MEME KANSER HASTALARI Ç N EL K TABI

Transkript

1 MEME KANSER HASTALARI Ç N EL K TABI Uzm. Dr. Burcu ÇAKAR Prof. Dr. F. Rüçhan USLU Ege Üniversitesi T p Fakültesi Tülay Akta Onkoloji Hastanesi T bbi Onkoloji Bilim Dal Resim tasar m: Dilek Bulut Bornova / zmir, 2013 Meta Bas m Matbaac l k Hizmetleri 87 Sok. No. 4 / A Bornova (0.232) metabasim@gmail.com zmir,

2 ÖNSÖZ Meme kanseri oldu unuzu yeni ö rendi iniz bu anda korku içinde olman z ve belirsizlikler içinde hissetmeniz son derece normaldir. Ancak unutmay n ki yaln z de ilsiniz. Milyonlarca meme kanseri hastas modern t p sayesinde ba ar l bir ekilde tedavi edilmi tir. Meme kanseri tan s ald ktan sonra tedaviye saatler içerisinde ba lanmas gerekti ini dü ünmeyin. Zaman n z var. Hastal n za sahip ç k n, do ru bilgi edinin ve bilinçli kararlar verin. Sizin de tedavi ekibinin bir parças oldu unuzu unutmay n. Doktorunuzla sorular n z ve endi elerinizi payla n. Bu el kitab geçirece iniz bu önemli süreçte size k lavuz olmak üzere haz rlanm t r. Yararl olmas dile iyle, Prof. Dr. F. Rüçhan USLU 3 4

3 MEME KANSER TEDAV EK B N Z Meme kanserinin te his ve tedavisi bir ekip taraf ndan yürütülür. Bu ekip sizin yeterince bilgi sahibi oldu unuzdan ve tedavinizin ba ar l bir ekilde yap lmas ndan sorumludur. Siz de bu ekibin bir parças s n z, sorular sorarak ve kararlara kat larak ekibin aktif bir üyesi olun. Bu ekipte a a daki sa l k profesyonelleri bulunmal d r. Meme cerrah Meme kanseri kesin te hisini koymak için biyopsi yapar, gerekli cerrahiyi planlar, tümörlü memeyi k smen ya da tamamen al r, ayn taraf koltuk alt lenf bezlerini gerekli say da ç kar r. Patolog Meme cerrah taraf ndan ç kar lan tümörü mikroskop alt nda inceler, hücrelerin analizini yapar ve kesin te hisi koyar. Radyolog Mammografi, meme ultrasonu, meme MR ve gerekli di er tüm görüntülemeleri yapar, filmleri de erlendirir ve rapor yazar. Nükleer T p Uzman Kemik sintigrafisi ve PET/CT Scan gibi nükleer t p görüntülemelerini yapar, filmleri de erlendirir ve rapor yazar. T bbi Onkolog Meme kanserinin sistemik tedavisini yapar. Kemoterapi, hormonal tedavi, hedefe yönelik tedavileri ve di er ilaçlar kullan r. Tedavi sonras takiplerinizi yapar. Radyasyon Onkolo u Meme kanserinin bölgesel radyasyon ile tedavisini gerçekle tirir. Plastik Cerrah Meme kanseri cerrahisi s ras nda e zamanl olarak veya daha sonraki uygun zamanda yeniden meme olu turmak için estetik cerrahi yapar. Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Uzman Meme kanseri cerrahisi ile koltuk alt lenf bezleri çok say da ç kar lm sa kolda olu abilecek lenfödem için önlem al r ve tedavi eder. 5 6

4 Psikiyatri Uzman /Psikolog Te his ve tedavi s ras nda kar la abilece iniz psikolojik sorunlarla ilgilenir, önlem al r ve ilaçl ya da ilaçs z tedavi eder. Diyetisyen Meme kanseri ve kilo kontrolü için beslenmenizi düzenler. Onkoloji Hem iresi T bbi onkoloji uzman n uygun gördü ü kemoterapi ve di er ilaç tedavilerini uygular, t bbi bak m n z sa lar. MEME KANSER SIK GÖRÜLÜR MÜ? Meme kanseri kad nlarda en s k görülen kanser tipidir. Avrupa da her 9 kad ndan 1 i meme kanseri olmaktad r. Meme kanseri hastalar n ço u 50 ya ve üzerindedir. Hastalar n ¼ ü ise 50 ya alt ndad r. Meme kanseri 35 ya alt nda nadiren görülür. Meme kanseri erkeklerde de görülmekle birlikte son derece nadirdir. Her 100 meme kanseri hastas n n sadece 1 i erkektir. MEME KANSER NE NE SEBEP OLMAKTADIR? Meme kanserinin sebebi tam olarak bilinmemektedir. Baz risk faktörleri tan mlanm t r. Ancak bu risk faktörlerini ta yanlarda hiç meme kanseri görülmeyece i gibi, hiçbir risk faktörü olmad halde bir kad nda meme kanseri ortaya ç kabilir. Meme kanserlerinin ço u büyümek ve ço almak için östrojene (kad nl k hormonu) ihtiyaç duyar. Bu nedenle istisnalar olmakla birlikte meme kanseri için tan mlanan risk faktörlerinin ço u östrojenle ili kilidir. 7 8

