,5-3,0 1-2 artış Güney Asya 3,0 35 artış (*) Kaynak: Norwine, ÇALIŞMA ORTAMI Mayıs - Haziran 2017

17 yöneticier ve hakın önem aması gerekir. Örneğin; haka maske dağıtımaı, sokağa çıkımaması önerimeidir yıında Keşan da partikü madde yükü 228 mcg/m 3 e uaşmıştır. Aynı yı İstanbu Esenyurt ta sınır değererin 126 gün aşıdığı raporanmıştır. Avrupa partikü sınır değererine göre inceendiğinde, Esenyurt ta 365 gün kiri hava sounduğu görüecektir (Kongar, 2016). Dünyada her yı km 2 tropika orman kaybomaktadır. Yunanistan da ormanarın %70 i, Sudan da % 90 ı, Amerika da ise uzun çayırarın tamamı yok omuştur. Haiti tepeerinde ormanarın %2 si kamıştır. Amazondaki en büyük yağmur ormanı %20 küçütüerek, hayvan çiftiğine veya soya fasuyesi tarasına dönüştürümüştür. Türkiye ormanarının ise her yı hektarı tarım aanına çevrimektedir. Madagaskar erozyona yenik düşmektedir. Durum böye devam ederse, 2050 yıında 200 miyon ikim mütecisinin ortaya çıkacağı öngörümektedir (Arthus, 2009). Enerjiye gereksinim giderek artmaktadır. İnsanarın ayrıcaıkı oan %20 ik kesimi, minera kaynakarının %80 ini tüketmektedir. Dubai, tüm yı güneşi omasına karşın güneş enerjisinden yararanmamaktadır. Gerçekte Dubai, tüm dünyayı uyaran bir tehike işaretidir (Arthus, 2009). M. Gandi: Bireşik Kraığın kakınması özeinde; bugünkü zenginiğinize uaşırken dünyanın kaynakarını tükettiniz, Hindistan ın kakınması için kaç dünya gerekir? sorusuya vurguadığı gibi geişmiş ükeerin dünya kaynakarının %80 ini kuanmaarı ve zoramaarı yanında sera gazarının %75 inin saımı ie Afrika ie Akdeniz Havzasında görüen kurakaşma ie yaygınaşan fakireşmeye yo açmıştır. Şu anda askeri harcamaar, geişmekte oan ükeere yapıan yardımardan 12 kat fazadır. Tekeerin eerindeki nükeer, biyoojik, kimyasa siahar gezegeni yok edecek gücü çoktan aşmış durumdadır (Arthus, 2009). B) ÇEVRE TAHRİBATININ SAĞLIĞA ETKİSİ Kentse hava kiriiğine bağı bir miyon kişiye düşen prematür öümer 2000 yıında Asya da 20 civarında iken; 2030 yıında 5 kat artarak 100 e yakaşacağı OECD projeksiyonarında beirtimektedir (OECD, 2016). Gözden kaçan bir konu oan metan gazı, karbondioksitten 20 kat daha güçüdür. Sibirya da donan toprak erirse açığa çıkan metan gazı sera etkisine yo açacaktır (Arthus, 2009). Manütrisyon, maarya ve ishae bağı öümer artacaktır (DSÖ, 2009). Pasifik ada ve ükeerinde ek oarak buaşıcı omayan hastaıkar, buaşıcı hastaık sagınarı ve aşırı ikim oayarı artacaktır (McMichae vd., 2003; Kim vd., Çevre phpapp02/95/kim-deiikii-ve-gdagvencesi jpg?cb= ). Yıda 11 miyon çocuk hava kiriiğinden öüyor 1 miyardan faza kişi temiz içme suyundan yoksun Her gün 5 bin kişi kiri sudan öüyor (Arthus, 2009). İkim değişikiği ve beraberinde getirdiği sağık sorunarı: Vektör kökeni hastaıkar (kırım kongo hastaığı vb), İshai hastaıkar, Manütrisyon, Kuş gribi, koera gibi sagın hastaıkar, Yaşı ve çocuk öümeri Tüm bunar, çevre tahribatının basit yansımaarı deği; geeceğimizin ipotek atında oduğunun göstergeeridir. Bitki ve hayvan türerinde azama, insanığın sonunun çevre kiriiğinden oacağının habercisidir. Basın-yayın organarının çoğu, çevre feaketinin binerce yı sonra oacağını söyemektedir. Oysa yoksuukar, açıkar, sagın hastaıkar, soyu tükenen canıar feaketin şu anda başadığını göstermektedir. C) YAPILAN ÇALIŞMALAR Avrupa Biriği, çevre mevzuatını ouşturmaya başadığı 1970 i yıarda Çevre sınır tanımaz cümesini sogan oarak seçmiştir. Çevreye igii çok sayıda yönerge ouşturumuştur. Stockhom Konferansı nın Bir tek dünyamız var soganı, konferansta ortak kabu görmüştür. Ancak bu tür topantı karararı topumara benimsetimediği, ortak kararar aınıp ortak aktiviteer yapımadığı sürece bir değişim oamamaktadır. Bireşmiş Mieter İkim Zirvesi (2015 Paris) Kürese ısınmayı durdurmak için son şans oan 1992 Rio, 1997 Kyoto, 2009 Kopenhag da emisyon artışı önenememiştir. 