DOĞU ANADOLU BÖLGESİNDE TARIMSAL YAPIDAN KAYNAKLANAN BAŞLICA SORUNLAR VE BAZI ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

Transkript

1 DOĞU ANADOLU BÖLGESİNDE TARIMSAL YAPIDAN KAYNAKLANAN BAŞLICA SORUNLAR VE BAZI ÇÖZÜM ÖNERİLERİ İbrahim YILDIRIM* Tufan BAL** İbrahim ACAR * 1. GİRİŞ Türkiye tarımında göze çarpan en önemli sorun yapısal bozukluklardır. (Erkuş ve^özçelik, 1988). Türkiye de tarımsal yapıdan kaynaklanan başlıca sorunlar gelişmiş ülke standartlanma altında işletme büyüklüğü, eksik girdi kullanımı ve topraklann aşın parçalanmasıdır. (Yıldırak ve ark., 1995) Tarımsal yapıdaki bozukluklar ve aksaklıklar, tanmın gelişmesini sınırlandıran faktörlerin en başta gelenidir. Tarımsal yapıdan kaynaklanan sorunlar tanm işletmelerinde işgücü ve makinenin etkin kullanımını sınırlandırmakta, işletme başarısı üzerine olumsuz etki yapmaktadır (Oktay ve Yıldırım, 1992; Bu nedenle tarımsal yapıyı iyileştirmeye yönelik ekonomik, teknik ve hukuksal çerçevedeki düzenlemelere gidilmelidir (Talim ve ark, 1995). Doğu Anadolu Bölgesinde tarımın ağırlıklı bir yeri bulunmaktadır. Bölgede toplam GSYİH (Gayri Safi Yurt içi Hasıla) sinin % 32,58'i tarımdan elde edilmektedir. Bu oran Türkiye ortalamasının 2 katından yüksektir (Anonymous 1993a). Çalışmanın başlıca amacı bölgedeki tanmsal yapıdan kaynaklanan başlıca sorunlan incelemek ve bazı çözüm önerilerinde bulunmaktır. Bu amaçla bölge kapsamında bulunan illerin göreli durumları 1991 Genel Tarım Sonuçları da dikkate alınarak ortaya konulmuştur. Bu çalışmada V. Tanm Bölgesinden (Kuzeydoğu Tanm Bölgesi): Erzincan, Erzurum, Kars, ve Ağrı; VI. Tanm Bölgesinden (Güneydoğu Tanm Bölgesi): Bingöl, Muş, Bitlis, Van ve Hakkari; VIII. Tanm Bölgesinden (Ortadoğu Tanm Bölgesi): Malatya, Elazığ ve Tunceli olmak üzere toplam 12 il ele alınıp incelenmiştir. 2. Arazi Varlığı Kullanış Şekli ve Üretimin Bileşimi 2.1. Arazi Varlığı ve Kullanış Şekli 1991 Genel Tanm sayımına göre Doğu Anadolu Bölgesinde dekarlık toplam arazinin % 78, 62 si işlenen arazi, % 15,03'ü daimi çayır ve otlak ve % 6,35 i de diğer araziler olarak belirlenmiştir. İşlenen arazinin % 67,57 si ekilen tarta arazisi, % 26,78 i nadas, % 1,38'i de meyve ve diğer uzun ömürlü bitkiler yetiştiren arazilerden oluşmaktadır. Toplam işlenen arazinin % 20,03'ü sulanan ve % 79,97 si de sulanmayan arazilerden oluşmaktadır (Anonymous, 1994a). * Yüzüncü Yıl Üniversitesi Ziraat Fak. Tanm Ekonomisi Böl. ** Süleyman Demirel Üniversitesi Ziraat Fak. Tanm Ekonomisi Böl. 76

