Borsa İstanbul Yönetim Kurulu Başkanı Talat Ulussever: İslami kurallara uygun bir model geliştirmeliyiz

Transkript

1 Borsa İstanbul Yönetim Kurulu Başkanı Talat Ulussever: İslami kurallara uygun bir model geliştirmeliyiz Borsa İstanbul Yönetim Kurulu Başkanı Dr. Talat Ulussever, Sadece İslami kurallara uygun hisse senetlerinin veya sukukların işlem gördüğü bir borsacılık yerine, tüm borsa faaliyetlerinin İslami kurallara daha uygun bir yapıda yeniden oluşturulacağı bir mekanizma, bir model geliştirmeliyiz diye konuştu. Anadolu Ajansı nın (AA) Medya Ortağı olduğu, Dünya Bankası Küresel İslami Finans Geliştirme Merkezi (GIFDC), Borsa İstanbul, İslam Kalkınma Bankası (IDB), İslami Araştırma ve Eğitim Merkezi (IRTI) ve Guidance Financial Group iş birliğiyle düzenlenen İslami Ekonomi ve Finans 2015 Sempozyumu başladı. Kur an-ı Kerim tilaveti ile açılan sempozyum, Dünya Bankası Global İslami Finans Araştırmaları Merkezi nden Zamir İkbal ile Boğaziçi Üniversitesi Finans Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü Ali Coşkun un selamlama konuşması ile devam etti. Ardından söz alan Ulussever, yaşanan son küresel finansal krizin nedenlerinin 2008 yılından bu yana hem akademik çevrelerde hem de piyasalar tarafından tartışılmaya devam edildiğini, genel görüşün finansal piyasalara ilişkin düzenleme ve denetleme eksikliklerinin krizin ana nedeni olduğunu dile getirdi. Büyük resme bakıldığında son yıldır yaşanan tüm ekonomik ve finansal krizlerin temel nedeninin yüksek boyutlardaki borçlanma ve kaldıraca dayalı ürünler ile bağlantılı olduğunu aktaran Ulussever, Hem küresel hem de ülkeler boyutundaki finansal krizlerin son 40 yılda hızla artmasının ve bulaşıcı bir karakter kazanmasının bu dönemde hızla artan finansallaşma olgusundan bağımsız olarak ele alınamayacağını düşünmekteyim diye konuştu. Finansal krizler hakkında çalışmalar yapan Carmen Reinhart ve Kenneth Rogoff un ister bankacılık, ister döviz kuru, isterse kamu kaynaklı olsun tüm finansal krizlerin temel nedenin kısa vadeli borç yükündeki artış olduğunun altını

2 çizdiğini vurgulayan Ulussever, benzer şekilde ekonomist olan Atif Mian ve Amir Sufi nin de hanehalkı borçlarındaki artışın finansal krizin en önemli sebebi olduğunu savunduğunu dile getirdi. Ulussever, krizin üzerinden 7 yıla yakın bir zaman geçmiş olmasına karşın dünya ekonomisinin hala toparlanamadığını belirterek, Tüm bu çözümler ve politikalar, küresel düzeyde reel sektörü canlandıramamakla kalmayıp, küresel borç yükünün 2008 yılından bu yana 50 trilyon dolar üzerinde artmasına sebep olmuştur ifadelerini kullandı. Bu durumun reel sektör getirilerinden bağımsız biçimde ve merkez bankalarınca belirlenen faiz oranlarının bir yansıması olduğuna dikkati çeken Ulussever, sözlerine şöyle devam etti: Halbuki iktisat teorisi, marjinal sermaye getirisinin finansal getirilere eşit olduğu bir varsayım altında ekonomik dengenin oluştuğunu söylemektedir. İçinde yaşadığımız ve sermayenin marjinal verimliliğinden tamamen bağını koparmış, sıfır hatta negatif faizli bu ekonomik ortamda, hem yatırımlar hem de tasarruflar olumsuz ölçüde etkilenmiş ve küresel düzeyde bir yatırım/tasarruf dengesizliği ortaya çıkmıştır. Denilebilir ki faizsiz bir dünyada fiyatın oluşamayacağını ve sıfır faizin tüm ekonomik kararları olumsuz etkileyeceğini iddia eden ana akım iktisat ve finans bakış açısı, küresel ekonomiyi tam da karşı oldukları bu ekonomik duruma sokmuş ve bir çözüm yolu geliştirememiştir. Sermaye piyasalarının daha aktif hale gelmesinin, tasarruflar üzerinde de çok önemli etkileri olur Ulussever, gelecekte reel ekonomideki aracılık faaliyetlerinde daha fazla rol üstlenen ve aynı zamanda topluma fayda sağlayıcı ve değer yaratıcı bir finansal sisteme ihtiyaç duyulacağını söyledi. Bu yapıdaki bir finansal sistemin sürdürülebilir bir ekonomik büyüme için olmazsa olmaz ön koşul olduğunu vurgulayan Ulussever, bu ön koşul altında dizayn edilmiş bir finansal sistemde sermaye piyasalarının devreye girerek, finansal piyasalar ile reel ekonomi arasındaki bağları kuvvetlendirmesi gerektiğini kaydetti. Sermaye piyasalarının sunduğu reel ekonomi bağlantılı getiri oranlarının yatırım/tasarruf dengesizliklerini azaltmada pozitif bir katkı yaptığını aktaran Ulussever, risk paylaşımına dayalı enstrümanların ve bunların işlem

3 göreceği yer olan sermaye piyasalarının daha aktif hale gelmesinin, tasarruflar üzerinde de çok önemli etkileri olacağını dile getirdi. Ulussever, reel ekonomideki gelişmelere bağlı olan ve sektörel bazdaki marjinal verimlilik oranları ile eş yönlü hareket eden bir finansal sistemin, özellikle bireysel yatırımcıların tasarruflarını cezbetmede önemli bir etkisinin olacağını vurgulayarak, Tasarrufların refahın ortak paylaşımı üzerindeki etkisi ortadayken, sermaye piyasası ve risk paylaşımı ilişkisine bir kez daha vurgu yapmanın önemli olduğunu düşünmekteyim ifadelerini kullandı. Risk kavramının temeli İslam daki rızık kavramına dayanıyor Ulussever, risk kavramının temelinin İslam daki rızık kavramına dayandığının ifade edildiğini belirterek, Böylelikle, risk paylaşımı ifadesini rızk paylaşımı olarak da anlayabiliriz dedi. Nasıl İslam da zekat, sadaka ve karz gibi vasıtalarla refah ve kazancın paylaşılması teşvik ediliyorsa, ticaret ve yatırımlardaki olası refah ve kazancın da paylaşılmasının özendirildiğini aktaran Ulussever, tüm bu paylaşım şekillerinin gelir adaletsizliğini azaltmaya yardımcı olduğunu söyledi. Ayrı bir mevzuat olmadan, tam manasıyla İslamlaştırılmış bir bankacılıktan bahsedemeyiz Ulussever, İslami finans yerine İslam finansı kavramının kullanılmasının daha doğru olduğunu düşündüğünü belirterek, Referans noktası da dahil olmak üzere tüm sistemin İslami kurallara dayandığı bir modele dayanması gerekmektedir. Ayrı bir mevzuat olmadan, tam manasıyla İslamlaştırılmış bir bankacılıktan bahsedemeyiz dedi. Benzer bir durumun sermaye piyasaları için de geçerli olduğunu vurgulayan Ulussever, mevcut finansal sistemin İslamlaştırılmasının bazı durumlarda yeniden ve orijinal bir model kurmayı gerektirirken, bazı durumlarda ise sadece var olanı değiştirmekle mümkün olduğunu söyledi. Kaynak: Anadolu Ajansı