30 Kasım-11 Araık Paris BM İkim Değişikiği Tarafar Konferansı nda 196 üke deegesi anaşmıştır (Oksay, 2015b). Anaşmadaki teme noktaar; Fosi yakıtardan vazgeçmek, Kürese sıcakık artışını 1,5-2 o C arasında durdurmak ( yıarı arasında), Karbon saınımını 5 yıda bir gözden geçirmek, Geişmekte oan ükeere yıda 100 miyar $ destek sağanması, Hukuki yaptırımarın eksik oup, önemer gönüüük esasına dayanmaktadır (Oksay, 2015b). Barışa Açıan Pencere: Yeşi Enerji Wordwatch Institute, Washington merkezi oup, ik defa ünü yazar ve çevre aktivisti Lester Brown tarafından 1974 yıında kurumuştur. Kuruduğundan itibaren; nüfus, açık ve yoksuuk konuarında çaışımış; 21. yüzyıdan itibaren ise igi konuarı arasına ikim değişikiği, biyo-çeşitiik ve çevre güveniği girmiştir. Wordwatch Institute, enerji verimi yüksek ve ikim dostu kürese ekonomier için şu poitik girişimeri öneriyor: Doğa dostu yeşi bina ve araç teşvikeri yapımaı, Yenienebiir enerji teknoojieri hedefenmei, Tüm bunarın gerçekeştirimesinde devet sübvansiyonarının hayati önemi vardır (Oksay, 2015a). Çevreyi Koruma Örnekeri Güney Kore savaşta tahrip oan ormanarının %65 ini geri kazandı. Kosta Rika orduyu feshederek, kaynakarı eğitim ve ormanara harcamaktadır. İzanda da doğayı koruyarak kuruan jeotermae çaışan eektrik santraı buunmaktadır. Danimarka eektriğinin %20 sini rüzgar santraerinden üretmektedir (Arthus, 2009). İkim Davaarı-ABD Örneği Oregon Eyaeti nde kuruan Doğagaz Enerji Terminai nin geecekteki CO 2 emisyonunun azatımasını hesaba katmaması nedeniye ABD de dava açımıştır. Dava, 8-19 yaş gençer ve geecek kuşakar için açımıştır. Davaıar arasında; ABD Deveti ve ABD Başkanı Çevre Kaite Konseyi ve Başkanı İç İşeri, Uaştırma, Tarım, Ticaret ve Savunma Bakanıkarı buunmaktadır. Hükümetin geecek kuşakara yaşanabiir bir ikim sistemi bırakmada anayasa sorumuuğu oduğu teması dahi 96 sayfaık dava diekçesi hazıranmıştır (Oksay, 2015; Shue, 2014). Benzer şekide, Anayasamızın 56. maddesinde Herkes sağıkı ve dengei bir çevrede yaşama hakkına sahiptir ibaresi buunmaktadır. D) ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Atmosfer fosi yakıt şirketerinin açık kanaizasyonu omamaıdır. Yenienebiir enerjiere yatırımar acien artırımaıdır. Kyoto Protokoü ik ciddi adımdır; ancak ABD imzaamamıştır. Gerçekte; ÇALIŞMA ORTAMI 17 Mayıs - Haziran 2017

18 yenienebiir enerji kaynakarı için ABD ve Çin gibi faza kireten ükeerin onayı şart omaktadır. Yenienebiir enerji yatırımarı sadece daha temiz ve sağıkı geecek için deği, daha güveni bir dünya hedefi için de yapımaıdır (Oksay, 2015) yıında Aternatif Nobe ödüü oarak da adandırıan Right Liveihood Ödü ünü aan ünü çevreci yazar Mc Kibben; Torunarımız için popüer söyemer ve sivi topum örgüterinin aktivasyonarı yetmez, İkim değişikiğini öze sektörün çözmesini bekemeyeim, Umutar tükenmiş deği! (Auerbach, 2015; Hawking, 2015) şekinde söyemere kürese ısınmaya mücadeenin sivi topum örgüterinin kapasitesini aşan bir hareket oduğunu, doayısıya mücadeenin siyasi bir patforma taşınarak, geniş kapsamı bir eyeme dönüştürümesini gereki görüyor. Mc Kibben a göre; Atmosferdeki CO 2 oranını azatmak için ciddi kaynak aktarımı yapımaıdır, Karbon vergisi gündeme getirimeidir, Sadece gereki sanayi faaiyeteri sürdürümeidir, Günük yaşam aışkanıkarında teme değişikiker hayata geçirimeidir, Gereksiz tüketime kapaı bir yaşam özendirimeidir, Daha payaşımcı ounarak, birikte tüketim özendirimeidir (Auerbach, 2015; Hawking, 2015). Yeratı suarı, ikim ve topumarın değişime adaptasyonarında anahtar ro oynamaktadır. Yer atı suarı korunmaıdır (OECD, 2016). Zamanama çok önemi oup müdahae için fırsat penceresi haa açıktır; ancak bu pencere kısa zamanda kapanabiir. Çözüm; ekonomik, çevrese ve poitik komponenteri kapsamaıdır (Hyama, 2014). Aci müdahae için önceiki oarak üzerinde duruması gereken konuar: İkim değişikiği, Biyo-çeşitiik kaybı, Su kıtığı ve yokuğu, Çevre kiriiği ve toksik kimyasaarın sağığı bozmasıdır (OECD, 2016). Çevre konusunda Bireşmiş Mieter Rio Zirvesi soganı oan kürese düşün, yere etkinik göster prensibi uyguanabiir. Örneğin: Doğa ve biyoojik çeşitiiğin tüm aanarını kapsayan bir çerçeve kanun hazıranması ve benimsenmesi önemidir. Ayrıca su kanunu çıkarımaı, yer atı su rezerveri korunmaıdır. Kiretici