JEOTURİZM PANELİ ve GEZİ NOTLARI

Transkript

1 KULA ÖLGE TOPLANTISI JEOTURİZM PANELİ ve GEZİ NOTLARI Haziran 2010

2 KULA ÖLGE TOPLANTISI JEOTURİZM PANELİ ve GEZİ NOTLARI Hazırlayanlar Gonca GÜRLER ve Gonca NALCIOĞLU Haziran

3 3

4 4

5 5

6 GĠRĠġ MTA Genel Müdürlüğü, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü ile Doğa ve Çevre Derneği nin ortaklaģa yürütmekte oldukları Türkiye Jeolojik Miras Alanları Envanteri Projesi kapsamında, Kula ölgesi Jeolojik Miras ve Jeoturizm Paneli tarihinde Kula elediyesi Toplantı Salonunda gerçekleģtirilmiģtir. u toplantıya ev sahipliği yapan Kula elediyesi aģkanı Selim AġKIN a, düzenleme kurulunda görev alan Nuran SEVĠMLĠ AKKOÇ, Mahmut Emir FĠLĠK, Hakan MUTAF a ve emeği geçen tüm belediye çalıģanlarına, ayrıca kitapçığın hazırlanmasında yardımcı olan Dr.Evren ATAKAY GÜNDOĞDU ya TÜJEMAP Koordinatörlüğü adına teģekkür ederiz. Kula nın helikopterle çekilmiģ görüntülerinin yer aldığı slayt gösterisi ile baģlayan panelin sunuģunu Kula elediyesinden Nuran Sevimli AKKOÇ yaptı. Panelin açılıģ konuģmasını yapan Kula elediye aģkanı Selim AġKIN, Kula nın son derece değerli jeolojik, tarihi ve kültürel miras özellikleri ile Türkiye nin jeoturizm noktasında değerlendirilebilecek, buna uygun planlama ve koruma programlarının yapılacağı ender yörelerden biri olduğunu belirtti. Günden güne artan çevresel sorunların önemine ve alınması gereken önlemlerin aciliyetine vurgu yapılan açılıģ konuģmalarında Doğa ve Çevre Derneği Yönetim Kurulu aģkanı Mutlu Gürler ile Doğa Koruma ve Milli Parklar ġube Müdürü Erol KURU; jeolojik mirasın korunması ve jeoturizmin geliģtirilmesi sayesinde çevre bilincinin yaygınlaģmasına önemli katkılar sağlanacağına iģaret ettiler. AçılıĢ konuģmalarının ardından TÜJEMAP Proje Koordinatörü Gonca GÜRLER, projenin tarihçesi, bugüne kadar yapılan ve planlanan çalıģmalar ile ilgili bir sunum yapmıģtır. Kula Kaymakamı Muzaffer ġahġner, Kula elediye aģkanı Selim AġKIN, Tunceli Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Yılmaz SAVAġÇIN, Dokuz Eylül Üniversitesi Öğretim Üyesi Altan TÜRE, Manisa Orman ve Çevre Ġl Müdürü Yahya GÜNGÖR, Manisa Kültür ve Turizm Müdürü Erdinç KARAKÖSE, Manisa Müze Müdürü Müesser TOPAġ, TÜJEMAP Koordinasyon irimi adına; Dr. Gonca NALCIOĞLU, Dr. Evren ATAKAY GÜNDOĞDU ve Jeoloji Yük. Müh. Mustafa MERCAN, elediye Meclis Üyeleri, çok sayıda vatandaģ ve ilgili kamu kurumlarından, yönetici ve konu uzmanı temsilcilerin de katıldıkları toplantıda ev sahipliğini Kula elediyesi üstlendi. Sunumun ardından, Kula ölgesi Jeolojik ve Jeoturizm Potansiyeline yönelik düzenlenen panel baģlamıģtır. Panelin baģkanlığını Doğa ve Çevre Derneği aģkanı Mutlu GÜRLER yapmıģtır. GÜRLER, konuģmasında yer bilimleri meslek topluluğu ekseninde, alan koruma çalıģmalarının tarihsel geliģimi hakkında bilgiler vermiģtir. Ayrıca mevcut protokolün organizasyon yapısı, iģleyiģi, hedefleri ve Avrupa da bu konuda yapılan çalıģmalar ile ülkemizdeki yasal mevzuatın, jeolojik koruma konusunda sahip olduğu çerçeve hakkında bilgi ve deneyimlerini aktarmıģlardır. Panelistlerden Prof. Dr. Yılmaz SAVAġÇIN ve Altan TÜRE, Kula ölgesinin Jeoturizm Potansiyeli ve Kula yöresinde yer alan Jeolojik Miras öğeleri hakkında, DKMP Genel 6

7 Müdürlüğü Milli Parklar ġube Müdürü Erol KURU, Milli Parkların Jeoturizme bakıģ açısı ve var olan koruma statüleri hakkında, Manisa Kültür ve Turizm Müdürü Erdinç KARAKÖSE ise, korunan alanların ülkemiz açısından önemi hakkında bilgi vermiģlerdir. Panel sonunda gerçekleģtirilen soru-cevap bölümüyle, izleyicilerin tartıģmalara ve değerlendirmelere doğrudan katılımları sağlanarak, jeolojik miras, jeoturizm ve jeolojik koruma gibi kavramlar hakkında ortak kanaat oluģturulması hedeflenmiģtir. Panelde, MTA adına Dr. Erol TĠMUR a, TÜJEMAP Koordinatörlüğü adına Gonca GÜRLER e, Doğa ve Çevre Derneği adına Mutlu GÜRLER e, DKMP adına Erol KURU ya ve Prof. Dr. Yılmaz SAVAġÇIN a Kula elediyesi tarafından plaket verildi. A C D E F Foto 1. A,,C,D,E,F: Panelin açılıģ töreninden görüntüler. 7