4 Borsa İstanbul Genel Müdürü Tuncay Dinç ten İslami Finans açıklaması Borsa İstanbul Genel Müdürü Tuncay Dinç Borsa İstanbul Yönetim Kurulu Başkanı Ulussever in İslami finans üzerine sarf ettiği sözleri değerlendirdi. Borsa İstanbul Genel Müdürü Tuncay Dinç, Borsa İstanbul un halka arzına ilişkin, Halka arzda 2016 nın 2. çeyreği bizim için biraz zor gözüküyor ama eğer seçimlerden sonra hükümet bizden bunu ister, Çok hızlı bir şekilde gerçekleştirmenizi istiyoruz derlerse, bunu yapacak kapasitemiz var. Bu tarih bizim için hala olası pencerelerden biri durumunda dedi. Dinç, finans editörleriyle düzenlediği genel durum toplantısında basın mensuplarının sorularını yanıtladı. YILLARCA DERS VERDİ Borsa İstanbul Yönetim Kurulu Başkanı Dr. Talat Ulussever in İslami Ekonomi ve Finans 2015 Sempozyumu nda İslami Finans a ilişkin açıklamalarının sorulması üzerine Dinç, Ulussever in bu alanda uzmanlığı bulunduğunu ve üniversitede yıllarca ders verdiğini söyledi. Dinç, dünyada İslami Finans ın borsalar açısından da giderek öne çıkan gelir alanlarından biri olduğuna işaret ederek, Biz de Acaba Türkiye de İslami Finans ı destekleyecek, İslami Finans ürünlerinin borsada daha fazla işlem görmesine ön ayak olacak bir çalışma içerisine girebilir miyiz? dedik. Konu hakkındaki tecrübesi ve uzmanlığıyla bunu da Talat Bey den bekledik. Kendisi bu konuda çalışmalara başladı, o konferansta bunu gündeme getirdi ve bu konudaki çalışmalara vurgu yapmak istedi diye konuştu. SÜPERMARKET GİBİ İSTİYORUZ Borsada İslami ürünlerin sayısının artırılmasına ilişkin çalışmaları, kendisinin de desteklediğini vurgulayan Dinç, Biz borsanın, finansal süpermarket gibi değerlendirilmesini istiyoruz. Her türlü ürünün yer aldığı, çeşitliliğin en had safhada olduğu ve isteyenin istediği ürünü bulabildiği bir süpermarket olmasını istiyoruz değerlendirmelerini yaptı.

5 BORSA İSTANBUL UN HALKA ARZINDA ZAMANLAMA ÖNEMLİ Borsa İstanbul un halka arz edilmesine ilişkin de değerlendirmelerde bulunan Dinç, daha önce halka arzda Borsa İstanbul olarak 2016 nın 2. çeyreğini hedeflediklerini anımsattı. Dinç,Türkiye de yeni bir seçim dönemine girildiğine dikkati çekerek, şunları söyledi: Şu anda 1 Kasım dan sonra yeni bir Bakanlar Kurulu oluşacak. Borsa İstanbul un halka arzında her ne kadar Borsa İstanbul yetkilendirilmiş olsa da hem halka arz edilecek miktar, hem de halka arzın değeri konusunda Bakanlar Kurulu yla yakın bir çerçevede çalışma yapmamız gerek. Çünkü nihai kararı verecek olan onlardır. Bakanlar Kurulu da Borsa İstanbul un halka arz değerini onaylayacak olan merci. Halka arzda 2016 nın 2. çeyreği bizim için biraz zor gözüküyor ama eğer seçimlerden sonra hükümet bizden bunu ister, Çok hızlı bir şekilde gerçekleştirmenizi istiyoruz derlerse, bunu yapacak kapasitemiz var. Bu tarih bizim için hala olası pencerelerden biri durumunda ELİMİZDEN GELENİ YAPACAĞIZ Borsa İstanbul un halka arzını finansal ihtiyaçtan dolayı yapmadıklarını vurgulayan Dinç, dünyada gelişmiş borsaların tamamının halka açık şirketler haline geldiğini, kendilerinin de Borsa İstanbul u karlılık hedefine sahip, rasyonel hareket eden ve dünya borsalarıyla yarışacak bir noktaya taşımak istediklerini dile getirdi. Dinç, Borsa İstanbul un halka arzından gelecek paranın kamuya gireceğini belirterek, bu nedenle de maksimum değeri yakalamak için ellerinden geleni yapacaklarını söyledi. Dünya borsalarında volatilitenin (oynaklık) yaşandığı bir dönemden geçildiğini ve halka arz açısından çarpanların düştüğünü bildiren Dinç, şöyle devam etti: Biz de kendi açımızdan halka arz ederken Borsa İstanbul un değerini maksimize edebileceğimiz ve kamuya gidecek miktarın en yükseğini tutturabileceğimiz bir noktayı yakalamak istiyoruz. Burada zamanlama çok önemli. Bizim açımızdan halka arzda 2016 yılının 2. çeyreği muhakkak yakalanması gereken bir hedef olmaktan ziyade, pencerelerden biri haline gelmiştir. Daha önce 2. çeyrek gibi bir kararlılığımız varken, şimdi başka pencereleri de değerlendirmek istiyoruz. Daha büyük çarpanlar üzerinden halka arz etme imkanı varken, neden onu yakalamayalım? diye bir düşüncemiz var. Önümüzdeki yıl, uygun zaman olduğunu düşünür ve çarpanın yukarıda olduğunu görürsek, o zaman doğru zamanı yakalamış olacağız.

6 IV. İSLAM İKTİSADI ATÖLYESİ YAZI ÇAĞRISI İslam İktisadı Perspektifinden Sosyal Adalet İLKE İlim Kültür Eğitim Derneği, İlmi Etüdler Derneği (İLEM) ve Türkiye İktisadi Girişim ve İş Ahlakı Derneği nin (İGİAD) birlikte düzenlediği İslam İktisadı Atölyesi IV, 2-3 Nisan 2016 tarihlerinde İslam İktisadı Perspektifinden Sosyal Adalet başlığı ile İstanbul da gerçekleştirilecek. İstanbul Üniversitesi İslam İktisadı ve Finansı Anabilim Dalı nın ev sahipliğinde gerçekleştirilecek atölye bu seneki başvurularda öncelikli olarak sosyal adalet ve ilgili konuları İslam iktisadı perspektifinden ele alan tebliğlere yer verecek. Gelir adaletsizliğinin her geçen gün arttığı, yoksulluğun dünya çapında bir problem olduğu, gayri insani çalışma koşulları, yetersiz maaşlar ve sosyal güvencesizlik ile malul bir emek piyasasının varlığını koruduğu bugünün hakim iktisadi düzeninde, çoğu devletin bu talepleri karşılayacak düzeyde politikalar üretememesi de bir o kadar dikkat çekiyor. Kapitalist politikaların sosyal adaleti sağlamaktan uzak, bilakis eşitsizliği her daim derinleştiren ve iktisadi ve sosyal refahın geniş kitlelere ulaşmasını engelleyen özellikleri birçok Müslüman ilim adamı tarafından yıllardır eleştiriliyor. Bu eleştirileri ise İslami ilkeler çerçevesinde şekillenecek alternatif bir teorik ve pratik iktisadi düzenin sosyal adaleti sağlayacağı yönündeki iddialar izliyor. Diğer taraftan, Müslüman idarecilerin yönetimi altındaki toplumlarda beliren tecrübe alternatif bir sosyal adalet anlayışı sunmaktan uzak gözüküyor. Ayrıca Müslüman bireylerin iktisadi hayat içerisindeki tavırlarına İslam ın sosyal adaletten yana tavrı değil, çoğunlukla günlük iktisadi koşulların gereklilikleri şekil veriyor. Bu noktada, 1960 lı yıllarda İslam iktisadı başlığı altında çalışmalar yapılmaya başlanmasındaki temel maksadın sosyal adalet meselesiyle yakından ilgili olduğunu fakat sonraki yıllarda çalışmaların daha çok finans alanına kaydığını göz önüne aldığımızda sosyal adalet konusunu yeniden ve daha temelli bir şekilde konuşma ihtiyacı daha açık bir şekilde ortaya çıkıyor. Bu bağlamda, IV. İslam İktisadı Atölyesi ile sosyal adalet başlığı etrafındaki meseleleri İslam iktisadı perspektifinden ele alan tartışmalar yürütülmesi

