HAŞILLAMA VE PROZES KONTROLÜ

Transkript

1 HAŞILLAMA VE PROZES KONTROLÜ Kimya Yüksek Mühendisi Sadık PtU GİRİŞ Her cins elyaftan yapılmış ipliklerle dokunan dokumalarda, kalite ve randıman yükseltilmesi bakımından haşılın ve haşıllama işleminin etkisi çok büyüktür, Bu bakımdan haşıllama üzerinde devamlı araştırmalar yapılmış, gerek haşıl maddeleri ve gerekse haşıliama işleminde yeni teknikler geliştirilmiştir. Pek tabii yeni sun 1 i ve sentetik lifler bulundukça bunlara uygun haşıl maddeleri ile teknolojiler de tespit edilmiştir. Çok çeşitli ve geniş olan bu konuda, burada detaylı bilgi sunmak imkânı yoktur, Bu bakımdan daha ziyade her cins elyafın haşıllanmasında geçerli olan prozes ve kontrollarındankısaca bahsedilmiştir* Zira tatbikat şartları farklı olduğu göz ö- nünde bulundurulmak kaydıyla, her cins ve başka başka teknolojilerle eğiri İmiş ip«likler için haşıllama tekniği aynıdır. HAŞIL NEDİR? Genel olarak haşıl; çözgü ipliklerinin dokuma sırasında maruz kalacakları mekanik hareketlere karşı gerekli fiziksel ve kimyasal özelliklerini muhafaza veya daha da artırmak maksadıyla, çözgü ipiiklerindeki elyaf uçlarını birbirine yapıştırmak, ipliğin yüzeyini bir haşıl filmi ile kaplamak ve mukavemetini artırmak için hazırlanan çeşitli ve uygun kimyasal tertipte yapıştırıcı özelliği bulunan viskoz bir sıvıdır, HAŞÎLLAMA ÎŞLEMÎ Haşıllama işlemi; dokumadan önce çözgü ipliklerinin elyaf ve iplik kalitelerine göre uygun bir haşıl sıvısı ile, içinde sıkma silindirleri bulunan bir tekneden geçirilmesi, ipliğe aktarılması ve müteakiben kurutulması sonunda dokumada istenen özelliklerin kazandırılması tekniğidir. HAŞILLAMANIN GAYESİ Haşıl lamanın gayesi; dokuma tezgahlarında kumaş haline getirilmek üzere çözgü ipliklerinin» zedelenmeden» fiziksel özelliklerini kaybetmeden mukavemetini ve sürtünme kabiliyetini artıran, dokuma işleminin kesiksiz, hatasız, kumaş kalitesini bozmadan ve istihsal verimini artıran, çözgü ipiiklerindeki elyaf uçlarını birbirine yapıştırıcı ve ipliği düzgün ve kaygan bir silindir hale sokmak için gerekli özellikleri bulunan ve dokuma işleminden sonra tatbik edilecek boyama ve apre işlemlerini engellemeden kumaştan kolaylıkla gideri lebilen ve terbiye işlemlerine menfi tesir yapmayan kimyasal maddelerden hazırlanan viskoz bir sıvıdan geçirilmesidir. HÂŞILLAMANIN ÖNEMİ Haşıllamadan beklenen en iyi sonucu almak için» çözgü ipliği elyaf cinsi ile e- ğirme sistemine» kesikli veya kesiksiz olmasına, iplik Né, ve çözgü sıklığına ve dokuma özelliğine en uygun bir haşıl terkibi tatbik etmek gerekmektedir. Ayrıca haşıl makinesi ve işletmedeki atmosfer durumu da önemlidir. Bu bakımlardan haşıllamayı iyi bilmek gerektiği gibi haşılcılarm da çok iyi yetiştirilmesi lazımdır. Aksi halde hası i lamadan beklenen faydalar-yerine istenme^ yen bazı sonuçlarla karşılaşılabilir ki bunların giderilmesi imkânsız olabilir, Haşıl maddelerinin seçilmesi ve haşıllama işleminde yapılacak hatalar, gerek dokuma sırasında gerekse dokumadan sonra tatbik edilecek terbiye işlemlerinde güçlükler yaratacağı gibi kaliteyi de menfi etkileyebilir.