8 Panel Sonrasında Kula elediyesi ev sahipliğinde yapılan yemekli değerlendirme toplantısında, tüm katılımcı akademik ve teknik kurul üyelerinin ortaklaģtıkları temel prensipler aģağıda sıralanmaktadır: 1. Ülkemizin jeolojik miras alanındaki kaynak değerlerinin envanter çalıģması sonrasında ortaya çıkarılması hedefi, alan koruma çalıģmaları açısından son derece büyük öneme sahiptir. Son iki yılda bu hedef doğrultusunda kat edilen mesafenin, bu alanda süren bilgi kopukluklarının giderilmesi yanı sıra, yeniden bir heyecan dalgası yarattığı, belirgin biçimde hissedilmeye baģlanmıģtır. 2. Akademik ve teknik danıģma kurullarının yapılanması ve iģleyiģ Ģeması, kurumsal bir alt yapının yasal dayanağı olması bakımından iģlevsel ve yararlı bir rol üstlenmekte olduğu, ilan sürecine taģınan pilot sahalardaki çalıģmalarda, daha iyi biçimde anlaģılmıģtır. 3. Protokol ortaklarının, özellikle MTA Genel Müdürlüğü ve Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüklerinin kurumsal destekleri ile Doğa ve Çevre Derneği nin kamuoyu oluģturulması ve Gönüllü Akademik danıģma hizmetlerinin sağlanılması noktasındaki katkıları; protokolün hedeflerine ulaģabilmesi için büyük önem taģımaktadır.. 4. Jeolojik Miras çalıģmalarının ülke çapında yaygınlaģtırılarak bu alanda ihtisas yapacak yeni araģtırmacılara alt yapı oluģturabilmek için, öncelikli olarak pilot alan çalıģmalarının sonlandırılarak, ilan çalıģmalarına ve planlama çalıģmalarına ağırlık verilmesi yerinde olacaktır. 5. Ġlan çalıģmaları için, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü ile gerekli koordinasyonun sağlanılması son derece önem taģımaktadır. u kapsamda, Konya Karapınar Havzası, Mersin Mut Miyosen Havzası ve GümüĢhane Artabel Havzası ile Kula Yanık Ülke Volkanik ölgesi gibi pilot alanlarda, gerek duyulan planlamaya esas çalıģmaların da, protokol çerçevesi içerisinde karģılıklı bilgi ve deneyim aktarımları ile Doğa ve Çevre Derneği koordinasyonunda hayata geçirilmesi gerekmektedir. 6. ölge Toplantılarının kamuoyu oluģturulması ve bu uzmanlık alanına ilgi duyan doğa bilimleri araģtırıcılarının yanı sıra gönüllü doğa dostlarının sürece katılması bakımından büyük öneme sahip olduğundan hareketle, daha sık periyotlarda ve iyi organize olmuģ geniģ katılımlı etkinliklerin, bir program dahilinde sürdürülmesinde yarar görülmektedir. 7. Ülkemizin jeolojik miras kaynaklarını araģtırıp bulmak, bilinen alanlar içinden en iyi temsil kabiliyetine sahip olanları belirleyerek planlamak ve ülke turizmine alternatif gelir kaynakları yaratma hedefine dönük Jeolojik Miras Ulusal Envanter Protokolü nün, geliģen ihtiyaçlar kapsamında yeni ek protokollerle güçlendirilmesi, katılım, kaynak ve bilgi desteğini artıracaktır. 8. Jeolojik Miras ve Ekolojik kaynak değerler açısından çok büyük bir potansiyele sahip Kula da yapılan Jeolojik Miras Alanları Envanteri ölge Toplantısı ve ardından yürütülen arazi çalıģmaları, gerek ülkemiz gerekse bölgemiz açısından alternatif turizm arayıģları için, son derece önemli bir baģlangıç olacaktır. 8

