KİRECİN ORMANCILIKTA KULLANILMA OLASILIKLARI ÖZET

Transkript

1 KİRECİN ORMANCILIKTA KULLANILMA OLASILIKLARI III. Ulusal Karadeniz Ormancılık Kongresi Mayıs 2010 Cilt: III Sayfa: Ayşegül Gözde TİRYAKİ, 1 Betül TAHMAZ 1 Artvin Çoruh Üniversitesi, Orman Fakültesi, Silvikültür Anabilim Dalı, Artvin, gozdetryki@hotmail.com ÖZET Ormanlarda devam etmekte olan asitleşmeye karşı tedbir olarak kireçlenme, gübreleme ve ormancılık uygulamalarında bazı değişiklikler gibi tedbirler değerlendirilmiştir. Ormanlardan iyi bir şekilde faydalanmak için ormanlarda oluşan asit karakterli toprakların ıslahı gerekmektedir. Kireçlemeden amaç; orman toprağının PH sını (toprak asitliliği)ağaçların en iyi gelişme gösterdikleri değere ulaştırmak, toprakları Ca ve Mg yönünden zenginleştirmektir. Kireçleme ile yükselen toprak PH sına bağlı olarak, aliminyum ve mangan iyonlarının ağaç köklerine zehir etkilerini önlemek, fosfor ve maliben gibi ağaç besin maddelerinin yarayışlıklarını artırmak mümkün olmaktadır. Öte yandan kireçleme, ağaçların Ca ve Mg noksanlıklarını telafi etmektedir. Yine asitli orman topraklarının kireçlenmeleri ile toprak organizmalarının etkinlikleri artmakta ve bunun sonucu organik maddenin minerilasyonu ve nitrifikasyon derecesi hızlanmaktadır. Kireçlemenin sağladığı en büyük yarar, asit reaksiyonlu topraklarda yüksek konsantrasyonlarda bulunan ve bitkilere toksik etki yapan Al ve Mn gibi elementlerin çözünürlüğünü azaltmasıdır. Bunun dışında toprak çözeltisini Al+3 iyonlarının artması Ca+2 alınımını azaltır. Diğer yandan Al iyonları P ile reaksiyona girerek suda çözünmeyen bileşikler oluşturerişimar(p fiksasyonu). Kireçleme ile bu sakınca da ortadan kalkar. Kireçlemedeki amaç, toprak reaksiyonunu bitki besin elementlerinin alınımı için en uygun derecelere getirmektir (ph 6,5 7,5). Fazla kireç uygulaması da bitki gelişimine zarar verebilir. Anahtar Kelimeler: Asitlilik, Kireçleme. GİRİŞ Tabiatta bulunan kalsiyum karbonat ihtiva eden taşların kalsinasyon sıcaklığında ( C) pişirilmesi ile elde edilen madde. Kireç taşı denilen kalsiyum karbonat (Ca CO3), söz konusu sıcaklıkta kalsiyum oksit (CaO) ve karbondioksit (CO2) vererek bozunur (ayrışır). Kireç üretimi, basit bir kavurma işlemine dayanır. Ancak reaksiyon tersinir (iki yönlü) olduğundan meydana gelen karbondioksitin devamlı uzaklaştırılması gerekmektedir. Kireç, bazların içinde, elde edilmesi en kolay ve en ucuz olanıdır. Bilhassa sodyum hidroksit (NaOH) ve sodyum karbonat (Na2CO3) gibi mühim bileşiklerin üretiminde kullanılması, kirece büyük sınaî önem verdirmektedir. Baz olarak sodyum hidroksitten başka birçok hidroksitlerin üretiminde de kullanılmaktadır. Bununla beraber kireçten yalnız baz olarak değil ihtiva ettiği yabancı madde, özellikle kil miktarına göre zayıf kireç veya su kireci adı altında yapı malzemesi olarak da istifade edilmektedir. Kireç fırınından elde edilen kalsiyum