5 Meme kanseri için ba l ca risk faktörleri: 1- Ya lanma: Kad nlarda ya lanma ile meme kanseri riski artar. Gençlerde meme kanseri daha az s kl ktad r. 2- Genler: Anne veya babadan geçen baz genlerdeki mutasyonlar meme kanseri riskini artt r r. Ancak bu durum tüm meme kanserlerinin %10 undan az na neden olur. 3- Ailede meme kanseri öyküsü: Birinci derece akrabalarda (annede, k z karde te, k z nda, babada ve erkek karde te) meme kanseri varl ve özellikle meme kanseri 45 ya tan küçük ortaya ç km sa meme kanseri riski artar. Ailede birden fazla bireyde ve çok genç ya ta ortaya ç kan meme ve over (yumurtal k) kanseri öyküsü varsa BRCA1 ve BRCA2 denilen genlerin risk alt ndaki aile bireylerinde ara t r lmas gerekir. BRCA1 mutasyonu ta yanlarda tüm ya am süresi boyunca meme kanseri ortaya ç kma ans %80-85 tir ve %60 ansla da iki tarafl d r. Proflaktik cerrahi ile (her iki memenin de al nmas ) meme kanseri görülme ans büyük oranda azalt labilir. 4- Ki ide meme kanseri öyküsü olmas : Meme kanseri olan bireylerde tekrar meme kanseri olma ans artar. 5- Östrojen ve progesterona uzun süreli maruziyet: Adet görmeye erken ya ta ba lama (12 ya öncesi) ve menopoza geç ya ta girme (55 ya sonras ) meme kanseri riskini artt r r. Hiç çocuk do urmam ya da 30 ya ndan sonra do um yapm kad nlarda meme kanseri riski artar. 6- Baz iyi huylu meme hastal klar : Atipik lobuler hiperplazi ve atipik duktal hiperplazi hastal bulunan kad nlarda meme kanseri riski belirgin ekilde artar. 7- Co rafik ve sosyal faktörler: Bat ülkelerinde ya ayan ve iyi e itimli kad nlarda meme kanseri riski artar. 8- Östrojen ve progesteron içeren ilaç kullanma: Özellikle ilk gebelik öncesi do um kontrol hap kullan m meme kanseri riskini artt r r. Do um kontrol ilac n 10 y l önce b rakm larda risk normale döner. 9 10

6 Tüp bebek için kullan lan yüksek dozda ve uzun süreli hormon ilaçlar da meme kanseri riskini artt r r. Menopoz sonras uzun süreli hormon yerine koyma tedavisi alanlarda meme kanseri riski artar. Bu tedaviden sonra 5 y l geçmi hastalarda risk normale döner. 9- Çocukluk ve ergenlik döneminde meme bölgesine radyoterapi ( n tedavisi) yap lan hastalar: Özellikle lenfoma tedavisi için meme bölgesine radyoterapi yap lanlarda eri kin dönemde meme kanseri riski artar. 10- Obezite: A r kilolu olma özellikle menopoz sonras nda meme kanseri geli me riskini artt r r. Bu muhtemelen menopoz sonras ya dokular nda a r üretilen östrojene ba l d r. 11- Alkol ve sigara kullan m : Sigara kullan m ve özellikle alkol tüketimi meme kanseri riskini artt r r. Mekanizmas tam bilinmemektedir. MEME ANATOM S Kad n memesi asl nda kad n n süt üretmesini sa layan karma k bir organd r. Ba l ca ya ve ba dokusundan olu ur. Memede bebe in beslenmesi için süt üreten bezler lobüller ve bunun meme ba na ta nmas n sa layan duktus ad verilen küçük kanallar bulunmaktad r (Resim 1). Bu bezler ve kanallar kad nl k hormonlar olan östrojen ve progesterona çok duyarl d r. Meme kanserinin esas kayna bu bez ve kanallard r. Burada kontrolsüz olarak ço alan hücreler e er tedavi edilmez ise önce kom u yap lar ard ndan kan ak m ve lenf yoluyla uzak organlara s çrayabilir. Memedeki hücrelerde olu an lenf s v s, lenf damarlar arac l yla koltuk alt ndaki lenf bezlerine bo al r. Lenf bezleri vücudumuzun ba kl k sisteminin önemli bir parças d r ve lenf s v s n filtre ederler. Filtre edilen s v daha sonra kan dola m na aktar l r. Memede olu an lenf s v s n n koltuk alt nda ula t ilk lenf bezine bekçi (sentinel) lenf bezi ad verilir. E er memede kanser hücreleri olu mu sa, yukar da bahsedilen lenf sistemi arac l ile ve ilk bekçi lenf bezine olmak üzere di er koltuk alt lenf bezlerine metastaz (s çrama) yapar

