Tarımda Toprak Mülkiyet Yapısı ve İşletmelerin İyileştirilmesi

Transkript

1 Tarımda Toprak Mülkiyet Yapısı ve İşletmelerin İyileştirilmesi Yrd.Doç.Dr.Sema GÜN Özet Üretilemeyen ve yok edilebilen bir varlık olan toprak; sürdürülebilir tarım ve gıda güvenliği için olmazsa olmaz tek kaynaktır. Bu nedenle tarım toprakları öncelikli önemi doğrultusunda yasal ve kurumsal olarak ele alınmalı, mülkiyet ve tasarruf ilişkileri ile korunması özel olarak düzenlenmelidir. Abstract As an asset that can not be produced and that can be extinguished soil is the only indispensable resource for sustainable agriculture and food safety. For this reason in parallel to their primary importance, agricultural lands should be dealt legally and institutionally and their protection in terms of property and possession relations should be regulated separately. 1.Giriş Tarımsal üretimin yapıldığı toprağın ve toprağa ilişkin mülkiyet ve tasarruf ilişkilerinin biçimlendirdiği tarımsal işletmenin yapısal özellikleri tarımın sorunlarını da adlandırmaktadır. Tarımsal nüfusun tarım toprakları üzerindeki dağılımı ve mülkiyet ilişkileri verimli bir işletmeciliğin temelini oluşturmaktadır. Kırsal kesimde daha fazla artan nüfusun tarımda kalma zorunluluğu ve başka sektörlere aktarılamaması tarım topraklarının parçalanmasının ve işletmelerin küçülmesinin en önemli nedenidir yılı tarım sayımı sonuçlarına göre 3.0 milyon tarım işletmesinin %64,8'i 50 dekardan daha küçüktür.20 dekara kadar olan işletmeler tüm işletmelerin %33,4 ünü oluşturmalarına karşın, toplam işlenen alanın %5,3'lük bir bölümünü işletmektedirler.500 dekardan büyük işletmelerin toplam işletmeler içindeki oranı %0,7 iken, bu işletmelerin işledikleri alan, toplam alanın %11,4'üdür. (1). Türkiye de tarım topraklarının mülkiyet ve tasarruf durumu hakkında net bir bilgi bulunmamaktadır. Tarım topraklarının tapu ve kadastro kayıtları yeterli ve sağlıklı değildir tarım sayımı verilerine göre yalnız kendi toprağını işleyen 20 dekara kadar olan mülk işletmelerin oranı % 35,8 dir. Ancak bu mülk sahipleri toplam mülk toprakların % 6,2 sine sahiptir. Benzer dağılım büyük toprak sahipliğinde de görülmektedir. 500 dekardan büyük mülk işletmelerin toplam mülk sahipleri içindeki oranı %0,6 iken, bu işletmelerin işledikleri alan, toplam alanın Ankara Üniversitesi,Ziraat Fakültesi,Tarım Ekonomisi Bölümü, ANKARA:

2 %10,7 sidir. Bu veriler açıkça göstermektedir ki, mülkiyet ilişkileri tarımda eşit bir dağılım göstermemektedir. Kırsal kesimde topraksız ailelerin geçiminin tarımdan olması da önemli bir sorundur. Topraksız aileler; ya köyden kente göç etmekte ya da kırsal alanda sınırlı olan tarım dışı faaliyetlerde çalışmakta ya da tarım işçisi, kiracı-ortakçı olarak tarımsal faaliyetlerini sürdürmektedirler(2). Tarımsal yapının diğer bir sorunu tarım işletmelerinin küçük ve çok parçalı bir yapıya sahip olmalarıdır. Tarım işletmeleri; artan nüfusun tarımda kalması, tarım topraklarının mirasçılar arasında eşit paylaşımını düzenleyen yasal sistem, tarım topraklarının alım satımında yasal bir denetimin olmayışı nedenleri ile ufalanmakta ve küçülmektedir yılı verilerine göre toplam nüfusun %35.1 inin kırsal kesimde yer alması ve bu nüfusun tarım dışı iş olanaklarının azlığı nedeniyle toprak önemli bir geçim kaynağı olarak önemini korumaktadır. Toprak sahibi olmak ekonomik ve sosyal güvence olarak algılanmakta ve kuşaklar arası bölüşümde bu mirastan az da olsa pay almak geçimlik işletmeleri ortaya çıkarmaktadır. Böylelikle büyük işletmeler ve büyük parçalar zamanla küçük işletmelere ve parçalara bölünmektedir. Türkiye'de tarım topraklarının alımı ve satımında bir yasal denetimin bulunmamasının da parçalanmada rolü bulunmaktadır. Tarımsal işletme büyüklüğü açısından yasal alt sınır uygulamaya geçirilemediğinden toprak sahibi istediği genişlikte toprağını satabilmektedir. Tarım sayımları itibariyle toprak parçalılığı incelendiğinde 1-3 parçalı işletmelerin oransal olarak artışı ve toplam parsel ndaki azalış dikkat çekicidir. Toplam işletme nda yılları arasında % 15,1 oranında, toplam parça nda da % 46,2 lik bir azalma vardır. Tek parçadan oluşan işletmelerin 1980 yılında % 9,5 olan oranının 2001 yılında % 19,5 e yükselmesi parçalılık oranında bir iyileşme olarak değerlendirilebilir. Aynı durum 2-3 parçalı işletmeler için de geçerlidir. Bu verilerden az parçalı işletmelere doğru bir toprak hareketliliğinin olduğu anlaşılmaktadır. Sınırlı alanlarda yapılan toprak toplulaştırması çalışmalarının da bu oluşuma etkisi bulunmaktadır. Ancak toplam işletme ndaki azalışın etkisi de bu verilerin oluşmasında bir etkendir. Toprak parçalılığında istatistiksel veriler olumlu bir yapısal dönüşümü işaret etmekteyse de 2001 yılında tarım işletmelerinin % 7,1 inde ortalama parça nın 13 olması, parçalılığın önemli bir yapısal sorun olduğunu göstermektedir. Tablo 1:Tarım işletmelerinde toprak parçalılığı (%) (1),(3),(4) Yıllar

3 Parça İşletme Parsel İşletme Parsel İşletme Parsel 1 9,5 1,5 43,3 15,7 19,5 4, ,2 10,2 37,0 22, ,4 15,6 22,8 18,7 20,4 22, ,2 24,4 19,1 24,8 16,0 28, ,7 48,3 14,8 40,8 7,1 23,0 Toplam 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 (000) Toplam tarım işletmelerinin % 33,4 ünü oluşturan 1-20 dekarlık işletmelerin ortalama parça yaklaşık 3 olup, ortalama parça genişliği ise 3,8 dekardır. İşletme genişliği arttıkça işletmelerin parça ve doğal olarak parça genişliği de artmaktadır. Türkiye ortalamasına göre ortalama parça 4,1 ve ortalama parça genişliği 15 dekardır. Tablo 2: İşletme büyüklüğüne göre ortalama parça, ortalama işletme ve parça genişliği(1) İşletme büyüklüğü (da) Ortalama işletme genişliği (da) Ortalama parça Ortalama parça genişliği (da) ,7 2,6 3, ,1 4,0 7, ,1 5,1 13, ,1 5,8 23, ,8 6,5 42, ,8 7,8 122,7 Genel ortalama 61,0 4,1 15,0 2. Toprak Mülkiyetine İlişkin Yasal Düzenlemeler Türkiye de toprak mülkiyetine ilişkin yasal düzenlemelere bakıldığında; bu alanda çıkarılmış yasalarda bir sistematiğin olmadığı ve tam bir dağınıklık içinde