9 Tablo 1. TÜJEMAP Kula ölge Toplantısı Kurumsal Katılımcılar Listesi TÜJEMAP Kula ölge Toplantısı Katılımcılar Listesi; Kurumu - Görevi Yürütücü KuruluĢ Temsilcileri Mutlu Gürler Doğa ve Çevre Derneği Yönetim Kurulu aşkanı Gonca Gürler MTA Genel Müdürlüğü -TUJEMAP Proje Koordinatörü Erol Kuru Doğa Koruma ve Milli Parklar Gen. Md. Milli Parklar Şb. Md. TÜJEMAP Proje Koordinatörlüğü Dr. Gonca Nalcıoğlu MTA Genel Müdürlüğü - TUJEMAP Proje Koordinatör Yrd. Mustafa Mercan MTA Genel Müdürlüğü - TUJEMAP Proje Sekretaryası Saadet Potoğlu MTA Genel Müdürlüğü - TUJEMAP Proje Sekretaryası TÜJEMAP Akademik DanıĢma Kurulu Üyeleri Yrd.Doç.Dr.Raif Kandemir Gümüşhane Üniversitesi Akademik Danışma Kurul Üyesi TÜJEMAP Teknik DanıĢma Kurulu Üyeleri Dr. Evren Atakay Gündoğdu MTA- Teknik Danışma Kurulu Üyesi Düzenleme Kurulu Üyeleri Nuran Sevimli Akkoç Kula elediyesi Mahmut Emir Filik Kula Kültür ve Doğa Varlıklarını Koruma Derneği Hakan Mutaf Kula Eğitim ve Gençlik Derneği Katılımcılar Muzaffer ġahiner Kula Kaymakamı Selim AĢkın Kula elediye aşkanı Prof.Dr.Yılmaz SavaĢçın Tunceli Üniversitesi Yahya Güngör Manisa Orman ve Çevre İl Müdürü Erdinç Karaköse Manisa Kültür ve Turizm Müdürü Müesser TopbaĢ Manisa Müze Müdürü Öğr.Gör. Altan Türe Dokuz Eylül Üniversitesi Tanzer Yergün Doğa ve Çevre Derneği 9

10 A C D Foto 2. A,,C,D; Toplantı salonundan görünümler 10

11 A Foto 3. A,; Toplantı sonrası toplu fotoğraflar 11

12 TÜJEMAP KULA ÖLGESİ JEOLOJİK MİRAS POTANSİYELİ ÖLGE TOPLANTISI TEKNİK GEZİ PROGRAMI HAZİRAN HAZİRAN 2010 ÇIKIŞ SAATİ 10:00 1. Peri acaları ve Tabala Kalesi 2. Sarnıç-Çakırca Köylerinden Jeotermal Sahaya geçiş 3. Emir Kaplıcaları, Arkeolojik kalıntılar 4. Gediz çevresinde doğal çıkış fokurdakları 5. Gediz çevresi bazalt sütunları-bazalt gülleri 6. Öğle Yemeği 7. Sandal ve çevresi 8. Yunus Emre ve Carullah in Süleyman Camii 9. Dönüş 10.Akşam Yemeği 23 HAZİRAN 2010 ÇIKIŞ SAATİ 10:00 1. Divlit Yanardağı ve çevresi 2. Lav akıntıları Gediz ve Geren Çayı boyunca 3. Gölde Köyü ve çevresi 4. Öğle Yemeği 5. Kula Kentsel Sit Alanı ve çevresi 6. Dönüş 7. Akşam Yemeği Not: Gezi programı, Kula ölgesinde üç evreli süreçte gerçekleşen volkanik faaliyetler baz alınarak hazırlanmıştır. 12

13 Kula ölgesinin Genel Jeolojisi Kula ölgesinde, temelde Paleozoik yaģlı Menderes masifinine ait metamorfik kayaçlar yer almaktadır. u kayaçlar gözlü gnayslar, mikaģist, kuvars muskovit Ģist, granat Ģist, klorit Ģistlerden oluģmaktadırlar. u birimlerin üzerinde Permo-Triyas yaģlı dolomitik mermerler gelmektedir. Mesozoyik birimlerini gri mavimsi- beyaz renkli dolomitik kireçteģları ve Vezirler Melanjı olarak adlandırılan ofiyolitik melanj kayaları oluģturmaktadır. Ofiyolitik melanj birimleri üzerine Tersiyer yaģlı birimler uyumsuzlukla gelir. ölgede Tersiyer Alt Miyosen yaģlı Kurtköyü formasyonu ile baģlar. Ultramafik kayaç blok ve çakıllarından oluģan yeģil renkli konglomera ve kumtaģlarından oluģmaktadır. u birimlerin üzerine konglomera, kumtaģı, silttaģı, killi kumlu kireçtaģı ardalanmasından oluģan Orta-Üst Miyosen yaģlı Yeniköy formasyonu gelmektedir. u birimler yer yer de tüfit ardalanmaları içerirler. u birimlerle eģ yaģlı riyolit, riyodasit bileģimli volkanik kayaçlar, Dikendere volkanikleri olarak adlandırılmıģtır (Ercan vd. 1980) (ġekil 1). ölgede Pliyosen konglomera, kumtaģı, tüfit, kiltaģı marn ve kireçtaģı ardalanmasından oluģan Ahmetler formasyonu ile baģlamaktadır. Genellikle gri-beyaz, açık sarı renklerde olup yataya yakın eğimle düzgün katmanlar sunarlar. u bölgede sedimanter kayaçlarla eģ yaģlı olarak andezitik karakterli volkanizmada etkin olmuģ, kül ve piroklastik malzeme de yer yer akarsularla taģınarak uygun yerlerde tüfit katmanlarını oluģturmuģtur. u sedimanter kayaçlar akarsu ürünü olarak ve çoğunlukla yersel vadilerde oluģtuklarından değiģken özellikler gösterirler. Metamorfik kayaçlardan malzeme alarak oluģtukları havzalarda açık mavi, açık yeģil renkli olup, tipik renkleri ve içerdikleri mika pullarının parıltılarıyla göze çarparlar. azı yerlerde de aģınma sonucu Peri bacaları Ģeklinde oluģumlar izlenmektedir (Foto.4, 5). u birimlerin üzerine ise uyumlu olarak yaklaģık 250 m kalınlığa ulaģan Ulubey formasyonu olarak isimlendirilen gölsel kireçtaģları gelmektedir. Üst Pliyosen in sonlarına doğru bölgede yeni bir volkanik etkinlik geliģmiģ ve bazalt ve bazaltik andezitik türde lavlar oluģmuģtur (Ercan vd. 1980) (ġekil 1). ÇalıĢma alanında Kuvaterner Asartepe formasyonu, taraçalar, travertenler, yamaç molozları, eski ve yeni alüvyonlar, ve Kula volkaniklerinden oluģmaktadır. Asartepe formasyonu akarsu ortamında oluģmuģ kızıl, turuncu renkli kireç, kil, tüfit çimentolu konglomera-kumtaģı ardalanması Ģeklinde gözlenmektedir (ġekil 1). Kula volkanikleri çalıģma alanındaki en genç volkanizma olup 3 evrede gerçekleģtiği belirlenmiģtir (ġekil 1). I. Evre urgaz Volkanikleri, II. Evre Elekçitepe Volkanikleri, III. Evre ise Divlittepe volkanikleri 13