ürünere ve girdiere vergier getirimeidir (örnek: deterjanar, pier, tarım iaçarı, suni gübreer ve koroforokarbonar vb ). Poşetere ve pastik kireticiere çözüm buunmaıdır. Yenienebiir enerji kaynakarına Sosya Poitika ağırık verimeidir. Yaşamın sürdürüebiiriği ve doğa dengenin korunması gözetimeidir. Kaıcı sayıabiecek bir doğa tahribatına yo açması nedeniye nükeer enerji kuanımına karşı çıkan bir tavır sergienmeidir. Çevre ve kütür değereri, ticari birer meta omaktan kurtarıarak deveter tarafından korunmaıdır. Kıyı, orman, doğa ve tarihse zenginikerin tahrip edimesine karşı ağır yaptırımar uyguanmaıdır. Çevreye igii uusararası tüm sözeşmeer imzaanmaı ve yükümüükere uyumaıdır. Rüzgar, güneş, daga, jeoterma ve biyo-küte enerjisine önceik veren bir enerji poitikası benimsenerek bu enerji kaynakarının doğaya zarar vermeyecek şekide kuanıması gerekir. Çevre için uusa ve uusararası işbiriği sergienmeidir. Çevrenin korunması için yaygın eğitimer yapımaıdır. Dünyada ve Türkiye de fosi yakıtara oan bağımıığı oabidiği kadar azatıp yenienebiir enerjiere geçimesi çok önemidir. Motoru taşıtar ve konutar için daha temiz yakıtarın kuanımının teşvik edimesi önemidir. Güneş bir saatte dünyanın bir yıda harcadığı enerjiyi üretir. Güneş enerjisinden yararanımaıdır. Zengin ükeerden sağanacak fona yapıacak mutak yoksuuk ve açığın ortadan kadırıması, herkesin teme eğitim amasının sağanması gibi desteker, zengin ükeerden, çevreye verdikeri zarararın tahsi edimesi oarak düşünümeidir. Dünya barışı için bu yakaşım çok önemidir. ILO 1944 Fiedefiya Beyannamesi nde Herhangi bir yerdeki yoksuuk, başka yererdeki refah için de tehikeidir denmektedir. Sürdürüebiir kakınma kasik tanımıya; doğa kaynakarı yok etmeden, hava ve ikimi tüketmeden, doğanın dengesini bozmadan, kaynakarı akııca kuanarak ekonomik büyümenin ve kakınmanın sürekiiği hedefenmeidir. Topumsa Duyarıığın Artırıması Tüm insanarın doğayı geiştirme ve koruma için sorumuuğu oduğu vb. çevreyi koruma ie igii soganar zaten insanın doğasına uygundur. Çevre ie igii her kesimi kapsayacak sogan, eyem, etkiniker; sivi topum örgüteri, üniversiteer, poitikacıar, yere yönetimer ve basın-yayın tarafından süreki gündemde tutumaıdır. Suyun piyasaaştırıamayacağı, bir meta haine sokuamayacağı, bir insan hakkı oduğu taebi, atmosferik uzay ya da temiz hava, toprak gibi doğa kaynakarın teme, piyasaya devrediemez hakar oduğu gibi. Ancak bunarı kabu ettirebimek için kitese, örgütü bir basınç gerekir. Dünya hakarının ağırığını koyacağı ve kürese adaet prensibinin birikte tartışıacağı bir süreç önem kazanmaktadır. SONUÇ Çevre için kürese ortakıkar geiştirimeidir. Topumarda çevre duyarıığı üst düzeye çıkarıırsa, çevreye duyarı poitikacı ve yöneticier üke yönetimerinde daha faza yer aacakardır. Bu da çevrenin korunup geiştirimesi için çok önemidir. Şu anda çevrenin geriye dönüşü ve korunması için çok kritik bir noktadayız. Yoksa çok geç oacak! KAYNAKLAR Ackerman F, Stanton EA. Cimate Change and Goba Equity. Anthem Press, 2014; p , Arthus YB. Yuva (Home) Fimi. As Sanat, Umut Sanat Fiimciik Sinemacıık San. ve Tic. A.Ş., (Erişim tarihi: ) Auerbach D. Goba Warming, express.co.uk/news/nature/586626/end-of-the-wordcimate-change-goba-warming-david-auerbach (Erişimtarihi: ) Cumhuriyet Biim Teknik Curry N. Humanity Is Getting Very Cose to Extinction, 21 Ağustos read/near-term-extinctionists-beieve-the-word-isgoing-to-end-very-soon (Erişim tarihi: ) Devet Su İşeri Gene Müdürüğü, Toprak Su Kaynakarı. (Erişim tarihi: ) DSÖ,2009, Protecting Heath From Cimate Change: Connecting Science, Poicy and Peope. ISBN (NLM cassification: WA 30.5) Gavovic BC, Smith GP. Adapting to Cimate Change Lessons from Natura Hazards Panning. Springer, 2014 p. 46. Güven Ç. İkim Değişikikeri Ve Türkiye, Bireşmiş Mieter Kakınma Programı. Nisan 2007 Hyama TM. Groundwater as a Key for Adaptation to Changing Cimate Society, Goba Environmenta Studies, Springer, 2014; p.11, Kim R, Costeo A, Campbe-Lendrum D. Cimate change and heath in Pacific isand states, Bu Word Heath Organ 2015; 93: 819. Kongar NA. OECD 2015 Türkiye Verieri, 7 Ocak 2016; s.3. Kürese Karbon Projesi Emisyonun Geeceği İe İgii 4 Senaryo McMichae AJ, Campbe-Lendrum DH, Corvaán CF, Ebi KL, Githeko AK, ScheragaJD. Woodward A: Change And Human Heath Risks And Responses. Heath Organızatıon GENEVA, 2003; p Norwine J. A Word After Cimate Change and Cuture-Shift. Springer, 2014; p.41. Oksay R.