oksit (CaO), sönmemiş kireç olarak tabir edilir. Bunun üzerine bol miktarda su ilave edildiğinde: CaO+H2O?? Ca(OH)2+ısı tepkimesine göre ısı çıkışı ile sönmüş kirece (Ca(OH)2) dönüşür. Bu ürün yumuşak kıvamda yağlı kireç veya suyu uçurulup öğütülürek toz halinde piyasaya sürülür (ERİŞİM 1). Kireçleme amacıyla kullanılan bileşikler Ca ve Mg nin oksitleri, hidroksitleri, karbonatlı ve silikatlarıdır. CaSO4, CaCl2, MgSO4 ve MgCl2 gibi bileşikler kireçleme amacıyla kullanılmazlar. Çünkü bunlar toprakta H2SO4 ve HCl gibi kuvvetli asitler oluşturdukları için toprak fraksiyonunda yükselme sağlayamazlar (ERİŞİM 2). 1067

2 KİREÇLEMENİN AMACI Kireçlemedeki amaç; toprak asiditesini bitkilerin uygun gelişme ortamı gösterdikleri PH seviyesine ulaştırarak üstün nitelikli ve bol ürün almaktır. Kireçlemenin toprak özelliklerinde neden olduğu değişimler göz önüne alındığında bu amaç, bitkilerin optimal gelişme gösterdikleri fiziksel, kimyasal ve biyolojik ortamın yaratılmasıdır. şeklinde tanımlanabilir (Barkisan., 1985, Bartın Kireç Sanayi A.Ş.). Toprağa verilecek kireç miktarı toprağın %baz doygunluğu veya PH sına, tekstür ve organik madde içeriğine, yetiştirilecek bitki türüne, kullanılan kirecin niteliğine göre değişmektedir. Bu etmenlere bağlı olarak bir toprağın kireç gereksinimi, asit bir toprağın PH değerini arzu edilen değere çıkarmak amacıyla belirli alan ve derinliğe verilmesi gerekli kireç miktarıdır. Bu amaç için kimi ülkelerde belirli bitki türleri için birim alana verilmesi gerekli olan kireç yaklaşık olarak belirlenmektedir. Bir toprağın gerçek kireç gereksinimi laboratuarda amaca uygun bir analiz yöntemi ile belirlenmelidir. Aşırı bir kireçleme ile başta fosfor olmak üzere çinko, bakır, demir ve mangan mikro elementlerinin bitkilere yarayışlıklarını azaltabilir ve topraktan NH3 şeklinde azotlu gübre kaybına neden olabiliriz. Bu nedenle özellikle NH4 formundaki N li gübrelerin kireç ile beraber uygulanmasından kaçınmak gerekmektedir (Barkisan., 1985). KİREÇLEMENİN YARARLARI Kireçlemenin sağladığı en büyük yarar, asit reaksiyonlu topraklarda yüksek konsantrasyonlarda bulunan ve bitkilere toksik etki yapan Al ve Mn gibi elementlerin çözünürlüğünü azaltmasıdır. Bunun dışında toprak çözeltisini Al+3 iyonlarının artması Ca+2 alınımını azaltır. Diğer yandan Al iyonları P ile reaksiyona girerek suda çözünmeyen bileşikler oluşturerişimar (P fiksasyonu). Kireçleme ile bu sakınca da ortadan kalkar. Kireçlemedeki amaç, toprak reaksiyonunu bitki besin elementlerinin alınımı için en uygun derecelere getirmektir (ph ). Fazla kireç uygulaması da bitki gelişimine zarar verebilir (ERİŞİM 2). KİRECİN TOPRAĞA OLAN TESİRLERİ Kireç toprağa fiziksel, kimyasal ve biyolojik olarak tesir eder. Fiziksel Tesirleri; Toprağın su tutma kapasitesini artırır, Toprağın ısı tutma kapasitesini artırır, Toprağın strüktürü düzelir. Zira kalsiyum toprak kolloidlerini