14 olarak isimlendirilmiģtir (Ercan vd. 1980). Volkanik ürünlerin çıkıģ noktalarını çatlaklarla, curuf konileri ve maar gibi monujetenik yapılar oluģturmaktadır. Kula volkanik ürünleri karasal ortamda meydana gelmiģtir. ununla beraber maar ve lokal olarak gerçekleģmiģ yastık lav oluģumları, volkanizmanın nehir, küçük su birikintileri ve yer altı suyununda yer yer etkilediğini göstermektedir (ġen vd. 2001) Özellikle Kula ilçe merkezi çevresinde geniģ alanlarda yüzlekler vermektedir. Kula ilçe merkezinden batıya doğru Demirköprü baraj gölüne kadar olan alanda gözlenmektedir.kula yöresi Milattan önceki tarihsel zamanlarda bile araģtırıcılar tarafından ilgi çekmiģtir. inlerce yıl önce bu yöreyi dolaģan Yunanlı tarihçi Strabon, bu bölgeye Katakekaumene (yanık ülke) adını vermiģtir. I. Evre; urgaz Volkanikleri: u evreye iliģkin bazaltik lavların Ar/Ar yaģı My (unburry, 1996) ve K/Ar yaģı ise 1.1 My (orsi et.al.1972) olarak tesbit edilmiģtir. Yeniköy formasyonuna ait kaya birimlerini düz bir plato Ģeklinde örtmektedir. Koyu-gri siyah renkte olup, değiģik soğuma yapıları göstermektedir. YaklaĢık 73 km lik bir alan kaplayan ve arazide dik bir morfoloji sunan bu akıntılar, çok iyi geliģmiģ sutun yapıları sunmaktadır (Foto.7A). u evreye ait bazalt çıkıģ noktaları çok net olmamakla beraber, diğer bazalt akıntılarından topoğrafik olarak yüksekte bulunurlar (ġen vd 2001). II. Evre; Elekçitepe Volkanikleri: Genellikle toprak örtüsü tarafından örtülmüģ olup, çıkıģ merkezlerini 49 koni, 4 maar ve 1 adet çatlak oluģturmaktadır. Yayılan akıntının yüzey alanı 200 km yi bulmaktadır. (ġen vd. 2001). K/Ar yaģı 0.3 My (orsi vd. 1972) ve Ar/Ar yaģı ve My (unburry, 1996) olarak bulunmuģtur. Kula bazaltlarındaki hornblendlerin varlığıda bu evre ile baģlamaktadır. III. Evre; Divlittepe Volkanikleri: Kula bazaltlarının son ürünü olan III. Evre bazalt akıntıları çoğunluğu curuf konilerinden oluģan, yaklaģık 40 merkezden çıkmıģ ve akmıģlardır. Lav yayılma noktalarını, 30 adet curuf konisi, 8 adet spatter koni ve 3 çatlak oluģturmaktadır. Üzerinde toprak ve bitki örtüsü olmayan son evre bazalt akıntıları oldukça taze bir görünüm sunmaktadır (ġen vd. 2001). Demirköprü baraj gölü yakınlarında piroklastik ürünler üzerinde insan ayak izleri bulunmuģtur ( Erinç, 1970, Tekkaya 1976, Ercan vd. 1985, Ercan 1993). K- Ar yaģ tayinleri ile III. Evre bazaltlarının yaģı ile yıl olarak bulunmuģtur. (Ercan vd. 1982). Termolüminesans yöntemiyle yapılan yaģ tayininde ise bazaltların yaģı yıl olarak bulunmuģtur (Göksu 1982). Lavlar koyu siyah renkleri ile diğer evrelerden ayırt edilirler. Çok genç oldukları ve iyi korundukları için, bazaltik bir akıntının gösterdiği akma yapılarını net bir Ģekilde gözlemek mümkündür. u tür akıntılarda, yüzey atmosferle temas ettiği için iç kısma göre daha ani soğumaktadır. Alttaki magma daha sıcak olduğu için, üst kısma göre akıģkanlığı fazla olmakta ve akmaya devam etmektedir. Gaz oranına ve lav getirimine bağlı olarak alttaki eriyik ile üstteki katılaģmıģ kabuk arasında yerçekimi ve sürtünme ile ilgili fiziksel bir iliģki baģlar. Üstteki katılaģmıģ kabuk, eğer yeteri kadar kalın ve sağlam ise çatısını koruyarak, altta lav tünelini oluģturmaktadır (Foto.10 G,H). Yapısını koruyamayan kabuklar yer çekimi etkisi ile çökerler ve lav tünelinin büyüklüğüne göre hendekler oluģtururlar. Lavlar bloklu yapıda ve aa lavlara benzerlik göstermektedir (ġen, 2002). 14