7 hedefleniyor. Böylece dünyanın dört bir tarafında çalışmalar yapan akademisyenleri bir araya getirerek mevcut sosyal ve iktisadi adaletsizliklerin sebeplerinin gerçekçi ve derinlikli bir şekilde irdelenmesi ve İslami ilkelere dayalı bir sosyal adalet anlayışının teorik zemininin nasıl oluşturulacağı, hangi alternatif mekanizmaları içereceği ve ne gibi somut çözümler üretilebileceği üzerine kolektif bir çalışma yapılması amaçlanıyor. Bu çerçevede, aşağıdaki ve benzeri sorulara odaklanan tebliğ özetleri bekleniyor: Günümüzde sosyal adaletsizliğin temel sebepleri ve sonuçları Küresel ve yerel ölçekte sosyal adaleti sağlama için alınan önlemler ve bunların etki/başarı oranı Sosyal adalet tartışmaları ve öne çıkan başlıklar İslam iktisadı perspektifinin sosyal adalet tartışmalarına katkısı Günümüzde Müslüman toplumlarda sosyal adalet nasıl anlaşılmakta ve uygulanmaktadır? Günümüzde Müslüman toplumlarda uygulanan iktisadi politikaların sosyal adalet açısından etkileri ve sonuçları Sosyal adalet İslami bir perspektifle bugün nasıl ele alınabilir? İslam iktisadı çerçevesinde sosyal adaleti sağlayacak ilkeler ve mekanizmalar İslami ilkelere dayalı bir iktisadi sistemde sınıfsal farklılıkları ve gelir adaletsizliğini ortadan kaldıracak önlemler Zekât müessesesi, faiz yasağı, sadaka ve infaka teşvik, lüks ve israfın yasaklanması vb. hususlar nasıl bir sosyal adalet anlayışı tesis ediyor? İslam iktisadının ilkesel ve kurumsal nitelikleri bugünkü iktisadi sistem içerisinde nasıl var olabilir? Adil bir iktisadi hayat için bölüşüm ve yeniden bölüşüm dinamikleri ne şekilde yapılandırılmalıdır? Müslüman coğrafyalarda mevcut olan yoksulluğun kaynakları, sebepleri ve sonuçları nelerdir? Yoksullukla mücadele İslami bir perspektiften nasıl ele alınabilir? İslam iktisadı bağlamında vergilendirme, sosyal güvenlik ve asgari ücret politikalarını belirleyen parametreler neler olmalıdır? Müslüman toplumlarda da uygulanan kalkınma temelli iktisadi politikaların sosyal adalet açısından yansımaları nasıl olmaktadır? Bir sosyal politika unsuru olarak emek piyasasının tanzimi ne şekilde gerçekleşmelidir?

8 Günümüzde haneler ve devletlerin yaşadığı borç krizlerine İslam iktisadı perspektifinden ne tür çözümler getirilebilir? Bu ve benzeri soruları konu edinen tebliğ özetlerinin gönderimi üzerinden 31 Ekim 2015 tarihine kadar yapılabilecektir. Kabul edilen özetlerin tam metinlerinin teslimi ise 31 Ocak 2016 tarihinde olacaktır. Atölyeye katılım için nihai kabul tam metinler üzerinden verilecektir. Katılımı kabul edilen kişilerin yol ve konaklama masrafları organizasyon tarafından karşılanacaktır. Atölyeye gönderilecek tebliğ özetleri kelime arasında olmalıdır. Tebliğ özetleri ayrıca yazarın tam adını, çalıştığı kurumu, anahtar kelimeleri, yazışma adresini, telefon ve e-posta adreslerini içermelidir. Özeti gönderilen tebliğlerin tam metinleri, daha önce hiçbir yerde yayımlanmamış ve hâlihazırda yayımlanmak üzere sunulmamış olmalıdır. Daha önceki atölyelerde olduğu gibi bu atölyede de sunulan tebliğler daha sonra yayımlanacaktır. Bu zamana kadar dünyanın birçok ülkesinden alanında uzman onlarca ilim adamını ağırlayan İslam İktisadı Atölyesi ne katılım ve katkı sağlayan isimlere şu linkten ulaşabilirsiniz. Ayrıca atölye çıktılarının kalıcı hale gelmesi ve İslam iktisadı alanında yapılan diğer çalışma ve tartışmalara katkı sağlaması amacıyla sunulan tebliğler editöryal okumadan geçerek kitaplaştırılmaktadır. İlk atölyenin tebliğleri Türkçede İslam İktisadını Yeniden Düşünmek, İngilizcede Islamic Economics: Basic Concepts, New Thinking and Future Directions ismiyle yayımlanmıştır. İkinci atölyenin tebliğleri ise Türkçe olarak İslam İktisadı ve Piyasa başlığı ile kitaplaştırılmıştır. İslam İktisadı ve Emek başlığı ile düzenlenen üçüncü atölyenin tebliğleri Gower Publishing tarafından Labor in an Islamic Setting: Theory and Practice başlığı ile yayımlanacak. IV. İslam İktisadı Atölyesi, yeni perspektifleri teşvik eden, hem teoriye hem de saha çalışmalarına önem veren, metodolojik meseleleri önemseyen ve disiplinlerarası bir vizyon benimseyen perspektifi ile yüksek lisans ve doktora öğrencilerinden alanında uzman ilim adamlarına beraber çalışma çağrısında bulunuyor. Her türlü sorunuz için adresine yazabilirsiniz. Önemli Tarihler

9 Başvuru ve özet gönderimi Kabul edilen özetlerin ilanı Tam metinlerin gönderilmesi Kabul edilen tam metinlerin ilanı Kesin programın ilanı Atölye çalışması İletişim Katılım Bankacılığı Sistemi, Çalışma Esasları ve Uygulaması albaraka Türk Rahat okumak için Fit Page görüntüleme seçeneğini seçiniz View Fullscreen

10 İslam İktisadı: Temel Aksiyomlar

11

12 İslam İktisadı nın Temel Aksiyomları ﻴﻢ ﺣ اﻟﺮ ﻦ ﻤ ﺣ اﻟﺮ ﻪ اﻟ ﻢ ﺑ ﺴ ﻪ اﻟﺤﻤﺪ ﻟ ﺪ آﻟﻤﺤﻤ ﺪ وﻋﻠ ﻣﺤﻤ ﻋﻠ ﺻﻞ اﻟﻠﻬﻢ Mehmet Asutay ın A Political Economy Approach to Islamic Economics: Systemic Understanding for an Alternative Economic System adlı makalesinden alıntılanmış olup, Türkçe çevirisinden(çeviri: F. YARDIMCIOĞLU ve S. ÜLEV) yararlanılmıştır. Özünde İslam İktisadı; epistemoloji, kurumlar ve işlevlerin Vahyin bilgisi yoluyla birbirine bağlandığı sistemli bir yapıya sahiptir. İslam İktisadının bir ekonomik sistem olarak değerlendirilebilmesi için ön şart niteliğinde olan temel aksiyomlarının araştırılması önem arz etmektedir. Bunlar ekonomik oyuncuların davranışlarını ve sistem içindeki kurumları; dolayısıyla İslam İktisadı nın mikro-temellerini oluşturan kurucu nitelikteki aksiyomlardır [Arif 1989: 84]. Ahmad [1980,1994; 2003], Chapra [1992; 2000], El-Ghazali [1994], Naqvi [1981; 1994], Siddiqi [1981], ve Sirageldin [2002] gibi öncü İslam iktisatçıları, İslam Ekonomisi nin kavramsal temellerini şekillendiren aksiyomatik bir yaklaşım geliştirmişlerdir. Bu kavramsal temeller, yaşamın her anını ilgilendiren ekonomik ve sosyal politikalar yoluyla, İslami bir ekonomiyi ve ona ilişkin ahlak kurallarını ideal olarak tanımlamaktadır. İslam İktisadı nın ahlaki değerlerinin, sosyalizm ve kapitalizm gibi diğer sitemlerden tamamıyla farklı olduğunun belirtilmesi gerekir. Bu ise İslam İktisadı na, kendisi ile sistematik doğasının oluşturulacağı, önemli bir destek sağlamaktadır. İslam İktisadı nın temel aksiyomları ise şu şekildedir; İlk aksiyom, Tevhid (Allah ın Birliği ve Hakimiyeti) Aksiyomu: İslam ın dünya görüşü/alem tasavvuru Tevhid e veya Allah ın Birliği ne dayanmaktadır. Bu bağlamda Tevhid, İslam İktisadı nın en temel parçasını teşkil etmektedir. Bu aksiyom kusurlu ve sınırlı toplumsal kurumları mükemmel ve kudreti sınırsız Allah ile ilişkilendirerek İslam ın dikey boyutunu ifade etmektedir [Naqvi 1994:

