SORULARLA SERBEST BÖLGELER İŞLEMLER ve MEVZUAT

Transkript

1

2 İSTANBUL TİCARET ODASI YAYIN NO: SORULARLA SERBEST BÖLGELER İŞLEMLER ve MEVZUAT Hazırlayan: A.Suha ALACAKLIOĞLU İSTANBUL

3 Bu eserin tüm telif hal<ları İstanbul Ticaret Odası'na (İTO) aittir. İTO'nun ve yazarının ismi kaydedilmek koşuluyla yayından alıntı yapmak mümkündür. Ancak, İTO'nun yazılı izni olmadan yayının tamamı veya bir bölümü, kopyalanamaz, çoğaltılamaz, ticari amaçlarla kullanılamaz. ARALIK 1998 İstanbul ISBN İ-3 İTO yayınları için ayrıntılı bilgi İTO Ticari Dokümantasyon Şubesi'nden edinilebilir. Tel. : (212) /303 Faks : (212) E. Posta : dokümantasyon@tr-ito.com BASKI LEBİB YALKIN YAYIMLARI VE BASIM İŞLERİ A.Ş. Tel.: (0212) (Pbx) Faks: (0212)

4 ONSOZ 1985 yılında Serbest Bölgeler Kanunu'nun kabulünden sonra kuruluş ve inşa çalışmalarına başlanan Serbest Bölgelerin sayısı bugün 10'a ulaşmış olup yenileri de açılmak üzeredir. İlk defa 1987 yılında Mersin'de kurulan ve Antalya, İzmir, İstanbul bölgelerinin açılışı ile devam eden Serbest Bölgelerimizin ticaret hacmi 1997 yılında 5.5 milyar doları aşmış olup 1998'de 7 milyar dolara yaklaşması beklenmektedir. Bu sebeple ithalat ve ihracatımızda önemli bir yer işgal ettikleri kesindir. Artan işlem hacmine paralel olarak ve ihracatçı ve ithalatçılarımıza sağladığı avantajlar dolayısıyla iş çevrelerinin bu bölgelere karşı ilgisi ve bilgilenme ihtiyacı da artmaktadır. Bunu gözönüne alan Odamız Serbest Bölgelerimizde iş yapmak ve şube açmak isteyen üyelerimiz ve iş çevrelerine yardımcı olmak üzere bu kitapçığı yayınlamaktadır. Kitapta bu bölgelerde iş kurmak için gerekli işlemler, buralarda verilen hizmetler ve sağlanan avantajlar sayılmaktadır. Bölgelerin işletme esasları yanısıra halen faaliyette bulunan serbest bölgelerimiz ve açılma hazırlıkları yapılan yeni bölgeler hakkında etraflı bilgiler mevcuttur. Esas itibariyle Serbest Bölgeler Genel Müdürlüğü yayınlarına dayanılarak hazırlanan bu kitapçığın üyelerimize ve iş çevrelerine yararlı olmasını diler, çalışmayı yapan Etüt ve Araştırma Şubemiz Başuzmanı A.Suha Alacaklıoğlu'na teşekkür ederim. Genel Sekreter Prof.Dr. İsmail Özaslan

5

6 İÇİNDEKİLER BÖLÜM I TANI VE TANIM 1 Soru 1 - Serbest Bölge Nedir? 1 Soru 2- Yer Seçimi Nasıl Olur? 1 Soru 3- Serbest Bölge Niçin Açılır?.2 Soru 4- İthalatçılar İçin Ne Avantaj Sağlar? 2 Soru 5- İhracatçılara Sağlanan Avantaj Var mıdır? 2 Soru 6- Başka Faydaları Var mıdır? 3 BÖLÜM II KURULUŞ 4 Soru 7- Serbest Bölgelerin Hukuki Dayanağı Nedir? 4 Soru 8- Serbest Bölgeler Kuruluşu Nasıl Başlamıştır? 4 Soru 9- Özel Sektör de Serbest Bölge Kurabilir mi? 4 Soru 10- Bakanlık Onayının Kapsamı Nedir? 5 BÖLÜM III TEŞVİKLER 6 Soru 11- Serbest Bölgelerde Uygulanan Teşvikler Nelerdir? 6 Soru 12- Bölgelerin Sağladığı Diğer Avantajlar Nelerdir? 6

7 BÖLÜM IV BÜRO AÇILIŞI VE RUHSAT 8 Soru 13- Serbest Bölgede Büro Açmak İçin Neler Yapılmalıdır?.8 Soru 14- Müracaat Formu Nedir? 10 Soru 15- Müracaat Formu Nerelerden Alınabilir? 10 Soru 16- Müracaat Ücreti Nedir, Ne Kadardır? 10 Soru 17- Müracaat Formuna Hangi Belgeler Eklenir? 10 Soru 18- Serbest Bölgedeki Firmaların Ticaret Sicili Kaydı Nasıl Olur? 10 Soru 19- Yabancı Firmalardan İstenen Belgeler Nelerdir? 12 Soru 20- Sicil Kaydı Olmayan Yabancı Firmalar Ne Yapacaktır? 13 Soru 21- Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü'nden Nasıl İzin Alınır? 13 Soru 22- Genel Müdürlükçe Faaliyet Ruhsatı Ne Zaman Verilir? 14 BÖLÜM V TEŞKİLAT VE İŞLETME 16 Soru 23- Serbest Bölgelerin İdari Teşkilat İçindeki Yeri? 16 Soru 24- Serbest Bölgeler Genel Müdürlüğü'nün Adresi? 17 Soru 25- Serbest Bölgeler İçinde Ne Gibi Kuruluşlar Vardır? 17 Soru 26- Kısaca İşletme Esaslan Nedir? 18 Soru 27- Serbest Dolaşım Belgesi ve Menşe Şehadetnamesi Sorunları 19

8 Soru 28- Bölge İçi Satışlar ve Perakende Satış İmkânı 19 Soru 29- Defterler ve Kayıtlar 20 Soru 30- Serbest Bölgelere Yapılan İhracat Bedeli Yurda Getirilmeli midir? 20 Soru 31- Bölge İçi Hizmetler Nasıl Karşılanır? 21 Soru 32- Serbest Bölgelerde İş Yapmak İçin Alınan Faaliyet Ruhsatı Ne Kadar Süre İçin Geçerlidir? 21 Soru 33- Daha Uzun Süreler Verilebilir mi? 22 Soru 34- Faaliyet Ruhsatının Kapsamı Nedir? 22 Soru 35- Serbest Bölgelerde Hangi Para Birimi Geçerlidir? 22 BÖLÜM VI TÜRKİYE'DEKİ SERBEST BÖLGELERİMİZ HAKKINDA GENEL BİLGİLER 24 Soru 36- Faal Durumda Olanlar Hangileridir? 24 Soru 37- Kurulma Aşamasında Olan Serbest Bölgeler 29 EKLER 33 I.MEVZUAT Serbest Bölgeler Kanunu Serbest Bölgeler Müdürlüklerinin Kuruluş ve Yetkileri Serbest Bölge Yönetmeliği'nin Bazı Önemli Maddeleri 44 II. SERBEST BÖLGE MÜDÜRLÜKLERİ ADRESLERİ 49 III. KİRA VE HİZMET TARİFESİ ÖRNEĞİ 52

9

10 BÖLÜM I TANI VE TANIM Soru 1 - Serbest Bölge Nedir? Bilindiği gibi her ülkenin milli sınırları vardır ve bu sınırlar aynı zamanda gümrük hattını teşkil eder. Bu hattan içeri giren her türlü mal ithalat sayılır ve gümrük işlemlerine tabidir. Ülke dışına çıkan mallar da genellikle ihracat sayılır ve belli kurallar içinde yapılır. Serbest Bölge: Bir ülkenin ulusal egemenlik sınırları içinde bulunmakla birlikte, gümrük sınırları dışında kalan, ülkedeki mali ve ekonomik alanlara yönelik devlet düzenlemelerinin tamamen veya kısmen uygulanmadığı bölgeler olarak tarif edilebilir. Bu sebeple dışardan serbest bölgeye gelen mallar o ülkeye ithal edilmiş sayılmaz, gümrük bakımından hala dışardadır ve'gümrük işlemlerine tabi tutulmaz. Soru 2 - Yer Seçimi NasrI Olur? Yer bakımından bir sınırlama yoktur. Tercihen sahil kesiminde bir bölge, liman ve limanın bir bölümü serbest bölge olabileceği gibi, dahilde bir yer de seçilebilir. Esas sorun gelen emtia ve eşyanın direkt olarak gümrük kolcusunun nezaretinde, açılmadan bölge sınırlan içine girebilmesidir. Bu bakımdan hava meydanları civarı da uygun bölgeler olabilir. Türkiye'de Antalya, Mersin ve Trabzon Serbest Bölgeleri sahilde, İzmir Gaziemir ve İstanbul Atatürk Hava Limanı Serbest Bölgeleri havaalanları yakınında kurulmuştur. Buna karşılık Mardin ve Doğu Anadolu Serbest Bölgesi Türkiye'nin iç kesimlerindedir.