15 ġekil.1: Kula ölgesinin Genel Jeoloji Haritası (Ercan vd., 1983). 15

16 Öneri Jeoturizm Güzergâhları Kula Öneri Jeopark Alanı içerisinde ana kaynak değer genç volkanik yapılar olmakla birlikte, çeģitli jeomorfolojik oluģumlar da hem görsel ve hem de bilimsel açıdan dikkat çekicidir. unların yanı sıra tarihi yapılar, kentsel ve arkeolojik sit alanları diğer kaynak değerlerdir. Kaplıcalar ve maden suyu kaynakları ise antik çağlardan beri sağlık turizmi açısından önem taģımaktadır (ġekil 2). ġekil 2: Öneri Jeoturizm Güzergâhları, Durak Noktaları, Kentsel ve Arkeolojik Sit Alanlarını gösteren harita (Yanık Ülke Jeoparkı Kitapçığı, 2009). 16

17 22 Haziran 2010 / SALI 1. DURAK : Kula Peribacaları A C D E F Foto 4. A,,C,D,E,F: Kula Peribacalarından görünümler 17

18 A C D Foto 5. A,,C,D: Kula Peribacalarından görünümler Kula peri bacaları, YurtbaĢı köyünün kuzey doğusunda yer alan dar bir kanyonun yamaçları boyunca gözlenmektedirler. Ġlginç jeomorfolojik Ģekiller sunan bu jeolojik yapılar, birkaç milyon yıl önce oluģan gölsel tortul (sedimenter) kayaçların su ve kuvvetli rüzgarların etkisi ile aģınması sonucu oluģmuģlardır. En üst yüzeyi bazalt katmanı ile örtülü olan bu anıtsal jeolojik yapılar, özellikle gevģek yapılı kayalar üzerindeki kırıklar ve fay hatları boyunca oyulmaya baģlarlar. u iģlev sırasında açığa çıkan kaya kırıntıları ve kumlar rüzgarla birlikte savrularak aģınmayı hızlandırırlar. 18

19 2. DURAK: Jeotermal Saha-Emir Kaplıcaları ve Thermai Thesos Kalıntıları Kula elediyesinden Nuran Sevimli Akkoç ve Sait ozer gezi liderliğinde gidilen Emir Kaplıcaları Kula nın kuzeyinde bulunmaktadır. Kaplıca bünyesinde kullanılan suyun çıkıģ kaynağı 54 santigrat derece ve 3 lt/sn debisindedir. anyo ve içme kürü uygulamaları için kullanılan su, Sağlık akanlığı tarafından onaylanmıģtır. Kaynak toplam 4189,7 mg/lt mineralizasyona sahip bikarbonatlı, flüorürlü sular sınıfında değerlendirilen termal su özelliğindedir. A Foto 6. A,: Emir Kaplıcaları suyun çıkıģ kaynağı Emir Kaplıcaları antik çağda yoğun olarak ziyaret edilmekte ve bu yörede Thermai Thesos (Thesos Hamamları) adlı bir köy bulunmaktaydı. Thermai Thesos un en önemli kalıntısı, hamamların hemen yakınındaki kayalara üç niģ içine oyulan ve Tanrıça Kybele ile Attis mitosundan sahneleri içeren kabartmalardır. Tarihi kayıtlarda bu alanın Roma döneminde hem dini ziyaret hem de tedavi merkezi olarak kullanıldığı anlatılmaktadır. A Foto 7. A,: Thermai Thesos kalıntılarından görüntüler 19

20 3. DURAK: Gediz Irmağı Çevresindeki Doğal Fokurdaklar Gediz vadisi içerisinde Geren ve Gediz nehri boyunca adet fokurdak (doğal çıkıģ kaynağı) bulunmaktadır. unların en sıcağı büyük fokurdak, sıcaklığı 32 derece ve debisi 1,4 lt/sn dir. Toplam mineralizasyonu 3809,2 mg/lt, Ph:6,8 dir. Foto 8: Emir kaplıcaları yolu üzerindeki doğal fokurdak. 4. DURAK: Gediz Irmağı Çevresindeki azalt Sütunları ve azalt Gülleri Kula bölgesinde, günümüzden 1 milyon yıl önce baģlayıp, 12 bin yıl öncesine kadar süren volkanizma faaliyetleri sırasında, sıcak ve akıģkan lavların yüksek basınçla sürekli fıģkırarak çok geniģ alanları kaplamasıyla geniģ bazalt platoları oluģmuģtur. u örtü bazaltların akma sırasındaki soğumaları genellikle dik bazalt sütunlarını oluģturmuģtur. Gediz Irmağı çevresinde, yaklaģık 73 km lik bir alanı kaplayan urgaz volkanikleri içerisinde, çok iyi geliģmiģ bazalt sütunları ve bazalt gülleri gibi yapılar görülmektedir. Plankaya bölgesinde görülen U biçimli soğuma çatlakları da çok ender oluģumlar olup, Katakekaumene açık hava müzesinin bir baģka zenginliğidir (Foto 9). 20