13 26]. Bu dikey boyut kendisini, bireylerin Allah ın huzurundaki yakınlık derecesi açısından sahip olduğu fıtri eşitlik ile gösterir. Tevhid, Vahdet (toplumsal birlik) boyutunda, bireylerin bir bütünün parçası olarak görülmesi yoluyla bireye hareket özgürlüğü sağlamaktadır. Bu prensip, ayrıca, Risalet (İlahi rehberlik kaynağı olarak Allah ın peygamberleri) ve Ahiret (ölümden sonra devam eden ölümden sonraki yaşamı ve İlahi kanunlara göre hesap verme gerçeği) vasıtasıyla devam eden istikrarlı bir sisteme işaret etmektedir [Ahmad 2003: 193]. Bunlar, İslami normlarda cereyan eden ekonomik aktiviteler için bir çerçeve sağlamaktadır. İkinci aksiyom, Adalet ve İhsan Aksiyomu ( Hakkaniyet ve İyilik veya Sosyo-Ekonomik Adalet ): Bireylerin adaleti ( adl) tesis etmeleri ve ihsanı(iyilik) arttırmaları beklenmektedir ki sonuç olarak bu sosyal denge durumu nu ifade etmektedir. [Naqvi 1994: 267]. Bu aksiyom herkese hakkını vermek anlamına gelirken, Tevhid ile birlikte hem bireysel hem de toplumsal boyutta, iyi bir yaşamın yüksek seviyelerine (Hayatü t Tayyibe) ulaşmak ile sonuçlanır [Ahmad 2003: 193]. Bu yüzden bu aksiyom, hukuki, siyasi ve ekonomik kurumların sahip olduğu değerler açısından [Naqvi 1994: 27] İslam ın yatay boyutunu teşkil etmektedir. Bu nesil-içi(intra-generational) ve nesillerarası(inter-generational) adalet çerçevesinde; insanlardan ve toplumlardan şimdiki neslin ve gelecek nesillerin ihtiyaçları arasında bir denge kurması, bireylerin ihtiyaçlarını karşılayacak politikalar geliştirmesi, yaşamlarını idame ettirecek geliri kazanmalarını sağlaması, zenginliğin adil dağılımı için politikalar geliştirmesi ve büyüme ve istikrara yönelik politikalar oluşturması beklenir. Üçüncü aksiyom, İhtiyar (Bireysel İrade) Aksiyomu: İslam İktisadı nın sistem anlayışında, insanlara özgür irade bahşedildiğine inanılır. Bahşedilen bu irade sınırlanmamış ve gönüllü [Naqvi 1994: 29] olmasına rağmen, özgürlüğü belirli toplumsal bağlamlarda ve değişen zamanların ihtiyaçlarına uygun hale getirecek şekilde yorumlamak [Naqvi 1994: 27] adına da ele alınabilir. Bu yüzden bu, İslam Ekonomik Sistem i içindeki ekonomik faaliyetlerin fonksiyonel normlarını oluşturur. Dördüncü aksiyom, Farz (Toplumsal Sorumluluk) Aksiyomu: Bu aksiyoma göre, toplumsal sorumluluğun gönüllü olduğu ifade edilmesine rağmen, bireyler ve toplumlar toplumun yararı adına karşılıklı sorumluluklarını yerine getirmelidirler. Bu sorumluluklar Tevhid ve Hilafet ilkesi doğrultusunda ortaya çıkmaktadır. Buna ek olarak insanın; Allah a, kendine ve topluma karşı sorumluluğu bireyin, bütün insanlığın ayrılmaz bir parçası olarak daha da öne

14 çıkmasını [Naqvi 1994: 33] ifade etmektedir. Dolayısıyla, iktisadi anlamda, özel ya da kamu idaresindeki her mülkte/varlıkta toplumsal bir sorumluluk vardır. Beşinci aksiyom, Rububiyet(İlahi Yönetim ve Düzenleme) Aksiyomu: Bu aksiyom Rızka ilişkin İlahi düzenlemeleri ve eşyanın kemale erdirilmesini [Ahmad 1979: 20] ifade eden önemli bir aksiyomudur. Bu aksiyom, yaşamın çeşitli ekonomik ve sosyal bileşenleri arasındaki uyum açısından, sürdürülebilir ekonomik büyüme ve kalkınmanın gerekliliğini vurgular. Kuran ın prensipleri tarafından tanımlanan bu dengeli ve sürdürülebilir çevrede, insanın çabasının yer alması gerekmektedir. Altıncı aksiyom, Tezkiye(Arınma) Aksiyomu: davranışların ve ilişkilerin arınması yoluyla mükemmele doğru gelişim(kemale erme) ile ilgilidir. Bu; Tevhid, Adalet, Farz ve Rububiyet aksiyomlarının doğal bir sonucudur. Bu aksiyom bireyi kendini geliştirmeye yönlendirir ki, bu da ekonomik ve toplumsal kalkınmayı beraberinde getirir. Diğer bir deyişle bu ilke, hayatın bütün yönleri ile uyumlu bir Tekamül sürecine işaret etmektedir. [Dolayısıyla] Tezkiye nin bu dünyadaki sonucu refah, Ahiret te ise Felah tır [Ahmad 1994: 20]. Yedinci aksiyom, Hilafet Aksiyomu ve Allah a Karşı Hesap Verme Bilinci : Allah insanı yeryüzünde Kendi Temsilcisi olarak yaratmıştır. Bu yüzden insanın rolü, pozisyonu ve misyonu istihlaf olarak da ifade edildiği gibi hem bireysel hem de toplumsal anlamda, yeryüzünde Allah ın iradesini/emirlerini gerçekleştirmek, iyiliği emretmek, kötülüğü yasaklamak, adaleti (adl) tesis etmek, ihsanı (iyilik) teşvik etmektir ki, bu çabalar inşallah güzel bir hayata (Hayatü t Tayyibe) ulaşmakla sonuçlanacaktır [Ahmad 2003; 193]. Böylelikle, Allah(svt) ın yeryüzündeki Halifesi olmak bireylerin rollerini tanımlar, sorumluluklarının ana hatlarını çizer ve varoluşlarının sebebini açıklar. Buradan İslam ın; ahlaki, siyasi ve ekonomik anlamda ortaya koyduğu eşsiz bir Vekillik/Hilafet kavramı ortaya çıkmaktadır [Ahmad 1979: 12]. Bu yüzden Hilafet kavramı; evrensel bir dayanışmayı, Yüce Allah ın bizlere emanet ettiği kaynakların sürdürülebilir tüketimini,, mütevazı bir yaşam tarzına sahip olmayı ve günlük hayatını idare etmek için insani özgürlüklere sahip olmayı içermektedir. Buradan hareketle Allah ın huzurunda hesap verme bilinci Ahiret bilinci düşünüldüğünde, İslam İktisadı sisteminin birbiriyle pozitif korelasyon içinde olan iki boyutlu bir fayda fonksiyonuna dayandığı da ifade edilmelidir. Örneğin bir kişi bu dünyada toplumun faydası için ne kadar çalışırsa, Ahiret te o kadar sevap kazanabilecektir.

15 Son aksiyom, Makasıd eş-şeriyye veya Şeriat ın Amaçları: Şeriat-ı Şerif in amaçları İslam a göre ekonomik faaliyetlerin nasıl yürütülmesi gerektiği konusunda bir yasal gerekçe çerçevesi sağlamaktır. Bu son aksiyom, Şeriat ın amaçlarıyla bağlantılı olarak İslam ekonomisi prensiplerini düzenlemeyi amaçlar. Bu bağlamda, İslam İktisadı prensipleri insan refahını sağlamalıdır. Şeriat ın amaçları, Gazali(rh) (ö. MS 505) tarafından insanlığın refahının arttırılması olarak tanımlanır. İnsanlığın refahının arttırılması ise imanın, nefsin, aklın, neslin ve malların koruması ile sağlanır [Chapra 2000: 118]. Diğer bir ifadeyle Şeriat ın amaçları, meydana gelecek ekonomik faaliyetler yoluyla, gerekli motivasyonu sağlamaktadır. Sıddıki (2004) tarafından yapılan yeni Makasıd yorumu, bu temel aksiyoma daha dinamik bir anlayış getirmektedir. Çünkü Gazali tarafından tanımlandığı üzere Şeriat ın amaçları, toplumsal amaçlar olmaksızın yalnızca bireysel amaçları içermektedir. Diğer taraftan Sıddıki (2004), İslam İktisadı na uygun olarak tanımlanmış bir değer sistemine sahip olunması adına Makasıd ın mahiyetinin incelenmesinin önemli olduğunu belirtmektedir. Dahası, sistemli ve dinamik bir anlayış için Makasıd sadece muhafaza etme (hıfz) veya insanların sahip olduklarının korunması ile sınırlandırılamaz; daha ziyade adalet ve eşitliği vurgulayan İbni Kayyım ın(rh) iddia ettiği gibi refahın sağlanması adına daha geniş önlemler alınmasını içerir. Dahası Sıddıki, eşitlik ve adaletin sağlanması adına izlenecek yolların sınırlı bir liste ile kısıtlanamayacağını da iddia eder. Bu yüzden dinamik bir Makasıd anlayışı, günümüz koşulları için daha iyi bir kavramsallaştırma yöntemi önerir. Bu yaklaşım yoksulluk ve gelir adaletsizliği gibi konularla başa çıkmamızı sağlar. [Sıddıki 2004]. Sonuç olarak, bahsi geçen her bir aksiyom, diğer ekonomik sistemlerden tamamen farklı prensiplere sahip olan İslam İktisadı sisteminin mikro-temellerini teşkil etmektedir. Bu aksiyomlara dayanan evrensel ahlak sisteminin, bilgi edinmek ve çalışmak için motivasyonu, verimliliği ve yönetimin şeffaflığını artırmayı amaçlayan politikalar üretmesi beklenilir. Ayrıca bu sistem nesil-içi ve nesiller arası adaleti de arttırmalıdır [Naqvi 1994]. Bu yüzden bu aksiyomların varlığı ve etkinliği, İslam İktisadı sisteminin temel gerekçesini oluşturmaktadır (bkz. [Naqvi 1994; Arif 1989]).

