EDEBİYAT AKIMLARI. Biçim, dil ve anlatımda, söyleyişte mükemmel olmaya çalışmışlardır.. İdeal insanlar işlenmiştir.(krallar, Soylular, tanrılar)

Transkript

1 EDEBİYAT AKIMLARI 1-) KLASİSİZM(KURALCILIK) 17. yüzyılda Fransa'da ortaya çıkmıştır. Yunan ve Lâtin edebiyatları örnek alınmıştır. Sanat sanat içindir. Aklı ve sağduyu en önemli özelliğidir. İşlenen konuların gerçek olmasından çok gerçeğe benzer olmasına dikkat edilmiştir. Biçim, dil ve anlatımda, söyleyişte mükemmel olmaya çalışmışlardır.. Dil sade, açık ve pürüzsüzdür. Erdem ve ahlaka önem verilmiştir. Yapıtlarda üst tabakanın olgun ve soylu insanları anlatılırken, onların ruh halleri ele alınmış, dış görünüşlerine önem verilmemiştir. Özellikle şiirde ve tiyatroda etkili olmuştur. Ulusal dil benimsenmiştir ekolü olarak da bilinir. İdeal insanlar işlenmiştir.(krallar, Soylular, tanrılar) Yapıtlarda, insan dışındaki her kavram göz ardı edilmiştir. Edebiyat insan tabiatının taklididir. Kaba sözlere yer verilmez. Önemli olan konu değil konunun işlenişidir. Tesadüf ve sürprizlere yer verilmez. Bolieu ve Descartes bu akımın oluşmasında önemli yer tutar. Sanatçılar yapıtlarında kendi kişiliklerini gizlemişler. 1

2 Temsilcileri Şifresi: CeMiLeLeRMeFDuB Corneille, Molière, La Fontaine, La Bruyère, Racine,Montaigne, Fenelon, Descartes Boileau Türk Edebiyatında:Ahmet Vefik Paşa, Şinasi 2-) ROMANTİZM(COŞUMCULUK) 18. yüzyılın ikinci yarısında klasisizme tepki olarak İngiltere ve Almanya da ortaya çıkmıştır. Duygu ve hayale önem verilmiştir. Böylece sanatçı sınırsız bir hayal gücüne kavuşmuş, daha verimli olabilmiştir. Bu akımı Victor Hugo Edebiyatta olan Fransız Devrimi diye ifade etmiştir. Dinsel ve ulusal konulara yönelmişlerdir. Hürriyet, eşitlik, hak gibi düşünceler eserlerde yer etmiştir. Dile çok dikkat edilmemiştir, kuralsız ve savruk bir üslup vardır. Aşk teması geniş yer tutar. Hüzünlü ve melankolik bir akımdır. Romantik eserdeki tip tek yönlüdür. Yani ya hep iyi, ya hep kötüdür. Tiplerden ziyade karakterleri ön plana çıkarmışlardır. Romantizmde özellikle tabiat tasvirleri önemlidir. Toplumun her kesiminden insana yer verilmiştir. Romantik yazar kendini gizlemeyip olaylar ve durumlar karşısında duygu ve düşüncelerini açıklamıştır. Klasiklerin önem verdiği tiyatro romantizmde özellikle trajedi ve komedi kuralcılığından dolayı ihmal edilmiştir. Romantizmde dram daha serbest olduğu için tercih edilmiştir. 2