2 2.2 Üretimin Bileşimi Doğu Anadolu Bölgesinde tarımsal üretim bileşiminde hayvansal üretim ağırlık taşımaktadır yılı rakamlarıyla toplam tarımsal üretim değerinin %'ünden fazlasını (%75,39) hayvansal üretim değeri oluşturmaktadır. Bitkisel üretim değerinin toplam tarımsal üretim değeri içindeki payı ise % 24,61 düzeyinde bulunmaktadır. Bitkisel üretim değerinin % 59,57'si tarla bitkileri üretim değerinden oluşmaktadır (Anonymous, 1998). Toplam hayvansal üretim değerinin % 70,54 u canlı hayvanlardan ve % 29,48'sı hayvansal ürünlerden elde edilmektedir. Canlı hayvanlardan büyükbaş hayvanlar önem kazanmaktadır. Büyükbaş hayvanlar üretim değerinin toplam canlı hayvanlar üretim değeri içindeki payı % 59,31lere ulaşmaktadır. Doğu Anadolu bölgesinde ise büyükbaş hayvancılığa yer veren işletmelerde işletme başına düşen hayvan sayısı 6,77 dir. Büyükbaş hayvancılığa yer veren işletmelerin %74,69 unda yerli sığır yetiştirilmektedir. Bölgede küçükbaş hayvancılık yapan işletmelerin % 95,47'sinde koyunculuğa yer verilmektedir. Koyunculuğa yer veren işletme başına düşen koyun sayısı 50,71'dir. 3. Nüfus ve işgücü 1990 Genel Nüfus Sayımına göre, bölgede kişi yaşamaktadır. Bölgenin yüzölçümü ise km2>dir. Buna göre, Türkiye nüfusunun yaklaşik onda birinin, ülke topraklarının beşte birinde yaşadığı anlaşılmaktadır. Bölgede yıllık nüfus artış oranı binde 31,76'dır. Bölge nüfusunun % 57,43'ü kırsal alanda yaşamaktadır (Türkiye ortalaması % 44,9). Tanmla uğraşan faal nüfusun toplam faal nüfus içindeki payı % 71,93 olup Türkiye ortalaması olan %53,66'dan oldukça yüksek bulunmaktadır (Anonymous, 1993b). Bölgede yapılan kimi saha çalışmalarında tarım işletmesi başına düşen ortalama işgücü varlığının 5 Erkek İş Biriminden fazla olduğu ve mevcut aile işgücünün % 65' ten fazlasının değerlendirilemediği belirlenmiştir ( Yıldınm ve Oktay 1993; Yıldırım ve Oktay 1995; Koç ve Yıldırım 1997; Karagölge 1973). 4. Tarım İşletmeleri ve Özellikleri 4.1. İşletme Büyüklükleri ve işledikleri Arazi Tarımsal İşletmelerin nispi büyüklüğü ve bunların zaman içinde değişimi etkin kaynak kullanımıyla yakından ilgili bulunmaktadır (Erkuş ve ark., 1995). 7 7

3 Bölgede işlenen alan bakımından işletmeler arasında dengesiz bir dağılım bulunmaktadır. Çizelge 1'de Doğu Anadolu Bölgesinde işletme büyüklük gruplarındaki işletme sayısı ve bunların işledikleri alan karşılaştırılmaktadır. Bölgede 1-50 dekar genişlikteki işletmeler sayısal olarak tüm işletmelerin yarısından fazlasını (% 57,49) oluşturdukları halde, toplam işlenen alanın ancak % 16,95' ini işlemektedir. Bölgede dekar genişlikteki işletmelerin sayısal oranı sadece % 5,83 buna karşılık işledikleri toplam alan % 22,80 dir. Buna karşılık işlenen alanın %39,61 i 200 dekardan fazla genişliğe sahip olan işletmeler (%7,17) tarafından işlenmektedir. Çizelge I.Doğu Anadolu Bölgesindeki Tarım İşletmelerinin İşledikleri Alana Göre Dağılımı İşletme Büyüklükleri İşletme Sayısı (Adet) İşlenen Alan (Da) işletme Sayısı (%) İşlenen Alan (%) ,17 3, ,32 13, ,41 20, ,93 22, ,83 22, ,34 17,28 Toplam ,00 100,00 Kaynak: DİE, 1991 Genel Tarım Sayımı, Yayın No: 1691 Bölge kapsamına giren iller arasında ortalama işletme büyüklükleri açısından büyük farklılıklar bulunmaktadır. Örneğin, Bitlis ilinde ortalama işletme büyüklüğü 144,14 dekar olup, bölge ortalaması olan dekardan iki kattan daha yüksektir. Bitlis ilini 99,75 dekar ile Ağrı ve 93,95 dekar ile Muş ili izlemektedir. Bölgede en düşük ortalama işletme büyüklüğüne sahip olan il 23,49 dekarla Bingöl'dür. Bingöl ilinde ortalama işletme büyüklüğü bölge ortalamasından 3 kat daha düşüktür. Bingöl ilini 42,99 dekar ile Hakkari ili izlemektedir. Çizelge 2 de bölge kapsamına giren illerin işletme sayısı ve işlenen alan bakımından bölge içindeki payları verilmiştir. Çizelgede Bitlis ilindeki işletmeler, bölgedeki toplam işletmelerin % 4,44' ünü oluşturmakta buna karşılık bölgedeki toplam işlenen alanın % 9,15 ini işlemektedir, öte yandan, Bingöl ili bölgedeki toplam işletmelerin % 5,24 ünü oluşturduğu halde işlenen alanın ancak % 1,76 ını işleyebilmededir. 78