16 Kaynaklar -Ahmad, K Economic Development in an Islamic Framework. Leicester: Islamic Foundation. -Ahmad, K Economic Development in an Islamic Framework, in K. Ahmad and Z. Ishaq Ansari (eds.), Islamic Perspectives: Studies in Honour of Mawlana Sayyid Abul A la Mawdudi. Leicester and Jeddah: Islamic Foundation and Saudi Publishing House. -Ahmad, K Islamic Approach to Development: Some Policy Implications. Islamabad: Institute of Policy Studies. -Ahmad, K The Challenge of Global Capitalism, in J. H. Dunning (ed.), Making Globalization Good: The Moral Challenges of Global Capitalism. Oxford: Oxford University Press. -Arif, M Towards Establishing the Microfoundations of Islamic Economics: The Basis of the Basics, in A. Ghazali and S. Omar (eds.), Readings in the Concept and Methodology of Islamic Economics. Selangor Darul Ehsan: Pelanduk Publications. -Chapra, M. U Islam and the Economic Challenge. Leicester: Islamic Foundation. -Chapra, M. U The Future of Economics: An Islamic Perspective. Leicester: Islamic Foundation.

17 -El-Ghazali, A. H Man is the Basis of the Islamic Strategy for Economic Development. Jeddah: IRTI-Islamic Development Bank. -Naqvi, S. N. H Ethics and Economics: An Islamic Synthesis. Leicester: Islamic Foundation. -Naqvi, S. N. H Islam, Economics and Society. London: Kegan Paul International. Siddiqi, M. N Muslim Economic Thinking: A Survey of Contemporary Literature. Leicester: Islamic Foundation. -Siddiqi, M. N What Went Wrong? Keynote Address at the Roundtable on Islamic Economics: Current State of Knowledge and Development of Discipline, held at Jeddah, Saudi Arabia on May 2004 under joint auspices of the Islamic Research and Training Institute, Jeddah; and the Arab Planning Institute, Kuwait. Available at: < Keynote_May2004_Jeddah.html>, Access Date: 13th December Sirageldin, I The Elimination of Poverty: Challenges and Islamic Strategies, in M. Iqbal (ed.), Islamic Economic Institutions and the Elimination of Poverty. Leicester: Islamic Foundation.

18 İslam İktisadı nda Son 50 Yıldaki Gelişmeler( )Sabahattin Zaim View Fullscreen Malezya-INCEIF te İslami Finans Lisansüstü Eğitimi INCEIF ve İslami Finans INCEIF (International Center for Education in Islamic Finance), diğer adı ile Küresel İslami Finans Üniversitesi, 2006 da Malezya Merkez Bankası tarafından ve sadece Yüksek Lisans ve Doktora seviyesinde eğitimiyle kendisini İslami Finans eğitimine adamış bir üniversite. Üniversite nin temel iki amacı hem Dünya daki İslami Finansal Kurumlardaki insan kaynağı ihtiyacını karşılamak hem de bu alandaki akademisyen eksiğini giderip akademik çalışmaları arttırmak. Özellikle 2010 yılından itibaren Malezya daki ve Dünya daki İslami Finans alanında Abbas Mirakhor başta olmak üzere önde gelen akademisyenleri transfer ederek bu alanda Dünya da en önde gelen üniversitelerden biri olmuştur verisiyle şuana kadar ki Dünya daki İslami Finansal Araştırmalarının %11 i INCEIF ve kardeş kurumu olan ISRA (Uluslararası İslami Finans a Dair Şer i

19 Araştırmalar Akademisi) tarafından yapılmış bulunmaktadır. Çok kısa zamanda elde edilen bu başarı bu 2 kurumun bu alanda ne kadar ciddi olduğunu anlamak için önemli bir örnek. Eğitim Programları INCEIF te 3 lisansüstü programı bulunmakta. 1-İslami Finans Uygulaması (Master), 2-M.Sc İslami Finans, ve 3-İslami Finans Doktorası Ayrıca 2015 Eylül de yeni bir sertifika programı açılmış bulunmaktadır. İslami Finans Uygulaması Master ı özellikte sektörde belirli seviyede deneyimi olan insanlara veya sektörde çalışmayı düşünenlere hitap eden bir program. Dersler ileri düzey nicel ve teknik değil İslami Finans ın piyasadaki uygulamalarına yönelik bir içeriğe sahip. Programa internet üzerinden veya yüzyüze şekilde devam edebilirsiniz. Program süresi yüz-yüze öğrenciler için 1 yıl. İnternet üzerinden tam zamanlı yine 1 senede ya da yarı zamanlı 2 senede tamamlamanız mümkün. Ders saatleri ile arasında. Bir ders 3 saat ve her dönem 5 veya 6 civarı ders alıyorsunuz. Her sene de Eylül, Ocak ve Haziran olmak üzere 3 dönem mevcut. Verilen bazı dersler; Mali Yönetim, Nicel Analiz, Finansal Muhasebe, İşletme Ekonomisi, Şer i Açıdan İşletme ve Finans, İslami Finansal İşlemler için Fıkıh, Etik ve Yönetişim, İslami Finans için Muhasebe, İslami Sigorta, İslami Bankacılık Uygulamaları, İslami

20 Finans ta Risk Yönetimi, İslami Sermaye Piyasaları, İslami Varlık Yönetimi, Şer i Denetim, Muamelat Fıkhı, Kavaid-i Fıkhiyye. Bu program Ocak, Haziran ve Eylül aylarında olmak üzere senede 3 kez öğrenci alımı yapmaktadır. Yüz-yüze program için her sene toplamda yaklaşık arası öğrenci alınmakta. İnternet programı için kabul almak çok daha kolay. Öğrencilerin yaklaşık %25 i harç bursu kazanabilmekte. Bunun dışında Üniversite nin sunduğu başka bir burs bulunmamakta. Başlangıçta harç bursu kazanamaz iseniz ve ilk veya ileriki dönemlerde 3.50 üzeri bir ortalamaya sahip iseniz Üniversite nin Fisabilillah Bursu na başvurup sonraki dönem için harç bursu kazanma imkanınız da mevcut. M.Sc. İslami Finans daha çok akademi düşünenlere hitap eden bir lisansüstü programı. Dersleri İslami Finans Uygulaması Master ına göre biraz daha nicel ve teknik bilgiler içermekte. Programı sadece yüz-yüze şekilde yapabilmekteseniz ve program süresi 2 yıl. Programı tezli ve tezsiz yapabilmeniz mümkün. Tezsiz Yüksek Lisans seçeneğinde toplan 15 ders, tezli seçenekte ise 12 ders almanız gerekmekte. Hafta içi Ders saatleri akşam ile arasında ve Cumartesi ile arası. Her Eylül ve Ocak dönemi için 3 veya 4 ders alınmakta, Haziran dönemi için ise 1 veya 2 ders alabilirsiniz. Verilen bazı dersler; İslam Ekonomisi, İslami Finans, Usulü Fıkıh, İslami Finans için Fıkıh, İslami Sermaye Piyasaları, İslami Finans ta Risk Yönetimi, İslami Finans için Muhasebe, Ekonometri I, Ekonometri II, Kurumsal Finans, Uluslararası Finans, İslami Portfolyo Yönetimi, İslami Varlık Yönetimi Bu program Ocak, Haziran ve Eylül aylarında olmak üzere senede 3 kez öğrenci alımı yapmaktadır. Yüz-yüze program için her sene toplamda yaklaşık arası öğrenci alınmakta. Öğrencilerin yaklaşık %15-20 si harç bursu kazanabilmekte. Bunun dışında Üniversite nin sunduğu başka bir burs bulunmamakta. Başlangıçta harç bursu kazanamaz iseniz ve ilk veya ileriki dönemlerde 3.50 üzeri bir ortalamaya sahip iseniz Üniversite nin Fisabilillah Bursu na başvurup sonraki dönem için harç bursu kazanma imkanınız da mevcut. İslami Finans Doktorası 13 ders ve tez den oluşmakta. Dersler M.Sc programı ile %90-95 uyuşmakta. Program süresi yıl ders süreci ve yıl da tez olmakla birlikte ortalama 4 sene sürmekte. Ders saatleri Hafta içi Ders saatleri