7 Memede kas yoktur. Ancak gö üs duvar n olu turan ve meme-kol hareketlerini sa layan kaslar üzerinde yer al r. Memede ayr ca hücrelere besin ve oksijen ta yan kan damarlar bulunur. MEME KANSER N N BEL RT LER NELERD R? 1- Memede i lik olmas. Genellikle a r s z, sertçe, hareket ettirilebilen veya yerinden oynamayan, zamanla büyüyebilen kitle varl 2- Memenin genel olarak boyutunda veya eklinde olu an de i ik olmas 3- Meme cildinde k zar kl k, morluk, yara, damar geni lemesi, içeri do ru çöküntü, yayg n küçük i likler, portakal kabu u görünü ü gibi noktasal çekintiler eklinde de i ikliklerin meydana gelmesi 4- Meme ba ve çevresinde renk ve ekil de i ikli i, meme ba nda geni leme, düzle me, içe çökme, yön de i tirme, kabuklanma, çatlaklar olu mas, yaralar ç kmas 5- Meme ba ndan gelen kanl veya kans z ak nt 6- Koltuk alt nda görülebilen veya elle fark edilen a r l ya da a r s z i liklerin varl MEME KANSER TE H S NASIL KONUR? Resim 1. Meme kanserini dü ündüren ikayetler varl nda a a daki muayene ve testler yap larak kesin te his konur

8 1- Klinik muayene: meme ve koltuk alt ndaki lenf bezleri doktor taraf ndan gözle ve elle muayene edilir. 2- Radyolojik inceleme: memenin görüntüleme yöntemleri ile incelenmesidir. A a daki teknikler kullan larak meme dokusundaki anormallikler ortaya konur. Mammografi Ultrasonografi (US) Manyetik Rezonans (MR) Pozitron Emisyon Tomografisi (PET) Mammografi, memelerin röntgen nlar ile incelenmesidir. Günümüzde meme dokusunu görüntülemede en s k kullan lan radyolojik yöntemdir. Mammografi tarama mammografisi ve gerekirse tan mammografisi eklinde yap l r. Mammografi çekilirken memenin maruz kald radyasyon çok dü ük düzeydedir. Mammografi ile elle muayenede hissedilemeyecek kadar küçük kanser odaklar görüntülenerek, kanser erken evrede saptanabilir. Mammografiye ek olarak s kl kla uygulanan di er tan yöntemi meme ultrasonografisidir. Özellikle 40 ya alt ve yo un meme dokusuna sahip kad nlarda öncelikle yap lan görün- tüleme yöntemidir. Meme MR ya da PET uygulamalar nadiren, hekim gerekli gördü ü zaman yap lan radyolojik yöntemlerdir. 3- Patolojik inceleme: En son ve kesin te his memeden al nan kitlenin patolojik incelemesiyle konur. MEME CERRAH S Meme cerrah meme kanseri te hisi için gerekli biyopsi i lemini ve di er cerrahi i lemleri planlayan ve uygulayan hekimdir. Bu nedenle meme cerrah n z seçerken bu konuda deneyimli bir merkezi ve hekimi seçmelisiniz. Memede uygulanan cerrahi i lemler a a da özetlenmi tir. Biyopsi Memede kanser olabilecek bir kitle saptand nda kesin te hisi koymak ve uygulanacak cerrahi i lemi planlamak için biyopsi yap l r. Biyopsi için tümörün bir k sm veya tamam ç kar l r, patolog taraf ndan mikroskop alt nda incelenir ve meme kanserinin kesin te hisi ve tipi ortaya konur. Biyopsi i lemi operasyon s ras nda da yap labilir. Hasta ameliyathaneye al n r, frozen section denilen bir i lemle tümörden örnek al n r, hemen patolojiye gönderilir, 15 16

9 e er kanser oldu u kesinlik kazan rsa meme ameliyat na geçilir. En s k kullan lan biyopsi tipleri a a da özetlenmi tir. Size en uygun biyopsi tipine meme cerrah n z karar verecektir. nce i ne aspirasyon biyopsisi ( AB) Enjektörün ucuna ba l ince i ne kullan larak uygulan r. Meme cildi geçilerek kitleye ula l r ve i nenin içine dokunun kendisi de il, dokudan kopan hücreler al n r ve patolo a yollan r. Kal n/kesici i ne biyopsisi (kor biyopsi, tru-cut biyopsi) Burada daha kal n bir i ne kullan l r ve daha çok doku örne i al nabilir. lem s n rl uyu turma ile yap l r. Al nan parçalar patolo a gönderilir. Aç k cerrahi biyopsi Memeye cerrah taraf ndan kesi yap larak tümörün tamam (eksizyonel) veya bir k sm (insizyonel) ç kar l r ve örnekler patolo a gönderilir. Bunlar n d nda sterotaktik vakum destekli biyopsi (mammatome), i ne-tel yöntemi ile i aretli biyopsi gibi di er biyopsi yöntemleri de mevcuttur. 17 Meme Ameliyat Çe itleri Meme kanserinin te hisinden sonra hastaya uygulanacak en uygun ameliyata meme cerrah taraf ndan karar verilir. Tabi bu karar n al nmas nda sizin sorular n zla katk n z gereklidir. Günümüzde meme ameliyatlar nda ba l ca iki yöntem kullan lmaktad r (Resim 2). A) Meme Koruyucu ameliyatlar Memenin tümünün al nmad sadece tümörlü k sm n ç kar ld ameliyatlard r. Meme koruyucu ameliyatlar genel anestezi alt nda yap l r. Bu ameliyatlardan sonra hemen tüm hastalara radyasyon tedavisi (radyoterapi, n tedavisi) uygulan r. Radyasyon tedavisi ile ilgili öneriler radyasyon onkolo u taraf ndan yap lacakt r. Lumpektomi: Memenizin olabildi ince çok k sm n n korundu u bir ameliyat yöntemidir. Lumpektomi ile cerrah kansersiz bir s n r olu turmak amac yla tümörü ve tümörün çevresindeki sa l kl dokular n bir k sm n ç kar r. Bu ekilde meme ekli büyük oranda korunmu olur. Segmental Mastektomi: Memedeki kitlenin çevresindeki meme dokusu, tümörün alt ndaki gö üs kaslar n saran ince zarla birlikte ç kar lmas d r. 18