21 A C D Foto 9. A,, C, D: Gediz Irmağı çevresindeki bazalt sütunları ve U biçimli soğuma çatlakları görünümü. Ayrıca Gediz Irmağı üzerinde, Kula ya l3 kilometre uzaklıkta bulunan ahas Köprüsü, Selendi ile Emir kaplıcalarına yüzyıllardır ulaģımı sağlayan tek geçit yeridir. MeĢhur tarihi Türk eylerinden ve Saruhan oğlu ailesinden Hacı Saruhan oğlu Hoca Seyfettin tarafından XV. yüzyılın sonlarında yaptırılmıģtır. Köprünün kemerleri ve mahmaza yapı kireçtaģı ile örülmüģ, kalan bölümlerde moloz taģ kullanılmıģtır. Orta kemer üzerinde bir onarım kitabesi bulunmaktadır. Kemer açıklığı içindeki bir devģirme mermer parçası üzerine Yunan alfabesi ve Karamanlı Türkçesi ile yazılmıģ bir kitabe yer almaktadır (Foto 10). A Foto 10. A,: Gediz Irmağı üzerindeki Geç Osmanlı dönemine ait taģ köprü. 21

22 5. DURAK: Sandal Krateri ve Çevresi Kula volkanizmasının tanık olduğu en önemli curuf konilerinden birisidir. Ercan (1982) tarafından Elekçitepe Volkanikleri olarak adlandırılmıģlardır. Kula volkanitlerinin ikinci evresi olan Elekçitepe Volkanitlerine ait volkan konileri ve kraterler birinci evreye kıyasla daha az aģınmıģ ve daha iyi korunmuģlardır. u ikinci evrede, birinci ve üçüncü evredeki volkanizmada bulunmayan bazı özel erüpsiyon ürünü oluģuklar (base surge) izlenmektedir. Sandal çevresinde bulunan volkan konilerinde sık aralı lav püskürmeleri olmuģ ve bazı bacalar kapanmıģ olup bazı konilerin de çöküp kırılmıģlardır. A Foto 11. A: Sandal Krateri, ; Sandal çevresindeki küçük kraterlerden birinin görünümü. 22

23 A Foto 12. A,: Sandal krateri civarındaki ase surge yapıları. 6. DURAK: Emre Köyü- Yunus Emre Türbesi ve Carullah in Süleyman Camii Cumhuriyetten önceki adı Emre Sultan olan köy, Manisa ili Kula ilçesine bağlı olup, Kula ya 25 km mesafededir. Emre köyü Tabduk Emre tarafından günümüzden 700 yıl kadar önce Saruhan Oğulları eyliği ne bağlı olarak kurulmuģtur. atı Anadolu da kurulan ilk Türk köylerindendir. Köyün burada kurulmasının en önemli nedeni türbenin kuzeyinden geçen ticaret (kervan) yoludur. Emre köyü, uzun yıllar çevrenin merkezi konumunda bulunmuģtur. u nedenle köyde cami, hamam, medrese, pazaryeri ve konaklar bulunmaktadır. Günümüzde Yunus Emre ve hocası Tabduk Emre nin mezarlarının bu köyde bulunması önemini bir kat daha arttırmıģtır. Yunus Emre ve Taptuk Emre Türbesi 13. yy (eylikler dönemi) mimari karakterinde kare planlı, taģ kapılı ve kubbe örtülü bir türbedir. Emre köyünün dıģında köy mezarlığının yanında bulunan türbede Taptuk Emre, eģi, ve kızlarına ait olduğu kabul edilen sandukalar bulunmaktadır. Türbe kapısının dıģ önünde bulunan mezarın da Yunus Emre ye ait olduğu kabul edilmektedir. Türbenin inģasında devģirme antik malzemeler kullanılmıģtır. A Foto 13. A,: Yunus Emre ve Taptuk Emre Türbesi. 23

24 Carullah in Süleyman Camii Manisa ili, Kula ilçesi Emre köyünde bulunan cami, inģa kitabesine göre Carullah in Süleyman tarafından 954 H. / M. yıllarında yaptırılmıģtır. Carullah in Süleyman caminin güneyinde bir çeģme, güneydoğusunda 16. Yüzyıla ait bir hamam kalıntısı mevcuttur. Cami içinde bulunan kitabeden M. yılında ġehzade Abdurrahman Efendi nin camideki resimleri yaptığı anlaģılmaktadır. Camideki resimlerde sık rastlanan manzara tasfirleri ve üç ile altı kat arasında değiģen apartmanların resmedilmiģ olması ilginçtir. Camide en yaygın süsleme konusu olarak karģımıza çıkan natürmortların bazıları karanfil, lale, gül gibi çiçekler ile nar, armut, üzüm, çam fıstığı kozası, kiraz gibi meyveler sık olarak kullanılmıģtır. A C D Foto 14. A,,C,D : Carullah in Süleyman Camisinden görünümler. 24