kaugüle eder ve böylece toprakta stabile agregatlar teşekkül eder, Topraklar kolay işlenir, Erken ekime gidilebilir, Nebat köklerinin gelişimi inkişaf eder, Erozyon azalır (bol nevşüneva ve iyi kök teşekkülü dolayısı ile) (Başaran, R., 1969). Kimyasal Tesirleri; Hidrojen iyonları konsantrasyonu azalır, OH iyonları konsantrasyonu çoğalır, Fe, Al, Mn erirliği azalır. Böylece toksitleri azalmış olur, Fosfat ve molibdat kabili istifadeliği artar, Fosfor HPO4 halinden H2PO4 haline dönüşür, 1068

3 Kabili mübadil Ca ve Mg artar % baz konsatrasyonu artar, Potasyum kabili istifadeliği şartlara bağlı kalmak üzere ya artar veya azalır, Mahsül verimi artar (Başaran, R., 1969). Biyolojik Tesirleri; Kireç heterotrophic toprak organizmalarını canlandırır. Zira nötr toprak reaksiyonunda bu canlılar daha fazla faaliyet gösterirler. Bunun için asit toprakta organik madde ve N aktivitesini artırır. Bakteri ile fiske denilen N artar. Nitrifikasyon artar (Başaran, R., 1969). FAZLA KİRECİN MAHZERİŞİMARI Fazla kireçleme, asit bir toprağın kireçleme ile arzu edilen PH dan daha fazla PH ya çıkarılması halidir. Bu hal yetişecek nebat için iyi değildir. Şu bakımdan; Kabili istifade demir, manganez, bakır, çinko arazi görülür, Fosfat kabili istifadeliği düşer, Bor alımı güçleşir, Bazı hallerde potasyum alımı güçleşir. Bu zararlar bilhassa iyi drene olan kumlu topraklarda görülür. Ağır tekstürlü topraklarda ise daha fazla buffer kabiliyeti olduğundan bu besin maddelerini daha fazla rezerve ederler. Bundan dolayı kumlu toprakları kireç ile ıslah edenler asitliliği tedricen azaltmak cihetine gider. Yani bir defada ağır aplikasyon yapılmaz (Başaran, R., 1969). TOPRAK REAKSİYONU NEDİR? Kireci az veya hiç olmayan ve yağışı çok olan yörelerde toprak ph değeri düşüktür. Toprağın ph değerinin 6.5 in altında olduğu zaman ph değerini yükseltmek için kireçleme zamanı sonbahardır. Kireçleme materyalinin etkinliği, kullanılacak kireçleme materyalinin cinsine bağlıdır. Toprağın ph değerini yükseltmek için kullanılabilecek bazı kireçleme materyalleri aşağıda verilmiştir (ERİŞİM 3). Çizelge1:Toprak ph Değerini Yükseltmek İçin Kullanılabilecek Bazı Kireçleme Materyalleri Adı Kimyasal Formülü Kireç (CaCO3) Eşdeğer %'si Kireç CaCO3 100 Kalsiyum Oksit CaO 170 Kalsiyum Hidroksit Ca(OH)2 137 Dolomit CaMg(CO3)2 109 Kireçleme materyalinin saflığı ne kadar yüksek ve ne kadar ince öğütülmüş ise etkisi o kadar fazla olur. Ülkemizde en yaygın olarak tarım kireci adı ile adlandırılmış olan dolomit kullanılmaktadır. Dolamitin tercih edilmesinin nedeni hem kirece göre etkisi % 10 kadar daha fazla hem de bünyesinde bitki besin elementi olarak % 3 12 arasında magnezyum içermesidir. Buna ilave olarak suda erimesi kirece oranla daha yüksek ve hızlıdır. 20 cm kalınlığında bir dekarlık bir toprağın ph değerini yükseltmek için gerekli kireç miktarı aşağıda verilmiştir (ERİŞİM 3). 1069