10 Kadranektomi: Gö sün dörtte birinin, derisi ve ba lay c dokusuyla birlikte al nmas i lemidir. B) Memenin tümünün al nd ameliyatlar Tüm meme dokusu ç kar l r. Genel anestezi alt nda yap l r. Ameliyat sonras radyoterapi yap l p yap lmayaca na tümörün durumuna göre radyasyon onkolo u taraf ndan karar verilir. Basit Mastektomi: Memenin çevresindeki ya dokusu ve üzerindeki deri ile beraber ç kar lmas d r. Modifiye Radikal Mastektomi: Meme kanserinde en yayg n yap lan ameliyat türüdür. Tüm memenin, ayn taraftaki koltuk alt lenf bezleri, gö üs kaslar n saran ince zar ile birlikte ç kar lmas d r. Radikal Mastektomi: Memenin gö üs kaslar ve koltukalt lenf bezleri ile birlikte al nmas d r. Günümüzde art k tercih edilmemektedir. Resim 2. Koltuk alt lenf bezlerinin ç kar lmas (aksiller diseksiyon) Meme kanseri hücrelerinin ilk yay lma yeri olan ayn taraf koltuk alt lenf bezlerinin durumunun bilinmesi meme kanseri tedavisinde önem ta r. Koltuk alt lenf bezlerinin incelenmesi ile hem hastal n evresi hem de uygulanacak tedavilerin çe idi belirlenir. Koltuk alt lenf bezleri ç kar lmas i lemi ço unlukla meme ameliyat ile ayn anda ve ba l ca iki ekilde yap l r

11 Aksiller disseksiyon: Bu koltuk alt lenf bezlerinin ç kar lmas için kullan lan standart yöntemdir. Genellikle 10 ila 30 aras nda lenf bezi ç kar l r ve kanser ta y p ta mad klar n n belirlenmesi amac yla patoloji laboratuar na gönderilir. Bekçi lenf bezi biyopsisi (sentinel lenf nodu biyopsisi): Bu teknikte ameliyat s ras nda radyoaktif veya renkli bir s v kanser olan bölgeye enjekte edilir ve bu s v n n lenf damarlar boyunca izledi i yol gözlemlenir. S v n n ilk ula t bir ila üç lenf bezi ç kart l r. Bu lenf bezlerinin kanser ta y p ta mad ameliyat s ras nda patolog taraf ndan hemen test edilir ve e er kanser hücreleri bulunmazsa daha fazla say da lenf bezinin ç kar lmas na gerek kalmaz. Sentinel lenf nodu biyopsisinin pozitif oldu u ameliyat sonras ndaki patoloji incelemelerinde anla lmas durumda cerrah n z aksiller disseksiyon i leminin uygulanmas n önerebilir ve tekrar ameliyat olman z gerekebilir. Koltuk alt lenf bezleri için uygulanacak yöntem sizin için önem ta r. Ameliyat olaca n z merkezde bekçi (sentinel) lenf bezi biyopsisi yönteminin uygulanabildi inden emin olun. Koltuk alt lenf bezlerinin ç kar lmas yla kolda lenf s v s n n ak m engellenmektedir. Bu s v ön kol ve elde birikerek i lik olu turabilir, buna lenfödem denir. Bekçi lenf bezi biyopsisi, baz hastalar için gereksiz aksiller disseksiyon i lemi uygulanmas n ortadan kald r r ve bu hastalarda lenfödem riskini azalt r. Bu nedenle bu yönteme uygun olup olmad n z cerrah n zla tart man z gerekmektedir. LENFÖDEM Aksiller disseksiyon uygulanan hastalar n %5 ila %20 sinde kolda lenfödem geli ebilir. E er ayn zamanda radyoterapi ald ysan z bu risk daha da artacakt r. Kolunuzu korumak için: A r s cak ve so uk ile kolunuzu temas ettirmeyin. O koldan enjeksiyon, kan bas nc ölçümü yapt rmay n. Ameliyat oldu unuz kolunuz ile a r yük kald rmay n. Ki isel hijyeninize dikkat edin. Tümörünüz için seçilen cerrahi yöntem ne olursa olsun, ameliyat ile ili kili kanama, enfeksiyon ve a r gibi yan etkiler ile kar la abilirsiniz. Ameliyat bölgesinde kan birikmesi (hematom) ve lenf s v s birik