21 akşam ile arasında ve Cumartesi ile arası. Her Eylül ve Ocak dönemi için 3 veya 4 ders alınmakta, Haziran dönemi için ise 1 veya 2 ders alabilirsiniz. Tez öncesi bir yeterlilik sınavı yapılmakta. 2 Tez danışmanı hocası seçilip tez konu önerisi verilip kurul tarafından onaylandıktan sonra teze başlayabilmekteseniz. Bu program Ocak ve Eylül aylarında olmak üzere senede 2 kez öğrenci alımı yapmaktadır. Yüz-yüze program için her sene toplamda yaklaşık arası öğrenci alınmakta. Öğrenciler için başlangıçta herhangi bir harç bursu verilmemekte. İlk veya ileriki dönemlerde 3.50 üzeri bir ortalamaya sahip iseniz Üniversite nin Fisabilillah Bursu na başvurup sonraki dönem için harç bursu kazanma imkanınız mevcut. Tez sürecinde harç bursu tez konusuna göre verilmekte. Program Ücretleri (Toplam) İslami Finans Uygulaması Master ı Harç Masrafları TL/5.382 US. Dollar-2015 Eylül) M.Sc. İslami Finans Harç Masrafları TL/5.111 US. Dollar-2015 Eylül) İslami Finans Doktorası Harç Masrafları US. Dollar-2015 Eylül) Malezya da Yaşam : 23,250 RM ( : 22,080 RM ( : 32,000 RM (22.540TL/7.408

22 Yaşam Masrafları Konaklama (Aylık) Kuala Lumpur ve Selangor da ev kiraları döşeli 3 odalı bir Condominium adlı apartmanların dairesi için RM(1, TL). Eğer Kuala Lumpur ve Selangor da Condominium da sadece oda kiralamak isterseniz. Büyük odalar RM( TL), orta büyüklükte bir oda RM ( TL) ve küçük odalar RM( TL) civarı. Faturalar (Aylık) Elektrik: RM (Kişi Başı) +50 RM (Klima varsa) (15-35 TL) Su Faturası: RM (Kişi Başı) (7-10TL) İnternet: 150 RM (Toplam) (105 TL) Cep Faturası: 50 RM(35 TL) Ulaşım

23 Otobüs biletleri 1-3RM (0,70-2,1 TL) Metro vetramvay biletleri 2-4RM (1,5-3 TL) Taksi ile 4KM civarı mesafe 7-8RM (5-6 TL) Yeme İçme Günlük RM (30-50 TL) Coğrafya ve İklim Malezya Güneydoğu Asya da Endonezya, Tayland ve Singapur gibi ülkelere komşu. Türkiye ye direk uçuş ile gitmeniz saat sürüyor. Ekvatoral ve muson iklimine sahip. Bitki örtüsü cangal adı verilen gür yağmur ormanlarından oluşmuştur. Evlerde karınca yerine kertenkele, sokaklarda kedi yerine fare görmeniz sıradışı değil. Bu yüzden Condominium larda oturmanız önemli. Çok yağışlı olan bazı aylar dışında yılın neredeyse tamamı yaz mevsimi. Hava sürekli nemli ve sıcak. Fansız veya klimasız bir ortamda vakit geçirmek çok zor. Dışarda yürümek, oturmak vs her türlü faaliyet de tabii ki zor. Yeme İçme Hiç görmediğiniz tropik meyvaları ve kendi damak tadınızdan çok farklı Malay, Ç:in ve Hint yemeklerini mevcut. Kahvaltı dan akşam yemeğine kadar çok farklı yemekler yeniliyor. Bu hususta önünüzde 3 seçenek var. İlki Malezya daki yerel yemeklere alışmak. İkincisi yerel yemeklere direnip dışarıda sadece küresel fastfood yemek zincirleri, arap lokantaları ve evinizde de kendinizin hazırladığı türk usülü yemeklerle beslenmek. Üçüncü yol da yerel yemekleri kendinize özgü bir şekilde damak tadınıza uygun olarak harmanlamak. Bu da ne bir Türk gibi ne de Malezya da yaşayan herhangi biri gibi beslenmediğiniz bir beslenme tarzı. Murat Yaş INCEIF Doktora Öğrencisi Ek Bilgi:

24 İslam İktisat Doktrini Üzerinde Mülahazalar-İhsan Şenocak İslam özgün bir medeniyettir. Hayatın bütün şubelerinde olduğu gibi iktisatta da ilkeler vaz etmiştir. İslam ın iktisat telakkisini anlayabilmek için, Onu kendi varlık alanında vaz ettiği ilkeler çerçevesinde kıymetlendirmek gerekir. Kur an ve Sünnet in belirlediği iktisat ilkeleri ilk uygulanma imkanını Medine de bulmuştur. İlkeler zamanla kurumsal kimlik kazanmış ve İslam iktisat doktrini ortaya çıkmıştır. İslam nazarında ticaret; Farzdan sonra (namazdan) emredilen diğer bir farz dır(1). Nitekim müminlere Cuma namazına gitmeyi emreden ayetin devamında gelen ilahi hitab Namaz kılınınca yeryüzüne dağılın ve Allah ın lütfundan nasibinizi arayın.(2) şeklindedir. Buna göre kesb yani ticaret, ziraat, sanayi gibi helal olan yollardan mal temin etmek farzdır. Bazı fakihler ticaretin bir köşeye çekilip ibadet etmekten daha üstün olduğunu belirtmişlerdir(3). Çünkü ibadetin faydası kişiye yöneliktir. Ticaretin ise bir çok insana faydası vardır. Tüccar kendi ailesinin yanısıra onlarca ailenin geçimine de katkıda bulunur. Allah Resulü (salllahu aleyhi ve sellem) şöyle buyurmuştur: Doğru, güvenilir bir tüccar kıyamet günü, peygamber, sıddık ve şehitlerle birlikte olacaktır.(4) ; Doğru, güvenilir bir tüccar kıyamet günü arşın gölgesinde bulunacak yedi zümre insanla birlikte olacaktır.(5)