4 Çizelge 2: 20 cm Kalınlığında Bir Dekarlık Bir Toprağın ph Değerini Yükseltmek İçin Gerekli Kireç Miktarı (kg/dekar) Toprak Bünyesi İstenilen Toprağın ph Hafif Orta Ağır Toprak ph'sı Değeri (Kumsal) (Tın) (Killi) (100) 600 (300) 800 (400) (75) 300 (150) 500 (250) (40) 150 (75) 250 (125) Toprak solüsyonunun fizyolojik karakteristiklerinden biri ph dır. ph, solüsyondaki H+ VE OH- iyonlarının nasbi miktarlarını ifade eder. Su H + ve OH - iyonları bakımından nötr bir maddedir. Suyun iyonizasyon konstattı tür. H+ ve OH konsantrasyonu eşit olduğu için her birinin 10-7 olması icap eder. Yani saf suyun ph sı H+ konstantı şöyle bulunur: 0, gr H+ / lt: 10-7 >> 10-7 logaritması 7 olup ph: 7 bulunur. Toprak ph değerleri genelde 3 10 arasında değişir (ERİŞİM 1). KİREÇ İLE PH ARASINDAKİ İLİŞKİ Topraktaki kireç miktarı bitkiler için önemlidir. Temel kireç bileşikleri; kalsiyum ile magnezyum karbonatlar ve dolomittir. Laboratuvar koşullarında, karbonat miktarı nicel olarak belirlenerek % toplam CaCO3 miktarı cinsinden ifade edilir. Toprak kireç içeriği sınıflaması genel olarak aşağıdaki gibi yapılmaktadır (ERİŞİM 4). Çizelge 3:Toprak Kireç İçeriği Sınıflaması Toprak Kireç İçeriği % CaCO 3 Az Kireçli 0-4 Orta Kireçli 4-8 Kireçli 8-15 Çok Kireçli Çok Fazla Kireçli Marn 55 Kireç miktarının artmasıyla birlikte toprak ph'sı da yükselir. Kireç oranı yüksek olan topraklarda, ph 8,5'e kadar Ca++ katyonu başat durumdadır. Toprakta Ca++ katyonu konsantrasyonu yükseldikçe ortamdaki alınabilir fosfor ve demir iyonları kalsiyum ile çözünemez formda bileşikler oluşturur. Yüksek kireç içeriğine sahip topraklarda, bitkilerde kireç klorozu olarak adlandırılan ve demir noksanlığından kaynaklanan sararmalar meydana gelir (ERİŞİM 4). Kireç miktarının yüksek olması kadar, çok düşük olması da bitki beslenmesi açısından sakıncalıdır. Çünkü kalsiyum bitki hücre duvarlarının yapısında yer almaktadır. Ayrıca topraktaki kalsiyum karbonat; toprak kırıntılılığını, biyolojik aktiviteyi arttır ve toprak profilinin yıkanmasını güçleştirir. Bu nedenlerden dolayı kireç miktarı çok düşük olan topraklarda kireçleme yapılması gerekir. Kireçleme materyali olarak CaO, CaOH2, CaCO3 ve dolomit kullanılmaktadır (ERİŞİM 4). 1070

5 ORMANLARDA KİREÇLEME Orman toprağında meydana gelen asitleşmenin diğer yan etkilerle beraber orman ekosisteminde olduğu gibi, ormancılık çalışmalarında da önemli bir tehlike oluşturmaktadır. Ormanlarda devam etmekte olan asitleşmeye karşı tedbir olarak kireçlenme, gübreleme ve ormancılık uygulamalarında bazı değişiklikler gibi tedbirler değerlendirilmiştir (Çelik, N., 2006). Doğanın korunması ile uğraşanlar ayrıca kireçlenmenin fauna ve flora üzerinde yapacağı olumsuz etkilerden de kuşkulanmaktadır. Diğer önemli konuda kireçleme yapılan sahalarda azotun yıkanma riskinin artmasıdır. Ancak kireçlemenin olumlu etkileri daha fazladır (Çelik, N., 2006). ORMANCILIKTA