(a), İkim Değişikiği ve Terör. CBT Kasım Oksay R.(b), Paris Cimate Change Conference - November 2015 Reports and Decisions. CBT 1501, 25 Araık Oreskes N. Without Government The Market Pace Wi Not Sove Cimate Change. Scientific American, 1 Araık pace-wi-not-sove-cimate-change (Erişim tarihi: ) Piguet E, Laczko F. Peope on the Move in a Changing Cimate. The Regiona Impact of Environmenta Change on Migration. Springer, 2014, p Shue H. Justice, Vunerabiity and Protection. Oxford University, 2014; p Steininger KW, Ko nig M, Fried BB, Kranz LLoib W, Prettenthaer F. Economic Evauation of Cimate Change Impacts. Deveopment of a Cross- Sectora Framework and Resuts for Austria, Springer, 2015; p Stephen Hawking s Warning: Abandon Earth or Face Extinction, (Erişimtarihi: ) TBMM de Aydın Jeoterma ve Çevre Sorunarı Konuu Sunum. TBMM Ankara, 18 Şubat 2016 The OECD Environmenta Outook to (Erişim tarihi: ) 18 ÇALIŞMA ORTAMI Mayıs - Haziran 2017

19 Kadın Söyeşieri EMEĞİN GÖRÜNMEYEN YÜZÜ: YEREL YÖNETİMLERDE KADINLAR KADIN SÖYLEŞİLERİ Görüşmeyi Gerçekeştiren : Özgün MİLLİOĞULLARI KAYA (*) Dergimizin bu sayısında, beediyeerde çaışan kamu emekçisi kadınarın çaışma hayatından kaynakanan sorunarı ie sendikaarın ne yapması gerektiği konusunu ee adık. KESK e bağı Tüm Beediye ve Yere Yönetim Hizmeteri Emekçieri Sendikası (Tüm Be-Sen) Merkez Yönetim Kuruu Üyesi Satı Burunucu ie yere yönetimerde memur kadın emekçierin sorunarını konuştuk Çaışma Ortamı Dergisi nin her sayısında kadın emekçierin sorunarını görünür kımak amacıya Kadın Söyeşieri böümü yer amaktadır. Arkadaşımız Özgün Miioğuarı Kaya nın hazıradığı bu köşede her sayıda kadın mücadeesine güç katan bir konuğumuza gerçekeştireceğimiz söyeşieri sizere sunacağız. (*) Dr., DİSK/Gene İş Araştırma Daire Müdürü o Önceike sizi biraz tanıyabiir miyiz, kaç yıdır sendika mücadeenin içerisindesiniz? n 1993 yıı sonunda teftiş müfettişiği sınavını kazanarak Mamak Beediyesi nde çaışmaya başadım. 4 ayık aday memurken işyeri temsicisi odum. Uzun zaman işyeri temsiciiği, baş temsiciik şube yöneticiiği, iki dönem şube başkanığı yaptım. İki dönem gene merkez örgütenme sekreteriği görevini yaptım şimdi mai sekreterim. Kızımı dünyaya getirdiğim 2001 yıında sadece 6-7 ay kadar doğum izni kuandım. Diyebiirim ki 1994 yıından bu yana kesintisiz oarak yere yönetim emekçierinin ekonomik, demokratik, sosya ve özük hakarı mücadeesinde yer amaya çaıştım. KESK üyesi Tüm Be-Sen Merkez Yönetim Kuruu üyesiyim, hepsinden güzei Zeynep in annesiyim. o Yere yönetimerde çaışan kadınarın çaışma hayatından kaynakanan sorunarının başında neer gemektedir? n Yere yönetim işkou diğererine göre daha cinsiyetçi bir istihdam yapısına sahip. Diğer kamu kurumarında bazen iki kişiden biri kadın iken bizim işkoumuzda çaışan beş emekçiden biri kadın. Bu cinsiyetçi istihdam yapısını ve diğer zorukarı aşarak çaışmaya başayan kadınar her türü cinsiyetçi, ayrımcı uyguama, mobbing, baskı, her türden şiddet, yönetici oamama, görevde yüksemenin engeenmesi gibi sorunara karşı karşıya kaıyorar. İşkoumuzda emekçi omak zaten zorken, kadın emekçi omanın zoruğunu anatmak için şöye bir tarif yapıabiirim. Eğitim durumu, uzmanığı, niteiği, ürettiği hizmetin düzeyi deği, dünya görüşü, partisi, uusa kimiği, cinsiyeti, memeketi, beediye yönetimine ve her türden işveren temsicisine yakın oup omamasına göre işi, çaışma koşuarını, terfiyi, ojmanı hak eder ya da etmez beediye emekçisi. Yani devet memuru deği, parti hatta beediye başkanığının memuru gibidir. İşte bu koşuarda kadın emekçier, sadece KHK ara ihraçarın yaşandığı bu OHAL döneminde deği, 657 sayıı Kanuna bağı en iyi zamanarda bie kendierini güvende hissedemedier. Her seçimden sonra beediye yönetimerinin kadın emekçiere yaptıkarı baskı ve sürgüner sonunda; kadınar sokakta, parkarda, hayvan barınakarında çaışmaya zoranmakta ya da araç saydırma gibi uyguamaara maruz kamaktadır. o Bu işkounda, kadın işçier açısından işçi sağığı ve güveniği önemeri yeteri bir şekide aınıyor mu? En sık görüen mesek hastaıkarı neerdir? n Ebette hayır. Yere yönetim işkounda beediye yönetimerinin ası tavrı ÇALIŞMA ORTAMI 19 Mayıs - Haziran 2017