25 23 HAZĠRAN 2010 / ÇARġAMA 1. DURAK: Divlit Yanardağı ve Çevresi Kula volkanitlerinin üçüncü ve en genç evresini oluģturan Divlittepe volkanitlerine iliģkin volkan konileri, kraterler ve lav akıntıları tamamen güncel görünümdedirler. Lavlar koyu siyah renkleri ile diğer evrelerden ayırt edilirler. Vadi içlerinde alüvyon çökelleri üzerinde akarak kilometrelerce yol katetmiģlerdir. Sanki yeni meydana gelmiģ gibi tazedirler. Üzerlerinde bitki örtüsü yoktur ve sert, sivri Ģekiller göstermektedirler. A C Foto 15. A,,C: Divlit Yanardağı ve çevresinden görünüm. 25

26 A C D Foto 16. A,,C,D: Divlit yanardağı çevresindeki lav tünelleri. 2. DURAK: Gediz Irmağı ve Geren Çayı Çevresi Üçüncü evreye ait lavlar sanki yeni oluģmuģ gibi tazedirler. Üzerlerinde bitki örtüsü geliģmemiģtir. Curuflar yaklaģık 60 km² lik bir alan kaplarlar. Lavlar koyu siyah renkte, sert ve sivri yapıda olup üzerlerinde yürümek son derece güçtür. Son derece akıcı bazaltlardan oluģtuklarından dolayı çok uzun mesafeler kat edebilmiģler, lav Ģelaleleri oluģturarak vadileri aģmıģlar ve aktıkları vadilerin bütün girintilerine sokulmuģlardır. Lav akıntıları içinde biriken 26

27 gazlar yer yer yüzeyde kabartılara (hornitos) neden olmuģlar ve gazlarını kaybederek katılaģıp kabuklaģan bazı lavların altında lav tünelleri oluģmuģtur. A Foto 17. A, : Lav akıntıları görülen bölgelerden görüntüler. Yöredeki bir baģka arkeolojik özgünlük Sığınak Kent tir. u ilginç alan, tarihi Emre Köyü nün güneyinde Sandal Krateri nin geniģ alanlara yayılan lav akıntısının kuzeyindeki en son ucunda yer alır. Kapısız dört köģe duvarlardan ve bir su kuyusundan oluģan Sığınak Kent, yaģama amaçlı uygunluk açısından en son akla gelebilecek bir bölgedir. Ancak sığınak olarak düģmandan saklanabilmek için ise çok uygundur. A Foto 18. A,: Sandal Kraterinin lavları içerisindeki Sığınak Kent ten görüntüler. 27

28 3. DURAK: Gölde Köyü ve Çevresi Kula ya 8 km mesafedeki Kollyda antik kentinin kalıntıları üzerine kurulmuģ olan Gölde köyü, 1920 lere kadar Türk ve Rum nüfusunun birlikte yaģadığı bir yerleģim alanıydı. Daha sonra Ġncesu adı verilen köyde, antik yapılara ait mimari kalıntıların da kullanıldığı güzel sivil mimari eserleri bulunmaktadır. A C D Foto 19. A,,C,D: Gölde Köyü nden görüntüler Kula Maden Suyu Fabrikası Kula Maden Suyu Mineralli Doğal Maden Suyu 1972 yılından beri iģletilmektedir. Toplam ĢiĢe/saat maden suyu üretim kapasitesine sahiptir. Meyveli doğal maden suyu ile bu kapasite ĢiĢe/saat e ulaģmaktadır. 28

29 Foto 20. Kula maden suyu fabrikasından görünüm. 4. DURAK: Kula Kentsel Sit Alanı ve Çevresi 14. yy da Germiyanoğulları eyliği tarafından fethedilen ve bir süre bu beyliğin yönetim merkezi olan Kula 15. yy da Osmanlı Ġmparatorluğu na bağlandı ve bu süreçte önem kazanıp büyüdü. Asya içlerinden gelip, Anadolu platosundan geçen tarihi ticaret yollarının kavģağında kurulan Kula bölgenin ekonomik merkezi olup zenginleģti. Kervanlar için mal ve donanım üreten çarģısı; demirci, bakırcı, leblebici arastaları, keçeci ve semerci dükkanları ile büyüyüp geliģti. u zenginlik tarihi Kula evlerinin mimarilerine ve bin bir emek ve zevkle oya gibi iģlenmiģ bezemelerine yansıdı. Kula Kentsel Siti, beylikler ve Osmanlı dönemine ait cami ve hamam gibi anıtsal yapıların çevresinde geliģen mahallelerin taģ döģeli dar sokakları, cumbaları ve geniģ saçaklarıyla gölgelendiren yy evlerinden oluģmaktadır. Kula ve çevresinde (Gölde Köyü, Emre Köyü dahil ) toplam 884 konut, dükkan, dini ve kültürel yapı Ġzmir II Nolu Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından tescil edilmiģtir. Sit alanı içinde bulunan 3000 e yakın yy a tarihlenen konut ve iģyeri ile Kula Anadolu nun en iyi korunmuģ müze kentlerinden biridir. Kula evleri 18. yy Osmanlı Ġmparatorluğu nun altındaki hemen her bölgede karģımıza çıkan ve Türk Evi olarak tabir edilen ahģap evlerdir. Gerek plan, kuruluģ ve gerekse ahģap, alçı ve kalem iģi gibi zengin sistemleriyle bu dönem Osmanlı Sanatı nın baģarılı örnekleridir. 19. yy da devam eden yapı tipiyle Kula tipik bir Osmanlı Kent dokusuna sahiptir. 29