4 Çizelge2.Doğu Anadolu Bölgesindeki İllerin İşletme Sayısı ve İşlenen Alan Bakımından Dağılımı İLLER İşletme Sayısı (1000 Adet) İşlenen Arazi (1000 Ha) İşletme Sayısı (%) İşlenen Alan (%) AĞRI ,65 12,32 BİNGÖL ,24 1,76 BİTLİS ,44 9,15 ELAZIĞ ,13 9,47 ERZİNCAN ,86 4,87 ERZURUM ,35 13,65 HAKKARİ ,91 1,17 KARS ,58 13,49 MALATYA ,75 8,91 MUŞ ,26 9,75 TUNCELİ ,15 3,17 VAN ,67 12,29 Toplam ,00 100,00 Kaynak: DİE, 991 Genel Tarım Sayımı, Yayın No: İşletme Nevilerine Göre Tarım İşletmelerinin Dağılımı Bölgedeki tarım işletmelerinin % 80,91 i hem bitkisel ve hem de hayvansal üretimi birlikte yapmaktadır. Yalnız bitkisel üretim yapan işletmelerin oranı % 11,52 iken, yalnız hayvancılık yapan işletmelerin oranı ise % 7,56'dır (şekil 1). Bu oranlar Türkiye ortalaması için sırasıyla %72,14, %24,43 ve %3,43 şeklindedir. Bölgedeki illerin işletme nevilerinin dağılımında yalnız bitkisel üretim yapan işletmeler % 20,48 ile Elazığ % 20,16 ile Erzincan ve % 15,60 ile Bitlis'te yoğunlaşmışlardır. Yalnız hayvancılık yapan işletmeler ise % 17,84 ile Bingöl, % 16,34 ile Ağrı ve % 13,04 ile Van da yoğunlaşmışlardır İşletme Arazilerinin Tasarruf Durumu Toprağın mülkiyet şekli, bu işle uğraşan çiftçi üzerinde büyük rol oynar. Mutlak surette araziye sahip olan çiftçi, mülkiyeti başkasına ait olan işletmelerde çalışan çiftçiden daha verimli olmaktadır (Erkuş ve ark, 1995). Ülkemiz tarım işletmelerinde mülkiyet egemendir. Ancak mülkiyet dışı kullanım biçimleri de giderek yaygınlaşmaktadır. 79