KİREÇLEMENİN ÖNEMİ Ormanlardan iyi bir şekilde faydalanmak için ormanlarda oluşan asit karakterli toprakların ıslahı gerekmektedir (Çelik, N., 2006). Ormanlarda asit karakterli toprakların oluşmasının sebepleri başında; ormanlarda bulunan humuslu toprağın sağladığı organik asitler gelmektedir. Bunun yanında endüstri bacalarında çıkan gazlar ve atıkları, yangınlar ve trafik dolayısıyla egzoz gazları atmosferimizi sülfürik asit (SO2) gazı ile kirletirler. Bu gaz yağmerişimarla orman toprağına karışır. Bu durum orman topraklarında asitleşme problemi yaratır. Bu asitleşmeyi nötralize etmek için Beyaz Gübre ye (Tarım Kireci) ihtiyaç vardır (Çelik, N., 2006). Kireçlemeden amaç; orman toprağının PH sını (toprak asitliliği)ağaçların en iyi gelişme gösterdikleri değere ulaştırmak, toprakları Ca ve Mg yönünden zenginleştirmektir. Kireçleme ile yükselen toprak PH sına bağlı olarak, aliminyum ve mangan iyonlarının ağaç köklerine zehir etkilerini önlemek, fosfor ve maliben gibi ağaç besin maddelerinin yarayışlıklarını artırmak mümkün olmaktadır. Öte yandan kireçleme, ağaçların Ca ve Mg noksanlıklarını telafi etmektedir. Yine asitli orman topraklarının kireçlenmeleri ile toprak organizmalarının etkinlikleri artmakta ve bunun sonucu organik maddenin minerilasyonu ve nitrifikasyon derecesi hızlanmaktadır (Çelik, N., 2006). Tarım kireci, içinde Ca ve Mg bulunan bir gübredir. Orman gübrelemesinin temelini teşkil etmektedir. Orman için beyaz gübre doğayı gençleştirmekte, ağaçlarda kalite ve verimi yükseltmektedir. Kereste ticaretinde, kerestenin dayanıklı olması önemlidir ve beyaz gübre bu dayanıklılığı sağlamaktadır (Çelik, N., 2006). ORMANDA KİREÇ İLE GÜBRELEMENİN YARARLARI ŞÖYLEDİR: Orman toprağındaki asitleşmenin nötralize edilmesi, Orman ağaçlarında görülen besin açığının kapatılması, Ormanın gençleşmesini ve ağaçların yüksek olmasına katkısı, Beyaz gübre büyümeyi sağlar (Çelik, N., 2006). 1071

6 TÜRKİYE TOPRAKLARININ KİREÇ DURUMU Yurdumuz toprakları genel olarak kireç bakımından zengindir. Karadeniz ve Marmara bölgeleri dışında yeterli ve hatta yüksek miktarda kireç bulunmaktadır. Marmara ve Karadeniz bölgelerinde ise fazla yağış yüzünden Ca ve Mg yıkanmakta ve topraklar gün geçtikçe asit karakter kazanmaktadır. Ancak diğer bölgelerimizde yer yer asit reaksiyonlu topraklara rastlanmaktadır. Bölgelere göre Türkiye topraklarının % kireç içerikleri aşağıda gösterilmiştir (Erişim 2). Çizelge 4: Türkiye Topraklarının Kireç Durumu BÖLGELER Toprak Sayısı < >25 Trakya-Marmara Karadeniz Orta Anadolu G.Doğu Anadolu Doğu Anadolu Ege Akdeniz Türkiye Ortalaması Türkiye topraklarının %25,9 unun %1 den daha az,%17,7 sinin ise %1-5arasında kireç ihtiva ettiği ve %56,4 ünde ise %5 den fazla kireç bulunduğu görülmektedir. Topraklarımızın fazla kireçli olması genellikle, az yağışlı bir iklimin mevcudiyetine, yurdumuzda fazla kalker formasyonuna rastlanmasına ve