2 Bu günkü tekniğe göre» dokuma tezgahı başına bir haşıl makinesi gerektiği düşünülürse, haşıllama işleminin önemi daha da iyi anlaşılacaktır, Zira tekniğine ve diğer şartlara uygun hazırlanmamış bir haşıl île yapılacik haşıllama sonunda, dokuma işleminde uzun sürecek aksamalara, verim düşüklüğüne, kalitenin bozulmasına ve maddi zararlara sebep olabilecektir. HAŞILDA BULUNMASI GEREKEN BÜTÜN ÖZELLİKLER Haşılda bulunması gereken bütün özellikleri bir arada toplamak faydalı olacağından, bunlar aşağıda sırası ile belirtilmiştir. 1- Haşıllanacak çözgü ipliğinin, çekme mukavemetini artırıcı ve elastikiyet kazandırıcı ve bir oranda uzamayı temin etmelidir. 2- Bükülebilme kabiliyeti olmalı ve kırılgan olmamalıdır. 3- İyi yapıştırma kabiliyeti bulunmalıdır, 4- Uygun viskozite, kesikli ve eğrilmiş ipliklere aşırı haşıl nüfuzuna sebebiyet vermeden, ipliğin yüzeyi haşıl filmi ile kaplanmalı" ve haşıl sıvısından ipliğin geçirilmesi sırasında iplik yüzeyindeki elyaf uçlarının ipliğe yapışması veya yatması, kesiksiz liflerden eğirilmiş ipliklerde ise, yeterli haşıl nüfuzu temid edilmelidir. 5- Basit işlemlerle iplikten sökülebilmelidir, / 6«Haşıllama süresinde istikrarlılık göstermelidir. 7- Maliyeti uygun olmalıdır, 8- Sürtünme mukavemeti yüksek olmalıdır, (Zweigle Sürtünme testi)..9» Uygun higroskop I özellikleri bulunmalıdır, JO» Makine aksamına, kurutma silindirlerine, sevk roliklerine ve bitişik iplik*- 1ère yapışmamalıdır, - Şeffaf olmalıdır. - Küfe dayanıklı olmalıdır., 13- Kokusuz olmalıdır. «iplikteki balık düğümü v.s. gibi boyutsal düzgünsüzlükler nedeniylrbitişik iplikleri kesilmemesini temin edecek yumuşaklıkta olmalıdır. 15- Haşıl filmi tek başına veya iplikte kullanılmış flnisaj maddeleri ile birlikte iplik yüzeyini yeterli derecede yağlama kabiliyetinde olmalıdır. 16- Kopükieme kabiliyeti enaz düzeyde olmalıdır, 17- Fabrika suyu ile boyamada, iplik eğirmede kullanılan finîsaj maddelerinden etkilenmemelidir«18- Makine aksamım paslandirrrtamali ve sürtünme ile aşındırmamalıdır. 19- Ağırlık ve dokuma tezgahlarında elyaf cinsini ayırmak maksadıylatkullanılan boyar maddelerin kullanılmasını engellememelidir. 20- Haşılın ipliğe nüfuz etme kabiliyetini tespit etmelidir, (Herbig sayıları tespit edilerek Penetrasyon bulunur). 21* Nişasta veya yapıştırıcı maddelerin bağlama değerinin tespit edilmesi (Nişasta-Kaolin haşılı ile haşıllama sonunda, nişastanın tutabileceği Kaolin miktarı gram olarak bulunur.) Nişastanın bağlama değeri, Modifikasyon derecesi ile ters orantılıdır, 22- Kuru haşılın sertlik değeri (Haşıllanan ipliğin ve filtre kağıdının sertlik ölçümleri Gurley Sertlik testi aparatı ile tespit edilir). 23- Haşıllı iplikte Kopma Enerjisi (Balistik Test aparatı ile tespit edilir). HAŞILLANMIŞ İPLİĞİN MARUZ KALDIĞI ETKİLER Çözgü dokuma tezgâhında iken, bir çok mekanik etkilerle karşılaşır* Bunların bir kısmı ipliğin iç kısmını diğer bir kısmı da dış yüzeyini etkiler. U İç Etkiler: - Tezgahta ipliğe verilen gerginlik. - Atkı ipliği, çözgü arasından geçerken çözgü ipliklerinin muntazam aralıklafle gerginleşmesini oluşturan, dokuma tezgahının hareketi*