12 mesi (seroma) küçük müdahaleler ile çözümlenebilir. Herhangi bir sorununuzda cerrah n za ba vurunuz. Memenizin al nd bölgede ciltte gerginlik hissi, ayn taraf omuz ve kolda güçsüzlük hissedebilirsiniz. Bu semptomlar genellikle zaman içinde azalarak kaybolacakt r. Fizik tedavi doktorunuzdan alaca n z basit egzersiz yöntemleri bu yak nmalar n z n daha h zl düzelmesini sa layabilir. Cerrahi esnas nda olu abilecek sinir hasar na ba l gö üs üzerinde, omuz ve kolda uyu ukluk ve yanma hissedebilirsiniz, s kl kla haftalar-aylar içinde düzelecektir. Baz kad nlarda uyu ukluk tamamen düzelmeyebilir. PATOLOJ K DE ERLEND RME Meme ameliyat sonras nda ç kar lan tümör örne i ve koltuk alt lenf bezleri patolog taraf ndan de erlendirilecek ve size birkaç hafta sonunda patoloji sonuç raporu verilecektir. Bu rapor meme kanseriniz ile ilgili daha detayl bilgi verecek ve tedavi plan n z yönlendirecektir. Patoloji raporunuzdaki bilgiler unlar içermelidir: Tümörün tipi: Tümörün hangi hücre tipinde oldu u raporda belirtilir. 23 Tümör büyüklü ü: Tümörün büyüklü ü genellikle milimetre ya da santimetre olarak belirtilir. Cerrahi s n r: Cerrahi s ras nda ç kart lan doku s n rlar nda mevcut tümör olup olmad n belirtir. Cerrahi s n r pozitifli i durumunda cerrah n z ikinci bir cerrahi i lem önerebilir. Lenf bezi durumu: Patoloji raporunda kaç lenf nodu ç kar ld ve kaç nda tümör izlendi i belirtilir. Hormon reseptör durumu: Baz meme tümörleri büyümek için östrojen ve progesteron denilen hormonlara ihtiyaç duyar. Bu tip tümörlerde hormonlar n ba lanmas için reseptör dedi imiz yap lar mevcuttur. Raporlarda s kl kla östrojen reseptörü ER, progesteron reseptörü PR olarak belirtilir. Tümörünüzde ER veya PR pozitif olmas size hormon tedavisi uygulanabilece ini gösterir. HER2 durumu: HER2 hücre büyümesini kontrol eden bir proteindir. Yüksek HER2 düzeylerine sahip tümörlerde anti-her2 tedavisi uygulanabilir. Grade (farkl la ma): Kanser hücreleri normal meme hücrelerine benzerli ine göre üç grupta s n fland r l r: grade 1-iyi farkl la m, grade 2-orta düzeyde farkl la m, grade 3-kötü farkl la m. Grade ne kadar 24

13 yüksek ise, tümör hücreleri normal hücrelerden o kadar farkl d r ve yay lma e ilimleri o kadar yüksektir. MEME KANSER T PLER Meme kanserinin esas kayna n meme anatomisinde bahsetti imiz memedeki süt kanallar (duktal kanser) ve süt üreten bezler (lobüler kanser) olu turur. Meme kanseri, bu kanallarda ve bezlerde bulunan normal hücrelerin genetik ifrelerinin bozulmas, kontrolsüz bir ekilde ço almalar ve çevre dokulara ve uzak organlara yay lmas sonucunda meydana gelir. A a da en s k görülen meme kanseri tiplerinden bahsedilmi tir (Resim 3). n situ duktal meme karsinomu (DCIS) Anormal hücreler süt kanallar içinde mevcuttur fakat meme duktusunun d na ç kmam t r. Baz vakalarda kansere dönü me riski mevcut oldu u için tedavi gerektirmektedir. n situ lobüler meme karsinomu (LCIS) Süt bezleri içinde anormal hücrelerin izlendi i fakat bu hücrelerin meme lobülünün d na ç kmad durumdur. Her iki memede kanser geli me riskini artt rabilir, tedavi edilmesi gereklidir. nsitu karsinomalar nsitu karsinomalar, meme kanserine e lik eden lezyonlar eklinde olabildi i gibi, tek ba na da görülebilir. Yaln zca insitu karsinoma tan n z varsa, bu meme kanseri oldu unuz anlam na gelmez. Meme kanseri riski ta d n z anlam na gelir. Doktorunuz bu riski azaltmak için gerekli önlemleri sizinle payla acakt r. nvaziv duktal meme karsinomu ( DC) Süt kanallar ndan köken al r, duktuslardan kom u yap lara yay l r. Birçok invaziv kanser (yakla k %80) bu tiptedir. nvaziv lobüler meme karsinomu ( DC) Süt üreten bezlerden köken al p kom u dokulara yay l r. nvaziv kanserlerin %10-15 ini meydana getirir. Nadir görülen meme kanseri tipleri Tübüler karsinom, medüller karsinom, kolloid karsinom, invaziv papiller karsinom, invaziv kribriform karsinom, apokrin karsinom, adenoid kistik karsinom, meme sarkomlar memenin nadir görülen di er kanser tipleridir

