BİLGİ EKONOMİSİ VE TÜRKİYE NİN KALKINMASINDAKİ ROLÜ

Transkript

1 BİLGİ EKONOMİSİ VE TÜRKİYE NİN KALKINMASINDAKİ ROLÜ Berna Başusta Batıköy mh. İbrahimzade cd. Altınkolye Evleri A- Blok Daire:22 Sinanoba/ Büyükçekmece ÖZET Bilgi teknolojilerinde yaşanan hızlı dönüşümlerle gelişen bilgi ekonomisinin yarattığı yeni değerler, büyüme ve kalkınma üzerinde önemli değişiklikler yaratmıştır. Bilgi ve teknolojileri üreten ülkeler global anlamda daha önemli bir yere sahip olurken, özellikle hizmet ve bilgi sektörleri üretim ve işgücüne ağırlık verilmiştir. Bilginin temel bir üretim faktörü olmasıyla verimlilik düzeylerinde belirgin artışlar yaşanmıştır. Bu çalışmada bu öncelikle etkilere yer verilecek ve sonrasında Türkiye nin bilgi ekonomisi oluşturma çabaları ile ortaya çıkan yapısal değişiklikler, kalkınma hızındaki gelişim ortaya konulmaya çalışılacaktır. Anahtar Sözcükler: Bilgi Ekonomisi; Üretim, İstihdam, Verimlilik. 1.GİRİŞ Bir toplumda yaşanan sosyal ve ekonomik değişimlerde bilgi temel faktör olarak kullanılıyor ise, bilgi toplumu olarak adlandırılır. Bilgi toplumunun diğer toplumlara göre farklılıkları arasında bu toplumun bireyleri yüksek eğitime sahiplerdir yanı sıra işgücünün büyük bir kısmı, bilgi işçisi olarak istihdam edilmektedir. Bilgi toplumundaki bireylerin geneli, bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanmaktadırlar. Ayrıca internetten de yararlanmaktadırlar bu sayede eski bilgilere ulaşabilmektedirler. li yılların başından beri, dünyada bilgi toplumuna ilişkin girişimler hız kazanmıştır. Bilgi ve iletişim teknolojileri ile sağlanan verimlilik artışları, yeni ürünler ve hizmetler sağlamıştır. Bu da ülkeler arasında ki rekabeti artırmıştır. Bilişim teknolojilerinde yaşanan hızlı gelişmelerin en önemlisi kabul edilen unsur internet teknolojisidir. İnternet hayatın her alanında kolaylık sağlamaktadır. Ekonomiyi, eğitimi, tüketici davranışlarını ve hayatımızı etkilemektedir. İnternet ortamında insan bilgiye her an ulaşabilmektedir bu sayede insanoğlu, yaşam boyu sürekli öğrenmeye ve bilgi çağında kendisine ve çevresine katma değer oluşturmuştur. Yaşadığımız dönemde her ülke için, rekabet gücü, verimlilik, kalite yönetimi, eğitilmiş iş gücü, bilgiye yönelik üretim, bilgi ve teknoloji gibi unsurlar ekonomik büyüme sürecinin temel unsurlarını oluşturmaktadır. Bu açıdan eğitim birincil önem taşımaktadır. Bilgi toplumlarında eğitime ayrılan oran artmaktadır. 2.1 BİLGİ EKONOMİSİ GELİŞİMİ VE TANIMI Bugüne kadar belirgin olarak dört büyük gelişme meydana gelmiştir. Bunlardan birincisi ilkel toplumdur. İnsanların avcılık, toplayıcılıkla uğraştıkları evredir. İkinci olarak ise ilkel toplum yerini tarım toplumu alır, tarım devrimiyle birlikte M. Ö. Yaklaşık 8000 de başlamış ve tarım ekonomisi 18. yüzyılın sonuna kadar sürmüş, onun yerini ise sanayi devriminin meydana getirdiği sanayi toplumu oluşmuştur.