5 Yalnız Bitkisel Üretim % 11,53 Yalnız Hayvansal Üretim Hem Bitkisel Hem Hayvansal Üretim %80,91 Şekil 1.Doğu Anadolu Bölgesindeki İşletmelerin Nevilerine Göre Dağılımı Bölge tarım işletmelerinin tamamına yakını ( % 96,96) yalnız kendi arazisini işletmektedir. Yalnız kira veya yalnız ortakçılıkla arazi işleten işletmelerin oranı % 1 in altındadır. (% 0,98). Bu oranlar Türlüye geneli için sırasıyla % 92,57 ve % 1,48 dir. 4.4.Tarım İşletmelerinde Parçalılık Durumu Tarım işletmelerinde, tarlaların işletmeye uzaklığı, parsel sayısı ve parsel genişliği, işgücünün iyi değerlendirilmesi ve tarımsal mekanizasyon açısından büyük önem taşımaktadır. (Oktay ve Yıldırım 1992). Parçalılık ve dağınıklık nedeniyle tanmsal yapıda görülen bozuklar, tanmsal yeniliklerin benimsenmesini ve verim aıttıncı önlemlerin alınmasını zorlaştırmakta böylece maliyetlerin yükselmesine de neden olmaktadır ( Aksoy; Gün;Gülçubuk, 1995; Millioğulları 1982) Büyük çoğunluğu küçük işletme karakterinde olan Bölgedeki tanm işletmelerinin arazileri çok parçalıdır. Bölgedeki hızlı nüfus artışı (binde 31,76 ) Medeni Kanundaki miras hükümleri, spekülatif faaliyetler, yeni evlenenlerin aileden aynlmaları, arazilerin parçalanmasında önemli rol oynamaktadır. işletmelerin ancak yarısına yakını (% 47,32) 1-3 parçalı işletmelerden oluşmaktadır. 4-5 ve 6-9 parçalı işletmelerin oranları (% 40,64) tek parçalıların oranına yaklaşm aktadır. 10 ve daha fazla parçalı işletmelerin oranı ise % 12,24 düzeyindedir (Çizelge 3). Bu oranlar Türkiye ortalamasında sırasıyla %43,27, % 41,93 ve %14,80'dır. 80

6 Çızelge3 Doğu Anadolu Bölgesi Tanm İşletmelerinde Arazi Parçalılık urumu Arazilerin Parça İşletme Sayısı Arazi Parça Sayısı Arazi Miklan Sayısı 1000 Adet % 1000 Adet % 1000 Adet % , , , , , , , , , , , , ,48 Toplam Kaynak: DİE, 1991 Genel Tanm Saytmı, Yayın No: % 1 2, % 1 8, % 47, % Şekil 2.Doğu Anadolu Bölgesindeki Tarım İşletmelerinin Parçalılık Durumu 4.5. Bölgedeki Başlıca Girdi Kullanım Düzeyleri Türkiye deki küçük tanm işletmelerinde sermaye miktarı yetersiz olduğu gibi bu sermayemin dağılımı da işletmecilik açısından dengesiz bulunmaktadır (Bülbül, 1981). Benzer durum bölge için de söz konusudur. Örneğin, bölgede yapılan kimi çalışmalarda arazi sermayesinin toplam aktif sermaye içindeki payının % 75 in üzerinde olduğu belirlenmiştir. İşletme sermayesi ise % 17,98 ile % 22,30 arasında değişmektedir (Yıldınm ve Oktay, 1995; Koç ve Yıldırım 1997). Bu oranlar arazi sermayesinin etkin olarak kullanılamadığını göstermektedir döneminde Ziraat Bankasının toplam tarımsal kredilerinin sadece % 2, 94 ü bölgeye verilmiştir. Yine aynı dönemde 1987 yılı baz alındığında bölgeye açılan tarımsal krediler cari değerlerle 11,64 kat artmış, ancak reel olarak % 31 düzeyinde azalmıştır (Yıldınm ve Koç, 1995). 81