4 bulunduğu görülmektedir(5). Tarım ve üzerinde üretim yapılan tarım toprakları için konularına özgü özel yasalar çıkarılmıştır. Toprak mülkiyetini sınırlayan toprak reformu yasaları ve toprak mülkiyetine iyileştirme getiren toprak toplulaştırması yasaları bunlar arasında sayılabilir. Ayrıca genel konular içerisinde tarım için özel kurallar da oluşturulmuştur. Miras hukuku içerisinde tarım işletmelerini eşit paylaşım dışı bırakan özel miras kuralları tarım için özel bir düzenlemedir. Tarım topraklarının korunması da önceleri çeşitli yasalar içinde ele alınmış ve daha sonra bu konuda özel bir yasa çıkarılmıştır Tarım topraklarının korunması Ülke genelinde tarım topraklarının kullanımının düzenlenmesi 1989 yılından itibaren amaç dışı kullanımı konu alan yönetmelikler ile çözümlenmek istenmiştir. Yönetmelikler amaçlarına uygun olarak uygulanamadığından ve siyasi kararlarla değiştirildiğinden tarım topraklarının korunmasında yetersiz kalmıştır. 1 Aralık 1984 tarihli 3083 sayılı Sulama Alanlarında Arazi Düzenlenmesine Dair Tarım Reformu Yasası bölgesel olarak tarım topraklarının amaç dışı kullanımına izin veren kuralları da düzenlemektedir. Yasanın amaçları arasında toprağın verimli şekilde işletilmesi, işletilmesinin korunması sayılırken zorunlu nedenler olmadıkça tarım dışı amaçlarla kullanılamayacağı da hükme bağlanmıştır. Ancak bu zorunlu nedenler tarımsal işletme veya tarım ürünlerinin işlenmesi ve korunması ilgili yapı ve tesisler ile sanayi bölgeleri, hava alanları, baraj ve göletler, enerji santralleri, turistik yerler, sportif alanlar, maden, taş, kum, tuğla ocakları ve benzeri tesisler ile Milli Savunma ihtiyaçları olarak belirtildiği için yasanın korumaktan çok izin verme prosedürünü düzenleyen kurallardan oluştuğu anlaşılmaktadır. Toprak koruma kavramı Türk Hukukuna ilk kez Tarım Arazilerinin Korunması ve Kullanılmasına Dair Yönetmelik ile girmiştir. Ancak bu yönetmeliğin uygulanmasının da istenilen sonuçlar alınamamıştır. 16 Mart 2005 tarihinde yeniden aynı adla düzenlenen yönetmelik halen yürürlükteyken 3 Temmuz 2005 tarihinde 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanım Yasası kabul edilmiştir. Yönetmeliğin yürürlükte olması ve iptal edilmemesi hukuki açıdan bir çelişki oluşturmaya devam etmektedir. Yasanın 13. maddesinde tarım topraklarının amaç dışı kullanımına ilişkin hükümlere yer verilmiştir. Mutlak tarım toprakları, özel ürün toprakları, dikili tarım

5 toprakları ile sulu tarım topraklarının 1 tarımsal üretim amacı dışında başka amaçlarla kullanılamayacağı düzenlenmiştir. Ancak bazı özel durumlar için, bu alanların tarımsal amaçlar dışında da kullanılabileceği kabul edilmiştir. Bu alanlar; a) Savunmaya yönelik stratejik ihtiyaçlar, b) Doğal afet sonrası ortaya çıkan geçici yerleşim yeri ihtiyacı, c) Petrol ve doğal gaz arama ve işletme faaliyetleri, d) İlgili bakanlık tarafından kamu yararı kararı alınmış madencilik faaliyetleri, e) Bakanlıklarca kamu yararı kararı alınmış plân ve yatırımlar, Bu faaliyetler için uygun alanların bulunamaması durumunda, bu faaliyetlerin tarım alanları üzerinde yürütülmesi için yapılan taleplere, Toprak Koruma Kurulunca uygun görülmesi, toprak koruma projelerine uyulması şartıyla Bakanlık tarafından izin verilebilmektedir. 13. maddede, marjinal tarım topraklarının 2 toprak koruma projelerine uyulması kaydı ile valilikler tarafından tarım dışı kullanımlara ayrılabileceği de öngörülmüştür. Yasada tarım topraklarının korunması ve amaç dışı kullanımına ilişkin uygulamaların usul ve esasların tüzükle belirleneceğine ilişkin bir hüküm yer almaktadır. Ancak bu konu ile ilgili özel bir tüzük henüz kabul edilmemiştir. Uygulama Yönetmeliğinde de, amaç dışı kullanıma ilişkin kurallar yer almamaktadır. 1 Mutlak tarım toprağı: Bitkisel üretimde; toprağın fiziksel, kimyasal ve biyolojik özelliklerinin kombinasyonu yöre ortalamasında ürün alınabilmesi için sınırlayıcı olmayan, topografik sınırlamaları yok veya çok az olan; ülkesel, bölgesel veya yerel önemi bulunan, tarımsal üretimde kullanılan veya bu amaçla kullanıma elverişli olan toprakları, Özel ürün toprağı: Mutlak tarım toprakları dışında kalan, toprak ve topografik sınırlamaları nedeniyle yöreye adapte olmuş bitki türlerinin tamamının tarımının yapılamadığı ancak özel bitkisel ürünlerin yetiştiriciliği ile su ürünleri yetiştiriciliğinin ve avcılığının yapılabildiği, ülkesel, bölgesel veya yerel önemi bulunan toprakları, Dikili tarım toprağı: Mutlak ve özel ürün toprakları dışında kalan ve üzerinde yöre ekolojisine uygun çok yıllık ağaç, ağaççık ve çalı formundaki bitkilerin tarımı yapılan, ülkesel, bölgesel veya yerel önemi bulunan toprakları, Sulu tarım toprağı: Tarımı yapılan bitkilerin büyüme devresinde gereksinim duyduğu suyun, su kaynağından alınarak yeterli miktarda ve kontrollü bir şekilde karşılandığı toprakları, 2 Marjinal tarım toprağı: Mutlak tarım toprakları, özel ürün toprakları ve dikili tarım toprakları dışında kalan, toprak ve topografik sınırlamalar nedeniyle üzerinde sadece geleneksel toprak işlemeli tarımın yapıldığı toprakları,