2 Sanayi devrimi, buharlı makinenin bulunması ile makine gücü öne çıkmış, ekonomide kitle üretim genel belirleyici olmuştur. Emek ise makine yoğun üretim sürecine geçmiştir. Dünya ekonomisi o zamana kadar hiç görülmemiş bir üretimle karşı karşıya kalmıştır. Elbette ki bu üretim tarzı ülkeler arasında farklılık yaratmıştır. Sanayi toplumuna dönüşen ülkeler yaşam standardı bakımından üst noktalara yükselmiştir, diğer ülkelerle aralarında kesin çizgiler oluşmuştur. Türkiye gibi ülkeler bu çarkın dışında kaldıkları için büyük engel ve sorunlarla karşı karşıya kalmışlardır, dünyanın en sanayileşmiş ülkeleri, başta Japonya ve ABD olmak üzere sanayi sonrası toplum aşamasına yani her türlü yeniliğin bilimsel bilgiden kaynaklandığı, bilgi toplumu safhasına geçiyordu. Yeni ekonomi düzenini betimleyen bilgi ekonomisi terimini, Amerikalı sosyal bilim uzmanı Peter Ferdinand Drucker, 1969 yılında literatüre kazandırmıştır. Yeni ekonomik sistem de üretim faktörleri artık sermaye de değildir, doğal kaynaklar da ve emek de değildir. Yeni sistemde üretim faktörü bilgidir ve bilgi daha da artarak etkili olacaktır. Artık sermaye de emek de on dokuzuncu ve yirminci yüzyıllara ait ekonomi teorilerinin oluşumlarıdır. Bilgi artık son hızla, üretimin tek faktörü haline gelmekte, sermayeyi de emeği de yana itmektedir. Şimdi değerler verim le ve yenilikle yaratılmaktadır. Bunların her ikisi de bilginin işleyişi için önemlidir. Bilgi toplumunun başta gelen sosyal grupları bilgi işçileri olacaktır. Bilgi işçilerinin oluşması ile birlikte bilgi yöneticileri ve bilgi profesyonelleri de oluşmaktadır. Bilgi işçileri diğer dönemdeki işçi sınıfından ayrılmaktadır bilgi işçileri kendi bilgilerine sahip olması ve nereye gitseler onu birlikte götürebilmeleri sayesinde bu ayrım çok net bir şekilde yapılmaktadır. Bu toplumun ekonomik sorunu bilgi işçisi ve bilgi işçisinin verimi olacaktır. Bu toplumdaki ikinci bir sınıf ise hizmet işçisidir. Hizmet işçisi ve bilgi işçisi arasında farklılıklar vardır. Hizmet işçileri, kural olarak, bilgi işçisi olmaya yeterli eğitimden yoksundurlar. Her ülkede, en ileri ülkelerde bile, çoğunlu onlar oluşmaktadır. Bilgi ekonomisinde ekonomilerin büyüklüğü, ürettikleri mal miktarı, pazarların büyüklüğü ya da çalışan personel sayısı ile ölçülmüyor, çalışan elemanın bilgi düzeyi, performansı ve bilgiye dayalı iletişim ağı ile ölçülür hale gelmiştir. Bilgi ekonomisinde ki çalışanlara bilgi işçileri olarak ifade edilmektedir. Bilgi toplumu ekonomik açıdan değişime yol açmakla kalmamış aynı zamanda sosyal yapıda da bir takım değişiklikler meydana getirmiştir. Bilgi toplumlarında eğitim düzeyi yükselmiştir, eğitim düzeyi ile ilgili parametreler bilgi toplumunun sosyal parametreleri ni oluşturmaktadır. İnsan kaynaklarının niteliği, ülkelerin gelişmişlik düzeylerinin ölçülmesinde kullanılan en önemli ölçütlerden biri olarak kabul edilmiştir. Günümüz de gelişmiş ülkelerin tamamının insan kaynaklarının geliştirilmesi, iş gücünün gerekli nicelik ve niteliğe sahip kişiler olabilmesi için çeşitli eğitimler düzenlenmiştir. Bilgi ve teknolojiyi üreten ülkeler dünya ekonomisinde önemli yere sahip olmuşlar, dünya üretimi ve tüketiminde daha fazla pay sahibidirler. Ülkelerin amaçları artık sanayileşmiş bir ülke olmaktan çıkmış, sanayileşmeyle birlikte bilgi toplumuna dönüşme de başka bir amaç haline gelmiştir. 2.2 BİLGİ EKONOMİSİ ÖZELLİKLERİ Bilgi toplumu diğer toplumlara göre akıl ve bilgi ön plandadır, Bilgi üretim faktörüdür, Bilgi önemli bir rekabet avantajı, Bilgi sürekli değişim sürecine açıktır, Bilgi yaratıcılık ve yenilikçilik temel yapı taşıdır,

