1. Uygulamanın Amaçları

Transkript

1 ZORUNLU KARŞILIKLARA FAİZ ÖDENMESİ HAKKINDA BİLGİ NOTU 1. Uygulamanın Amaçları Merkez Bankası tarafından, zorunlu karşılıkların Türk Lirası (TL) cinsinden tutulan kısmına faiz ödenmesine ilişkin 21 Ekim 2014 tarihinde bir basın duyurusu yapılmıştır. Duyuru faiz ödemesini Çekirdek Yükümlülüklere Sağlanacak Destek olarak açıklamış ve dengeli büyümeyi ve yurtiçi tasarrufları güçlendirmek amacıyla çekirdek yükümlülüklere ilave bir destek sağlanacağı belirtilmiştir. Duyuruda çekirdek yükümlülük rasyoları mevduat artı özkaynağın kredilere oranı şeklinde tanımlanmıştır. Uygulama temel olarak bankacılık sektörünün kredi büyümesinin özkaynaklar ve mevduatla finanse edilmesini teşvik etmeyi amaçlamakta; böylelikle çekirdek olmayan yükümlülüklerde (özellikle yurtdışı borçlanmalarda) artışı sınırlamayı hedeflemektedir. Uluslararası uygulamalar dikkate alındığında, zorunlu karşılıklara faiz ödenmesi konusunda benzer bir uygulama bulunmadığı, faiz ödenmesinde bu yönde bir şartın kurgulanmadığı görülmektedir. Merkez Bankası, zorunlu karşılıklara faiz ödenmesi uygulamasında farklı bir yöntemi tercih etmiş görünmektedir. 2. Uygulamanın Tarihçesi Merkez Bankası 2010 yılı Ekim ayında zorunlu karşılıklara faiz ödenmesi uygulamasına son vermiştir. Zorunlu karşılıklarla ilgili oranlar, bu tarihten itibaren kademeli olarak yükseltilmiş ve aşırı kredi büyümesinin kısıtlayacak bir araç olarak kullanılmıştır.

2 Aynı dönemde Rezerv Opsiyon Mekanizması uygulamasına geçilmiştir. Bu yöntemle, bankaların tutmak zorunda oldukları TL cinsinden zorunlu karşılıkların belli bir kısmını yabancı para ve altın cinsinden tutabilmelerine imkan tanınmıştır. Rezerv Opsiyon Mekanizmasının etkin çalışabilmesinin temel şartlarından biri zorunlu karşılıklara faiz ödenmemesidir. Esasen, bankalara tanınan bu opsiyon, bankalar için maliyetsiz bir swap imkanı oluşturmakta ve bankalara maliyet avantajı sağlamaktadır. Özetle, 2010 yılı Ekim ayından bu yana bankaların zorunlu karşılılarına faiz ödemesi gerçekleştirmeyen Merkez Bankası, aslında Rezerv Opsiyon Mekanizması kanalıyla bunun bir kısmını telafi etmektedir. Bu gerçeklerden hareketle, bankacılık sektörünün faiz ödenmesine ilişkin ısrarlı taleplerine rağmen Merkez Bankası uzun süre bunun uygun görülmediğini ve ROM açısından da uygulanmasında mahzurlar olduğunu belirtmiştir. Bu duruşta ilk değişiklik, 2014 yılı Mart ayında yaşanmıştır. Para Politikası Kurulu toplantısının özetinde, zorunlu karşılıkların Türk lirası olarak tutulan kısmına faiz ödenmesi konusunun değerlendirildiği, uygulamanın ileride yapılması halinde düzenlemenin ölçülü ve sınırlı tutulmasının uygun bir yaklaşım olabileceği belirtilmiştir. Bu açıklama piyasalarda, karlılığı azalan bankacılık sektörüne Merkez Bankasının desteği olarak algılanmıştır. Dikkat çeken nokta, bu açıklamada faiz ödemesinin bir şarta bağlanmasına dair bir bilgiye yer verilmemesidir. Şarta dair açıklama Mayıs 2014 te yayımlanan Finansal İstikrar Raporunda yer almıştır. Raporda, gerekli görüldüğü takdirde Türk lirası zorunlu karşılıklara ödenecek faizin, bu oranın (kredi/mevduat oranının) daha güvenli seviyelere çekilmesi için özendirici bir araç olarak ele alınabileceği ifade edilmiştir. Mayıs ayı sonrasında bu konuda herhangi bir iletişim yapılmamıştır.