3 2. Yüzey Etkiler: - Çözgü ipliğinin. geçtiği gücü telleri. - - İplik boyunca iîeri-geri hareket ederek, iplik yüzeyine sürtünen dokuma tarakları, - Dokuma tezgahındaki çözgünün bîr kenarından öbür kenarına geçerken, alttaki çözgüye sürtünen mekik hareketi. «Çözgü ipliklerinin birbirine sürtünmesi. 3, Diğer Etkiler: Yukarıda belirtilen ve dokuma sırasında meydana gelen iç ve dış yüzey etkilerinden başka, sürtünme ve makine ayarlarının bozuk olmasının meydana getirdiği gay^ ri muntazam gerginlikler. Fena etkilerin azaltılması maksadıyla çözgü ipliklerinin mukavemet ve elastikiyetinin yüksek olması, ipliğin pürüzsüz ve kaygan bir yüzeye sahip olması hatırdan çıkarılmamalıdır* HAŞIL MADDELERİ Haşıllamada kullanılan esas maddenin başlıca yapıştırıcı özelliği ikinci faktör olarak da ekonomik olması arzu edilir. Ayrıca kolay hazırlanabilme ve iplikten giderilme özelliklerinin de bulunması istenir. Bundan başka yeni elyaf cinsleri bulundukça haşıl bileşimleri de değiştiğinden, uygun özellikte haşıl maddeleri geliştirilmiştir, Pek tabii buna paralel olarak yeni haşıllama teknikleri de geliştirilmiştir. Pamuklu, viskoz ve bileşikleri ile bazı sentetik liflerin haşıllanmasmda en çok nişasta ve bileşikleri kullanıldığından, nişasta hakkında genel bir bilgi verilmesi faydalı görülmüştür, NİŞASTANIN ÖZELLİKLERİ Nişastanın kimyasal yapısı hakkında geniş bilgi verilmeyip nişastanın yapısının, sellülozun yapısına benzemesi sebebile kısaca bilgi verilecektir. Nişasta, kimyasal yapı bakımından bir Poli Sakarit'tlr. Bitkinin tohumlarından elde edilir. Brüt kimyasal formülü (C ft -H ıo -0 5 ) dir, Çeşitli bitkilerin tohumlarxndaki nişasta oranları farklıdır. Başlıca bitkilerdeki nişasta oranları aşağıda belirtilmiştir. Mısır Nişastasında Pirinç " Buğday Patates " % 78 % 75 % 68 % 20 Nişasta molekülleri, birbirine Oksijen köprüleri ile bağlanmış -uzun Glikoz micellerinden oluşmuş bir Poli Sakarit'tir, Bu da 1 «Amylopektin 2 - Amylose, den meydana gelir, Amylopektin; nişastanın pelteleşen kısmı olup, molekülleri dallıdır, Nişasta cinsine göre % oranında bulunur. Suda kolayca çözünür ve haşılın özelliğini verir, Amylose ise; haşılda kıvamlaşmayı temin eden kısımdır, Yani haşıl içerisinde sellüloz micellerî meydana getirir, Haşıl kuruduğunda iplik üzerinde jelatinimsi bir film tabakası meydana getirir. Suda çözünmez ve kristal yapıya sahip bir maddedir. Mısır Nişastasında % 27 ve Patates nişastasında ise % 22 oranlarında bulunur, NİŞASTANIN PARÇALANMASI İÇİN ŞARTLAR Nişasta suda çözünmediğinden, sudaki suspensiyonu haşıl için elverişli değil* dir. Bu sebepten istenen yapışkanlığı vermez. Ayrıca molekül yapısı da ipliğe nu-*

4 iuz edemîyecek kadar büyüktür. Bu sebeple haşıllamada kullanılabilmesi için, moleküllerinin parçalanarak küçültülmesi lâzımdır. Diğer taraftan nişasta taneciklerindeki Amylopektin ile Amylose'nin birbirleri* ne bağlanış şekli sebebiyle, suda kolayca çözünmesine veya dağılmasına engel olur. Ancak 60 C l nin üzerinde» nişasta tanecikleri şişer ve içi dışarıya çıkar, bu sırada su bulanmaya başlar. Şişme muntazam olmadığından» suspensiyon muntazam değildir* Ancak ısı tatbiki ve devamlı karıştırma ile incelme ve homogen izasyon sağlanır* Karışımın ısısı 60 C'nîn altına düşerse» jelâtinleşme başlar. Bundan dolayı soğumuş haşılın tekrar kullanılması zorlaşır. Bu husus göz önünde tutularak, soğumuş ve fazla bekletilmiş haşılın tekrar kullanılması mahzurludur. Haşıl sıvısı, haşıllanacak iplik miktarına göre hazırlanmasına dikkat edilmelidir,. Donma ve pelteleşme ısıları, çeşitli