11 Soru 3 - Serbest Bölge Niçin Açılır? a) Ülke sınırlarından içeri giren mallar gümrüklerden geçmek ve gümrük işlemlerine tabi olmak zorundadır. Dışarı gönderilen malllar da gümrük formalitelerine tabidir. Bu işlemler zaman alır, halbuki dış ticarette de iç ticarette olduğu gibi çabuk karar vermek ve süratle hareket etmek gerekir. Serbest Bölgeler bu sürati sağlar. b) Serbest Bölgelerin gümrük sınırlan dışı olması yanısıra bölgedeki firmalara vergi muafiyeti gibi ayrıcalıklar tanınması yabancı firmalar için de cazip gelebilir. Yabancı firmalar hem ülkedeki ucuz işçilik ve diğer düşük maliyetlerden faydalanır aynı zamanda vergi vermeyecekleri için serbest bölgeyi tercih eder ve beraberlerinde yeni teknoloji de getirebilirler düşüncesi, Serbest Bölgelerin kuruluş sebeplerinden biridir. Soru 4 - İthalatçılar İçin Ne Avantaj Sağlar? İthal edilecek mallann bilinmesi ve çok defa görülmesi hatta test edilmesi gerekir. Ondan sonra, fiyat uygunluğunun sağlanması, siparişi ve akreditif açılması safhaları gelir. Bunları, malın ihracatçı ülkeden yüklenmesi ve alıcı tarafından gümrükten çekilmesi işlemleri takip eder ki bu işlemler zaman gerektirir ve aylar sürebilir. Bu süre zarfında büyük paraların akreditif şeklinde bağlı kalması gerekecektir. Serbest Bölge kurulduğu takdirde ithalatçılar, ithal edecekleri malı bu bölgelerdeki depolarda görebilir, seçer ve ihtiyaçları kadar alırlar. Bu durumda büyük stoklar yapmak ve külliyetli gümrük tutarlarını bir defada ödemek külfetinden kurtulmuş olurlar, böylece finansman yükü bakımından avantaj elde ederler. Soru 5 - İhracatçılara Sağlanan Avantaj Var mıdır? Serbest Bölgelerde yerleşmek ve büro açmak ihracatçılar için

12 büyük esneklik ve manevra kabiliyeti sağlar. Malını Serbest Bölgeye getiren ihracatçı, dış pazarlan inceleyerek en avantajlı zamanda, istediği yere ihraç edebilir. Yüksek fiyat imkânını kaçırmadan satışı gerçekleştirebilir. Ortam uygun olduğu hallerde takas ve reeksport işlemleri yapabilirler. Gümrük sınırları içindeki firmalar ise bilindiği gibi bu işlemler için bazı şartları yerine getirmek, izin almak zorundadırlar ve bazı ülkelerde kısıtlamalar vardır. Serbest Bölgelerde ise bu formaliteler gerekmeden bir ülkeden alınan mal diğer ülkeye satılabilir. Mal değiş tokuşu yapılır. Teslimat tarihi, şartları hakkında müşteri istekleri kolayca yerine getirilir. Ambalaj, takdim şekli gibi değişiklikler istendiği takdirde. Serbest Bölgelerde kolayca yapılabilir. Soru 6 - Başka Faydaları Var mıdır? Serbest Bölgeler sadece depo yeri, ambalajlama ve alım satım için kullanılacağı, yani ticaret bölgesi olabileceği gibi sanayi ağırlıklı da olabilir. İçinde sanayi üretimi yapılabilen bu alanlar "endüstriyel serbest bölge" adını alır. Bu durumda faydalan daha da artar. İmalatta girdi olarak kullanılan mallara gümrük ödenmeyeceği için maliyetler düşük olacak ve dış pazarlardaki rekabet gücü artacak, daha çok ihracat yapılabilecektir. İmalat sırasında ülke içinde çeşitli mal ve hizmetler satın alınacaktır. Bu bölgelerde ticaret ve sanayi faaliyetinin gerektirdiği depolama, nakliye, sigorta ve acentalık gibi çeşitli yan hizmetlere yer vardır ve bu hizmetler için ücret ödenecektir. Böylece ihracatı artıran bir unsur ortaya çıkacağı gibi imalat faaliyetlerine iştirak eden işçiler dolayısıyla yeni iş sahaları ve istihdam imkânları açılmış olacaktır.

13 BÖLÜM II KURULUŞ Soru 7 - Serbest Bölgelerin Hukuki Dayanağı Nedir? 1980'li yıllarda dışa açılma politikaları ile liberal dış ticaret politikalarının devreye girmeye başladığı dönemde Türkiye'de ihracat için yatırım ve üretimi artırmak, yabancı sermaye ve teknoloji girişini hızlandırmak, ekonominin girdi ihtiyacını ucuz ve düzenli bir şekilde temin etmek, dış finansman ve ticaret imkânlarından daha fazla yararlanmak üzere 3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu hazırlanmış ve 15 Haziran 1985 tarihinde yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Tam metni kitapçığın sonunda Mevzuat ekinde verilmektedir. Soru 8 - Serbest Bölgeler Kuruluşu Nasıl Başlamıştır? 3218 sayılı Kanunun yayımından sonra Türkiye'de serbest bölgelerin kurulacağı yerler hakkında fizibilite çalışmalarına Devlet tarafından başlanmış ve ilk olarak Mersin ve Antalya'da birer serbest bölge kurulabileceği saptanmıştır. Devlet bu konuda öncü görevini üstlenerek kamu arazisini tahsis ettikten başka altyapılarını da yaparak bu iki serbest bölgeyi ticari faaliyetlere hazır hale getirmiştir. Her iki serbest bölge de 1987 yılında açılmış ve 1988 yılında ticari faaliyetler başlamıştır. Soru 9 - Özel Sektör de Serbest Bölge Kurabilir mi? Serbest Bölgelerin kurulması konusunda Dünya Serbest Bölgelerinin analizleri sonucunda, özel sektör tarafından da serbest bölgelerin kurulacağı kanaatine varılmış ve ilk defa İzmir'de kurulması planlanan Serbest Bölge için özel sektör tarafından çalışmalar başlatılmıştır.

14 Böylece, Serbest Bölgeler Genel Müdürlüğü'nün bağlı olduğu Dış Ticaret Müsteşarlığı ve bu Müsteşarlığın bağlı olduğu Devlet Bakanlığı'nm onayı ile özel sektör tarafından özel mülkiyet konusu arazi üzerinde Serbest Bölgeler kurulabilmektedir. Bunun son örneği Çatalca'da kurulmak üzere olan, Trakya Serbest Bölgesi'dir. Soru 10 - Bakanlık Onayının Kapsamı Nedir? Önceleri Serbest Bölgeler Genel Müdürlüğü, Devlet Planlama Teşkilatı(DPT)'ye bağlı olarak kurulmuştu ve DPT tarafından hazırlanan yıllık programlarda kurulacak Serbest Bölgeler hakkında Fizibilite sonuçlarına göre yerler belirleniyordu. DPT'nin bağlı bulunduğu Devlet Bakanlığı son söz sahibi idi. G. Müdürlük halen Dış Ticaret Müsteşarlığına bağlıdır. Bu serbest bölgelerde yürütülecek olan faaliyet konuları başta Devlet Bakanlığı olmak üzere Sanayi ve Ticaret Bakanı ve diğer ilgili Bakanlardan meydana gelen "Ekonomik Kurul" tarafından tespit edilmekte idi. Örnek olarak Antalya ve Mersin serbest bölgeleri için ticaret, depolama, nakliyat, İzmir'deki Gaziemir için elektronik, hassas ölçü aletleri, optik malzeme, esas faaliyet konusu olarak tespit edilmiş, İstanbul Hava Limanı, tekstile, Tuzla ise deri ve mamulleri ticaretine ayrılmıştır. İkinci olarak Serbest Bölgelerin hudutlan Müsteşarlığın teklifi üzenine gene Bakanlar Kurulu karan olarak Resmi Gazete'de krokisi ile birlikte yayınlanır. Ayrıca bahse konu Serbest Bölgeyi işletecek olan kuruluşu da Bakanlar Kurulu onaylayarak yayınlar. Bunlardan sonra ticari faaliyete geçilebilir.