30 A C D Foto 21. A, : Zabunlar Konağı (Anemon Otel), C: KurĢunlu Cami, D: Tarihi Kula evlerinden görüntüler. 30

31 A C D Foto 22. A,,C, D: Tarihi Kula evlerinden görüntüler 31

32 A C D E Foto 23. A: Eski kilise, : Zaferiye Mektebi, C,D,E: Tarihi Kula evlerinden görüntüler 32

33 A Foto 24. A,,C: Tarihi Kula evlerinden görüntüler C 33

34 Son Durak: Kula elediyesi Kula da belediye teģkilatı Osmanlı Ġmparatorluğunda ilk kurulan belediyelerdendir. Ġlk belediye binası ise l903 yılında yapılmıģtır. u bina Yeni Hamam caddesinde mermer merdivenlerle çıkılan tek katlı ahģap bir bina idi.alt kısmında un locası ve dükkanlar bulunmaktaydı. Eski belediye binası olarak kullanılan binadan belediye teģkilatı l963 yılında Ģu anda kullanmakta olduğu binaya taģınmıģ ancak ilçede Lise açılması gündeme geldiğinde yeniden Yeni Hamam Caddesi (Yunus Emre Caddesi) ndeki eski belediye binası yerine yapılan binaya taģınmıģtır yılında taģındığı bu binada az bir süre hizmet verdikten sonra 197l yılında Yunus Emre caddesindeki belediye binası ve ekmek fırını olarak yapılan binaya taģınan belediye binası, 1989 yılında 100 Yıl Ticaret merkezinin ikinci katına, 2002 yılında da Ģimdiki hizmet binasına taģınmıģtır. A C D Foto 25. A,,C,D: Kula elediye inası içerisinde bulunan minyatür Kula evlerinden örnek görüntüler. 34

35 Foto 26. TÜJEMAP, DKMP, DÇD ve Kula elediyesi temsilcilerinin elediye binası önünde toplu fotoğrafı 35

36 asından Haberler 36

37 37

38 38

39 Kaynaklar orsi, M., Ferrara, G., Innocenti, F. and Mazzuoli, R., Geochoronology and petrologoy of recent volcanics of Eastern Aegean Sea, ull. Volcan., 36/1, unbury, J. M. R., The Kula Volcanic Field, western Turkey: the devolopment of a Holocene alkali basalt province and the adjacent normal-faulting graben. Geol. Mag., 133 (3), Ercan, T., Günay, E., Dinçel, A., Türkecan, A. Ve Küçükayman A Kula-Selendi Yörelerinin Jeolojisi ve Volkanitlerinin Petrolojisi, MTA Rapor No:6801. Ercan, T. ve Öztunalı, Ö., Kula volkanizmasının özellikleri ve içerdiği ase surge tabaka Ģekilleri. Türkiye Jeol. Kur. ül., 25, Ercan, T., Satır, M., Kreuzer, H., Türkecan, A., Günay, E., ÇevikbaĢ, A., AteĢ, M. and Can,., Interpretation of new chemical, isotopic and radiometric data on Cenozoic volcanics of Western Anatolia. ull. Geol. Soc. Turkey, 28, Erinç, S., Kula-Adala arasında genç volkan röliyefi. Ġ.Ü. Coğrafya Ens. Derg., 17, Göksu, Y., Gediz kıyısındaki ayak izleri kaç yaģında?. 25/12/1982, Cumhuriyet Gazetesi, 2. Gürler, M., Ekolojik Planlamada Jeolojik OluĢumlar Ġçin ir Sınıflama Modeli. TMMO irlik Haberleri, Mayıs Haziran1999, Ankara Gürler, M., CoĢar, Y.Z., Yalınkılıç, M. K., Timur, E., Ocakoğlu, F., Gürler, G., Tekin, U.K., Kuru, E., Arda, S., Öztan, N.S., Öndoğan, E., ir GeliĢmiĢlik Göstergesi Olarak Koruma Alanları ve Jeolojik Miras Ulusal Envanteri Protokolü nün Önemi Üzerine GörüĢler, 61. Türkiye Jeoloji Kurultayı, Mart, Ankara ġen, E Kula ölgesi (atı Anadolu, Türkiye) Volkanizmasının Volkanolojik- Petrolojik GeliĢiminin Ġncelenmesi, Hacettepe Üni., Fen ilimleri Ens, Doktora tezi. ġen, E., Aydar E., AYHAN H., ve GOURGAUD, A Kula Volkanik Alanı nın (atı Anadolu) Fiziksel Volkanolojisi, Ġ.T.Ü. Avrasya Yerbilimleri Enstitüsü, Türkiye Kuvaterner i ÇalıĢtayı, Ġstanbul. Tekkaya, I., Ġnsanlara ait fosil ayak izleri. Yeryuvarı ve Ġnsan, 1/2, Yararlanılan Web sayfaları

40 KISALTMALAR: TÜJEMAP: Türkiye Jeolojik Miras Alanları Envanteri Projesi DKMP: Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü DÇD: Doğa ve Çevre Derneği 40