nişastalarda farklı olup aşağıdaki gibidir: Buğday Nişastasında Pirinç " Mısır Patates " : 80 C : 80 C : 75 Û C : 65«C Bu sebepten, haşıllama sırasında haşılın yapıldığı nişastanın cinsine göre» gerek haşıl teknesindeki gerekse haşıl hazırlama kazanındaki haşılın ısısı verilen değerlerden aşağıya düşürülmemelidir. NİŞASTANIN PARÇALANMASI ŞARTLARI Nişasta kendiliğinden çok zor parçalandığından veya açılabildiğinden, parçalanmayı hızlandırmak maksadıyla muhtelif metotlar tatbik edilmekte ve kimyasal maddeler kullanılmaktadır. Parçalanmayı fiziksel ve kimyasal olarak ikiye ayırabiliriz: 1- Fiziksel veya Mekanik Parçalanma - Isı ve basınç altında karıştırma - İnfra-Ruj ışınları ile ışınlama * Kuru halde yüksek ısı tatbiki 2- Kimyasal Parçalanma - Enzimlerle - Oksidan maddelerle - Asitlerle - Alkalilerle Nişastanın parçalanmasında, nişasta cinsi ve haşıl pişirme kazanı özelliklende göz önünde bulundurulmalıdır, AÇILMIŞ VE MÖDİFÎYE NİŞASTALAR Haşılcıların daha kolay hazırlamaları ve çalışmaları ayrıca daha homogen bir haşıl elde edilmesi maksadıyla,nişastalar önceden muhtelif metotlarla parçalanmış veya kimyasal metotlarla bünyeleri değiştirilerek, suda kısmen veya tamamen çözünebilen haşıl maddeleri hazırlanmıştır. Ancak bu gibi nişasta bileşimi i haşıl maddeleri, daha pahalı olduğundan, haşıl maliyetinin göz önünde bulundurulması gerekir. Daha ziyade kaliteli kumaşlarda tercih edilmelidir. SENTETİK HAŞIL MADDELERİ Yeni elyaf cinsleri için sentetik haşıl maddeleri geliştirilmiştir. Başlıcalan şunlardır: «Karboksi Metil Sellüloz - Metiİ-Etil-Seİlüloz - Sellüloz eterleri - Sellüloz Glikolat

5 - Poli vinil Alkol f Poli Akril Asidi Sodyum tuzu -,-poli Metakril Asidi Sodyum tuzu HAŞIL MADDELERİ GENEL TASNİFİ YE KULLANILAN YARDIMCI MADDELER Haşılda kullanılan maddeler aşağıda belirtildiği gibi başlıca 3 grupta toplanır, 1- Yapıştırıcı maddeler 2- Yumuşatıcı ve yağlayıcı maddeler 3- İlave yardımcı maddeler. Yapıştırıcı maddeler yukarıda belirtilmiştir. Yağlayıcı maddeler uygun sülfone yağlarla yumuşatıcı maddelerdir. îlave yardımcı maddeler ise muhtelif maksatla haşıla ilave edilir. Bunlar da şunlardır:» Islatıcı maddeler - Higroskopik maddeler - Antiseptik maddeler *> Köpük giderici maddeler - Koruyucu maddeler - Ant i rétrogradant maddeler - Şişmeyi hızlandırıcı maddeler (Bu gruba başlıca şu maddeler girer: Formaldehit, Etilen-diamin, Pirolidin, Piperizin, Gliserin ve üre) Bunlardan Üre, Nişasta/Üre oranı 1/0,5 kadar ilave edildiğinde şişme kolaylaştığı gibi daha sabit viskoziteli bir haşıl sıvısı elde edilir* İlave yardımcı maddeler, işletmenin durumuna ve iplik cins ve imal şekline göre zaruret görüldüğünde haşıla ilave edilir. Nişasta haşılı» karıştırıcı düzeni bulunan kapalı basınçlı kazanlarda hazırlanması en geçerli usuldür, Mamafih açık kazanlarda hazırlama yapılabilir» Her iki çalışmada şartlar farklıdır, HAŞILLAMA İŞ AKIMI Haşıl lamada iş akımı belirtildiği gibidir: 1- Haşılın hazırlanması ve haşıl makinesine verilmesi. 2- Çozgü leventlerinin hazırlanması, haşıl makinesine verilmesinde çözgü çağlığı üzerindeki leventlerden sağılması, 3- Çözgü ipliklerinin haşıl sıvısı içinden geçirilerek haşıllanması. 