15 BOLUM III TEŞVİKLER Soru 11 - Serbest Bölgelerde Uygulanan Teşvikler Nelerdir? İşletmelerin serbest bölgelere rağbetini artırmak için kanunla yatırım ve üretim safhalarında bazı teşvikler sağlanmıştır. Bu konuda Türk ve yabancılar arasında fark gözetilmez. Bölgeye giren mallar gümrük vergisine tabi olmadığı gibi kredili ithalata uygulanan Kaynak Kullanımı Destekleme Fonu (KKDF) ve KDV de ödenmez. Sadece giriş ve çıkışlarda Bölgeler Fonuna mal değerinin % 0.5'i kadar bir harç alınır. Bölgede yapılan faaliyetler sonucunda elde edilen gelirler, gelir vergisi ve kurumlar vergisinden, işler de katma değer vergisi dahil olmak üzere her türlü vergiden muaftır. İşçi ücretlerinden gelir vergisi kesintisi yapılmaz. Bu sebeple işçilik maliyeti düşük olur. Bölgede elde edilen kazançlar ve iratlar, Türkiye dahil istenilen ülkeye serbestçe transfer edilebilmektedir. Serbest Bölgelerden geldiği tevsik edilmek şartıyla bunlar da vergiden muaftır. Bölgelerde kambiyo mevzuatı uygulanmadığı gibi fiyat, kalite ve standartlara ait kısıtlamalar da yoktur. Grev ve lokavt açılıştan itibaren 10 yıl süre ile yasaklanmıştır. Soru 12 - Bölgelerin Sağladığı Diğer Avantajlar Nelerdir? Bölgelerde modern altyapı, haberleşme ve ulaşım imkânları hazır durumdadır.

16 Bölgede takas yoluyla ticaret yapılabilir. Serbest bölgeler arası ve diğer ülkelerle ticaret serbesttir. Türkiye'nin diğer yerlerinden bölgelere yapılan satışlar, ihracat sayıldığından bölge kullanıcıları, Türkiye'den ihracat fiyatına ve KDV ödemeden mal satın alabilirler. Serbest Bölgede üretilen veya Serbest Bölgeye getirilen mallann yurtiçine satış imkânı bulunmaktadır. Bölgelerde her türlü bürokrasi ve kırtasiyecilik en aza indirilmiş olup bölgeyi işletici kuruluşlar özel A.Ş.'ler şeklindedir. Türkiye'den getirilen mallar ile yatırım ve tesis safhasında kullanılan mallardan yüzde yarım oranındaki fon alınmaz. Serbest bölgelerde 6224 sayılı Yabancı Sermaye Teşvik Kanunu uygulanmaz. Bu sebeple yabancılar için ayrıca müsaade almak gerekmez. Serbest bölgeler imar bakımından şehir nazım planları dışındadır. Türkiye'de serbest dolaşımda olan bir mal serbest bölgede de serbest dolaşımdadır. Serbest bölgede üretilen bir üründe kullanılan 3'üncü ülke menşeli mal için telafi edici vergi ödenerek yeni ürün Avrupa Birliği ülkelerine gidebilir. Serbes bölgede satışlar dövizle yapıldığından kur farkı yoktur. Yatırımcı-kullanıcılar, kurdukları tesisleri Serbest Bölgeler Genel Müdürlüğü'nün izni ile başkalanna devredebilirler. Faaliyet ruhsat süresi 99 yıla kadar çıkabilmektedir.

17 BÖLÜM IV BÜRO AÇILIŞI VE RUHSAT ALMA İŞLEMLERİ Soru 13 - Serbest Bölgede Büro Açmak İçin Neler Yapılmalıdır? Yerli ve yabancı firmalar Serbest Bölgelerde iş yapmak üzere şube açmak veya büro kurmak için ilk adım olarak Dış Ticaret Müsteşarlığı Serbest Bölgeler Genel Müdürlüğü'ne başvurarak uygunluk belgesi almak zorundadırlar. Başvuru bu maksatla hazırlanmış bir form doldurulmak suretiyle yapılır. Bu form Bölge Müdürlüğü aracılığı ile veya doğrudan Serbest Bölgeler Genel Müd.ne ulaştırılır. Genel Müdürlük, ilgili Bölge Müdürlüğünün onayını alır. ^ Bundan sonra İşletici Firma ile kira sözleşmesi veya büro yerini satınalma gibi işlemler tamamlanarak tekrar Genel Müdürlüğe başvurulup Faaliyet Ruhsatı alınır. Bu işlemlerin sırası özet olarak aşağıda grafik şeklinde gösterilmektedir.

18 Genel Müdürlük, Bölge Müdürlüğü veya İşletici Şirketten Faaliyet Ruhsatı Müracaat Formu alınır ve doldurulur. Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası'na müracaat ücreti yatırılır. Müracaat dosyası ve makbuz ile birlikte Genel Müdürlük veya Bölge Müdürlüğü'ne başvurulur. OLUMLU Genel Müdürlük tarafından müracaat değerlendirilir. OLUMSUZ Müracaat ücreti iade edilir. Kira sözleşmesi veya satın alma sözleşmesi için işletici Şirket (veya diğer Kiralama Faaliyet Ruhsatı sahibi Kullanıcılara) başvurulur; kira veya satın alma sözleşmesi yapılır. Kira veya satın alma sözleşmesi ile birlikte Genel Müdürlüğe müracaat edilir. Faaliyet Ruhsatı alınarak. Serbest Bölgede faaliyete başlanır.

19 Soru 14 - Müracaat Formu Nedir? Bu form detaylı bir form olup evvelâ başvuru sahibi ve firması hakkında tanıtıcı bilgiler ve belgeler verildikten sonra firmanın bölgede nasıl bir yer istediği konusunda açıklamaların yazılması gerekir. Firma depo yeri mi, yoksa imalathane tipi bir yer mi istiyor? Kaç m^ olacak? Depo yeri ise kapalı yer mi açık alan mı? Kapalı depo veya imalathane ise firma sadece arazi alıp üst yapıyı kendi mi yapacak yoksa hazır yer mi kiralayacak, gibi. Aynca finansman faaliyetiyle ilgili diğer ihtiyaçları hakkında da bilgi verilmesi gerekir. Soru 15 - Müracaat Formu Nerelerden Alınabilir? Faaliyet Ruhsatı alınması için Müracaat Formu Serbest Bölgeler Genel Müdürlüğü, Dış Ticaret Müsteşarlığı Ankara adresinden veya büro açılacak yerdeki Serbest Bölge Müdürlüğü, Bölge İşleticisi veya Kurucu- İşletici Şirketten temin edilebilir. Soru 16 - Müracaat Ücreti Nedir, Ne Kadardır? Müracaat yapılırken form ile birlikte, TC. Merkez Bankası Serbest Bölgeleri Geliştirme Fonu hesabına yatınlan ücretin makbuzu da eklenmelidir. Bir dilekçe ile yatırılan ücret genellikle 5000 dolardır. Müracaat red edildiği takdirde bu meblağ iade edilir. Soru 17 - Müracaat Formuna Hangi Belgeler Eklenir? Müracaat Formunun doldurulmasından sonra bir fotokopisi ile birlikte aşağıdaki belgelerin ekte verilmesi gerekmektedir. a) Müracaatçı ve müracaatçının Serbest Bölgede yapacağı faaliyet hakkında tanıtıcı bilgi.

20 b) İmza sahibinin yetki belgesi ve imza sirküleri ile (varsa) firma temsilcisinin yetki belgesi ve imza örneği, c) Müracaatçı firmanın kuruluş ilânı ve son sermaye durumunu gösteren Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi (Yabancı firmalar için ilgili Türk Konsolosluğunca onaylanmış yurtdışı ticari kayıt belgesi), d) Firmanın son üç yıla ilişkin bilançoları, kâr ve zarar cetvelleri, e) Müracaat ücretinin Merkez Bankası'na yatırıldığını gösterir banka dekontunun aslı ve bir fotokopisi, f) (Varsa) Son üç yılda Türkiye'ye getirilen döviz tutarını gösterir belgeler, g) Banka, Kıyı Bankacılığı ve Finansal Kiralama Kuruluşları için Hazine Müsteşarlığı Banka ve Kambiyo Genel Müdürlüğü'nden; Sigorta Kuruluşları için Sigortacılık Genel Müdürlüğü'nden alınan izin belgesi. Yukarıda sayılan belgeler. Bölge İşleticisi veya Bölge Kurucu-İşleticisi Şirketler kanalıyla Dış Ticaret Müsteşarlığı Serbest Bölgeler Genel Müdürlüğü'ne gönderilebildiği gibi elden de verilebilir. Soru 18 - Serbest Bölgedeki Firmaların Ticaret Sicili Kaydı Nasıl Olur? Faaliyet Ruhsatı alabilmek için gerekli belgeler arasında yerli firmaların kuruluş ilânının yeraldığı Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi sayıldığı gibi yabancı firmalann da yurtdışı sicil kaydı istenmektedir. Bu da Serbest Bölgelerde faaliyette bulunabilmek için bir ticaret sicili kaydının veya Sanayi Odası kaydının varlığını gerektirmektedir. Bu durumda Serbest Bölgeye gelecek şirketler için iki ihtimal sözkonusu olabilir.