6 Yasanın 14. maddesi tarımsal üretim potansiyeli yüksek, erozyon, kirlenme, amaç dışı veya yanlış kullanımlar gibi çeşitli nedenlerle toprak kaybı ve arazi bozulmalarının hızlı geliştiği ovaların büyük ova koruma alanı olarak belirlenebileceğini ve ovanın tarım topraklarının amacı dışında kullanılamayacağını kurala bağlamıştır. Ancak uygun alan bulunmadığı durumlarda; a) Tarımsal amaçlı yapılar, b) Bakanlık ve talebin ilgili olduğu Bakanlıkça ortaklaşa kamu yararı kararı alınmış faaliyetler, için tarım dışı kullanımlara Bakanlıkça izin verilebilecektir. Kamu yararı kavramının uygulamada tarım topraklarının korunması için netlik kazanması kamu yararı önceliklerinin belirlenmesinin önemi çok büyüktür. Aksi halde tarım topraklarının siyasi kararlar ile amacı dışında kullanıma kolay bir şekilde ayrılma tehlikesi bulunmaktadır Tarım topraklarının parçalanması Yurttaşlar Yasası tarımsal işletmelerin parçalanmaması için özel bir miras sistemi getirmesine karşın bu kurallar uygulamada yer alamamıştır. Bu kuralların işleyebilirliği tarımsal işletmeyi isteyen bir mirasçının yasal süreci başlatmasına bağlıdır. Bu durumda diğer mirasçıların hakları korunarak tarımsal işletme parçalanmamaktadır. Ancak kırsal alanın ekonomik ve sosyal gerçekleri nedeniyle tarımsal işletme mirasçı na göre bölünerek parçalanmaktadır sayılı yasa uygulama alanı içinde toprakların parçalanmasını engelleyici kurallar getirmiştir. Ancak bu yasa ülke genelinde geçerli olmadığı için ve bölgesel bir denetleme öngördüğü için yeterli değildir. Yasa gereğince dağıtılan toprakların bölünemeyeceği ve miras hükümleri dışında başkalarına devredilemeyeceği ancak dağıtılan çiftçilerle mirasçıları tarafından işletilebileceği kuralları getirilmiştir sayılı yasanın 8. maddesinde toprak parsel büyüklüklerinin belirlenmesine ilişkin esaslar yer almaktadır. Madde gereğince, tarımsal faaliyetin ekonomik olarak yapılabildiği en küçük alana sahip ve daha fazla küçülmemesi gereken yeter büyüklükteki tarımsal toprak parsel büyüklüğü, bölge ve yörelerin toplumsal, ekonomik, ekolojik ve teknik özellikleri gözetilerek belirlenecektir. Yasanın toprak parsel büyüklüklerinin belirlenmesine ilişkin konularını düzenleyen bir yönetmelik çıkarılmamıştır. Yasadan önce bu konuda 26 Ocak 2003 tarihli bir yönetmelik vardı. Tarım İşletmelerinin Yeterli Tarımsal Varlığa Sahip Olup Olmadığının Tespitine Dair Yönetmelik ve tebliğinde toprak parsel büyüklüklerinin