20 Kadın Söyeşieri 20 kadın emekçieri istifaya zorayarak eve kapatmaya çaışmaktır. Partii beediye başkanı memuru gibi bakış açısı hizmet aan haka da yansımaktadır. O nedene yere yönetim işkounda çaışan emekçiere dönük bir önyargı ve çoğu zaman sadırganca tutumar görümektedir. Merkezi iktidarın ve beediye yönetiminin bütün oumsuz uyguamaarından sorumu tutuan emekçier aynı zamanda zabıta, itfaiye, tebigat işerinde gereki yenienme ve tedbirer aınmadığından sıkça öüme de sonuçanabien yaraanmaar yaşamaktadırar. o Sizce, sendikaar, kadın sorunarına duyarı mıdır? Bu işkounda kadınarın sendikaara katıım düzeyi nedir? Sendika örgütenme konusunda sorunar yaşıyor musunuz? n İşkoumuzda daha önce de söyediğim gibi kamu emekçieri arasında beş çaışandan biri kadındır. Memur- Sen e bağı Bem Bir-Sen, işkoumuzda en çok üyesi oan sendikadır ve kadın üye sayısı azdır. Üçüncü sırada örgütü Türk Yere Hizmet-Sen de de kadın üye sayısı azdır. Yere yönetim emekçierinin mücadeeci örgütü sendikamız Tüm Be-Sen de ise iki üyeden birisi kadındır. Bu sendikaar tamamen erkek egemen anayışın hayata geçtiği sendikaardır ve hiç kadın yöneticisi omayan son derece eri iktidarın her fırsatta yeniden üretidiği yererdir. Sendikamızın yarısının kadınardan ouşuyor oması bizim de sendika oarak kadın emekçieri teşvik eden yeteri çaışmaar yaptığımızdan deği, kadın emekçierin daha çok mücadeede ısrar ediyor ouşundadır diye değerendiriyorum. Kadınar söz ve karar aşamaarında hak ettikeri temsiiyet düzeyinde değidir. Sendikamızda 672 yöneticiden sadece 58 i kadındır. Sendikamızın işyeri örgütüükerinin zayıf oması, işyererinde gene üye topantıarının yapımayışı, öze oarak kadın emekçierin yaşadığı sorunarın görmezden geinmesi, kadın işyeri temsicierinin omaması, kadın emekçiere Sendikamız arasındaki makası giderek açmaktadır. İşyerinde baskı, ayrımcıık ve mobbing atındaki kadın emekçier kendierini sendikasıya, mesai arkadaşarıya dayanışma ve mücadee ie güçenmiş oarak görmediği gibi, iş çıkışında çocuğu kreşten amak, eve gitmek, yemek yapmak, hasta, çocuk ya da yaşı bakmak gibi cinsiyetçi topumsa roerini sürdürmek zorundadır ve bu durum sendika çaışmaara katımaarını güçeştirmektedir. Sendika çaışmaar uaşıması zor, sigara içien, yüksek sese tartışıan, çocukarın bırakıabieceği oyun odaarının omadığı ve saater süren topantıarın yapıdığı mekanar oarak, kadınarın katıımını neredeyse imkansız hae getirmektedir. Ancak Sendika oarak beediyeer ie imzaadığımız topu sözeşmeerde işe aımarda kadın emekçiere önceik tanınması, 8 Mart Dünya Emekçi Kadınar Günü nün tati oması, eşine şiddet uyguayan kamu emekçisinin maaşının kadına verimesi gibi önemi kazanımar ede da ettik. o Yere yönetimerde çaışan kadınarın sorunarına yöneik önceiki oarak neer yapımaıdır? n Yere yönetimerde çaışan kadınarın onarca sorununun oması, bizim sorumuuğumuzu iki kat artırmaktadır. Ancak her ide, beediyede, hatta işyerinde kadınarın farkı taeperi vardır. Bir yerde kadın emekçier için kreş en önceiki sorundur, diğerinde taciz ya da sürgün veya sendika değiştirme konusunda baskı. Bir emek örgütü oarak örgütenmenin ve mücadeenin yarısı oan kadın emekçieri mücadeeye daha çok kazandırmanın you; bir emekçi omanın yanı sıra, kadın omaktan kaynakı sorunarına da duyarı bir mücadee vermektir. Sendikaar önceiki oarak diini, yayını, topantıarını, eğitimerini kadın emekçieri görerek panamaı, kadın emekçierin güvenine ayık omaıdır. Gene oarak da iş güvencesi, sosya güvenik, kamusa emekiik hakkı, kadına yöneik her türü şiddete karşı gerek işyererinde gerek sendika içinde ortak mücadee ve dayanışma ağarını örmeiyiz. o Bizim ie görüşerinizi payaştığınız için teşekkür ederiz. ÇALIŞMA ORTAMI Mayıs - Haziran 2017