3 Nesir türlerinden özellikle romana önem verilmiştir. Romantikler eserlerinde gerçeği bir yönüyle değil; çirkin, bozuk, gülünç yani bütün yönleriyle vermeye çalışmışlardır. Romantik sanatçılar zıtlıklardan çok yararlanmışlardır. (Ak-kara, iyi-kötü, güzelçirkin) Sanat toplum içindir anlayışı benimsenmiştir. Temsilcileri Şifresi: SeVGiLi PLaJDa Schiller, Victor Hugo, Goethe, Lamartine,Puşkin(Aleksandre),Lord Byron, J.J. Rouse, Dumas(Alexandre) Türk Edebiyatında: Namık Kemal, Ahmet Mithat Efendi, Abdülhak Hamit 3-) REALİZM (GERÇEKÇİLİK) 19. yüzyılın ikinci yarısında romantizme tepki olarak Fransa da ortaya çıkmıştır. Bu akım, Gustave Flaubert'in Madam Bovary adlı romanının yayımlanmasıyla Fransa'da ve Avrupa'da yaygınlaşmıştır. Gözleme ve belgelere dayanır. Stendhal ve Balzac'da realizmin müjdecisi, hazırlayıcısı sayılır. En temel özelliği gerçekliktir. Pozitivist anlayışıyla oluşmuştur. Konular gerçek yaşamdan alınır; olaylar, kişiler, çevre, günlük hayatta rastlanan ya da rastlanma olasılığı bulunan olay, kişi ve çevrelerdir. Yazarlar eserlerde kişiliklerini gizler. Stendhal bu akımın roman anlayışını, Roman uzun bir yola tutulan aynadır. diye ifade eder. 3

4 Dış dünya bir fotoğraf gibi aynen aktarılmıştır. Kahramanlar doğal çevreleriyle ele alınmış ve o yörenin şivesiyle konuşturulmuştur. Bu akım, bilimsel yöntemin edebiyata uygulanmasının sonucudur. Sanat sanat içindir. Sanatlı söyleyiş yoktur. Üslup; açık, sağlam, yapmacıksızdır. Daha çok roman ve hikâyede etkili olmuştur. Tasvir önemli yer tutar. Temsilcileri Şifresi: FBDe GSDe ÇaTLaTDı Flaubert,Balzac,Dostoyevski,Gogol,Stendhal,Daniel Defoe,Çehow,Turganyev,London,Tolstoy,Dickens(Charles) Türk Edebiyatında Realizm Samipaşazade Sezai, Nabizade Nazım ve Recaizade Mahmut Ekrem Halit Ziya Uşaklıgil, Ömer Seyfettin ve Yakup Kadri 4-) NATÜRALİZM (DOĞALCILIK) 19. Yüzyılın ilk yarısında Fransa da ortaya çıkmıştır. Emile Zola akımın kurucusudur. Bu akıma göre, sosyal çevrenin insan ruhu üzerindeki etkisi yanında soya çekimin de payı vardır. Naturalist sanatçılar yapıtlarda kişiliğini gizlerler ve tarafsızdırlar. Natüralizmde kişiler bilim adamı yaklaşımıyla incelendiği için yaşamın çirkin ve iğrenç yanlarının anlatılmasından çekinilmez. 4

5 Yapıtlarda doğal ve toplumsal çevreyle insan betimlemesine geniş yer verilir; yaşam laboratuvar, insan da deney aracı olarak görülür. Toplumsal çürümüşlük nedeniyle olaylar kötümserlik havası içinde görülmüştür. Determinizm anlayışını yani "Aynı şartlar söz konusu ise aynı sebepler aynı sonuçları ortaya çıkarır." düşüncesini edebiyata getirmişlerdir. Hayatın bütün çirkin yönlerini işlemişlerdir. Realizmin daha da ilerlemiş halidir. Toplum için sanat anlayışı vardır. Kahramanları kendi şiveleri ile konuşturmuşlardır. Realistler pozitivist anlayışta iken Naturalistler bilimsel gerçekliktedir. Dil konusunda çok seçici değillerdir aynı zamanda anlaşılır bir dil kullanmışlardır. Ele aldıkları kişiler genellikle sorunlu kişilerdir. Argo sözlere yer vermişlerdir. Bilimsellik esas olduğu için deneysel roman ismi ortaya çıkmıştır. Olayların ortaya çıkışı neden-sonuç ilişkisi deneylenerek anlatılır. Natüralizm aşırı gerçekçiliktir. Temsilcileri Steinbeck, EmileZola, Guy de Maupassant, Concourt Kardeşler, Alphonse Daudet Türk Edebiyatında: Hüseyin Rahmi, Nabizade Nazım, Beşir Fuat 5-) PARNASİZM Parnasizm; romantik şiire tepki olarak doğmuş, realist yöntemi benimseyen şiir akımıdır. Şiirde ozan, kişiliğini gizlemiş; şiir, iç dünyadan dış dünyaya, öznellikten nesnelliğe açılmış; ozan kendi kişisel duyguları ve tutkuları yerine dış dünyadaki gözlemlerini nesnel bir tutumla anlatmıştır. 5