4- Hâşıllanmış ipliklerin kurutulması, 5«Hâşıllanmış ve kurutulmuş çözgü ipliklerinin dokuma leventlerine sarılması. Bu işlemlerin yapılmasının her safhasında kendine özgü dikkat ve kontrolların yapılması, haşıilamanın istenilen seviyede ve kalitede yürümesi ve teknolojik hassasiyet gösterilmesi gerekmektedir. Bu işler sırasında yapılacaklar aşağıda belirtilmiştir. 1- Haşılın Hazırlanması: Bu hususta yukarıda bilgi verilmiş olup ayrıca izah edilmeyecektir, 2- ÇözgO Leventlerinin Hazırlanmasında Yapılacak İşler: - Çözgü levendinin takılıp çıkarılması - Düzgün olmayan ipliklerin makineye çekilmesi - iplik sağma kuvvetinin tespiti - Düğümlerin konması - Kopuk ipliklerin tespiti ve düğümlenmesi - Makinenin çalışması sırasında, makine kontrolünün yapılması - Filament makinelerde, ilave olarak çapraza alma işleminin yapılması, 3- Haşıllama Ameliyesinde Yapılacak işler: -.Parti başlangıcında ipliklerin çekilmesi

6 » Makine çalışma değerlerinin tespiti - Kopuk ipliklerin tespiti ve düğümlenmesi - Makinenin çalışma anındaki kontrolü - Eğirilmiş ipliklerin» haşıllanmasmda meydana gelecek düzgünsüzlüklerin azaltılması veya giderilmesi. - Makine hızının sabit tutulması - Baskı silindirlerinin sabit tutulması - Haşıl sıvısının, sıcaklığının sabit tutulması ve kontrolü - Haşıl sıvısı ile, haşıl teknesinin muntazam beslenmesi, 4- Hasırlanmış İpliklerin Kurutulmasında Yapılacak İşler: Haşıl lanmış ipliklerin kurutulmasında ekseriyetle silindirli kurutucular kullan nılır. Bunlar yatay düzendedir. Kurutma sırasında aşağıdaki olaylar meydana gelir. «Kurutma olayı; ipliklerin silindirleretemasıylameydana gelir. Çıkan buharlar da kurutmaya tesir eder. - Kurutma enerjisinin geri kazanılması halinde,, kurutma verimi % kadar.artırılabilir., - Bilhassa ilk silindirlerde yapışma olmamalıdır, Yapışmayı önlemek maksadıyla, ilk silindirlerden bir kaçı teflon ile kaplanmalıdır. 5- Haşıllanmış İpliğin Dokuma ıleventlerine Sarılması: - Yeni partinin hazırlanması - Karışık gelen ipliklerin düzeltilmesi» Çapraz çubukların yerine konulması - Sarma için makine ayarlarının saptanması - Diğer duruşlar: - Dokuma levendinin değiştirilmesi» Kopuk ipliklerin bağlanması - Dokuma levendinin değiştirilmesinde yapılan işler: - Çözgü ipliklerinin yapıştırılım kesilmesi «Çözgü levendinin dışarıya alınması ve yenisinin takılması - Çözgü ipliklerinin boş levende bağlanması - Makinenin çalıştırılması Hnşıl makinesindeki bütün ayarlar ve gerekli işlemler tamamlandıktan sonra s bütün leventler ayni. ayarlarla çalışır ve her bakımdan eşit olurlar, HAŞILLAMADA ÇÖZGÜ İPLİK NUMARASININ YE ÇÖZGÜ TEL ADEDİNİN TESİRİ YE Dokuma işlemi sırasında çözgü iplikleri önemli derecede gerilim altında-bulunur. Mekiğin çözgü üzerinde ve çözgü tellerinin birbiri arasında sürtünme bulunduğu yukarıda belirtilmişti. Dokuma tezgahının devrinin yüksek olması, ipliğin incelmesi ve çözgü tel sayısının artması ile sürtünme kuvvetleri de artmaktadır. Bu hareketler, sürtünmeler ve gerilim karşısında çözgüde iplik kopmaları meydana gelmekte bu da randımanı menfi şekilde etkilemektedir. iplik numarası büyüdükçe yani iplik inceldikçe ve sıklık arttıkça, artan kopmaları asgari seviyeye indirmek için, iplik numarası ve çözgü sıklığı göz önünde tu* tulmasıyla, çözgünün uygun bir haşıl ile haşıllanması lazımdır, Bu suretle haşıl* lanan çözgü iplikleri/dokuma sırasında kopuşları azaltır, üretim artar ve kalite yükselir, Katlı ve fazla bükülü ve kalın, ipliklerle dokunan çözgülerin dışında kalan bütün pamuk ipliğinden hazırlanan çözgüleri hası Hamak icap eder. Aksi takdirde istenen sonuç elde edilemez, HAŞILLANACAK İPLİK VE ÇÖZGOLERDE ARANAN ÖZELLİKLER İplik Çapı: Haşıllanacak çözgü ipliklerinin sıklığı, iplik Ne.larına bağlı olmakla beraber, dolayısıyla da iplik çapı ile ilgilidir,