21 a) Sicil Kaydı Olan Türk Firmaların Durumu Serbest Bölgelerimizde faaliyette bulunmak isteyen Türkiye'de yerleşik ve Ticaret Sicili kaydı bulunan gerçek veya tüzel kişiler, Dış Ticaret Müsteşarlığı (DTM) Serbest Bölgeler Genel Müdürlüğü'nden yukarıda açıklanan şekilde alacaklan Faaliyet Ruhsatı kapsamında kendi inşa ettikleri veya kiraladıkları işyerlerinde Serbest Bölge faaliyetinde bulunabilirler. b) Serbest Bölgede Yeni Bir Şirket Kurmak İstenirse Durum Ne Olur? Serbest Bölgede faaliyette bulunmak isteyen Türkiye'de yerleşik gerçek veya tüzel kişiler, Serbest Bölge adresli bir şirket kurmak istediklerinde; Faaliyet Ruhsatı alınması için istenilen belgeler arasında 3. maddede sayılan kuruluş ilanı yerine geçici olarak, kuracakları şirketin ana sözleşme taslağını ekleyerek Serbest Bölgeler Genel Müdürlüğü'ne müracaat ederler. Daha sonra başvurularının uygun bulunması halinde, ilgili formaliteleri yerine getirerek şirketlerini kurarlar. Kuruluşlarının ilân edildiği Ticaret Sicili Gazetesi ve işletici şirket ile yaptıkları kira sözleşmesi ile birlikte DTM Serbest Bölgeler Genel Müdürlüğü'ne müracaat ederlâ' ve Faaliyet Ruhsatını alırlar. Soru 19 - Yabancı Firmalardan İstenen Belgeler Nelerdir? Yurtdışında yerleşik gerçek veya tüzel kişiler, kendi ülkelerinde ticaret sicili kayıtları bulunduğu takdirde ayrıca Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü'nden izin almadan DTM Serbest Bölgeler Genel Müdürlüğü'ne bu kaydı ibraz etmek suretiyle müracaatta bulunabilirler. Alacakları Faaliyet Ruhsatı ile sadece Serbest Bölge ile sınırlı kalmak üzere kiraladıkları veya kendi inşa ettikleri işyerlerinde faaliyette bulunabilirler. Serbest bölgedeki şirketler Yabancı Sermaye Kanunu'na tabi de-

22 ğildir. Bu sebeple $'lık asgari sermaye şartı ile de bağlı değillerdir. Soru 20 - Sicil Kaydı Olmayan Yabancı Firmalar Ne Yapacaktır? Serbest Bölgede faaliyette bulunmak isteyen ve bulundukları ülkede ticaret sicili kaydı bulunmayan yurtdışında yerleşik yabancı gerçek kişiler için de birkaç ihtimal sözkonusudur. Türkiye'de yabancıların şahıs firması ile iş yapması Yabancı Sermaye Mevzuatına aykırı bulunduğu için önce asgari limited şirket statüsü kazanmak üzere ortak bulması gerekir. Bu şahıslar Türkiye'de yerleşik gerçek veya tüzel kişilerle birlikte şirket kurup serbest bölgede faaliyet gösterebilirler. Bu durumda veya yurtdışında yerleşik ticaret sicil kaydı bulunan gerçek veya tüzel kişilerin Türkiye'de yerleşik gerçek veya tüzel kişilerle birlikte şirket kurup serbest bölgede faaliyet göstermek istemeleri durumunda; Yabancı Sermaye Mevzuatı çerçevesinde. Hazine Müsteşarlığı Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü'nden izin alarak Türkiye'de şirket kurmaları ve bundan sonra Faaliyet Ruhsatı almak için Dış Ticaret Müsteşarlığı Serbest Bölgeler Genel Müdürlüğü'ne başvurmaları gerekmektedir. Soru 21 - Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü'nden Nasıl İzin Alınır? Yurtdışında yerleşik gerçek veya tüzel kişilerin Türkiye'de yatırım yapma ve/veya ticari faaliyette bulunmaları izne bağlıdır. Ayrıca Türk Ticaret Kanunu'na göre anonim veya limited şirket kurmaları veya bir ortaklığa katılmaları gerekir. Bunun için izni Hazine Müsteşarlığı Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü verir. İzin için istenilen belgeler şunlardır:

23 1. Yurtdışında yerleşik kuruluşlara ait: a) Faaliyet Belgesi, b) Son yıl Faaliyet Raporu (Son yıl bilançosu ve kâr zarar hesabı). 2. Yurtdışında yerleşik kişilere ait: a) Pasaport örneği, b) Ticari ve sınai özgeçmişi ile ilgili ayrıntılı bilgi ve bunları tevsik edici belgeler. (Faaliyet belgesi ile pasaport örneği, tercihan ilgili Türk Konsolosluğunca tasdik edilmiş olacaktır. Pasaport örneğinin Türkiye'deki bir noterce tasdik edilmiş olması da yeterlidir.) 3. Türkiye'de faaliyette bulunmak istenilen konu için gerekli sermayenin getirileceğine dair niyet mektubu. Asgari sermaye $'dır. 4. Müracaat Formu. 5. Kurulacak şirketin anasözleşme taslağı. Eğer ticari faaliyet dışında yatırım da yapılacak ise ilave ek belgeler istenir. Soru 22 - Genel Müdürlükçe Faaliyet Ruhsatı Ne Zaman Verilir? Serbest Bölgeler Genel Müdürlüğü'nce yapılan değerlendirme sonucu Faaliyet Ruhsatı alması uygun görülen firmalar; açık alan kiralayacak iseler Serbest Bölgenin İşletici veya Kurucu-İşletici şirketi ile, eğer hazır işyerlerinden birini kiralayacak iseler bölgede kiralama ruhsatına sahip herhangi bir kuruluş ile uygunluk yazısının tarihi itiba-

24 riyle 30 gün içerisinde kira sözleşmesi yaparlar. İlgili Serbest Bölge Müdürlüğü'nce onaylanmış kira sözleşmesinin bir sureti Serbest Bölgeler Genel Müdürlüğü'ne iletildiği takdirde Faaliyet Ruhsatı verilir.

25 BÖLÜM V TEŞKİLAT VE İŞLETME Soru 23 - Serbest Bölgelerin İdari Teşkilat İçindeki Yeri? Serbest Bölgelerin idari yapısı ve Devlet teşkilatı içindeki yeri aşağıdaki tabloda gösterilmektedir. Başbakanlık (Devlet Bakanlığı) Dış Ticaret Müsteşarlığı I Serbest Bölgeler Genel Müdürlüğü Genel Müdür Yardımcısı 1. Proje ve Planlama Bölümü 2. Değerlendirme Bölümü 1 Genel Müdür Yardımcısı 1. Uygulama Bölümü 2. Koordinasyon, Araştırma, Geliştirme Bölümü 3. Fon İdaresi ve Bütçe

26 Soru 24 - Serbest Bölgeler Genel Müdürlüğü'nün Adresi: TC. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı Serbest Bölgeler Genel Müdürlüğü Emek ANKARA Tel: (0.312) / Fax: (0.312) Soru 25 - Serbest Bölgeler İçinde Ne Gibi Kuruluşlar Vardır? Bir Serbest Bölgede 3 katlı bir teşkilat vardır. a) Serbest Bölge Müdürlükleri: KHK/223'ün 17. maddesine göre kurulmuş bulunan Serbest Bölge Müdürlükleri Serbest Bölgeler Genel Müdürlüğü'ne bağlı bulunmakla beraber, bulundukları il valiliklerinin emrindedirler. Bu müdürlüklerin görevi, yasal düzenleme çerçevesinde bölgeyi yönetmektir. Bu amaçla, bölgede gümrük, güvenlik, çalışma, sosyal güvenlik, liman, habevleşme ve sağlık hizmetleri gibi konularda kamuyu ilgilendiren görevlerin yerine getirilmesini üstlenmişlerdir. Aynca çevre ile ilgili düzenlemeler, bazı altyapı işleri, bölgeye giriş çıkışlar da bu Müdürlüğün fonksiyonları arasındadır. b) Bölge İşleticisi Şirketler: Türkiye'de gerçekleştirilen modele göre, her serbest bölgede. Dış Ticaret Müsteşarlığı ile mukavele imzalamak suretiyle işleri üstlenen bir işletici şirket bulunmaktadır. Örnek olarak, MESBAŞ- Mersin Serbest Bölge İşleticisi A.Ş. ASBAŞ- Antalya Serbest Bölge İşleticisi A.Ş. ESBAŞ- Ege Serbest Bölge İşleticisidir.