7 belirlenme esasları ayrıntılı olarak düzenlenmişti. Bu konuda 5403 sayılı yasa ve uygulama yönetmeliğinde önceki yönetmeliğe ilişkin bir düzenleme olmaması anlaşılamayan bir durumdur. Tarım İşletmelerinin Yeterli Tarımsal Varlığa Sahip Olup Olmadığının Tespitine Dair Yönetmeliğin amacı; tarım işletmelerinin ekonomik bütünlüğünü korumak, işletmelerin bölünmesini önleyerek sürdürülebilirliğini sağlamak ve yapılacak paylaşımlarda işletmelerin yeterli ekonomik varlığa sahip olup olmadıklarını belirlemektir. Parçalanmanın alt sınırı; mutlak tarım toprakları ile özel ürün topraklarında on dekar, dikili tarım topraklarında beş dekar, örtü altı tarımı yapılan topraklarda üç dekar, marjinal tarım topraklarında ise yirmi dekardır. Yönetmelik bu rakamların iki katından küçük parseller bölünemeyeceğini de kurala bağlamıştır. Burada sorulması gereken soru yönetmeliğin uygulamaya geçmesi ile Türkiye de toprak parçalılığı bu sınırlarda durmuş mudur? Gerçek olan şudur ki, tarım toprakların parçalanmasını engelleyen yasal düzenlemeler ile tarımsal işletmelerin küçülmesi ve parçalanmasının durdurulabileceği fikri Türkiye nin ekonomik ve sosyal gerçeklerine uygun düşmemektedir. 2.3.İşletmelerin İyileştirilmesi Tarım işletmelerinde parçalılığın yarattığı olumsuz koşulların giderilmesi toprak toplulaştırması ile gerçekleştirilmektedir. Şekilsel iyileştirmeden işletme büyüklüklerinin artırılması ve kırsal yaşamın planlanmasına kadar geniş bir perspektif içeren bu kavram Türkiye de mülk işletmelere yönelik olarak toprak mülkiyetinin yeniden düzenlenmesi kapsamında yapılmaktadır yılında başlayan toplulaştırmanın uygulama sürecine bakıldığında ülke genelinde kapsamlı bir toplulaştırması çalışması gerçekleştirilmemiştir. Toplulaştırma projelerinin uygulanmasında tarım reformu alanları ve ülke geneli için farklı yasal düzenlemeler oluşturulmuştur. Türkiye'de yılları arasında tarım reformu alanları dışında hektarda yılları arasında tarım reformu bölgelerinde hektarda olmak üzere toplam hektarda toprak toplulaştırması gerçekleştirilmiştir(6),(7) sayılı yasa, sulama alanlarında ve Bakanlar Kurulunca gerekli görülen alanlarda toplulaştırmaya ilişkin kuralları düzenlemektedir. Yasa hem toplulaştırmayı gerektiren parçalanmayı engelleyici hem de toplulaştırma yoluyla parçalılığın azaltılmasını amaçlamaktadır. Ancak yasanın konuları sınıflandırmasında bir netlik bulunmamaktadır. Uygulama yönetmeliğinde toplulaştırmanın kapsamında kamulaştırma, az topraklı veya topraksız çiftçilerin topraklandırılması, sahibine bırakılacak toprakların belirlenmesi gibi konular yer almıştır. Bu düzenlemelerin toplulaştırma ile hiçbir ilgisi bulunmamaktadır. Yasa toprak reformu ve toplulaştırma