21 Kitap Tanıtımı CUMHURİYETİN ANIT KURUMLARI DİZİSİ : 6 Devetçiik, KİT er ve Topumsa Dönüşüm Taner Akpınar, A. Gürhan Fişek, Umur Aşkın, Ası Kaykısız, Özgün Miioğuarı Kaya, Sebiha Kabay (2017), Devetçiik, KİT er ve Topumsa Dönüşüm, (Ankara: Fişek Enstitüsü Çaışan Çocukar Biim ve Eyem Merkezi Vakfı Yayınarı, Yayın No:2.6) P rof.dr.gürhan Fişek, yanızca askeri mücadee ie deği, büyük ve özverii bir topumsa dayanışma ve mücadee ie kurumuş oan Cumhuriyeti başı başına bir anıt kurum oarak tanımamış ve Cumhuriyeti var eden ve onun poitikaarını hayata geçiren kurumarı yaşatmayı görev bimiştir. Bu nedene 1950 erden bu yana yok edimek istenen, hatta çoğu yok edien Cumhuriyet in anıt haine gemiş kurumarını tarihse inceemeere gün yüzüne taşımaya çaba göstermiş, boşaan yererinin doduruamadığına vurgu yapmış ve topumsa işeverine dikkat çekmiştir. Bu amaça özeike genç akademisyeneri teşvik ederek iki 2005 yıında Türkiye Çocuk Esirgeme Kurumu temaı omak üzere atı önemi anıt kurumun odukça ayrıntıı bir şekide okurun eine uaşmasına katkı sağamıştır. Bu yazı ie bu kitaparın atıncısı üzerine odakanıacaktır. Merak eden okurar Fişek Enstitüsü nün web sayfasından diğer anıt kurum inceemeerine de uaşabiirer ( caismaar/yayinarimiz/cumhuriyetinanit-kurumari/). KİTAP İKİ BÖLÜM YEDİ MAKALE VE SONUÇ BÖLÜMÜNDEN OLUŞUYOR Devetçiik, KİT er ve Topumsa Dönüşüm başıkı atıncı anıt kurum inceemesinin önemi bazı özeikeri var. Önceike bu çaışma, beşinci anıt kurum kitabı oan Üniversite ( ) çaışması gibi koektif bir emeğin ürünüdür. Çaışmayı araarında Gürhan Hoca nın da buunduğu atı yazar birikte gün yüzüne çıkarmıştır. İkinci önemi özeiği, anıt kitap inceemesinde Gürhan Hoca nın ikinci kez (iki Üniversite kitabı) yazar oarak yer amasıdır. Hatta kitap inceendiğinde/okunduğunda önemi bir kısmının Gürhan Hoca tarafından kaeme aındığı görüecektir. Gürhan (*) Doç.Dr., Fişek Enstitüsü Çaışan Çocukar Biim ve Eyem Merkezi Vakfı Yönetim Kuruu Üyesi, Ankara Üniversitesi Sağık Biimeri Fakütesi Sağık Yönetimi Böümü Gübiye YENIMAHALLELI YAŞAR (*) CUMHURİYETİN ANIT KURUMLARI DİZİSİ : 6 AKPINAR, FİŞEK, AŞKIN, KAYKISIZ, MİLLİOĞULLARI KAYA, KABLAY FİŞEK ENSTİTÜSÜ ÇALIŞAN ÇOCUKLAR BİLİM VE EYLEM MERKEZİ VAKFI Hoca nın diğer anıt kurumar kitaparına da emeğinin büyük oduğunu hatıratmakta yarar buunmaktadır. Ancak diğererinde gençeri öne çıkarmaya çaba göstermiştir. Kitabın bir diğer özeiği, devetçiik ve KİT erin topumsa poitika aanındaki işevini inceeyen ik kitap oma özeiği taşımasıdır. Bu nedene kitabın önemi bir boşuğu dodurduğu düşünümektedir. OSMANLI DAN BERİ SANAYİLEŞME VE DEVLETÇELİK Devetçiik, KİT er ve Topumsa Dönüşüm başıkı eser iki böümde topam yedi makae ve bir sonuç böümünden ouşmaktadır. Osmanı dan Beri Sanayieşme ve Devetçiik başıkı ik böümün ik çaışmasında Taner Akpınar, Osmanı nın sanayieşme serüvenini inceemekte, Osmanı da sanayieşmenin bir topumsa kurtuuş mücadeesi mi, yoksa biçimenen yeni topumsa yapıda sınıfsa iktidar kurma çabası mı oduğunu sorguamaktadır erin başarından 1920 erin sonarına kadar geçen dönemde kapitaisteşme yönünde atıan adımarı, bir topumsa kurtuuş çabası omanın ötesinde, egemen sınıfarın iktidararını yeniden üretme çabaarı oarak yorumamakta ve 151 sayıı yasa dışında sosya poitika aanında neredeyse hiçbir somut poitikadan söz ediemeyeceğine vurgu yapmaktadır. DEVLETÇILIK: BIR TOPLUMSAL BARIŞ ATAĞINA ( ) KARŞI OTORITER ANA DAMAR ( VE SONRASI İk böümün ikinci çaışması A.Gürhan Fişek hocaya aittir. Devetçiik: Bir Topumsa Barış Atağına ( ) Karşı Otoriter Ana Damar ( ve Sonrası başıkı çaışma ie Gürhan Hoca, devetçiik ikesinin temeendirimesi ve yaşama geçirimesi ( ), inişe geçmesi ancak çoğatıcı etkier göstermesi ve çökertimesi (1980 sonrası) at başıkarıya odukça ayrıntıı bir inceeme yapıyor. Mii iktisat görüşünden devetçiik görüşüne geçişte Mustafa Şerif Özkan, A.