25 *** İslam iktisat doktrininin temelinde üretim vardır. İslam, müntesiplerini üretmeye ya da bir türlü üretim faaliyeti içerisinde yer almaya çağırır. İslam, veren eli alandan daha üstün tutar. Allah Resulü, elin üç çeşit olduğunu; en üstün olanın Allah Teala nın kudret eli, ikincinin veren, en düşük olanın da alan el olduğunu, kıyamete kadar alan elin hep en düşük olacağını bildirmiştir(6). Öteki iktisat doktrinlerinin en önemli sermaye artırım unsuru ise faizdir. İslam nazarında ise faiz; karşılığı olmayan fazlalık olduğundan haksız mal edinmek kapsamında değerlendirilir. Öteki iktisat doktrinleri hakkaniyet mefhumuna itibar etmediklerinden sistemlerin yasal kabul ettiği her tür iktisadi muameleyi caiz görürler. İslam da ise kazanç emeğe dayanıyorsa helaldir. İktisadın Mimarları İslam medeniyetinin mimarı peygamberlerdir. Onlar pazarın kurucuları ve ilk yöneticileridir. Peygamberler insanları ticari yoldan kazanmaya çağırmış, kendileri de el emekleriyle geçimlerini temin ederek iktisadi ilkeleri örneklemişlerdir. Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) Hiç kimse kendi eliyle kazandığından daha hayırlı bir şey yememiştir.(7) buyurmaktadır. Abdullah b. Abbas (radiyallahu anhuma) peygamberlerin iktisadi hayattaki konumları ile alakalı şöyle demektedir: Hz. Adem çiftçi, Nuh marangoz, İdris terzi, Davud demirci, Musa çoban, İbrahim çiftçi, Salih (aleyhimusselam) tüccardı. Hz. İsa yarına bir şey saklamayacak şekilde yaşar, Hz. Mustafa (sallallahu aleyhi ve sellem) da Ecyad ta ailesinin koyunlarını beklerdi(8). Hz. Zekeriyya marangozluk(9) yapar, nafakasından arta kalan kazancını tasadduk ederdi(10). Allah Resulü ticari gaye ile iki defa ülke dışına çıkmış, sözleriyle de ticareti teşvik etmiştir. Büyük sahabiler de İslami piyasanın oluşmasında aktif olarak yer almış, bizzat çalışmışlardır. Hz. Ebu Bekir kumaş, Ömer deri, Osman da (radiyallahu anhum/allah hepsinden razı olsun) gıda maddeleri satardı. Hz. Ali (radiyallahu anh) ise yevmiyelik çalışırdı(11). Hz. Aişe (radiyallahu anha) Ebu Bekir

26 (radiyallahu anh) in halife olmadan önce Kureyş in ticareti en iyi yapan üyesi olduğunu bildirmektedir(12). Üretim ve ticaretin nasıl olması gerektiği, pratikteki sorunların nasıl aşılacağı hususu ayet ve hadisler ışığında mevcut uygulamalardan da istifade edilerek fakihler tarafından dikkatle incelenmiş, furu ve fetva kitapları yanında kaleme alınan müstakil eserlerde de konu mufassal bir şekilde izah edilmiştir. İslam İktisat Doktrininin temel esaslarını, eşyaya bakışını başlıklar halinde tahlil edelim. Kar Haddi Malın fiyatını piyasa koşulları belirler. Allah Resulü nün uygulamaları incelendiğinde fiyat belirlemeden imtina ettiği, piyasanın arz talep dengesine göre tabii bir şekilde oluşmasını istediği görülmektedir. Şu hadis Efendimiz in kâr haddine bir sınırlama getirmediğini açıkça göstermektedir: Allah Resulü Hakîm b. Hizâm 1 dinar vererek kendine kurbanlık bir koyun alması için gönderir, O da bu parayla iki koyun satın alır ve birini 1 dinara satarak 1 dinar ve bir koyunla Resul-i Ekrem in yanına gelir. Allah Resulü Hakim b. Hizam a kurbanı kesmesini, parayı da tasadduk etmesini emreder(13). Efendimiz bu alış-verişte % 100 lük kar olmasına rağmen Hakim e karşı çıkmamış, alış-verişin batıl olduğuna hükmetmemiştir. Bu durum aldatma olmaması şartıyla kar oranında bir sınırlamaya gidilmeyeceğini göstermektedir. Zekat Mal insanın elinde kirlidir. İnsan ferdi mülkiyetindeki cemiyet payını sahiplerine iade ederek malını temizler. Aksi takdirde mal kenz olur. İnsan kendisine rızık olarak verilenden tasaddukta bulundukça(14) malın aslı bereketlenir. Surette malı eksilten zekat hakikatte onu artırır. Zekata paralel olarak sermaye de artar. Sermaye menbaından çıkan su gibidir. Su ne kadar çok çıkarsa etrafına o derece yayılır; servet de çoğaldıkça daha çok muhtaç insana menfaat olarak ulaşır. Bu yüzden fakir zenginin malının daha da artması için dua eder. Zekat fakiri madden olduğu gibi manen de zengine yaklaştırır. Bölgeler bazında da düşünüldüğünde sadaka fakir bölgelerin kalkınması için önemli işlev görür. Malın bölgeler arasında

27 intikalini temin eder. Mülkiyet Hakkı Mutlak mülkiyet yalnız Allah Teala ya aittir. İnsan halifedir; kuldur. Eşyada mahluktur. Bu yüzden ikisinin üzerinde her şeyi yaratan Allah Teala nın hakimiyeti vardır. İnsan nisbî bir mülkiyet hakkına sahiptir. Onun mal ile münasebeti patronun idaresinde tasarrufta bulunan genel müdüre benzer. Allah Teala nın müsaade ettiği kadar tasarrufta bulunabilir. Bu yüzden şeri ölçüye göre şahsa ait olan her malı hakikat ölçüsünde kıymetlendirirken ne seninki senin; ne de benimki benim düsturu esas alınır. Seninki de benimki de Allah ındır. Eşya İnsan Münasebeti Eşya ve insan münasebetini şu gerçeklik üzerine kurar; eşya da, ona sahip olan insan da zamanı gelince yok olacaktır. Baki kalacak her şeye malik olan Allah Teala dır: Yer üzerinde bulunan her canlı yok olacaktır. Ancak azamet ve ikram sahibi Rabbinin zatı baki kalacaktır. Bu hakikati zihinlerde canlı tutmak isteyen bazı devlet başkanları çeşitli zamanlarda kefenlerini bir mızrağını ucuna geçirtip, çarşı pazarda dolaştıran adamlarına şöyle söyletmişlerdir; Ey ahali! Bu gördüğünüz cihan padişahının kefenidir. Ölünce buna sarılacak, sonrada bedeniyle birlikte çürüyüp toprak olacaktır. Sizler de dünyayı bu yönüyle görün. Ölümü düşünmeyi ihmal etmeyin.(15) İlahi Denetim Hayatın her kesiti gibi iktisadi yaşam da ilahi murakabe altındadır. Bu bilinç hak ve vazife dengesini tesis etmede son derece önemli rol oynar. Murakabe altında olmak onu her türlü taşkınlıktan ve tecavüzden korur. Müslüman aldığı, sattığı her malın, attığı her adımın verilecek hesabı olduğunu bilir. Bütün ameliyeleri üzerinde ilahi rıza için yapılmıştır. ibaresi vardır. İslam iktisat doktrinin uygulandığı bölgelerde kısa zamanda etkin hale gelmesinin önemli nedenlerinden biri de murakabeyi mali denetçiler yerine vicdanların yapmasıdır. Merhamet

28 İslam, iktisadın soğuk yüzünü merhametle ısıtır. Gayr-i müslim dahi sadakadan istifade eder. Devlet başkanı hizmetçisiyle; halife kölesiyle birlikte yemek yer, nöbetleşe aynı vasıtaya biner. Fethedilen ülkelerde manevi kalkınmayla birlikte büyük bir maddi kalkınmada müşahede edilir. Ötekiler, siyasi nüfuzlarından yararlanarak az gelişmiş ya da gelişmekte olan ülkeleri sömürürken, İslam dervişler ya da Müslüman tacirler vasıtasıyla Müslümanlıkla tanıştırdığı bölgelerde ekonomik refah için yoğun gayret gösterir. İktisat Ve Din İktisat din merkezlidir. Müslüman sürgünler ülkesi olan dünyaya başkentler başkentinden gelmiştir. Burada kazandıkları ile başkentler başkentinde yatırım yapar. Böyle elde edilen para refah üretir. Refahta dünya ve ahiret saadetini celp eder. Patron Çalışan Münasebeti İslam tefeciliğe, rüşvete, faize, patron tasallutuna karşıdır. Fakat işçinin de öc alma duygusuyla hareket etmesine müsaade etmez. Çalışan cemiyet içerisinde kendini ayrı bir sınıf olarak da göremez. Grev gibi yöntemlere baş vurarak hakkını almak isterken başkalarını zararına sebep olamaz. O, hakkını talep ederken patronun kasasındaki paranın ya da artan sermayenin kendi ücretinden kesildiğini de düşünemez. O, patronun parasını saymakla değil, piyasa koşullarında aldığı ücretin hakkını ne kadar ödeyip ödemediğini düşünür. Çalışan, patronun himayesi altındadır. Patron, çalışanın kendi iradesiyle her türlü sorunuyla ilgilenmelidir. Onunla gerektiğinde aynı sofraya oturur. Çalışan da nafakasını temin etmenin vesilesi olarak gördüğü müessise ve müesseseye dualarında yer ayırır. Sendika İslam, taşları yerli yerine oturttuğundan çalışanın gözünde patronu, hakkını gasp eden; patronun nazarında da çalışanı hakkından fazlasını talep eden olarak gösteren sendikaya ihtiyaç yoktur. Patron, çalışan münasebetinde hak ve vazife ihlali olması durumunda vazife sendikaların değil idari ve içtimai makamlara geçer. Tavuk ve yumurta misali, patron olmayınca çalışan, çalışan olmayınca da patron olamayacağı hakikati önünde, patrona düşen çalışan sayesinde vücut