27 Bu şirketler, serbest bölge arazisini kullanıcılara belirli bir tarifeye göre kiraya vermekte ve bölge için gerekli su, elektrik ve diğer yardımcı hizmetleri sağlamaktadırlar. Görüldüğü gibi işleticiler A.Ş. yani özel şirket statüsündedirler ve mahalli idare. Belediye veya özel kuruluşlar da bu şirkete ortak olabilirler. Bazı hallerde ve genellikle Serbest Bölgelerin özel teşebbüsçe kurulması halinde bölgenin altyapısını da üstlenen bu müteşebbis heyet Bölge Kurucu ve İşleticisi (BKİ) unvanını alır. c) Kullanıcılar: Faaliyet ruhsatı alarak bölgede belirli bir işyeri bulunan gerçek ve tüzel kişileri, kanun kullanıcı olarak kabul etmektedir. Uygulamada biri yatırımcı-kullanıcı, diğeri de kiracı-kullanıcı olmak üzere iki tür kullanıcı mevcuttur. d) Bunlar dışında Serbest Bölgelerde Gümrük ve Gümrük Muhafaza Müdürleri ve Emniyet Amirliği vardır. Soru 26 - Kısaca İşletme Esasları Nedir? Serbest Bölgelerde Ekonomik İşler Yüksek Koordinasyon Kurulu'nca uygun görülecek her türlü sınai, ticari işlemler ve hizmetle ilgili faaliyetler yapılabilir ve her Serbest Bölgenin faaliyet konuları ayrı ayrı belirlenmiştir. Serbest Bölgelerde vergi, resim, harç, gümrük ve kambiyo mükellefiyetlerine dair mevzuat hükümleri uygulanmaz. Dış ülkelerden serbest bölgeye mal girişi ithalat sayılmaz. Bu sebeple serbest bölgede faaliyet gösteren firmalar vadeli akreditiflerini bölgedeki bankalardan açtıkları veya mal mukabili ithalatı onlar aracılığı ile yaptıkları takdirde % 6 oranındaki KKD Fonu da ödemeyeceklerdir.

28 Serbest Bölge ile Türkiye'nin diğer yerleri arasında yapılacak ticaret, dış ticaret rejimine tabidir. Serbest Bölge ile diğer ülkeler ve diğer serbest bölgeler arasında ise dış ticaret rejimi uygulanmaz. Serbest Bölgelerde Türkiye Cumhuriyeti sosyal güvenlik mevzuatı uygulanır. Bölgede, günde 24 saat ve haftada yedi gün çalışma yapılabilir. Ancak, yapılacak işler ile yük alıp vermek ve her türlü gümrük işlemlerinin normal çalışma saati içinde yapılması esastır. Bölgede ikamet yasaktır, geceleme bölge dışında yapılır, ancak görevi icabı kalması gereken kimseler gece saatlerinde bölgede çalışabilirler. Soru 27 - Serbest Dolaşım Belgesi ve Menşe Şehadetnamesi Sorunları Serbest Bölgeye gelen mallar, geldiği yerde verilen statü ve belgeleri taşırlar. Bölgeden dışanya çıkış sırasında ATR veya EUR1 gibi serbest dolaşım belgesi veya Menşe Şehadetnamesi verilmesi gerektiği hallerde bu belgeler mahalli Ticaret ve Sanayi Odaları tarafından ilgili yönetmelikler hükümlerine göre ihzar edilir. Çünkü serbest bölgede bu belgeleri verecek bir kuruluş yoktur. Ancak ilgili Oda bu belgeleri Serbest Bölge Müdürlüğünden gelen bir yazı ve Ön Statü belgesine dayanarak verir. Detaylı bilgi için EK l/3'de ortak Yönetmelik Madde 30'a bakınız. Soru 28 - Bölge İçi Satışlar ve Perakende Satış İmkânı Kullanıcılar, bölgeden yurtdışına veya Türkiye'ye toptan satış yaparlar. Kullanıcılar ve bölgede depo kiralayan firmalar, Bölge Müdürlüğü'ne yazılı olarak bildirmek kaydıyla, aynı bölgedeki diğer kullanıcılara toptan satış yapabilir veya mallarını toptan devredebilirler.

29 Ancak bölgede Perakende Satış Mağazası açılamaz. Ortak Yönetmelik Madde 35 par.2'ye göre DTM'nin gerekli gördüğü bölgelerde ve Bölge Müdürlüğü'nün özel izni ile perakende satış mağazaları açılabiliyor idi. Fakat bölge dışındaki kuyumcu ve benzeri kuruluşlann "haksız rekabete" yolaçtığı gerekçesiyle yaptıkları müracaat üzerine 35. maddenin ikinci paragrafı ve Bölge Müdürlüklerine verilen bu yetki kaldınimıştır. Soru 29 - Defterler ve Kayıtlar Kullanıcılar, kanunen tutmak zorunda oldukları defterlerini Türkçe düzenlemekle. Bölge Müdürlükleri ile Genel Müdürlükçe yetkili kılınan merci ve görevlilerce talep edilecek bilgi ve belgeleri zamanında vermekle ve her türlü defter, belge ve diğer gerekli dokümanı yetkili merci ve görevlilerin kontrolüne açık bulundurmakla yükümlü olup, muhasebe kayıtlarına, bölge dışındaki faaliyetlerine ilişkin hesaplarını hiçbir şekilde ve surette işleyemezler. İşletici, B.K.İ. ve Kullanıcılar, bölgedeki faaliyetleri için Genel Müdürlükçe belirlenen özel tip faturayı kullanmakla yükümlüdürler. Soru 30 - Serbest Bölgelere Yapılan İhracat Bedeli Yurda Getirilmeli midir? Siyasi sınırlar (ülke toprakları) içerisinde fakat gümrük hattı dışında bulunan serbest bölgeler 3. ülke kapsamındadır. Bu bölgelere satılan mallar ihracat sayılır ve bedeli yurda getirilmelidir. Serbest bölgelerdeki bankalardan ihracat bedeli transfer edilebilir. Serbest bölgelere yapılacak ihracat, İhracat Mevzuatı hükümlerine tabidir.

30 Soru 31 - Bölge İçi Hizmetler Nasıl Karşılanır? Bölgede faaliyette bulunan kullanıcılar ile bunlara yardımcı hizmetleri verenler, gerek duydukları elektrik, su, gaz, akaryakıt gibi ihtiyaçlannm karşılanması, haberleşme hizmetlerinin sağlanması, ulaşım ve toplu taşıma hizmetlerinin yapılması, işyerlerinin ve civarlarının temizlenmesi ve temizlikle ilgili aksaklıkların giderilmesi, sağlık sorunlannın çözümlenmesi, iş kazası ve hastalık hallerinde ilk yardım müdahalesi ile cankurtaran araç ve gereçlerinin temini gibi hizmetlerin ücreti mukabilinde yerine getirilmesi için B.K.İ. veya işletici yetkililerine müracaat ederler. Soru 32 - Serbest Bölgelerde İş Yapmak İçin Alınan Faaliyet Ruhsatı Ne Kadar Süre İçin Geçerlidir? Faaliyet Ruhsatı ile ilgili esasları son olarak 15 Ocak 1998 tarihi itibariyle yürürlüğe girmiş olan 98/1 sayılı Genelge düzenlemektedir. Genelgeye göre Faaliyet Ruhsat ücreti 5000 ABD Doları olarak kalmıştır. Müracaatlar uygun görülmediği takdirde bu tutar iade edilmektedir. Faaliyet Ruhsat süreleri de eskiden olduğu gibi hazır işyeri kiralayan kullanıcılar için 10 yıl, kendi işyerini inşa etmek suretiyle faaliyet gösterecek yatırımcı kullanıcılar için 20 yıldır. Bu genelge ile, yenilik ojarak üretimde süreklilik şartı getirilmiştir. Üreticiler tarafından bu sürelerde kesiksiz üretim yapılması halinde Ruhsat süreleri artınlarak kiracı kullanıcılar için 15 yıl, yatınmcı kullanıcılar için ise 30 yıl olacaktır. Üretim konusunda faaliyet gösteren yatırımcı kullanıcıların aynı işyerinde diğer konularda da Faaliyet Ruhsatı talep etmeleri halinde verilecek Faaliyet Ruhsatlarının süresi 20 yıldır.