Şerif Önay ve M.Ai Dağpınar ın önemi katkıarına vurgu yapıyor. Öze sermayenin insanın insanı sömürmesine dayandığını ve benci oduğunu vurguayan dönemin İktisat Bakanı Mustafa Şerif Özkan ın, 1931 yıında kabu edien CHF Programı nda atı oktan biri oarak devetçiik ikesinin kabu edimesinde de büyük katkıar gösterdiğini vurguuyor. Dış açık vermekten sakınmak, sanayii bankacıığın yedeğine takmamak, yeri hammadde kuanmak ve çağdaş bir çaışma düzeni kurmak youya sermaye birikimini yaratma younu seçmiş Sayın Özkan. Ancak 1932 yıında yerini aan Cea Bayar ın 180 dereceik bir dönüşe devetçiik ikesini inişe geçirmeye başadığını; buna rağmen Özkan ın attığı tohumarın çoğatıcı bir etki ie 1980 yıına kadar yanızca bir ekonomik araç oarak deği, aynı zamanda işçieri gözeten sosya bir araç oarak ne kadar yerinde bir işev gösterdiğini beirtiyor. BİR KAMU İKTİSADİ TEŞEKKÜLÜ OLARAK TURHAL ŞEKER FABRIKASI NIN TURHAL İLÇESİNE KATKILARI KİT erin Sosya ve Ekonomik Yaşama Etkieri başıkı ikinci böümde beş çaışma buunmaktadır. İk oarak, bir KİT oarak Turha Şeker Fabrikası nın Turha İçesi ne katkıarını ee adığı odukça özgün çaışmasında Umur Aşkın, Turha ve çevresinde ekonominin çağdaş dinamiker çerçevesinde kuruması, geiştirimesi, üke ekono- ÇALIŞMA ORTAMI 21 Mayıs - Haziran 2017 FİŞEK ENSTİTÜSÜ ÇALIŞAN ÇOCUKLAR BİLİM ve EYLEM MERKEZİ VAKFI YAYINLARI Yayın No: 2.6 DEVLETÇİLİK, KİT LER VE TOPLUMSAL DÖNÜŞÜM Mayıs 2017 ANKARA

22 22 Kitap Tanıtımı misi ie bütüneşmesi ve hakın yaşam düzeyinin yüksetimesinde Turha Şeker Fabrikası nın önemi katkıar sağadığını beirtmektedir. Ancak 1998 yıında başayan kota uyguamasının ve AB, IMF ve DB etkieri ie hazıranan 4634 sayıı Şeker Yasası nın süreci tersine döndürdüğünden de dem vurmaktadır. DEVLETÇİ SANAYİLEŞMENİN OLMAZSA OLMAZI: MESLEKİ EĞİTİM SORUNU İkinci oarak Ası Kaykısız, devetçi sanayieşmenin gereği oarak meseki eğitim sorununa değinmektedir. Kaykısız, herhangi bir sanayi geişimin omadığı Osmanı döneminde meseki eğitim adına verien çabaarın cıız kadığı ve amacına uaşamadığını, ancak Cumhuriyet döneminde de bir süre erteenen bu durumun devet ei ie sanayieşmenin öngörüdüğü I. Sanayi Panı ve 1930 u yıarda peş peşe kuruan KİT ere birikte önemi hae gediğini beirtiyor. Bu önemin 1938 yıında 3457 sayıı yasa ie meseki eğitime yasa bir zemin kazandırıması ie pekiştiridiğini, 1965 yıına geindiğinde ise 657 sayıı yasa ie yeniden düzenendiğini vurguuyor. KİT LERDE SAĞLIK VE SOSYAL GÜVENLİK BOYUTU Üçüncü çaışmada Gürhan Fişek Hoca, KİT erde sağık ve sosya güvenik boyutunu ee aıyor. Gürhan Hoca, Cumhuriyetin en yakıcı sorunarından biri oan sağığa verien önemin hiç vakit kaybetmeden 3 No.u yasa ie kuruan Sağık ve Sosya Yardım Bakanığı öncüüğünde ee aındığını vurguayarak başıyor çaışmasına. Bakanığın bütün enerjisini başta sıtma, trahom, koera, frengi omak üzere ükeyi kırıp geçiren buaşıcı hastaıkara savaş için yürütüen koruyucu hekimik çaışmaarına verdiğini bidiriyor. Koruyucu hekimik çaışmaarına verien önceiğin hastaıkara savaş için kuruacak sağık tesiserini erteediğini, bazı ierde kuruan Numune Hastaneeri nin istisnaarı ouşturduğunu beirtiyor. Bu dönemde sosya yardımar ie igii çaışmaarın da büyük oranda hükümet dışı örgüter aracıığıya (Çocuk Esirgeme Kurumu, Hayırseverer Derneği gibi) yürütüdüğünü aktarıyor yıında Ereği ve Zongudak Havzası çaışan işçier için çıkarıan iki yasayı, en çok da Gene Sağığı Koruma Yasası nı öneme vurguuyor ardan sonra 500 ve daha çok işçi çaıştıran işyereri için hastane kurma yükümüüğünün KİT er tarafından büyük bir titizike uyguanmış oduğunu, bu durumun da hem tedavi edici hizmeter için önemi bir başangıç hem de hükümetin üzerindeki çok önemi bir sorumuuğu kısmen devretmesi ie sonuçandığını beirtiyor. KİT hastaneeri ie geişen işyeri hekimiğinin önemini ise Dr. Ceyhun Atuf Kansu ve Dr. Engin Tonguç un anıarı ie zengineştiriyor Gürhan Hoca. Ancak ne yazık ki bu hastaneerin de 1980 sonrasında budanmış oduğundan, özeike 2000 i yıarda Sağıkta Dönüşüm Programı kapsamında Sağık Bakanığı na devredidiğinden dem vurmaktadır