3 Eylül ayı Para Politikası Kurulu Toplantı Özeti nde de, finansal istikrar açısından bankacılık sektörünün mevcut sağlıklı yapısının daha da güçlendirilmesinin önem taşımakta olduğu, bu çerçevede Kurula zorunlu karşılıkların Türk lirası olarak tutulan kısmına bankacılık sektörünün mevduat ve özkaynak rasyolarını pekiştirmeyi özendirecek şekilde telafi faizi ödenmesine yönelik çalışmalar hakkında bilgi sunulduğu ifadelerine yer verilmiştir. Açıklamada dikkat çekici nokta telafi faizi ifadesidir. Bu ifade, Merkez Bankası nın bankaların mahrum kaldıkları zorunlu karşılık faiz ödemesinin bir kısmını telafi edeceği şeklinde anlaşılmıştır. Telafi faizi ifadesi Ekim ayındaki düzenlemede duyurularda yer almamıştır. Bu ifadenin kullanımından vazgeçilmiştir. Özetle: o Merkez Bankası aslında bankacılık sektörünün ısrarlı taleplerini karşılamak ve sektöre karlılıkta yaşadıkları daralmayı telafi etmek üzere zorunlu karşılıklara faiz ödenmesi yoluna gitmiştir. o Bu konuda gelen tepkilerle, faiz ödemesinin sektöre destek amaçlı değil; finansal istikrar açısından önemli bir oranı teşvik amaçlı yapılacağı açıklanmıştır. o Ancak, piyasa algısı bu alanda (kredi/mevduat oranı) sektörün durumunun teşvik gerektirmediği yönündedir. Ayrıca, uygulamanın bir rasyoya bağlanması da uluslararası pratiklerden oldukça uzak bulunmuştur. o Uygulama başlangıçta (Mayıs ayında) kredi/mevduat oranına göre faiz ödenmesi şeklinde tanımlanırken, son düzenlemede rasyo tersine çevrilerek ve özkaynaklar da eklenerek çekirdek yükümlülüklere destek şeklinde tanımlanmıştır. Ayrıca, dikkat çeken telafi faizi ifadesi kaldırılmıştır. o Sonuç olarak, uygulama başından itibaren değişen ve yalpalayan bir çizgide gelişmiştir. Bunda, bankacılık sektörüne yapılacak aktarıma gelecek tepkilerin yumuşatılması çabası etkili olmuştur.

4 3. Beklenen Etki 2010 yılı Ekim ayından itibaren zorunlu karşılıklara faiz ödenmemesi ve zorunlu karşılık oranlarının kademeli şekilde (TL yükümlülükler için ortalama 5 ten yüzde 11 e yabancı para yükümlülükler için ortalama yüzde 10 dan yüzde 12 ye) yükseltilmesi sonucunda bankacılık sektörünün yıllık karının yaklaşık yüzde 10 oranında azalığı Merkez Bankası tarafından iletilmektedir. Ancak, aynı dönemde ROM yoluyla sağlanan avantaj bu hesaplamaya dahil edilmediğinden bu orana ihtiyatla yaklaşılmasında fayda vardır. Ekim ayı itibariyle bankalarca Türk lirası cinsinden 13 milyar TL zorunlu karşılık tesis edilmektedir. Ödenecek zorunlu karşılık faiz tutarının yıllık bazda yaklaşık 400 milyon TL olacağı tahmin edilmektedir. Bu tutar bankacılık sektörü toplam karının yüzde 1,5 ine karşılık gelmektedir. Bu hesaplama, dış borçlanmanın ve ROM kullanımlarının mevcut durumu koruyacağı gibi şartlara bağlıdır. Gerçekleşmenin bunun üzerinde olması ihtimali kuvvetle muhtemeldir. 4. Genel Değerlendirme 4.1. Uygulamaya ihtiyaç var mıydı? Türkiye de bankaların özkaynakları güçlü, dış borçlanmaları ise makul düzeydedir. Sektörü yıllardır güçlü ve yatırımcılar için cazip kılan başlıca unsurlardan biri budur. Merkez Bankası tarafından esas alınan oran olan Mevduat+Özkaynaklar/Kredi oranı ülke karşılaştırmaları ekte yer almaktadır. Dikkat çeken husus, Türk bankacılık sektörünün bu oran açısından makul bir seviyede (ortalarda) yer aldığıdır. Bu nedenle, çekirdek yükümlülüklerde bir bozulma veya dış borçlanmada aşırı bir artış söz konusu olmadığından bu alanda bir teşvike ihtiyaç yoktur. Bu husus, bazı gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde gündemdedir; ancak Türkiye için önemli/acil bir gündem maddesi değildir. Bu duruma rağmen, düzenlemeye gidilmesinin algı bozulmasına yol açma riski de göz ardı edilmemelidir. Otoritenin bu yönde bir teşvik ihtiyacı