3 Haberleşme bilgisayarın yaygın kullanımıyla hızlanmış ve daha kolay hale gelmiştir, 3. TÜRKİYE VE BİLGİ EKONOMİSİ Türkiye ekonomisi 1980 yılından itibaren ithal ikamesine dayalı ekonomik yapıyı bir kenara bırakmış durumdadır, serbest piyasa ekonomisi ile dışa açılmayı amaçlamıştır. Ancak Türkiye bilgi ekonomisinde esas alt yapı yani temel olan, eğitim ve insan yetiştirilmesinde, enformasyon teknolojisi içine girememiştir. Gelişmiş ülkeler bu yapılanma içinde oldukları için bilgi toplumu haline dönüşmüşlerdir. li yıllardan itibaren dünya bilgi toplumu evresine geçiş yapmıştır. Ülkelerin gelişmişlik seviyeleri artık; Araştırma Geliştirme (Ar-Ge) faaliyetlerine ayırdıkları kaynaklar, patent başvuruları, bilimsel yayınları ile ölçülmeye çalışılmaktadır. Bir ülkenin gelişmiş ülkemi yoksa gelişmekte olup olmadığı bu kıstaslarla belirlenmektedir. Patent başvuru sayıları, ülkelerin teknolojik beceri ve durumlarını göstermesi nedeniyle, bir ülkede bilgi ekonomisi uygulanıp uygulanmadığını gösteren çok önemli verilerdir. Ar-Ge yatırımları da aynı patent başvuru sayıları ile eşdeğerdir. Gelişmekte olan ülkelerde Ar-Ge çalışmaları az olduğunda patent başvuru sayıları sınırlı sayıda kalmaktadır. En önemli nedeni ise bilimsel bilgiyi üretmeyip teknolojiyi ithal etmelerinden kaynaklanır. ABD ve Japonya gibi ülkeler bilgi ağı bakımından da gelişmiş ülkeler konumundadır. Bilgi ağı altyapısı genel de tüm okullarda, kütüphanelerde, sağlık hizmetlerini, iş dünyasının genel olarak tüm alanları kapsamaktadır. Gelişmiş ülkeler bilgi ağının yanında e-devlet sisteminde de büyük rol oynamaktadırlar. Türkiye açısından ise incelediğimiz de durum pek de parlak değildir. Türkiye de e- devlet oluşumu diğer ülkelere göre daha farklı bir yapılanmadadır. Üniversiteler de yürütülmesine rağmen kısıtlı kalmaktadır. Türkiye de var olan gelişim ithal teknolojisi arasında bir kopukluk meydana gelmiştir ve teknolojiyi üretmenin ön koşulları yaratılmamıştır. Türkiye de ne sanayi toplumunun ne de bilgi toplumunun teknolojisini kendisi üretememektedir. Bu durum da Türkiye yi gelişmekte olan ülke konumuna getirmektedir. Teknolojisini kendisi üreten ülke her zaman diğer ülkelere oranla bir adım öndedir. Yaratıcı buluşlara ve yeni girişimlere Türkiye destekte bulunmalıdır. ABD deki harcamaların büyük bir çoğunluğu Ar-Ge harcamalarını kapsamaktadır. Oysa bu durum bizim ülkemiz açısından değerlendirildiğinde özellikle kriz dönemlerinde ilk feda edilen yatırımların başında Ar-Ge alanında olduğu gözlemlenilmektedir. Türk ekonomisinin bilgi ekonomisine geçişini etkileyen en önemli unsur araştırmaya ve geliştirmeye ayrılan kaynağın çok az olması, bu alanda çalışan bilim adamı, mühendis gibi personelin yetersiz kalmasıdır. 4. BİLGİ EKONOMİSİNİN TÜRKİYE NİN KALKINMASINDAKİ ROLÜ Türkiye açısından bilgi ekonomisini tekrardan inceleyeceğiz. Bu incelemenin de yapılabilmesi için ülkeler arasındaki Ar-Ge harcamaları, patent başvuruları, bilimsel yayınlara ve kadının iş gücünün istihdama katkısı incelenecektir. 4.1 ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME Ar-Ge Harcamaları Türkiye İstatistik Kurumu tarafından gerçekleştirilen 2003 yılı Ar-Ge Faaliyetleri