6 19. Yüzyılın ikinci yarısında Fransa da ortaya çıkmıştır. Bu akımda tablo gibi şiir yazma önemlidir. Sanat sanat içindir. Biçim güzelliği çok önemlidir.(nazım şekli, ölçü, kafiye ve nazım birimi) Yunan ve Latin kültürüne, mitolojiye yeniden dönülmüştür. Sanatçılar şiirlerinin çoğunu sone tarzında yazmıştır. Doğal güzelliklere, dış görünüşe, gözlem ve tasvire önem verildiği için tasvirler oldukça canlı ve başarılıdır. Şiirlerde kötümserliğe, ümitsizliğe yer verilmiştir. Tarihi olaylara ilgi duymuşlardır. Şiir çok emek gerektiren bir iş olarak görülmüş ve bir kuyumcu titizliğiyle şiirler yazılmıştır. Akımın sanatçıları elit tabakaya, seçkin kişilere seslenmiştir. Sadece şiir akımıdır. Parnasizmi hazırlayanlar Gautier ve Bonville'dir. Parnasizm, realizm in şiire yansımasıdır. Parnesyenler kafiyeyi Şiirin Altın Çivisi olarak kabul ederler. Not 1: Parnasizm musikiye önem vermesi yönüyle sembolizme benzer. Fakat parnasizm şekle önem verirken sembolizm serbest şiiri tercih etmiştir. Not 2: Tarihe ve mitolojiye önem veriş, duyguların saklanışı klasisizmde de, parnasizmde de vardır. Not 3: Realizm, naturalizm ve parnasizm akımlarının üçü de gerçekçi akımlardır. Bu akımların sanatçıları gözlem, araştırma, inceleme gibi bilimsel yöntemlere önem verirler. Temsilcileri Şifresi: LePeGeCi He Lisle, Prudhomme, Gautier, Coppee, Heredia, 6

7 Türk Edebiyatında: Cenap Şehabettin, Tevfik Fikret ve Yahya Kemal Beyatlı 6-) SEMBOLİZM(SİMGECİLİK) Şiir gerçeği değil, gerçeğin insan üzerinde bıraktığı etkiyi anlatmaktadır. Realizme ve parnasizme tepki olarak doğan edebiyat akımıdır. 19. Yüzyılın son çeyreğinde Fransa da ortaya çıkmıştır. Şiir, sözle musiki arasında, sözden ziyade musikiye yakındır. Anlamda kapalılığına önem vermişlerdir. Onlara göre şiir her okuyan tarafından farklı algılanabilen şiirdir. Lirizm ön plandadır. Gerçek yaşamdan kopuk hayali bir dünya oluşturmuşlardır. Konular daha çok, güneş batımları, loşluklar, sessizlikler, ay ışıkları, durgun sular oluşturmuştur. Klasik nazım biçimleri yerine daha çok müstezat ve serbest nazım türlerini kullanmışlardır. Duygularını değişik sembollerle anlatmışlardır. Ağır bir dil kullanmışlardır. Sanat sanat içindir. Temsilcileri Şifresi: BMV VaR Beaudelaire, Mallarme,Valery,Verlaine,Rimbaud Türk Edebiyatında: Ahmet Haşim, Cenap Şehabettin'de sembolist Ahmet Hamdi Tanpınar, Cahit Sıtkı Tarancı, Ahmet Muhip Dıranas 7