Hoca. İKTİSADİ DEVLET TEŞEKKÜLLERINDE KADIN İSTİHDAMI Dördüncü çaışmada Özgün Miioğuarı Kaya, KİT erin kadın istihdamına katkıarını gündeme getiriyor. Kaya, KİT erin kadın istihdamına etkisinin oumu omaka birikte, bu etkinin sınırı oduğuna, buna rağmen 1980 i yıara kadar KİT erde çaışan kadın sayısının önemi oranda arttığına değinmektedir. Kadınarın çaışma hayatına katımaarının ve kadınarın çaışma hayatını koayaştırıcı önemerin erken Cumhuriyet dönemindeki batııaşma ve moderneşme düşünceeri ie de bağantısını kurmuştur erden sonra yaşanan neo-ibera poitikaarın Türkiye de kadının çaışma hayatına katıımına oumsuz yönde yansıdığını, kadın istihdamındaki nice geriemenin yanı sıra kadınarın 1930 u yıara göre güvencesiz ve esnek çaışma koşuarına maruz kadığını vurguamaktadır. TÜRKİYE DE KİT LERIN SENDİKAL ÖRGÜTLENMEYE ETKİSİ Beşinci çaışmada, Sebiha Kabay KİT erin sendikaaşmaya etkisini tartışmaktadır. Kabay, KİT ere birikte gündeme geen sanayieşme atıımarının sendika örgütenmenin de önünü açtığını, KİT erin hem istihdamı nice oarak artırdığını ve hem de özeike orta ve büyük öçeki kuruuşarda yığınaşmasını sağayarak örgütenmeyi koayaştırdığını vurguuyor. Böyece sanayieşmenin okomotifi oan KİT erin sendikaaşmanın da okomotifi oduğuna, sendika kütürün ouşup yereşmesine katkı sağadığına değiniyor Kabay. Ancak 1980 i yıardan sonra gündeme geen neo-ibera poitikaarın yo açtığı özeeştirmeer, taşeronaştırmaar, kamu istihdamında ve ücreterdeki esnekik uyguamaarı, kayıt dışı çaışmanın artması gibi uyguamaarın sendikaaşma oranarının da odukça geriemesine, bu geriemede KİT erin gücünü kaybetmesinin önemi bir etkisi oduğunu vurguuyor. SONUÇ YERİNE : YIKILMADIK AYAKTAYIZ Kitabın sonuç böümünde yine Yıkımadık Ayaktayız soganı ie Gürhan Hoca çıkıyor karşımıza. Tarımda, sanayide ve hizmeter sektöründe haa varığını koruyan kamu girişimciiği örnekerini öneme gündeme getiriyor. Son sözünde ise Haâ tohumarını koruyan ve derin birikimiye yatırıma hazır oan kamu girişimciiği; 1930 ardan farkı oarak geniş bir insan gücü potansiyeini de kuanabiecek oanakara sahiptir. Bekenien tek işaret siyasi iradedir diyerek yo göstermeyi de ihma etmiyor. Devetçiik ve KİT erin topumsa poitika aanındaki işevini inceeyen ik kitap oma özeiği taşıyan bu kitabın özeike genç sosya poitikacıara önemi katkıar sağayacağı düşünümektedir. Kitaba Fişek Enstitüsü Çaışan Çocukar Biim ve Eyem Merkezi Vakfı ie ietişim kuruarak uaşıabiir. ÇALIŞMA ORTAMI Mayıs - Haziran 2017

23 Bumaca İKİ DAKİKA DÜŞÜN Tehikeyi Tanıyaım Yüksek Basınçı Hidroik Sistemi Lastik Hortumarının Kesimesi Mustafa TAŞYÜREK (*) Mustafa TAŞYÜREK* Durum: İşçier iş ekipmanarının yüksek basınçı hidroik sistemerinde kuanıan astik hortumarı, bu işer için dizayn edimiş eektriki testereer ie bir hidroik imaat tesisinin bodrum katında, değişik boyarda kesmektedirer. İşçierin bu çaışmaar sırasında karşıaşabieceği tehikeeri tanımayabiir misiniz? Neer Oabiir? 1. Hortumarın kesimesi sırasında, yüksek düzeyde, tiz sesi, kesiki gürütü ouşmaktadır. Bu böümde çaışan işçierde işitme kaybına neden oabiir. 2. Lastik hortumun yapısında buunan meta tein kesimesi sırasında çıkan kıvıcımdan gözer zarar görebiir. 3. Hortumun kesimesi sırasında ouşan sıcakıktan çıkan dumanar, gaz ve tozardan ciddi akciğer hastaıkarı oabiir. 4. Kesien hortumun soğuması için bırakıan yerden çıkan dumanardan akciğer hastaıkarı oabiir. 5. Hortum ruoarının taşınması, kesme aparatına çekimesi sırasında kas iskeet sistemi (be vb.) rahatsızıkarı oabiir. 6. Hortum ruosunun düşmesi, çarpma vb. nedenere ayak ayak parmağı yaraanması oabiir. 7. Ayakta durarak çaışmaktan doayı kas iskeet sistemi rahatsızıkarı oabiir. 8. Hortum uçarını tutması ya da çıpak tene temas etmesi durumunda yanıkar ouşabiir. * Kim. Müh., İş Sağığı+İşetme Yönetimi Biim Uzmanı Çaışma Bakanığı Eski İş Güveniği Müfettişi ( ) İş Güveniği Uzmanı (A Sınıfı Sertifikaı) Fişek Enstitüsü Çaışan Çocukar Biim ve Eyem Merkezi Vakfı Denetim Kuruu Üyesi > Yanıtı 10. sayfada ÇALIŞMA ORTAMI 23 Mayıs - Haziran 2017