4 Araştırmasına göre; Ar-Ge yoğunluğu 2003 yılında binde 6.1; 2004 yılında 6.7 oranındadır yılı Ar-Ge Faaliyetleri Araştırması sonuçlarına göre; Türkiye de Ar-Ge harcamalarının Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla (GSYİH) içindeki payının 7,9 olduğu tespit edilmiştir. (TUİK,2007) Ülkeler Yıllar Milli Gelirde Ar-Ge'ye Ayrılan Pay (%) Her Milyon Kişi İçin Ar-Ge' de İstihdam Edilen Bilim Adamı ve Mühendis Sayısı ABD Kanada Danimarka Fransa Kaynak: TUİK, 2005 Yılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetleri Araştırması yılı OECD ülkeleri toplam Ar-Ge harcamalarındaki Türkiye nin payı %0,5 tir. Türkiye için yaklaşık 3 milyar Amerikan doları na karşılık gelen bu oran çok düşüktür. OECD Ar-Ge harcamaları içindeki ABD nin payı %42, Japonya nın %16,8, Almanya nın %8,3 tür. Tablo 1. Bazı Ülkelerde Milli Gelirden Ar-Ge ye Ayrılan Pay ve Ar-Ge de İstihdam Edilen Personel

5 Almanya Yunanistan İsrail İtalya Japonya Rusya Türkiye Kaynak: (08/09/2004) Tablo1 de yer alan 11 ülke içerisinde Türkiye, Rusya ve Yunanistan da - yıllarında milli gelirden Ar-Ge ye ayrılan pay %1 in altındadır. Her milyon kişi için Ar-Ge de istihdam edilen bilim adamı sayısı, gelişmiş ülkelerde çok fazla iken gelişmekte olan ülkelerde rakamlar düşüktür. Her milyon kişi için Ar-Ge de istihdam edilen bilim adamı ve mühendis sayısı 1 no lu tablonun son sütununda gösterildiği gibi gelişmiş ülkelerde 1000 kişiden fazladır. Örneğin Danimarka da yılında bu sayı 3190 kişi iken Fransa da 2659, Almanya da 2831 ve Japonya da 4909 kişidir. Ama gelişmekte olan ülkelerde bu sayı 1000 kişinin altındadır. Bu da ülkelerin bilgi ekonomisi açısında incelememize fayda sağlamıştır. Türkiye de yılında 291dir. Bu oran diğer ülkeler bakımından çok düşüktür. 4.2 PATENT BAŞVURULARI Bilim ve teknoloji üretiminde önemli göstergelerden biri de ülkelerin patent başvuru sayılarıdır. Tablo 2 de bazı ülkeler tarafından yapılan patent başvuruları gösterilmiştir. Bu tabloyu incelediğimizde gelişmiş ülkelerin patent sayısı, gelişmekte olan ülkelere kıyasla daha fazla patent başvurusunda bulunduğu gözlenmektedir. Ekonomik açından dünyanın en gelişmiş ülkeleri olan ABD, Almanya ve Japonya 2003 yılı sonu itibariyle patent başvuruları sırasıyla , , adettir. Bu ülkelerden ABD yalnız başına dünya patent başvuru sayısının 2003 yılı sonu itibariyle %35,7 sini