8 7-) SÜRREALİZM (GERÇEKÜSTÜCÜLÜK) Akımın kurucusu Andre Breton dur. Bilinçaltının karmaşık dünyasının sanata aktarılması amacı güdülmüştür. Sigmund Freud'un bilinçaltını açığa çıkarma yöntemi olan psikanalizi benimsemişlerdir. Sürrealizme göre insan kapalı bir kutudur. İnsan isteklerini, gerçek kişiliğini; gelenek, örf, din, gibi bazı dış baskılar nedeniyle açığa çıkaramamaktadır, insanın asıl kişiliğinin anlaşılması için aklın, mantığın, geleneklerin baskısından sıyrılması gerekir. Akımda akıl ve mantık değersiz sayılmıştır. Onlara göre insanı yönlendiren içgüdüler ve bilinçaltıdır. Sanatçıları 'Bilinçaltı rüyada, sayıklamalarda, delilik ve sarhoşluk anlarında ortaya çıkar." görüşündedirler. Sürrealistler hipnotize edilmiş kişilere şiirler söyletmiş, ortaya çıkan eseri şaheser saymışlardır. Bu şiirlere "otomatik şiir" adı verilir. Dil ve anlatım yönüyle anlaşılır olma kaygısı yoktur. İçe bakışın devamını engellediği için noktalama işaretlerine karşı çıkmışlardır. Düşünmeden, duraksamadan, akla ne gelirse yazmak" bir yazma yöntemidir Temsilcileri: Andre Breton, Aragon, Paul Elvart, Chair, Preverty, Pierre Reverdy. Türk Edebiyatında: Turgut Uyar, Edip Cansever, Ece Ayhan, Ahmet Haşim, Ahmet Hamdi Tanpınar 8-) DADAİZM Bu akımın kurucusu İtalyan şair Tristan Tzara'dır. Dadaizm, Birinci Dünya Savaşı yıllarının bunalımlarını yansıtır. Dadaistler kuralsızlığı kural edinmişlerdir. 8

9 9-) EGSİZTANSİYALİZM(VAROLUŞÇULUK) Bu akımın temeli, Descartes'in "Düşünüyorum, öyleyse varım. " görüşüne dayanır. Bu akıma göre varoluş, "öz"den önce gelir; yani kişi önce dünyaya gelir, var olur; sonra da kendi değerlerini kendisi yaratarak özünü ortaya koyar, insana yol gösterecek varlık, yine kendisidir, insan özgür olmak zorundadır ve her eyleminden sorumludur. Yazar, çağının bunalımlarına tanık olduğu için politikadan soyutlanamaz, ona yön vermek zorundadır. 10-) EMPRESYONİZM (İZLENİMCİLİK) Açıklıktan kaçmak sembolizmin tek tasasıdır; duygular, coşkular, simge ve seçkin sözlerin yarattığı müzikle dile getirilir. Yazar, gerçeği anlatmamış, gördüklerinin kendisinde uyandırdığı duyumları, izlenimleri anlatmaya çalışmıştır. Şiir, gerçeği değil; gerçeğin bizde bıraktığı etkiyi anlatmalıdır. Mecazlara yer verilmeli, sözcüklere yeni anlamlar yüklenebilmelidir. Biçimde özgür olmaya çalışılmalı ölçü ve uyak pek önemsenmemelidir. Önemli olan bir şeyleri anlatmak değil, onları sezdirmektir. Rimbaud P. Verlaine R. M. Rilke de akımın etkileri görülür. Not: Türk edebiyatında, tam anlamıyla empresyonist bir şair yoktur. Ahmet Muhip Dıranas, Cahit Sıtkı Tarancı gibi şairler üzerinde bu akımın etkileri görülür. 11-) EKSPRESYONİZM (DIŞAVURUMCULUK) Empresyonizme tepki olarak Almanya'da ortaya çıkmıştır. Önce resim alanında ortaya çıkmış, sonra edebiyata yansımış bir akımdır. 9