7 Bölgede 1996 yılı itibariyle 284 bin ton kimyevi gübre kullanılmıştır. Bu Miktar Türlüye genelinin ancak % 3,32'sine karşılık gelmektedir. Bölgede işlenen alan birimine (dekara) düşen ortalama gübre miktarı 12,15 kg dır hektara düşen traktör sayısı ise 14,96 'dır. Bu rakamlar Türkiye için sırasıyla 31,69 kg ve Türkiye de 29,90' dır (Anonymous, 1998). 5.SONUÇ VE ÖNERİLER -Bölgedeki tarım işletmelerinin yarısından fazlası (% 57,49) 50 dekardan daha küçük araziye sahip bulunmaktadır. Çok küçük ve dağınık haldeki işletmelerin yöneticilerinin üretim tekniği, işletme yönetimi ve pazar koşullan hakkında bilgi edinmeleri ve bunlardan uygulamada yararlanmaları son derece sınırlıdır veya mümkün olamamaktadır (Talim 1991). Ayrıca, küçük tarım işletmelerinde arazi de elverişli değilse işgücünün ve makinenin etkin bir şekilde kullanılması zorlaşmaktadır. Bütün bunlar gelir kaybına neden olmaktadır ( Oktay ve Yıldınm 1992). -Bölgede işlenen alan bakımından işletmeler arasında dengesiz bir dağılımın bulunması bir sorun olarak ortaya çıkmaktadır. Bölgede 1-50 dekar genişlikteki işletmeler sayısal olarak tüm işletmelerin yarısından fazlasını (% 57,49) oluşturdukları halde, toplam işlenen alanın ancak % 16,95 ini işlemektedir. Buna karşılık, işlenen alanın %39,61 i 200 dekardan fazla genişliğe sahip olan işletmeler (%7,17) tarafından işlenmektedir. -Bölgedeki tarım işletmelerinde mülkiyet egemen durumdadır (% 96,96). Arazi mülkiyet ve tasarruf durumuna ilişkin tapu ve kadastro kayıtlarının yeterince sağlıklı olmaması toprak anlaşmazlıklarına neden olmaktadır. - Bölgedeki tarım işletmelerinde mevcut işgücü potansiyelinin % 65'inden fazlası kullanılamamaktadır. - Bölgedeki tarım işletmeleri dağınık ve çok parçalıdır. 4 ve üzeri parçaya sahip işletmeler toplam işletmelerin yarısından fazlasını (%52,88) oluşturmaktadır. İşletmelerin küçük ve çok parçalı olması işgücü ve zaman kaybına yol açmakta, makine ve yeni teknolojilerin kullanımını zorlaştırmaktadır. - Bölge kapsamında bulunan illerin tarımsal işletme sayılan ile işledikleri arazi arasında dengesizlikler bulunmaktadır, örneğin, Bitlis ilindeki işletmeler, bölgedeki toplam işletmelerin % 4,44' ünü oluşturmakta buna karşılık bölgedeki toplam işlenen alanın % 9,15'ini işlemektedir, öte yandan, Bingöl ili bölgedeki toplam işletmelerin % 5,24 ünü oluşturduğu halde işlenen alanın ancak % 1,76 ını işleyebilmededir. 82

8 -Toplam işlenen arazinin % 20,03'ü sulanan ve % 79,97'si de sulanmayan arazilerden oluşmaktadır Tarımsal yapıdan kaynaklanan sorunların çözümüne yönelik olarak aşağıdaki öneriler g e tirile b ilir: - Tarımsal yapıyı iyileştirmeye yönelik ekonomik, teknik ve hukuksal çerçevedeki düzenlemelere gidilmesi ve istikrarlı bir tarım politikasının takip edilmesi gerekir. ( Talim ve ark, 1995;Erkuş ve Özçelik, 1988) -Tarımsal yapı ile düzenlemeler yapılırken bölgedeki tarım işletmelerinin teknik, ekonomik, sosyal ve kültürel farklılıkları dikkate alınmalıdır. -Tarım işletmelerinin bütünlüğü korunmalı ve belirli bir genişliğin altına düşmemeleri için parçalanmayı önleyici yasal ve kurumsal düzenlemeler uygulamada yer almalıdır. -işletmelerdeki yüksek düzeydeki atıl işgücünün değerlendirilebilmesi aslında öncelikle devletin istihdam politikası ile ilgilidir. Aile işgücü potansiyelinin tümünün değerlendirilebilmesi uzun vadeli politikaları gerektirmekle birlikte, kısa vadede özellikle halıcılık ve kilimciliğin teşvik edilmesi gerekir. Atıl işgücünün bir kısmını sanayi ve hizmetler sektörüne aktarabilmek için belirli merkezlerde ve belirli dönemlerde vasıfsız olan işgücünün teknik yönde eğitilmesi üzerinde durulması gereken bir konudur. Esas üzerinde durulması gereken konu ise uzun vadeli olmakla birlikte emniyetin tesis edilerek tarıma dayalı sanayi sektörünün yörede kurulması veya kurulmuş olanların düşük kapasite ile çalışmalarını önleyecek önlemlerin alınmasıdır. 6.KAYNAKLAR Abay, C., Akgüngör, S., Artukoğlu, M., Demirbaş, N., Çağlayan, L., 1995 Planlı Dönemde Tarım Politikaları, IV. Türkiye Ziraat Mühendisleri Teknik Kongresi, T C. Ziraat Bankası Kültür Yayınlan No: 26,Cilt No. 1, Ankara. Açıl, F., Demirci, R., 1995.Tarım Ekonomisi Dersleri, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları : 8Ö0 Ders Kitabı : 245, Ankara. Aksoy, S., Gün, S., ve Gülçubuk, B., 1995, Tarım Topraklarının Parçalanması ve Miras Hukuku, IV. Türkiye Ziraat Mühendisleri Teknik Kongresi, T.C. Ziraat Bankası Kültür Yayınları No: 26, Cilt No:1, Ankara. Anonymous, 1993a, DİE, İl ve Bölge İstatistikleri, Yayın No: 1618, Ankara. 83