14 Meme kanserinin evrelerini belirlemede en s k kullan lan yöntem TNM sistemidir. TNM sistemi ve di er bilgiler birle tirilerek hastal n evresi belirlenecektir Bilginiz çin T (tümör): Tümör büyüklü ünü gösterir. N (nod-lenf bezi): Kanserin etraf ndaki lenf bezlerine yay lma derecesini gösterir. Resim 3. M (metastaz): Kanserin vücudun di er bölgelerine yay lma derecesini gösterir. MEME KANSER EVRELEMES Patoloji sonuçlar n z ile doktorunuz hastal n z n evresini belirleyecektir. Hastal n z n evresi, tedavi seçeneklerinin belirlenmesinde rol oynar. Olgular n ço unda evrelendirme tümör ç kar ld ktan ve lenf bezleri incelendikten sonra yap l r. Evreleme için doktorlar n z kan tetkikleri, akci er filmi, kar n ultrasonografisi, kemik sintigrafisi, tomografi, MR, PET/BT gibi tetkikler isteyebilir. stenecek tetkikler hastal n riskine göre belirlenir. Her meme kanseri hastas na ayn tetkikler yap lmaz. Evre 0: n situ karsinom (DCIS veya LCIS)- tümör duktus veya lobüllerin ötesine yay lmam t r. Evre 1: Tümör 2 cm veya daha küçüktür, lenf bezlerine yay lmam t r. Evre 2: Tümör a a daki durumlardan herhangi birine sahiptir: Tümör 2 cm den küçüktür ve aksiller lenf bezlerine yay lm t r. Tümör 2-5 cm aras ndad r ve koltuk alt lenf bezlerine yay lmam t r. Tümör 2-5 cm aras ndad r ve koltuk alt lenf bezlerine yay lm t r

15 Memede belirgin tümör yoktur fakat koltuk alt lenf bezlerinde tümör vard r. Tümör 5 cm den büyüktür ve koltuk alt lenf bezlerine yay lmam t r. Evre 3: Tümör a a daki durumlardan herhangi birine sahiptir: Tümör çap ndan ba ms z olarak üçten fazla lenf bezine yay lm t r. Tümör 5 cm den büyüktür ve koltuk alt lenf bezlerine yay lm t r. Tümör gö üs duvar na yay lm t r, inflamatuar meme kanseri olarak tan alm t r. nflamatuar meme kanserinde meme cildindeki lenf damarlar n n tümör ile t kanmas na ba l meme i ve k zar k görünümdedir. Köprücük kemi inin alt ndaki ve üstündeki lenf bezlerine, memenin iç k sm nda yer alan mammarian lenf bezlerine yay lm t r. Evre 1-2 hastal k erken evre, evre 3 lokal ileri evre, evre 4 metastatik hastal k olarak tan mlan r. Evre 1-2 hastal kta genellikle cerrahi önce uygulan rken, evre 3 hastal kta memedeki tümörü küçültmek için önce kemoterapi ard ndan cerrahi uygulanabilir. Evre 4 hastal kta ise genellikle tedaviye sistemik tedavi olarak ba lan r. Rekürren (nüks) hastal k: Daha önce meme kanseri nedeniyle tedavisi tamamlanm ve hastal ks z izlenen bir hastada bir süre sonra hastal n tekrarlamas d r. Bu meme veya gö üs duvar nda geli ebilece i gibi vücuttaki herhangi bir organda da kar m za ç kabilir. Bunun sebebi, tedavi sonras vücutta saptanamayan kanser hücrelerinin hastal n tekrarlamas na neden olmas d r. Evre 4: Kanser vücudunuzdaki kemik, akci er, karaci er veya beyin gibi iç organlara yay lm t r