7 Çözgünün Efektif Eni: Hası İlama sırasında, çözgü ipliklerini«yan yanı dizilme şeklinde bulunması esastır. Bu da iplik çapına ve dolayısıyla iplik numarasına bağlı olarak, çözgünün efektif çalışma eni, düzgün ve iyi bir haşılhunâ ilde edilmesi için önemiidir. Pratik olarak, istenilen seviyede ve kalitede bir haşıllama efekti elde edebilmek için, çözgünün haşıl makinesinde yayılmasının veya efektif çalışma eninin tespiti aşağıda izah edildiği gibi tespit edilebilir. 1 cnu'ye isabet edecek çözgü iplik sayısı» haşıllanacak ipliğin metrik numarasını geçmemelidir. Karışım ve saf sentetik ipliklerde ise bu faktör % kadar daha az olmalıdır. İplik Numara ve Çözgu Sıklığına Göre Haşıl Alma Oranları: İpliğin haşıl alma 1 oranları, başlıca iplik Ne.şına ve çözgü.sıklığına bağlı olduğu belirtilmişti. Bu* nu tespit etmek için muhtelif tatbikat şekilleri ve tablolar hazırlanmıştır. Bunlar arasında muhtelif iplik elyaf cinsleri, tek kat, katlı iplikler* sentetik elyaf lı iplikler için ayrı ayrı tablolar ve grafikler hazırlanmıştır. Bunlardan faydalanmakla beraber, ipliğin eğiri İme şekli» kesikli veya kesiksiz olmasını da na» zarı dikkate almakta fayda vardır. Haşıl makinesi spesifikasyonu ve haşıl dairesi^ nin klima durumu da göz önünde bulundurularak uygun haşıl reçetesi seçilmelidir. Bir fikir vermek üzere, pamuklu çözgüler için tek katlı ve amerikan pamuğundan yapılmış iplikte haşıl alma oranları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir: cnu'de ÇözgO TEK KATLI ÎPIÎK İÇİN ^ teli adedi Amerika n tipi pamuk iplik N e «s i Jh 32 ^0 HAŞIL HAZIRLAMADA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR 1- Haşıl pişirme kazanı, eski haşıl artıklarından, sıcak su ile temizlenir. 2- Haşıl pişirme kazanındaki su ve buhar ventillerinin, termometre ve manometrenin normal çalışıp çalışmadığı kontrol edilmeli ve arızalı durumlar önceden giderilmelidir* Su ve buhar kaçakları haşıl terkibinin ve viskozitesinin bozulmasına sebep olur. 3- Haşıl reçetesine göre s haşıl maddeleri ayrı kaplarda tam ve hassaı tartıl* malıdır* 4- Hazırlanacak haşıl miktarına ve kazan kapasitesine göre» kazana su alınır ve önce azar azar va karıştırarak nişasta veya diğer haşıl maddesi konulur. i- Diğer haşıl yardımcı maddeleri, sıra ile ve teker teker karıştırılarak ilave edilir. 6- Kazana konulan maddelerin tamamı enaz 15 dakika karıştırılır, 7- Kazan sıcaklığı enaz 60 C ye yükseltilir karıştırılır sonra tedricen yükseltilir, Açık tip kazanlarda 95 C ye"kapalı tiplerde "0 C ye kadar yükseltilir* Sıcaklık bu dereceyi bulduktan sonra buhar kapatılır*