toprağı meydana getiren çeşitli prosesler arasında kalsifikasyonun önemine bağlanabilir (Ülgen, N., 1974). DOĞU KARADENİZ BÖLGESİNDE KİREÇ UYGULAMALARI Toprak ve Gübre Araştırma Enstitüsü tarafından 1959 yılından1975 yılına kadar Doğu Karadeniz Bölgesi asit toprakları üzerinde çeşitli kültür bitkileri ile aralıklı olarak yürütülen sera ve tarla denemeleri de kireçlemenin asit toprakların ıslahında ve dolayısıyla ürün artışında önemli derecede etkili olduğunu göstermiştir. Araştırmacılar, asit toprakların üretimi sınırlayıcı etkisini, genellikle toprakta bulunan bazı mikro besin maddelerin bitki tarafından alınabilirliklerinin çok azalmasına ve toksik düzeye kadar artmış olmalarına bağlamaktadırlar. Asit topraklarda, verimliliğin düşmesine, bitki tarafından alınabilir mangan, demir ve alüminyum miktarlarının toksik olabilecek çok yüksek düzeye erişmesinin neden olabileceği, ayrıca yarayışlı mağnezyum, kalsiyum, molibden ve fosfor gibi, bitki besin maddelerinin eksikliklerinin de rol oynayabileceği tespit edilmiştir. Asit reaksiyonlu topraklarda bitkilerin gelişmesine zararlı düzeyde bulunan alüminyum, demir ve mangan iyonlarının kireçleme ile çökerek aktif olmayan bir duruma geçtikleri rapor edilmiştir. Asit topraklara ihtiyaçlarından az veya fazla miktarlarda kireç uygulanması kireçlemeden beklenilen yararı büyük ölçüde azaltmaktadır. Bazı araştırmacılara göre de, uygulanan kireç miktarı arttıkça toprakta çinko eksikliğinin belirdiğini rapor etmiştir (Ateşalp, M., 1977). Winter, kireçleme ile toprak Ph sının 6.7den 7,8 e yükseldiğinde topraktaki manganın bitkilere yarayışlılığının azaldığını rapor etmiştir.öte yandan kireçlemenin bir sonucu 1072

7 olarak, toprakta bitkilere yarayışlı halde bulunan bor miktarının kritik düzeye kadar düştüğü rapor edilmiştir.askew molibden eksikliğini gösteren alanlara fazla miktarda uygulanan kirecin topraktaki molibden alınabilirliğini artırıcı yönde etkilediğini rapor etmiştir.ateşalp tarafından rapor edildiğine göre, Doğu Karadeniz bölgesi asit topraklarına uygulanan kireç miktarına bağlı olarak, topraktaki bitki tarafından alınabilir demir, çinko ve mangan miktarlarında belirli bir şekilde azalmalar görülmüştür (Ateşalp, M., 1977). Bu araştırma, Doğu Karadeniz bölgesi asit topraklarına ihtiyaçları kadar veya ihtiyaçlarından çok fazla miktarlarda kireç ve kireçle birlikte bazı makro ve mikro besin maddeleri uygulandığında; bitki beslenmesi bakımından toprakta meydana gelecek kimyasal değişmeleri ve bu değişmelerin verim üzerine olan etkilerini saptamak ve dolayısıyla uygulayıcıları bu yönden de aydınlatmak amacı ile yapılmıştır (Ateşalp, M., 1977). Aşırı kireçlemenin, Doğu Karedeniz Bölgesi asit topraklarının verimliliği üzerindeki etkisini belirlemek amacı ile sera ve laboratuar çalışmaları halinde yürütülen bu araştırmada test bitkisi olarak yonca ele alınmıştır (Ateşalp, M., 1977). Sera ve