31 Soru 33 - Daha Uzun Süreler Verilebilir mi? Aynı genelgeye göre, üretim dışı faaliyetlerde bulunan kullanıcılar, ruhsat süresi içinde bölgede ABD Doları tutarında yatırım yaptıkları takdirde Ruhsat sürelerine 10 yıl eklenecektir. Montajdemontaj ve bakım-onarım faaliyetinde bulunan kullanıcılar ise işyerlerinde en az 10 kişi istihdam etmeleri kaydıyla yatınmcı kullanıcı veya kiracı kullanıcı olmalarına göre Faaliyet Ruhsatlarına sırasıyla 10 yıl ve 5 yıl eklenecektir. Üretime ara verilir veya bakım montaj konularında istihdam 10 kişinin altına düşerse gene 10 yıl, 20 yıl sürelerine dönülür. Diğer taraftan, daha uzun süreli Faaliyet Ruhsatı verilmesi uygun görüldüğü takdirde eskiden olduğu gibi 49 yıl için ABD Doları, 99 yıl için ABD Doları tutarında bir ücret ödenmesi gerekmektedir. Soru 34 - Faaliyet Ruhsatınm Kapsamı Nedir? Serbest bölgelerde iş yapan firmalar ruhsat müracaatı yaparken faaliyet alanını da belirtirler ve o iş için faaliyet ruhsatı alırlar. Aynı firma başka alanlarda da faaliyet göstermek isterse o alan için de 5000 $'lık harç yatırarak ayn bir ruhsat almak zorundadır. Ancak faaliyet alanları geniş tutulmuş olup, "Alım-satım" "Depo işletmeciliği", "Üretim", "Kiralama", "Banka, Sigorta" ve "Diğer hizmetler" adı altında toplanmaktadır. Soru 35 - Serbest Bölgelerde Hangi Para Birimi Geçerlidir? Bütün ödemeler ve işlemler TC Merkez Bankası tarafından kabul edilen konvertibl döviz cinsleriyle yapılır. Hesaplar ve kasa bu birim üzerinden tutulur. Sadece Türkiye'den gelen mal ve eşyanın faturası TL üzerinden tanzim edilebilir ve TL ile ödenir. Ancak karşılığının işletme hesaplarında gene dövizle bulunması gerekir.

32 1989'dan itibaren TL. da konvertibilite kazandığından Hazine bir ara 1992 yılında TL. ile de işlem yapılabileceği yolunda karar vermişse de 3218 sayılı kanun hükmü TL.sını öngörmediği için bu karar uygulanmamıştır.

33 BÖLÜM VI TÜRKİYE'DEKİ SERBEST BÖLGELERİMİZ HAKKINDA GENEL BİLGİLER Soru 36 - Faal Durumda Olanlar Hangileridir? t. MERSİN SERBEST BÖLGESİ 3 Ocak 1987 tarihinde işletmeye açılan Mersin Serbest Bölgemiz kamuya ait mmik bir alan üzerinde ve Mersin Limanının yanında Yap-İşlet-Devret modeline göre kurulmuştur. Kamunun alt-yapı inşaatları için yapmış olduğu harcama tutarı yaklaşık 11 milyon ABD Doları'dır. Bölgede üst-yapı inşaatları için ayrılan ve halen tamamı kiralanmış olan mmik alan üzerinde yerli ve yabancı firmalar bugüne kadar 54 milyon ABD Doları tutarında yatırım yapmışlardır. Mersin Limanına ilaveten kendi özel limanı da olan bölge, halen bir özel sektör kuruluşu olan MESBAŞ-Mersin Serbest Bölge İşleticisi A.Ş. tarafından işletilmektedir. İlk kurulan ve 1988'den 1997 sonuna kadar 7.7 milyar dolarla en yüksek ticaret hacmine ulaşan bölgede 605 firma faaliyet ruhsatı almış olup bunların 112'si yabancıdır. İşlemler daha çok ticaret ağırlıklıdır. 2ANTALYA SERBEST BÖLGESİ 3218 Sayılı Serbest Bölgeler Kanunu'nun ilk uygulamalarından olan Antalya Serbest Bölgesi 14 Kasım 1987 tarihinde açılmıştır. Bölge Antalya'ya 12 km. uzaklıkta, Antalya-Kemer karayolu üzerinde ve Antalya Limanı bitişiğinde m^lik bir kamu arazisi üzerinde ve yine devlet tarafından yaklaşık 7 milyon $'lık bir altyapı harcaması ile

34 kurulmuştur. Bölgenin denizle doğrudan bağlantısını sağlayacak bir limana olan ihtiyacı sebebiyle bitişiğindeki SEKA'ya ait nhtım 1995 yılında satın alınarak bölgeye dahil edilmiş ve bu suretle bölge kendine mahsus bir limana kavuşmuştur. Bu durum Antalya Serbest Bölgesi'nin diğer bölgelere nazaran daha yavaş gelişme sebebini de açıklamaktadır. Antalya Serbest Bölgesi 143 ortaklı % 18'i Özel İdare, % 16'sı Belediye, kalanı özel ve tüzel kişilere ait bir ortaklık olan ASBAŞ tarafından işletilmektedir. Bölgenin kullanılabilir m^'lik kısmı kiraya verilmiştir. Açık alan kirası 2.20 $/m7yıl, kapalı alan ve depo kirası ise 2-3 $/m7ay'dır. Bölge kullanıcılanna verilen 102 adet faaliyet ruhsatının 87'si yerli, 15'i yabancı firmalara aittir. Üretim ruhsatı alan firmalar, konfeksiyon ürünleri, elektronik devre kitleri, oto elektrik kablo aksamı ve yedek parça üretimi ve altın işlemeciliği ile uğraşmaktadırlar. 3. EGE SERBEST BÖLGESİ 1990 yılında faaliyete geçirilen bölge, özellikle yüksek teknolojiye dayalı yatırımları çekmek üzere brüt 2.2 km^'lik devlet arazisi üzerinde ve Adnan Menderes Havalimanına 4 km. ve İzmir limanına da 14 km'lik mesafede kurulmuştur. Bölgenin kurucu ve işleticisi % 96.4 yabancı sermayeli ESBAŞ firmasıdır. Faaliyet Konuları Özellikle elektronik, optik, tıbbi ölçü aletleri, bilgisayar ve benzeri sınai üretim faaliyetleri ve tarımsal üretim, ayrıca ambalaj, depolama, sınıflandırma, tamir, montaj işlemleridir.

35 Bankacılık, sigortacılık, müşavirlik ve mühendislik hizmetleri de vardır. Kasım 1997 tarihinde Ege Serbest Bölgesinde ESBAŞ Teknoloji Merkezi kurulmuş ve bölgenin TEKNOPARK olma hedefine doğru bir adım atılmıştır. 4. TRABZON SERBEST BÖLGESİ Bölge 4 Haziran 1992 tarihinde ticari faaliyete geçmiştir. Bölgenin kurucu ve işleticisi % 94 yabancı sermayeli TRANSBAŞ firmasıdır. TRANSBAŞ, Trabzon Limanında m^'lik bir alan üzerinde faaliyet göstermektedir. 5. İSTANBUL ATATÜRK HAVALİMANI SERBEST BÖLGESİ Serbest Bölgeler Fonu'ndan 2.9 milyon dolar harcanarak yapılan ve iki kısımdan oluşan bölgede I.kısımda 33, II.kısımda ise 48 işyeri bulunmaktadır. I.kısım 1990'da ll.kısım ise 1991'de ticari faaliyete geçmiştir. Başlangıçta bölgede işletici şirket bulunmamakta ve bölge hizmetleri Bölge Müdürlüğü tarafından taşaron firmalara yaptırılmakta idi. Alanı da Hava Limanı Dış Hatlar terminali ile sınırlı idi. Son olarak tarihinde alınmış bir kararla bölge havaalanı karşısındaki geniş bir sahaya yayılmıştır. Faaliyet Konuları YPK'nun* tarih ve 90/T-32 no'lu karanna göre "Tekstil hammaddeleri ve her türlü konfeksiyon iplik, halı ve kilimler, kimyevi maddeler, giyim eşya ve aksesuarları, elektronik, optik ve tıbbı malzeme ve makineler" sergilenmesi ve siparişi yapılabilmektedir. * YPK: Yüksek Planlama Kurulu