16 MEME KANSER TEDAV S NDE KEMOTERAP Kemoterapi farkl evrelerdeki hastalara farkl amaçla verilebilmektedir. 1. Adjuvan Kemoterapi: Erken evre meme kanserli hastada cerrahi sonras vücutta saptanamayan kanser hücrelerini ortadan kald rmak amaçl uygulan r. 2. Neoadjuvan Kemoterapi: Hastada cerrahi öncesi memedeki kitleyi küçültmeye yönelik uygulanan kemoterapidir, evre 3 hastalar n bir k sm nda tercih edilmektedir. 3. Metastatik hastal kta kemoterapi: Mevcut hastal ortadan kald rmak veya azaltmak amac yla verilir. Kemoterapinin yan etkileri, tedavinizin süresine ve ald n z ilaçlar n tipine ba l d r. En s k kar la abilece iniz yan etkiler unlar kapsayabilir: Yorgunluk Saç dökülmesi Bulant -kusma Anemi (kans zl k) shal/kab zl k Geçici-kal c adet düzensizlikleri, menapoz semptomlar 31 Enfeksiyonlar Nöropati (sinir ucu hassasiyeti) T rnak de i iklikleri Doktorunuz hastal n za en uygun kemoterapi seçene ini size sundu unda, lütfen olu abilecek yan etkiler hakk nda detayl bilgi al n z. Birçok basit önlem, yukar da belirtilen yan etkilerin bir k sm n hafifletebilir veya engelleyebilir. Bununla birlikte baz yan etkiler kal c da olabilir. Baz kemoterapi ilaçlar, yumurtal klarda hasara yol açarak k s rl a yol açabilir. E er ya n z 35 ve üzerinde ise erken menapoza girme riskiniz artacakt r. Bununla birlikte, adetlerinizin düzensiz olmas hamile kalamayaca n z anlam na gelmemektedir. Tedavinize ba lamadan önce mutlaka do um kontrol yöntemleri ile ilgili doktorunuzdan bilgi al n z. Kemoterapi esnas nda hamile kal r iseniz, bu bebe inizde kal c do um defektlerine neden olabilir, gebeli inizi sonland rman z gerekebilir. MEME KANSER TEDAV S NDE HEDEFE YÖNEL K AJANLAR Çe itli kanser tiplerinde tümörü direkt vurmay hedefleyen ve kemoterapi ilaçlar na göre daha az 32

17 yan etki ta yan ak ll moleküller son 10 y lda kullan ma girmi tir. Meme kanserinde u an için Anti- HER2 tedavisi tek hedefe yönelik tedavi seçene idir. Sadece HER2 pozitif hastalarda, HER2 aktivitesini bask lamak ve kanser hücrelerinin ço almas n durdurmak üzere tasarlanm t r. Kemoterapi ile ili kili saç kayb, bulant gibi yan etkiler görülmemekle birlikte kalp kas nda yorulmaya neden olmaktad r. Bu nedenle anti-her2 tedavisi kullanacak iseniz mutlaka düzenli olarak ekokardiyografi (EKO) ile kalp fonksiyonlar n z n de erlendirilmesi gerekmektedir. MEME KANSER TEDAV S NDE HORMONOTERAP Hormonal tedavi hormon reseptörü (ER/PR) pozitif meme kanserinin tekrarlama veya yeni bir bölgeye yay lma riskini azaltmak üzere kullan l r. Bu ilaçlar, tümörün östrojen ve progesteron hormonunu almas n ve kullanmas n engelleyerek etki eder. Doktorunuz kullanaca n z hormon tedavisine menapoz durumunuzu de erlendirerek karar verecektir. Çe itli hormonal tedavi seçenekleri mevcuttur: 1. Tamoksifen: Östrojen reseptörlerini bloke eder. Günde 20 mg. eklinde kullan l r. En s k yan etkileri: rahimde kal nla ma, s cak basmas, düzensiz adet kanamas, halsizlik, bulant, vajinal kuruluk ve ka nt, cilt döküntüsü, p ht la maya yatk nl kt r. Hem menapozda olan hem de menapozda olmayan hastalarda kullan labilir. 2. Aromataz inhibitörleri (Anastrazol, letrozol ve ekzemestan): Ya dokuda östrojen hormonunun olu umunu azalt r. Günde bir tablet eklinde al n r. En s k yan etkileri: S cak basmas, kas-eklem a r lar, kemik erimesi, bulant d r. Sadece menapozdaki hastalarda kullan labilir. 3. Fulvestrant: Tümördeki ER reseptörlerine ba lanarak etkisini engeller. Genellikle ayda bir kez kas içi enjeksiyon eklinde uygulan r. Sadece menapozdaki hastalarda kullan labilir. 4. LHRH analoglar (Leuprolide, Goserelin): Halen adet görmekte olan hastalarda yumurtal klar n östrojen yapmas n ve adet görülmesini engeller. Ayda bir veya üç ayda bir cilt alt enjeksiyon eklinde uygulanabilir. En s k yan etkileri: S cak basmas, ba ve eklem a r s, kilo al m d r. Hormon tedavi seçenekleri u an için ayn kemoterapideki gibi hem adjuvan tedavide, hem de metas