8 kavramı ve süreçlerinde yer alan işlemleri karışık bir biçimde ortaya koymaktadır. Örneğin, toplulaştırma sonunda dağıtılan veya sahibine bırakılan tarım toprağının malikleri adına kütüklenimi işlemini öngören yasa kuralından, toplulaştırma projesinde öncelikli olarak toprak reformu için bir kamulaştırmanın yapılacağı ve geriye kalan topraklar üzerinde toplulaştırmanın yapılacağı anlaşılmaktadır. Ancak yasanın yürürlüğe girdiği 1984 yılından itibaren öngörüldüğü biçimde toprak reformu amaçlı bir kamulaştırma yapılmadığına da dikkat edilmelidir. Tarım reformu alanları dışında özel bir toplulaştırma yasası olmayan toplulaştırma çalışmaları Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından kapatıldığı tarih olan 2005 yılına kadar yürütülmüştür. Kuruluşun toplulaştırma çalışmalarını dayandırdığı tüzük kuralları yürürlükten kaldırılmadan toplulaştırma projeleri 5403 sayılı yasa ile yeniden düzenlenmiştir. Yasanın 17. maddesi gereğince toprakların yarısından çoğuna malik bulunan ve sayıca maliklerin yarısından fazlasını oluşturanların katılımı üzerine isteğe bağlı, Bakanlığın veya kurulların talebi üzerine kamu yararı gözetilerek zorunlu olarak toplulaştırma projeleri uygulanacaktır. Yasa kavramsal olarak topraksızları topraklandırma ve işletme genişliklerinin artırılması için topraksız ve az topraklı çiftçilere toplulaştırma kapsamında tahsis edilen yerler Bakanlıkça bedeli karşılığında dağıtılabilecektir. Yine farklı bir kavram olarak, yeter büyüklükte olmayan parseller gerektiğinde toplulaştırma ve bu yasa kapsamında değerlendirmek üzere kamulaştırabilecektir. Toplulaştırma uygulamalarında, tahsisli yerler ile birlikte bu topraklar kullanılarak yeter büyüklükte yeni parseller oluşturulup bu parseller; toprağı kamulaştırılan veya yeter büyüklükte tarım toprağı olmayan yöre çiftçilerine öncelikli olmak üzere rayiç bedeli üzerinden satışı yapılabilecektir. Bu bedelin nasıl belirleneceği önemlidir, bedelin rayiç bedel üzerinden değil, toprak reformu yasalarındaki düzenleme anlayışında ele alınması gereklidir. Toplulaştırma kavramının işletme genişliklerinin artırılması kapsamında ele alınması ve proje alanının mülkiyet ilişkilerinin düzenlenmesi oldukça önemli bir gelişmedir. Ancak bu konuda uygulama tüzüğü ve uygulayıcı kuruluşun örgütlenmesinin büyük bir önemi vardır. Toplulaştırma çalışmaları ile ilgili esasların çıkarılacak bir tüzükle ele alınacağı yasada belirtilmişse de bu konuya ilişkin bir düzenleme yapılmamıştır. Ayrıca etkin bir taşra örgütlenmesi olan, sulama yatırımları ile eşgüdümlü projeleri yürütebilecek ve yasada öngörülen çalışmaları yürütecek bir kurumsal yapıya da gereksinim bulunmaktadır. Aslında toplulaştırmaya ilişkin bu kuralların getirilişi ile Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü nün kapatılışının zamansal eşgüdümü yanıtlanması gereken bir soru olarak düşündürücüdür. 3.Değerlendirme

9 Tarımsal mülkiyetin dağılımına ilişkin sorunlar ortadan kaldırılmadan gerçekleştirilen tarımsal iyileştirme önlemlerinin tarımsal yapıya bir katkısının olmayacağı açıktır. Toprakların parçalanması süreci yasal düzenlemelerle ve yasaklamalarla durdurulamayacağı için tarımsal nüfusun farklı sektörlerde istihdamı ekonomik ve sosyal önlemlerle desteklenmelidir. Türkiye de tarımda toprak mülkiyet yapısı yeniden ele alınmalı, tapu ve kadastro işlemleri öncelikli olarak bitirilmelidir. Tarım topraklarının yasal ve kurumsal koruyuculuğunun etkinliği sağlanmalıdır. Ülkede siyasi ve politik yaklaşımlardan uzak bir toprak politikası oluşturulmalıdır. Özellikle kurumsal organizasyonun yapılandırılmasında tarım topraklarının mülkiyet yapısı ve kullanımı, işletmeye yönelik iyileştirmeler, korunması, toprak alımsatımının düzenlenmesi konularında tek yetkili olması, denetleyicilik ve yaptırım ile birlikte düşünülmelidir. Tarım toprakları tarımsal işlevi öncelikli olarak planlanmalı ve bütün uygulamalar bu bağlamda yönlendirilmelidir. Kaynaklar (1)Anonim 2006 a. Tarım Sayımları. Son Erişim Tarihi: (2) Gün S Türkiye de Toprak Reformu. Ekin Dergisi. Yıl:7. Sayı 25. Temmuz- Eylül s:6-11. (3) Anonim Genel Tarım Sayımı Hanehalkı Anketi Sonuçları. DİE Yayın No:1028. Ankara. s. 86. (4) Anonim Genel Tarım Sayımı Tarımsal İşletmeler Araştırma Sonuçları. DİE Yayın No:1691. Ankara. s (5) Gün, S. 2001, Türkiye de Tarım Topraklarının Mülkiyet Durumu ve Uygulanan Politikalar, Cumhuriyetin 100. Yılına Türk Tarımının Hedefleri Sempozyumu, Ankara, S: (6) Anonim 2006 b. Projeler, Son Erişim Tarihi: (7) Anonim 2006 c. Toprak ve Su Kaynakları Genel Envanter Durumu, Son Erişim Tarihi:

10