6 meydana getirmiştir. Bu üç ülkenin 2003 yılı patent başvuruları toplamı %63,5 ini meydana getirmektedir. Bu durum adı geçen ülkelerin bilgi ekonomisinde lider konumda yer aldıklarını gösterir. Türkiye de ise tabloda görüldüğü gibi 2003 yıllında 111 adet patent başvurusu yapılmış, dünya patent başvuruları içerisindeki payı % cinsinden bir büyüklüğe ulaşamamıştır. Patent başvuru sayıları, ülkelerin teknolojik beceri ve durumlarını göstermesi nedeniyle, bir ülkede bilgi ekonomisi uygulanıp uygulanmadığını gösteren çok önemli verilerdir. Ar-Ge yatırımları da aynı patent başvuru sayıları ile eşdeğerdir. Gelişmekte olan ülkelerde Ar-Ge çalışmaları az olduğunda patent başvuru sayıları sınırlı sayıda kalmaktadır. En önemli nedeni ise bilimsel bilgiyi üretmeyip teknolojiyi ithal etmelerinden kaynaklanır. Tablo.2 Çeşitli Ülkeler Tarafından Yapılan Patent Başvuru Sayıları (-2003) Ülkeler (%) Avrupa Patent Sözleşmesi Ülk ABD Japonya Almanya İngiltere Fransa Hollanda Güney Kore İsviçre İsveç Kanada İtalya Avustralya Finlandiya Çin Türkiye Mısır Kolombiya Dünya Kaynak: (14/12/2004) 4.3 ULUSLAR ARASI YAYIN SIRALAMASI Tablo 3 de görüleceği üzere ABD, Japonya, Fransa, Kanada, İtalya, Rusya, İspanya ve Avustralya gibi ülkeler; uluslararası yayın üretim sıralamasında ilk on ülke içinde yer

7 almaktadır. Bunlardan ilk yedi ülke; dünya ekonomisini yönlendiren ve dünya sanayi üretimin en büyük dilimin yaratan G-7 olarak adlandırılan ülkelerdir. Türkiye ve öteki ülkelerin bilim ve teknoloji politikaları kararlı biçimde uygulamalılar, araştırmacı sayısında ve kalitesinde artışlar halinde, evrensel bilim üretiminde ilk on ülke dilimine girebilme imkânı bulabilecekleri tahmin edilmektedir. Tablo Yılı Sonu İtibariyle Ülkelerin Uluslar arası Yayın Sıralaması Yayın Sıra Ülke Sayısı 1 ABD İngiltere Japonya Almanya Fransa İtalya Kanada Çin İspanya Rusya Avustralya Hollanda Hindistan İsveç Güney Kore İsviçre Brezilya Belçika Tayvan Polonya İsrail Danimarka Avusturya Finlandiya Türkiye Yunanistan Meksika Norveç Arjantin KADININ İŞGÜCÜNÜN İSTİHDAMA KATKISI

8 Bilgi ekonomisindeki en önemli göstergelerden birisi de kadın işgücünün istihdama katılımında gözlenen artıştır. Tablo4.Bazı Gelişmiş ve Gelişmekte Olan Ülkelerle Türkiye de Kadın İşgücünün Toplam İstihdamdaki Payı ( ) % ÜLKELER 15 yaş ve üstü ortalama Yıllık büyüme oranı % Kadın İşgücü ABD Japonya Almanya Avusturya Belçika Finlandiya Hollanda İtalya İngiltere Türkiye Bulgaristan İspanya Portekiz Yunanistan Rusya Çin Brezilya Kaynak: Tablo 4, yaş grubundaki kadınların istihdama katılımı, 1990 ve 2009 yılları ele alınarak Tablo 4 te incelenmiştir yılının en düşük katılım oranına % 35,1 ile Brezilya sahip iken, en yüksek katılım oranına %48.6 ile Rusya sahip olmuştur yılında en düşük