36 Halen faaliyet çeşitlenmesi vardır. Tekstil ağırlıklı bölgeye; Bilgisayar program yazılımı, elektronik, optik malzeme montajı, altın ve işletmeciliği, otomotiv yan sanayii ve diğer hafif sanayi kolları eklenmiştir. Bölgede 1993 yılının 12 aylık rakamlarına göre milyon ABD $'lik ticaret hacmi gerçekleştirilmiş iken 1997 yılında bu rakam milyon ABD $'na yükselmiştir. Bölgede her türlü bankacılık hizmeti verilmekte olup, halen 8 banka burada faaliyettedir. 6 - İSTANBUL'DERİ SERBEST BÖLGESİ İstanbul Deri Serbest Bölgesi'nin yer ve sınırları tarihinde belirlenmiş ve tarihinde de Bakanlar Kurulu kararı ile DESBAŞ-Deri Serbest Bölge Kurucu ve İşleticisi A.Ş.'ne bölgenin kurulup işletilmesi yetkisi verilmiştir. Bölge; İstanbul, Tuzla'da E-5/TEM bağlantı otoyoluna 2 km, inşa halindeki Kurtköy Havaalanına 5 km ve Haydarpaşa Limanına 40 km uzaklıktadır. Türkiye'de özel sektör arazisi üzerinde kurulan ilk ihtisas serbest bölgesi olan bölgede 1995 yılında ticari faaliyete geçilmiştir. Bölge, halihazırda m^'lik bir alanı kapsamakta ve depo, fabrika binası, ofis olmak üzere yaklaşık m^ kapalı alana ve m^ beton/asfalt açık stoklama alanına sahip bulunmaktadır. Bölge, deri ve yan ürünleri konusunda bir ihtisas serbest bölgesi olarak kurulmuş olmakla beraber, İstanbul ve çevresinin genel amaçlı kullanılabilecek serbest bölge gereksinimi karşısında ticari ve sınai ortamın ihtiyaçlarına göre deri dışındaki faaliyetlere de izin verilmektedir.

37 1995 yılında açılmasına rağmen iş hacmi hızla gelişen bölgede ticaret hacmi 1997 yılında 1.1 milyar ABD Dolanna ulaşmıştır. Bölgede halen, 208 yerli, 45 yabancı, toplam 253 firma faaliyet göstermektedir. 7 - DOĞU ANADOLU SERBEST BÖLGESİ tarih ve 94/6028 sayılı Kararla Erzurum'da Atatürk Üniversitesi'ne yakın Fuar alanında kurulması Bakanlar Kurulu'nca kabul edilen bölgenin işleticisi olarak tarihinde DASBAŞ görevlendirilmiştir yılında faaliyete geçen bölge ticaret hacmi bakımından bir atılım gösterememiştir. 1996'da 3 milyon dolar olan iş hacmi 1997'de 1 milyon dolara düşmüştür. 8 - MARDİN SERBEST BÖLGESİ Bakanlar Kurulu'nca tarihinde yer ve sınırları tespit edilen Mardin Serbest Bölgesi, Mardin Organize Sanayi Bölgesi için de m"lik açık alan üzerinde kurularak, tarihinde faaliyete geçmiştir. Bakanlar Kurulu; MASBAŞ-Mardin Serbest Bölge Kurucu ve İşleticisi A.Ş. unvanlı şirkete, arazisi kendisine ait olan bölgeyi kurup işletme müsaadesi vermiştir. Yabancı sermayeli firmaların da Faaliyet Ruhsatı aldığı bölgede bir İsveç firması geniş bir arazi almıştır yılında sadece 1.4 milyon dolarlık ticaret hacmi gerçekleşmesine karşılık 1997'de 9 kat artışla 13.8 milyon dolara varıldığı görülmektedir. MASBAŞ, 20 kadar yöre girişimcisinin de iştirakiyle Mardin Belediyesi ve İl Özel İdaresi tarafından kurulmuştur. 9 - İMKB SERBEST BÖLGESİ İstanbul Menkul Kıymetler Borsası'nda (İMKB) yabancı menkul

38 değerlerin alınıp satılması, saklanması ve bunlara ilişkin işlemleri yapmak üzere bir Uluslararası Menkul Kıymetler Serbest Bölgesi kurulması Bakanlar Kurulu'nca tarihinde 95/6571 sayı ile karara bağlanmıştır. Uygulama yönetmeliğinin yayınlanmasından sonra Ağustos 1995'de İMKB ile Dış Ticaret Müsteşarlığı arasında sözleşme imzalanmış ve Eylül ayında bölge resmen faaliyete geçmiştir. Soru 37 - Kurulma Aşamasmda Olan Serbest Bölgeler 1 - KAYSERİ SERBEST BÖLGESİ Kayseri Valiliği'nin başvurusu üzerine Organize Sanayi Bölgesi bitişiğinde 7 km^'lik bir alanda serbest bölge kurulması konusundaki 97/9524 sayılı Bakanlar Kurulu kararı tarihinde Resmi Gazete'de yayınlanmıştır. Aynı kararda kurucu ve işletici olarak KAYSER A.Ş.'ye yetki verilmiştir. 2 - RİZE SERBEST BÖLGESİ Çaykur-Çay İşletmeleri Genel Müdürlüğü'nün, Rize Limanında kurumlarına ait arazi üzerinde bir serbest bölge kurulması teklifi üzerine serbest Bölgeler Genel Müdürlüğü uzmanları tarafından yapılan incelemeler sonucunda, m"si kapalı toplam m^'lik alanın konum itibariyle serbest bölge kurulması için elverişli olduğu, altyapı yatırımlarının gerçekleştirilmiş olduğu, ayrıca bölgede görevli kamu kurumlannın ihtiyaç duyacağı idari binalann hazır durumda olduğu belirlenmiştir. Bunun üzerine sözkonusu arazi Çaykur Genel Müdürlüğü tarafından RİSBAŞ- Rize Serbest Bölgesi Kurucu ve İşleticisi A.Ş.'ne 49 yıllığına kiralanmıştır.

39 3- İSTANBUL TRAKYA SERBEST BÖLGESİ İstanbul Trakya Serbest Bölgesi Projesi, Çatalca'da toplam m^ alan üzerinde TEM (Trakya Otoyolu)'e 3 km, Çatalca yerleşim merkezine 3 km. Mimar Sinan Limanı'na 10 km. uzaklıkta ve Atatürk Havaalanına 20 dakika mesafede bir yerde İstanbul Trakya Serbest Bölgesi Kurucu ve İşleticisi Anonim Şirketi (İSBAŞ) tarafından kurulmaktadır. Yatınm toplamı 800 milyon dolar tahmin edilmekte olup harcamalar tamamen özel teşebbüs tarafından karşılanmaktadır. Sistem 30 yıl süreli Serbest Bölge statüsüdür. Projenin 2001 yılında tamamlanması beklenmektedir. Ancak Serbest Bölge yerinin İstanbul'un içme suyu ihtiyacının önemli bir kısmını karşılayan Büyükçekmece gölüpün koruma havzası içinde oluşu itirazlara yolaçmaktadır. Aslında İSBAŞ'ın hikayesi 10 yıl kadar öncesine dayanmaktadır. İlk defa 'da bu arazide Serbest Bölge kurmak üzere teşebbüste bulunulmuş fakat inşaat alanı Büyükçekmece gölü içme suyu havzası içinde olduğu için yatınm yapılamamıştır. Ancak iki yıl kadar sonra Bakanlar Kurulu gün ve 90/1102 sayılı kararıyla sözkonusu arazileri "Özel Serbest Bölge Alanı" ilan etmiştir. "Özel" tabiri bu arazinin özel şahısların mülkiyetinde olmasından ileri gelmektedir. Bir yıl sonra 1991 Temmuz'unda burada Serbest Bölge temeli atılmıştır. Ancak Mimarlar Odası İstanbul Şubesi'nin Danıştaya yaptığı müracaat üzerine 6. Daire tarihinde yürütmeyi durdurma kararı vermiştir. Buna rağmen 1996 tarihli yeni bir dava açılmış ve eski karar usulden bozularak İstanbul Trakya Serbest Bölgesi'nin göl kıyısında kurulması tekrar imkan dahiline girmiştir.