10 Akıma göre şairin görevi sanayileşmenin anlamsızlaştırdığı dünyanın bu anlamsızlığına, ruhsuzluğuna bir anlam kazandırmaktır. Bu nedenle akımda dış dünya bırakılır, insanın özüne, ruhuna yönelir. Akımın gayesi insanın ruhi durumunu anlatmaktır. Sanatçıları öznel gerçekçiliğe ve iç gözleme büyük önem vermişlerdir. Gerçekler her insana göre değiştiği için realizme uymanın anlamsızlığı savunulur. Önemli olan sanatçının kişiliği ve gerçeği yorumlayış tarzıdır. Naturalizmin doğayı olduğu gibi kopyalayan tutumuna ve izlenimciliğin dış dünyaya bağlılığına tepki duymuşlardır. Kafka en önemli temsilcisidir. 12-) FÜTÜRİZM (GELECEKÇİLİK) 20. yüzyılda İtalya da başlamış, Avrupa'ya ve Rusya'ya yayılmıştır. Kurucusu Marinetti; en ünlü şairi ise Rus Mayakovsky'dir. Türk edebiyatında ise Nazım Hikmet temsilcisidir. Geçmişe ait ne varsa hepsinin unutulması, yok edilmesi gerektiğine inanırlar. Akım, yaşamın sürekli ve hızlı bir değişim içinde olduğunu, sanatın da bu değişime ve hıza ayak uydurması gerektiğini savunur. Bu akımda; şiirde hızın güzelliği vurgulanmış, uçaklara, trenlere övgüler yapılmış, sanatın her dalına makine, hız ve dinamizm sokulmaya çalışılmıştır. Şiirde geleneğe bağlı bütün kurallar yıkılmış; ölçü, kafiye, nazım biçimi terk edilmiştir. Şiirlerde dilbilgisi ve söz dizimi kurallarına uyulmamıştır. Rus edebiyatında bazı değişikliklere uğramış, savaş tutkusu barışa, milliyetçilik evrenselliğe dönüşmüştür. Fütürizm(gelecekcilik) için makine ve çark sesleri önemlidir. 10

11 Fütürizm ait bütün gelenek ve görenekleri reddeder. 13-) KÜBİZM: Resim sanatıdır. Not 1: Edebi akımların sıralanışı Klasisizm, Romantizm, Realizm, Natüralizm(roman akımları); Parnasizm, Sembolizm, Sürrealizm (şiir akımları) Not 2: Burada kullanılan şifreler öğrenciler arasında bilinen şifrelerdir.lazım olanlarda bu şifrelere yer verilmiştir. Hepsinde kullanılmamıştır çünkü her akımın tüm temsilcilerinin bilinmesine gerek yoktur. Derse Kısa Bir Ara :) Rıfat Ilgaz Hababam Sınıfı adlı kitabıyla ilgili bir röportaj verirken nasıl bu kadar çok güldürebildiniz? Sorusuna eskiden idamlar sabaha karşı yapılırmış belli bir süre sonra idam yaklaştığında tüm dükkânlar açılmaya, esnaf satış yapmak için bağırıp bağırmaya başlamış. Bunun üzerine aileler de o saatlerde sokağa çıkmaya başlamış ve idam vakitleri panayır havasına bürünmüş. Sonuçta da ölen bir idama bakarak gülen bir halk görüntüsü oluşmuş. Ben de çöken bir eğitim sistemini anlattım. Hepimiz ölen bu sisteme bakarak güldük diye cevap vermiştir. Sen, anılan güzel bir söz ol! zira insan, kendi hakkında söylenilen sözden ibarettir ( Mevlana ) 11