9 oran % 25,7 ile Türkiye de en yüksek oran ise % 50,1 ile yine Rusya dadır. Rusya, sahip olduğu bu oranlarla dünyada ilk olarak bilgi toplumuna dönüşmüş olan ABD (%46,0, 2009 da) geride bırakmaktadır. Tablo 4 teki oranlar, Türkiye deki kadın işgücünün istihdama katılım oranının hem bilgi toplumlarında hem de bazı gelişmekte olan ülkelere göre oldukça düşük olduğunu göstermektedir. 5. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME Ülkelerdeki ekonomik yapının temel dayanağının, tarımdan sanayiye, sanayiden bilgiye giden yolda; uğradığı değişim ve dönüşüm, sektörel dengelerin değişmesine ve buna bağlı olarak, istihdam edilen işgücünün niteliklerinin dahi değişmesine neden olmaktadır. Ekonomik gelişmişlik düzeyini, dünyadaki tüm ülkeler gibi arttırma amacını güden Türkiye ekonomisinin mevcut durumu incelendiğinde, özellikle son 10 yılda yapılan düzenlemeler, politikalar ve uygulamalarla ciddi adımların atıldığı, buna rağmen ulaşılan noktanın ise yetersiz olduğu göze çarpmaktadır. Bunun için en somut göstergeler, bilgi ve iletişim sektörünün toplam istihdam içerisindeki payı ve Ar-Ge alanındaki yatırımlar olarak gösterilebilir. Yine Türkiye deki temel sektörel dağılım, hizmetler sektörünün sahip olduğu oran ile bilgi ekonomisi tanımına uyum sağlamakla birlikte, Türkiye de bilgi ekonomisi ile bağdaşmayan pek çok geçici faaliyet alanının, hizmetler sektörü başlığı altında değerlendirilmesi sonucunda bu yanıltıcı durumun oluştuğu da vurgulanmalıdır. Türkiye açısından bilgi toplumu olabilmenin tek yolu eğitime ve bilgiye ağırlık vermektir. Yenilik ve yaratıcılık devlet tarafından desteklenmelidir. KAYNAKÇA PETER F. DRUCKER, (1993) Kapitalist Ötesi Toplum CİHAN DURA, HAYRİYE ATİK (2002) Bilgi Toplumu, Bilgi Ekonomisi ve Türkiye, Literatür Yayınevi, İstanbul YRD. DOÇ.DR SÜREYYA YILDIRIM Bilgi Ekonomisi ve Bilgi Ekonomisinin Türkiye Açısından Değerlendirilmesi ARŞ. GÖR. OYTUN MEÇİK Türkiye İçin Dönemi Karşılaştırmalı Bilgi Ekonomisi Analizi AYŞE İNALÖZ, DOÇ.DR. MUSTAFA ALKAN, MUSTAFA ÜNVER Küresel Bilgi Ekonomisinin Gelişiminde Web İçeriği ve Dile Erişimin Etkileri OĞUZ KARA Bilgi Ekonomisi nin Olası Mikro Ekonomik Etkilerinin Teorik Analizi lerinin%20teorik%20analizi.pdf NURULLAH ÇELİK Bilgi Ekonomisi ve Ekonomik Büyüme

10 DRUCKER, P. F. (1993b). Yeni gerçekler: Devlet ve politika alanında; ekonomi bilimi ve iş dünyasında; toplumda ve dünya görünüşünde (B. Karanakçı, Çev.). Ankara: Türkiye İş Bankası.