laboratuar çalışmalarından elde edilen bilgilerin değerlendirilmesi sonunda, Asit topraklara ihtiyaçlarının artan katları halinde, aşırı miktarlarda uygulanan kireç, toprakta bulunan bazı mikro besin maddelerinin yarayışlılıklarında önemli ölçüde azalmasına neden olmuştur. Asit topraklara normal ihtiyaçlarını karşılayacak miktarlarda uygulanan kirecin etkisiyle yonca veriminde önemli ölçüde artışlar olmasına karşın, aşırı miktarlarda uygulanan kirecin verim artışında büyük ölçülerde azalmalara neden olmuştur. Topraklara uygulanan bazı mikro besin maddelerinin yonca veriminde sağlamış oldukları artışlar, aşırı kireçlemenin etkisiyle belirli ölçüde azalmıştır. Yonca bitkisinin demir, bakır, çinko ve mangan kapsamları ile bitkinin topraktan kaldırdığı toplam demir, bakır, çinko ve mangan miktarlarında toprağa uygulanan kireç miktarına bağlı olarak önemli azalmalar olmuştur (Ateşalp, M., 1977). SONUÇ VE ÖNERİLER İhtiyaçlarının artan katları halinde kireç uygulanan asit toprakların PH ları ile bitki tarafından alınabilir çinko mangan kapsamlarında, kireç muamelelerinin etkisiyle istatistikî bakımdan önemli farklılaşmalar meydana gelmiştir. Kireçleme ile toprakların PH ları önemli derecede yükselmiştir. Toprakların PH larını belirli bir düzeye eriştirebilmek için uygulanacak kireç miktarları topraklara göre farklı olmuş ve kireç muameleleri ile PH değerleri arasında %1 düzeyinde önemli ergisel bir ilişki bulunmuştur. Değişik miktarlarda uygulanan kirecin, toprakların bitkilere yarayışlı fosfor ve potasyum kapsamları üzerinde istatistiki bakımdan önemli derecede etkileri saptanmamıştır. İhtiyaçlarından fazla olarak uygulanan kireç ise verim artışında önemli derecede azalmalara neden olmuştur. Asit topraklara ihtiyaçları kadar uygulanan kireç, mikro besin maddelerinin verim üzerine etkinliğini bir ölçüde artırdığı halde, kireç miktarı arttıkça, mikro besin maddelerinin verim artışı üzerindeki etkilerinin ortadan kalktığı görülmüştür. Buda gösteriyor ki, aşırı kireçleme asit topraklarda mikro besin maddeleri ile yapılacak gübrelemeleri bir ölçüde yararsız hale getirmektedir (Ateşalp, M., 1977). 1073

8 KAYNAKLAR Ateşalp, M. (1977), Aşırı Kireçlemenin Doğu Karadeniz Bölgesi Asit Topraklarının Makro ve Mikro Besin Maddeleri Kapsamlarına ve Verimlerine Etkisi, Dr. Mehmet Ateşalp, Ziraat Yüksek Mühendisi, Genel Yayın No:72, Ankara. Barkisan, (1985), Bartın Kireç Sanayi A.Ş. Tarım Kirecinin Tarımsal Verimlilikteki Yeri,. Özel Karışımlı, Barkisan, Tarım Kireci. Başaran, R. (1969), Toprak Reaksiyonu Kireç ve Kireçleme, Remzi Başaran Ziraat Yük. Müh., Toprak Su 11.Bölge Müdürlüğü Toprak Tahlil Laboratuarı, Samsun. Çelik, N. (2006), Kireç Makalelerinin Özeti, Dr. Nejat Çelik, Eskişehir. Erişim: Erişim: Erişim: Erişim: Ülgen, N. (1974), Türkiye Gübre ve Gübreleme Rehberi, Teknik Yayınlar Serisi, No:28, Dr. Nazmi Ülgen, Dr. Necdet Yurtsever, Ankara. 1074