9 Anonymous, 1993b, 1990 Genel Nüfus sayımı, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri. Yayın No: 1616, Ankara. Anonym ous, 1994a, 1991 Genel Tanm Sayımı, Tanmsal işletmeler (Hane halkı) Araştırma Sonuçlan, DİE Yayınlan No: 1691, Ankara. Anonymous, 1994b, TZOB, Zirai ve İktisadi Rapor, , Yayın No: 174, Ankara. Anonymous, 1998, DİE, Tanmsal Yapı ( Üretim, Fiyat, Değer), Yayın No: 2097, Ankara. Bülbül, M., 1981, Tarımda Kredi Politikası, Sorunlar ve Çözüm Yolları, II. Türkiye İktisat Kongresi, Tarım Komisyonu Tebliğleri, DPT Yayınlan No: 1783, İzmir. Erkuş, A., Bülbül, M., Kıral, T., Açıl, F., ve Demirci, R., 1995, Tarım Ekonomisi, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Eğitim, Araştırma ve Geliştirme Vakfı Yayınları No:5, Ankara. Erkuş, A., özgelik, A., 1988, Tarım işletmelerimiz ve özellikleri, Teknik Tarım Kongresi, Türk Ziraat Mühendisleri Birliği, Ankara. Karagölge, C.,1973, Arazi Tasarruf Şekillerine Göre Erzurum İlindeki Tanm İşletmelerinin Ekonometrik Analizi, Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınlan No:153, Ankara. Koç, B., Yıldırım, I., 1897, Van İli Gevaş ilçesinde Seçilmiş Bazı Şeker Pancan işletmelerinin Ekonomik Analizi, Yüzücü Yıl Üniv. Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Millioğulları, A., 1962, Türkiye'de arazilerin miras yoluyla parçalanması, Tanm ve Mühendislik, Sayı: 9, Ankara. Oktay, E., Yıldırım, I., 1992, The Importance of Land Consiladation İn Rural Development of Türkiye, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, Cilt 2, No 1,Van. Talim, M., Saner, G, Atış, E., 1995, Ulusal Ekonomide Tanmın Yeri, IV. Türkiye Ziraat Mühendisleri Teknik Kongresi,T.C. Ziraat Bankası Kültür Yayınlan No: 26,Cilt No.1, Ankara. Talim M., 1991, Tarımda Yapısal Değişim, 1980*1990 Türkiye Tarımı Sempozyumu, TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası, Ankara. 84

10 Yıldırak, N., Gülçubuk, B., Gün, S., 1995, Tanmsal Nüfus ve Yapısal Dönüşüm, IV. Türlüye Ziraat Mühendisleri Teknik Kongresi, T.C. Ziraat Bankası Kültür Yayınlan No: 26,Cilt No.1, Ankara. Yıldırım, I., Koç, B., 1995, Doğu Anadolu Bölgesi Hayvancılığına Ziraat Bankasınca Verilen Tanmsal Kredilerin Genel Bir değerlendirmesi, Türkiye Hayvancılığının Yapısal ve Ekonomik sorunları Sempozyumu, İzmir. Yıldırım, I., Oktay, E., 1993, Van İli Merkez İlçe ve Köylerinde Seçilmiş Bir Grup Şekerpancan Yetiştiren İşletmelerin Ekonomik Anailzi, Yüzüncü Yıl Üniv. Ziraat Fak. Dergisi, Cilt:1 No: 1, Yıldırım, I., Oktay, E., 1995, Economics of Production of Sheep Farming in Çatak Town of Van Province. Yüzüncü Yıl Üniv. Ziraat Fak. Dergisi, Cilt: 5, Sayı 1,Van. 85