40 4 - TRAKYA SERBEST BÖLGESİ İSBAŞ'tan ayrıdir. Çoriu'da Şahinler Holding tarafından kurucu ve işletici olarak özel statüde tesis edilmesi için 96/9108 sayılı Bakanlar Kurulu Karan ile izin verilmiştir. Karar tarihli Resmi Gazete'de yayınlanmıştır. Çorlu Karamehmet köyünde 2 milyon m^'lik bir alanda kurulmakta olup İstanbul'a 115 km. Çorlu havaalanına 15 km. tren istasyonuna 10 km. mesafededir. Tekstil, taşıt yan sanayii, optik, bilgisayar gibi teknoloji ürünleri ile teknopark olması hedeflenmektedir. 5- ADANA-YUMURTALIK SERBEST BÖLGESİ Mazisi 10 yıldan öncesine giden bölgelerden diğer biridir. Daha 1985 yılında hudutlan tespit edilmiş olup tarihli kararla Bölge Müdürlüğü yetki görev ve çalışma esasları tespit edilmiş olan bölgenin yönetmeliği de 5 Eylül 1990 tarihinde çıkanlmıştır. Bölgenin altyapı çalışmalanna Şubat 1991 yılında başlanılmış ancak, Körfez Krizi bölgeye yönelik talebi olumsuz etkilemiş, bunun üzerine yatınmlar 1996 yılı sonuna kadar durmuştur. Bölgeye yönelik taleplerin canlanması ve bu süre içinde ortaya çıkan gelişmeler sonrasında çalışmalar tekrar başlamıştır. Bölgenin 1998 yılında altyapı çalışmalannın bitirilerek açılışının yapılması ve 1999 yılında bölgenin ticari faaliyete geçirilmesi planlanmaktadır. 6 - SAMSUN SERBEST BÖLGESİ Bakanlar Kurulu'nun tarih, 95/7523 sayılı karan ile yer ve sınırları belirlenen Samsun Serbest Bölgesi'ni, yine aynı karar uyarınca, SASBAŞ-Bayındır Samsun Serbest Bölgesi A.Ş kurup işletmekle yetkili kılınmıştır.

41 Bu çerçevede, DTM Serbest Bölgeler Genel Müdürlüğü ile SASBAŞ arasında "Sözleşme" tarihinde imzalanarak "Faaliyet Ruhsatı" alınmıştır. Samsun Liman sahası içerisindeki toplam m^ alan üzerine kurulacak olan Samsun Serbest Bölgesi'nde çalışmalar devam etmektedir. 7 - MENEMEN DERİ SERBEST BÖLGESİ Bakanlar Kurulunun 28/8/1997 tarih ve 97/9775 sayılı Karar ile kurulma aşamasına girmiş olup halen faaliyete geçtiği beyan edilmektedir.

42 EKLER I. Mevzuat Eki 1. Serbest Bölgeler Kanunu No: Serbest Bölge Müdürlüklerinin Kuruluş Görev ve Yetkileri: 85/9801 sh.karar 3. Serbest Bölgeler Ortak Yönetmeliği'nin Bazı Önemli Maddeleri II.Serbest Bölgelerin Adres ve Telefonları lll.serbest Bölgelerin Kira ve Hizmet Tarifelerinden Bir Örnek

43 EK: I MEVZUAT 1. SERBEST BÖLGELER KANUNU ( tarih ve sayılı Resmi Gazete'de yayınlanmıştır.) Kanun No: 3218 Kabul Tarihi: Amaç ve Kapsam BİRİNCİ BÖLÜM GENEL HÜKÜMLER Madde 1 - Bu Kanun, Türkiye'de ihracat için yatırım ve üretimi artırmak, yabancı sermaye ve teknoloji girişini hızlandırmak, ekonominin girdi ihtiyacını ucuz ve düzenli şekilde temin etmek, dış finansman ve ticaret imkanlarından daha fazla yararlanmak üzere, serbest bölgelerin kurulması, yer ve smırlannm tayini, yönetimi, faaliyet konularının belirlenmesi, işletilmesi, bölgelerdeki yapı ve tesislerin teşkili ile ilgili hususları kapsar. Yetki Madde 2 - Türkiye'de serbest bölgelerin yer ve smırlannı belirlemeye Bakanlar Kurulu yetkilidir. Serbest bölgelerin, kamu kurum ve kuruluşlarınca, yerli veya yabancı gerçek veya tüzel kişilerce kurulmasına, işletilmesine Bakanlar Kurulu'nca izin verilir. Tanımiar Madde 3 - Bu Kanunun uygulanmasında;

44 a) İşletici; Serbest bölgeyi işleten kamu kurum ve kuruluşunu, yerli ve yabancı gerçek veya tüzel kişileri, b) Kullanıcı; Faaliyet ruhsatı alan ve bölgede belli bir işyeri bulunan gerçek veya tüzel kişiyi, c) Döviz; Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından konvertibl sayılan paralar veya ödemeyi sağlayan her nevi hesap ve belgeleri, ifade eder Faaliyet Konuları Madde 4 - Serbest bölgelerde. Ekonomik İşler Yüksek Koordinasyon Kurulu'nca uygun görülecek her türlü sınai, ticari ve hizmetle ilgili faaliyetler yapılabilir. Fiyat, kalite ve standartlarla ilgili olarak kamu kurum ve kuruluşlarına kanunlarla ve diğer mevzuatla verilen yetkiler serbest bölgelerde uygulanmaz. İKİNCİ BÖLÜM SERBEST BÖLGENİN DÜZENLENMESİ Bölgenin Düzenleme Esasları Madde 5 - Serbest bölge ilan edilen yerlerde ihtiyaç duyulacak arazi ve tesisler Kamulaştırma Kanunu hükümlerine göre sağlanabilir. Yerli veya yabancı gerçek veya tüzel kişiler Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığından ruhsat almak kaydıyla serbest bölgede faaliyette bulunabilir.

45 Serbest bölgede arazinin kullanınnı, yapı ve tesislerin projelendirilmesi, kurulması ve kullanılmasıyla ilgili diğer bütün izinler ve ruhsatlar bölge müdürlüğünce verilir ve denetlenir. Serbest bölgelerin asayiş hizmetleri polis tarafından yerine getirilir. Muafiyet ve Teşvilcler Madde 6 - Serbest bölgeler gümrük hattı dışında sayılır. Bu bölgelerde vergi, resim, harç, gümrük ve kambiyo mükellefiyetlerine dair mevzuat hükümleri uygulanmaz. İşletici kuruluşlar ve kullanıcılar yatırım ve üretim safhalarında Bakanlar Kurulu'nca belirlenecek teşviklerden yararlandırılabilir. Türkiye'deki tam ve dar mükellef gerçek ve tüzel kişilerin serbest bölgedeki faaliyetleri dolayısıyla elde ettikleri kazanç ve iratlar, Türkiye'nin diğer yerlerine getirildiğinin kambiyo mevzuatına göre tevsiki halinde de, gelir ve kurumlar vergisindan muaftır. Serbest Böigeleri Tesis ve Geliştirme Fonu Madde 7 - Serbest Bölgelerin kurulması, bakım ve onarımı, geliştirilmesi, ilgili araştırma, eğitim ve sosyal tesislerin yapılması, kullanıcıların ve Türkiye'den mal alımlarının teşviki maksadıyla Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası nezdinde "Serbest Bölgeleri Tesis ve Geliştirme Fonu" kurulmuştur. Fon'un Kaynalcları a) Faaliyet ruhsatı ve izin belgesi karşılığı ödenecek ücretler, b) Bölgeye getirilen malların CİF, çıkarılan malların FOB değer-

46 leri üzerinden peşin olmak üzere, binde 5 oranmda ödenecek ücretler, c) Serbest bölgeyi işleten gerçek veya tüzel kişilerle yapılacak sözleşmelerde yer alacak ödemeler, d) Diğer gelirlerdir. Serbest bölgelere Türkiye'den getirilen mallar ile yatınm ve tesis safhasında kullanılan mallar, bakım ve onarım maksadıyla bölgelere getirilen araç, gereç ve ekipmanlar bu maddenin (b) bendi hükmü uyarınca bir ücrete tabi tutulmaz. Fon'a tahsilat ile Fon'dan yapılacak harcamalara ait usul ve esaslar yönetmelikte belirlenir. Bu Fon Başbakanlık tarafından yönetilir. Fon'un denetimi. Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu'nca yapılır. Bölgedeki Mallar ÜÇÜNCÜ BÖLÜM MAL VE HİZMETLER Madde 8 - Serbest Bölge ile Türkiye'nin diğer yerleri arasında yapılacak ticaret, dış ticaret rejimine tabidir. Serbest bölge ile diğer ülkeler ve serbest bölgeler arasında dış ticaret rejimi uygulanmaz. Bedeli 500 ABD dolarının altında olan Türkiye mahreçli mallar, isteğe bağlı olarak ihracat rejimine tabi tutulmayabilir.