29 hikmetine kavuştuğunu; çalışana düşen ise, çalınmış bile olsa kendi hakkına ve gücüne tecelli zemini açanın patron olduğunu bilmek ve onun iyisine bağlanmaktır.(16) Üretim İslam dünyada Ahiret siteleri kurar fakat o sitelerde dünya yaşamanın gereklerini ihmal etmez. Sitelerin yöneticisi olarak tasarlanan müslüman üretir, pazara çıkar, piyasa oluşturur, insiyatif alır. Siyaseten etkin olabilmek için iktisaden de güçlü olmak gerektiğini bilir. Bu noktaya dikkat çeken Süfyan es-sevrî malın silah(17) olduğunu söyler. Konu ile alakalı Muhammed b. Sevr şöyle bir hadise rivayet etmektedir: Mescid-i Haram da otururken Süfyan es-sevrî bize uğradı; sizi böyle oturtan nedir? diye sordu, biz de ne yapalım ki? deyince, Allah ın lutfunu arayın. Müslümanlara yük olmayın. şeklinde ikazda bulundu.(18) Allah Resulü yetim malı kendisine emanet edilen kişiyi onun adına ticaret yapmaya çağırır: Malı olan bir yetime veli olan, onun adına ticaret yapsın. Zekat, malı yiyip bitirecek şekilde onu atıl bırakmasın.(19) Müslüman sahipsiz bir araziyi ekip biçerse yer onun olur. Arazinin etrafını taşla çeviren fakat bir şey ekmeyen kişi ise üç yıldan sonra boş bıraktığı yer üzerinde hak iddia edemez. Nitekim Allah Resulü nün Bilal b. Haris (radiyallahu anh) e verdiği yeri Hz. Ömer boş görünce Bilal e: Allah Resulü bu yeri sana insanların kullanımından alıkoyasın diye değil, çalışasın diye verdi. İşletebileceğin kadarını al, gerisini iade et.(20) demiştir.

30 İslam çift yönlü çalışmayı emretmektedir. Minarelerden yükselen ezanlarla Batı ruh ve kültürünü yenme davasını güderken, fabrika bacalarından yükselen duman kıvrımlarının göklerdeki nakışıyla da maddeye hakimiyet hünerini Batıdan koparıp almak gayesini temsil eder.(21) İslam Üretici Olmayı Teşvik Eder İnsan eğitime, irşada muhtaçtır. Bilge devlet adamları, alimler ona yol gösterir. İyiyi emreden kötüden alıkoyan bilge, akil insanlar avamı eğitir, sorun çözer, mevcudu en faydalı olacak şekilde kullanmanın yollarını tespit edip insanlarla paylaşır. Allah Resulü her alanda olduğu gibi iktisadi sahada da ashabını eğitmiş, onlara yol haritası çizmiştir. Hadis mecmularında bu hususta çok sayıda rivayet vardır. Allah Resulü nün bir sahabiyle olan diyaloğu akil insanların nasıl davranması gerektiğini göstermesi açısından önemlidir: Ensari bir sahabi Allah Resulü ne gelip Ondan bir şeyler ister. Efendimiz: Evinde bir şey var mı? diye sorar. Sahabî: Evet, süs ve giyim eşyası var; bir kısmını giyiyor, bir kısmına da eve seriyoruz. Ayrıca su içtiğimiz büyükçe de bir bardak der. Allah Resulü sahabiye: Onları bana getir. diye emreder. Sahabî de getirir. Efendimiz eline alıp ashabına; Bu iki şeyi kim satın alır? diye sorar. Birisi kalkıp: Ben iki dirhem karşılığında alırım. der. Efendimiz de onları iki dirhem karşılığında satar. Daha sonra parayı şöyle diyerek ensarî sahabiye verir: Bir dirhemle yiyecek temin et, ailene bırak, diğeriyle de keser alıp yanıma gel. Sahabî söyleneni yapar. Allah Resulü eliyle kesere sap takar. Ardından şöyle buyurur: Git, odun yap sonra onları sat, onbeş gün (aralıksız çalış) seni görmeyeyim. Sahabî gider, odun yapar, sonra onları satar. On dirhem kazanarak geri gelir. Bir kısmı ile elbise, diğeriyle de yiyecek satın alır.(22) Sanayi Sanayi eşya ve tabiatı daha kullanılır hale getirmiştir. Sanayinin gelişmesine paralel olarak insanların refah düzeyi yükselmiş, eşya üzerindeki hakimiyeti artmıştır. Sinaî ameliyelerin ibtidaî ve nihaî atılımlarının esasını teşkil eden demiri ilk olarak Hz. Davud (aleyhisselam) işlemiştir. Cenab-ı Hakk Onun için demiri yumuşatmış(23) peygamberine zırh yapma sanatını öğretmiştir(24). Müfessirler Hz. Davud un demiri işleme sanatını öğrenmesi ile alakalı şöyle bir

31 olay nakletmektedirler: Hz. Davud tebdili kıyafetle çıkar dolaşır, gittiği yerlerde ki insanlara; Davud nasıl biridir? diye sorardı. Bir gün Cebrail (aleyhisselam) genç bir adam suretinde onunla karşılaşır ve Hz. Davud Ona da; Ey Genç! Davud u nasıl bilirsin? diye sorar. Cebrail: Davud, ne güzel bir kuldur. Fakat Onda bir özellik vardır. Nedir o? Geçimini devlet hazinesinden temin ediyor. Halbuki insanların en hayırlısı kendi kazandığından yiyendir.bu konuşmadan sonra Hz. Davud, ağlayarak mihrabına döner ve şöyle diyerek Allah Teala ya yalvarır: Bana, hazineye muhtaç etmeyen bir geçim yolu öğret! Allah Teala da Ona zırh yapmayı öğretir. Demiri yumuşatır. Öyleki Onun elinde demir başkasının elindeki hamur gibi olur(25). Ticaret Bir Nevi İbadettir Esasında rıza-i ilahi olan her ameliye ibadettir. İnsana hizmet önceliği olan ticaret de ibadettir. Allah Resulü nden itibaren ticari ameliyeler ibadet bağlamında değerlendirilmiştir. İmamların güneşi (Şemsu l-eimme) olarak bilinen Serahsî, İmam Muhammed in helal kazancın nasıl olması gerektiğini anlattığı eseri Kitabu l-kesb i zühd ve ahlak kitabı olarak kaleme aldığını söyler. İslam toplumunda ticaretin ibadet olarak algılandığının en somut belgelerinden olan kitabın telif öyküsü şu şekildedir: İmam Muhammed kitap yazmayı bırakınca kendisine; Zühd ve takva alanında da bir eser yazsaydınız ya denir. Bunun üzerine İmam: Kitabu l-buyû /alış-veriş kitabını yazdım ya der. Daha sonra Kitabu l-kesb/islam İktisadı nı yazar. Ticareti müstakim olanın ameli kamil olur. Çünkü zühd ve takvanın başı helal kazançtır. Bu yüzden İmam Muhammed alış-veriş ile alakalı bir kitabı zühd ve ahlak eseri olarak nitelemiştir. Müslümanlar pratikte ibadetle ticareti bir arada yürütmüşlerdir. Şu ayet bu birlikteliği en ideal düzeyde tesis eden sahabeyi anlatmaktadır: (Bu kandil) bir takım evlerdedir ki, Allah (o evlerin) yücelmesine, içlerinde isminin anılmasına izin vermiştir. Orada sabah akşam O nu öyle kimseler tesbih ederler ki; Onlar, ne ticaret ne de alış verişin kendilerini Allah ı anmaktan, namaz kılmaktan ve zekat vermekten alıkoyamadığı insanlardır.(26) Fakat bu birlikteliği tesis etmedeki