8 8- Nişastanın tamamen açılması için bu sıcaklıkta dakika kadar karıştı nnaya devam edilir. 9- Hazırlanan haşıl» pompa ile haşıl teknesine pompalanır. " «- Haşıl teknesinde, refraktometrik katı madde % miktarı, viskozite ve sıcak» lık ölçülür ve uygun bulunduğu takdirde de çalışmaya geçilir. HAŞILLAMADA YAPILACAK KÖNTRÖLLAR VE AYARLAR Haşıl Konsantrasyonu: Haşıl sıvısındaki kuru katı maddelerin haşılın litresindeki gram miktarıdır. Haşıl Alma Miktarı: Haşıl teknesindeki sıkma silindirlerini terk ederken 0 Kgr* haşıllanmamış mutlak kuru iplik üzerindeki sıvı haşılın Kgr. ağırlığıdır, Haşıl Alma Oranı: Haşıl teknesindeki sıkma silindirlerini terkederken 0 Kgrv haşıllanmamış mutlak kuru iplik üzerindeki mutlak kuru haşıl maddelerinin Kgr, a- ğırliğmm, mutlak kuru haşıllanmamış iplik Kgr. ağırlığına oranıdır. Haşıl Viskozitesi: Haşıl sıvısının, akışa gösterdiği sürtünmedir. Muhtelif metotlarla ölçülebilir. Haşılda viskozite Engler Derecesi tatbik edilir. Haşıl için özel viskozimetreler yapılmıştır. Her fabrikada bulunması lazımdır. Sıvı Haşılda Refraktometrik % si: Haşıl sıvısındaki nişastanın konsantrasyonu, ışık kırılması prensibine göre Ölçülür. Konsantrasyon yaklaşık ve seri şekilde ölçülür. Viskozite ile Refraktometrik %'ler arasındaki münasebet aşağıdaki misalde belirtilmiştir: Nişasta gr/lt. Akıcılık (Viskozite) Saniye/Saniye Refraktometre % si Refraktometrik ölçmeler, haşıllama sırasında her levent dolduktan sonra ve boş levent takılıp çalışmaya başlamadan önce ölçülmeli ve sonuçları muntazam olarak kaydedilmelidir, Değişmeler değerlendirilir ve tedbir alınır. HAŞIL ALMA ORANLARI ÎLE SIKMA SİLİNDİRLERİ ARASINDAKİ İLİŞKİ Haşıl alma oranları» iplik Ni^sı, haşıl konsantrasyonu ve makine hızından başka, haşıl makinesi teknesindeki silindirlerin sıkma efektlerine bağlıdır. Bu ilişkiler aşağıdaki tabloda belirtilmiştir: Haşıl Alma % miktarı 6 8> 16 Haşıl Almaya göre Haşıl Konsantrasyon % si ,5,5,5 Haşıl Teknesinin Sıcaklığı: Haşıllanacak çözgü ipliklerinin, haşıl almasına, Haşıl teknesindeki haşılın sıcaklığına bağlıdır. Haşıl Alma oranını sabit tutmak ve daimi surette kontrol etmek lazımdır. Teknedeki sıcaklık arttıkça â haşılın mukavemeti de artar. Makine Hızı: Haşıl Alma oranına, makine hızı da Önemli derecede tesir, eder* Bu sebeple çalışma sırasında makine hızı sabit tutulması gerektiği gibi, başka iplik numaralarında ve elyafların haşıllanmasında uygun hızlar tespit tdilülidir* 6.- 8,-,=,-,- 16,- 5,- 6,6 8,3,-,6 13,3 4,3 5,7 7,2 8,6,-,4

9 Levent Gerginliği: Levent gerginliğinin, çözgünün muntazam ve bütün ipliklerin çözgü genişiiğince aynı olması lazımdır. Aksi halde dokuma yüzeyinde hatalara sebebiyet verilebilir. Levent gerginlikleri imkan nispetinde her leventte sabit tutulmalı ve gereken önlemler alınmalıdır* Önlemlerin başlıcaları şunlardır: 1» Çözgü leventlerini farklı ağırlıklarda frenlemek 2- Çözgü leventlerindeki ipliklerin birbirine asgari derecede değmeleri veya hiç değmeme1eri 3-"Haşıl teknesinin önüne çekme silindirleri konulmalı. 4- Çözgü leventlerini bir düzen yardımıyla azalan çevre uzunluğu ile orantılı olarak gittikçe artan bir hızla çevirmek, Çözgü Uzaması: Çözgü uzaması, çözgü leventleri genişliğine bağlıdır. Çekişten dolayı çözgü uzamasının fazla olması, iplik mukavemetinin azalmasına sebep olur* ' Çözgü uzaması, gerginlik % 0,5-1,5 arasında normlandırılmıştır. Haşıl makinesinde bulunan ölçü aleti ile daimi kontrol altında tutulabilir, Çözgü Çıkış Nemliliği- Pamuk ipliği için standart nihai rutubet % 8«8 S 5 dur. Haşılianmış çözgünün nihai rutubeti bir monitör vasıtası ile daimi kontrol edilir. Bu monitör yardımı ile rutubetin daima sabit kalacak şekilde makine hızı ayarlanır, Çözgö Efektif Çalışma Eni: 'Bu husus 7. sahifede izah edilmiştir. Haşıl Makinesi Kurutma Silindirlerinin Sıcaklığı: Müteaddit