5 hissetmesi ve düzenleme yapması, piyasa aktörleri açısından dikkat çekmeye ve görülmeyen bir riske karşı otoritenin erken tedbir alma ihtiyacı hissettiği yanlış algısını oluşturmaya müsaittir. Düzenleme amaçları arasında açıklanmamış olmakla birlikte, sektöre karlılıkta destek vermek ve aracılık maliyetlerini azaltmak hedefleniyorsa, bu da herhangi bir ihtiyaca karşılık gelmemektedir. Çünkü ülkemizde bankacılık sektörünün karlılığı uluslararası standartlara göre hala yüksek düzeydedir. Bu durumda, sektöre yapılacak bir aktarımın aracılık maliyetlerini azaltma veya kredi arzını destekleme yönünde bir etkisinin olması beklenmemelidir Uygulama amacına ulaşabilir mi? Uygulamanın sağladığı teşvik, bankacılık sistemi açısından dış borçlanmayı azaltma yönünde bir motivasyon sağlamaktan uzaktır. Sermaye akımlarına dair belirsizliğin oldukça yüksek olduğu bir dönemde bankaların dışarıdan kaynak temininde fırsat penceresi yakaladıkça borçlanmaya gitmeleri doğaldır. Bankaların çekirdek yükümlülüklerinde kayda değer bir artış da beklenilmemelidir. Özkaynak oranları yüksek olan bankaların ilave sermaye artışına gitmeleri beklenmez. Mevduat tarafında ise mevduat artışındaki tarihsel eğilim ve tasarruf oranları dikkate alındığında kayda değer bir artış beklenmesi makul değildir. Bankaların elde ettikleri bu avantajı, mevduat müşterileri ile paylaşmaları da önceki tecrübeler ışığında olası görünmemektedir. Karlılık konusunda ısrarla endişelerini dile getiren sektörün, ödenen faizlerden yola çıkarak kredi maliyetlerinde iyileştirme yapmaları da beklenmemelidir. Özetle, zorunlu karşılıklara faiz uygulamasının açıklanan (ve açıklanmayan) amaçlarına ulaşma ihtimali oldukça düşüktür.

6 4.3. Sonuç : Riskler ve Öngörülmeyen Etkiler Merkez Bankası nın tam dört sene sonra tekrar zorunlu karşılıklara faiz ödeme noktasına gelişinin motivasyonu piyasa tarafından net anlaşılmamıştır. Uygulamaya geçiş sürecindeki farklı ifade ve iletişimler algıyı bozmuştur. Uygulamanın, örneği olmayan biçimde, çekirdek yükümlülüklerle bağlantılandırılması dikkat çekici olmuş ve sektörde sorun görülmeyen bu alana yapılan teşviğe duyulan ihtiyaç anlaşılamamıştır. Bu şartlar altında, algı bozulması ihtimali söz konusudur. Diğer taraftan, Merkez Bankası uygulamasının amaçlarına ulaşamaması ihtimali yüksektir. Bu durumda banka için itibar kaybı riski söz konusudur. Düşük bir beklenmeyen etki ihtimali, mevduatta olası bir rekabet artışıdır. Ancak mevcut şartlarda bunun gerçekleşme riski düşüktür. Dış şartlarda olası bir daralma bu yarışı tetikleyecek faktör olacaktır.