silindirlerle donatılmış haşıl makinelerinde kurutma silindirleri sıcaklığı sabit tutulmalıdır. Silindir sıcaklığı, haşıllanan ipliğin cinsine tabi olarak değişir, Sıcaklık ayrıca haşıl maddelerine de tesir edebilir, Aşağıdaki tablo muhtelif elyaf cinslerinin için kurutma sıcaklıklarını göstermektedir, Elyaf Cinsi Pamuk Sungipek PES/Pamuk PES/Sungipek PES (Sonsuz) Viskoz Âsetat-Nylon SÎLÎNDİR Ortalama SICAKLIĞI Kademel ı Düşürme 130 t; 0 «c 90 -c 90 % 80 *c 85 -c 65 % Kurutma Sırasında Dikkat Edilecek Hususlar: Haşıllanmış ipliğin kurutulmasında hem haşıl filminin hem de ipliğin kimyasal ve fiziksel özelliklerinin optimum değerleri muhafaza edilmelidir, Haşıl filmi dokuma şartlarını en iyi bir şekilde gerçekleştirmek üzere ipliğin tamamile kaplanması ve kurutma sırasında haşılın iplik yüzeyinde kalması temin edilecek şekilde çalışılmalıdır. Bu husus, kurutma esnasında haşıl sıvısındaki nemin akışı ve haşıl maddesinin ipliğin dış yüzeyini kaplayarak suyun buharlaşmasından sonra, haşıl terkibi iplikte kalır ve elyaf arasına hiç haşıl bırakmayacağından ipliğin büküm ve uzama e- lastikiyetini korumuş olur. Sıvı halinde nemin akışı için en uygun şartlar izafi rutubetteki ve yüksek sıcaklıktaki atmosfer ortamında oluşur. Buna ait değerler a- şağıda gösterilmiştir: Nisbi Rutubet % : Haşıllı iplik Rutubeti % 5,8 7,5 8,8,9 Haşıllanmış iplikteki haşıl sıvısının çabuk buharlaşması sonucunda, iplik yüzeyindeki nemin uçması île, iplik yüzeyindeki haşıl filmi yerine bir kabuk teşekkül eder* Bu durum, iplik içindeki nemin dışa çıkmasını engeller, içteki nemin buharlaşması sonunda basınç yükselir ve yüzeydeki haşıl filmini patlatır* Bu pat«lama sonunda haşıllanmış iplik zedelenir ve ipliğin mukavemetinde azalma meydana gelir.

10 WÄSILLAMADA MEYDANA GELEN HATALARIN KAYNAKLARI, Haşıllamanm muhtelif safhalarında birçok hata meydana gelmektedir» İyi tir haşıl efekti elde edebilmek için, bu hataların işletme sırasında tespit edilüsi ve giderilmesi gerekmektedir. Bu hatalar başlıca şunlardır: - Haşıl almayı etkileyen unsurlar, * Haşıl maddileri hataları * İpliğin sebep olduğu hatalar «Haşıllama sırasında meydana gelen hatalar - Makine ve donanım hataları ve eksiklikleri Haşıllama sırasında husule gelen söz konusu hataların tetkiki ve anlatılması için verilen zaman müsait olmadığından, sadece esas olanlar belirtilmiştir, BAŞKA HAŞILLAMA TEKNİKLERİ Haşıllamada en önemli mesele bugün çok*pahalı olan ısı enerjisinin tasarrufudur. Enerji ekonomisi için yapılan araştırmalar sonunda bazı yeni haşıllama tekniklerinin geliştirilmesine vesile olmuştur. Bu yeni haşıllama tekniklerinin tatbikatı hakkında kafi bilgi edinilememiştir. Yeni haşıllama tekniklerinden başlıca iki tanesi, önemli görüldüğünden özet olarak aşağıda belirtilmiştir: Köpük ile Haşıllama: Haşıllanmış iplikte buharlaştırılacak su miktarını azaltmak için, likid kısmında yapıştırıcı madde konsantrasyonu arttırılır. Burada özel haşıllama teçhizatı ve makinesi kullanılır. Ayrıca istenen özellikte köpük hazır-* lamak için özel tertibat gereklidir. CUTTS Haşillama Sistemi: Kurutucuda enerji tüketimini azaltmak için, çözgüler yüksek konsantrasyondaki haşıldan geçirilerek, istenen Haşıl Alma derecesini sağlamak maksadıyla çözgünün yeteri kadar haşıl almasını sağlayacak haşıl sıvısı, haşıl banyosuna devamlı surette ilave edilmektedir»