18 tatik hastal kta kullan labilmektedir. Adjuvan tedavide kullan m süresi genellikle 5 y l olmakla birlikte, baz hastalarda bu süre 10 y la kadar uzat labilir. Tümörünüzün özelli ine göre tedavinize direkt adjuvan hormon tedavisi eklinde ba lanabilece i gibi, baz durumlarda adjuvan kemoterapiniz tamamland ktan sonra hormon tedavisine geçilebilir. Metastatik hastal k için ise genellikle hastal k kontrol alt nda kald sürece tedaviye devam edilir. MEME KANSER TEDAV S NDE RADYOTERAP Radyasyon tedavisi cerrahiden sonra ameliyat bölgesinde kalm olabilecek kanser hücrelerinin yok edilmesi için uygulan r. Meme koruyucu cerrahi uygulanm hastalar n hemen hepsine, memenin tümünü içeren ameliyat geçirenlerde ise genellikle koltuk alt lenf bezi tutulumu olan hastalara uygulanmaktad r. Evre 1-2 hastalarda genellikle adjuvan kemoterapi tamamland ktan sonra, Evre 3 hastalarda neoadjuvan kemoterapi uyguland ysa cerrahiden sonra, hasta önce ameliyat edilip sonra adjuvan kemoterapi verildiyse kemoterapi emas tamamland ktan sonra radyoterapi uygulan r. Evre IV hastal kta ise a r y azaltmak amaçl metastaz alanlar na radyoterapi uygulanabilir. Radyoterapi a r s z bir i lemdir, fakat baz yan etkileri söz konusu olabilir. En s k görülen yan etkiler: Halsizlik, kan de erlerinde dü me, radyoterapi uygulanan alanda k zar kl k, deride hassasiyet, renk de i- ikli i izlenebilir. Bu yan etkilere yönelik Radyasyon Onkolojisi doktorunuz size önerilerde bulunacakt r. Tedavinin tamamlanmas ndan k sa süre sonra da yan etkiler ortadan kalkacakt r. Yukar da bahsedilen tedavi seçeneklerinin hangisinin size uygulanaca, tümör tipinize ve evrenize göre de i ecektir. Kemoterapi, hormonoterapi ve radyoterapi hem erken evre hem de metastatik hastal kta farkl amaçlar ile kullanabilmektedir ve tedavi süresi de hastadan hastaya de i mektedir. Doktorunuz sizi ilk de erlendirdi inde lütfen tedavi plan n z ile ilgili net bilgi al n z. KOMPLEMENTER (TAMAMLAYICI) TEDAV Komplementer tedavi, hastal n zla ili kili standart tedaviye ek olarak ek ürün ve uygulamalar n kullan l

19 mas d r. Akapunktur, diyet ürünleri, meditasyon ve yoga bunlardan birkaç d r. Komplementer tedavi kullanmay planl yorsan z lütfen öncesinde doktorunuza dan n z. Standart tedavi seçeneklerinden farkl olarak komplementer tedavi yöntemlerinin etkinli i klinik çal malarda de erlendirilmemi tir, bilimsel olarak kanseri tedavi etti ine dair net kan t mevcut de ildir. BESLENME VE F Z KSEL AKT V TE Kanser tedavisi esnas nda ve sonras nda kendinize iyi bakman z önemlidir; sa l kl beslenmeli ve mutlaka fiziksel olarak aktif kalmal s n z. deal kilonuzu koruyacak ekilde uygun kalori alman z, düzenli egzersiz yapman z (günde 30 dk h zl yürüyü gibi) kendinizi daha zinde hissetmenizi sa layaca gibi hastal n z n tekrarlama riskini de azaltacakt r. Genellikle kemoterapiler esnas nda hastalar bulant kusma ve tat de i ikli i nedeniyle yeterli beslenememektedir. Kemoterapi süreci sonras nda ise özellikle hormonoterapi kullanan kad nlarda daha belirgin olmak üzere kilo al m gerçekle ebilmektedir. Beslen- me ile ilgili her sorununuzda ve öneri almak için lütfen diyetisyeninize dan n z. MEME REKONSTRÜKS YONU Meme rekonstrüksiyonu, mastektomi sonras cerrahi ile yeni meme dokusu olu turulmas demektir. Bu içinde jel bulunan implant dedi imiz yap lar n meme alan na yerle tirilmesiyle olabildi i gibi alt kar n veya kalça bölgesinden cilt, kas ve ya dokusu içeren dokular n al narak meme dokusu olu turulmas eklinde olabilir. Mastektomi sonras baz kad nlar meme rekonstrüksiyonu, sütyen içine protez uygulanmas (omuz ask l meme protezi) veya herhangi bir ey kullanmamay tercih edebilir. Bu seçeneklerin tamam kozmetik ve fiziksel olarak kendinizi nas l rahat hissetti inizle ili kilidir. Meme rekonstrüksiyonu uygulanmas n istiyorsan z bu mastektomi ile ayn seansta veya daha sonra uygulanabilir. E er cerrahi sonras radyoterapi de alacak iseniz cerrah n z s kl kla radyoterapi tamamland ktan sonra rekonstrüksiyon ameliyat n önerecektir. Uygulanacak rekonstrüksiyon, hastal n z n durumuna, vücut eklinize, ya n za ve meme için size uygulanan cerrahinin özelliklerine göre de i ecektir

20 KL N K ÇALI MA Klinik çal malar yeni ilaçlar n kanserdeki etkinli ini de erlendirmek için planlanm ara t rmalard r. Burada amaç, hastaya standart tedaviden daha fazla fayda sa layabilecek ilaçlar n ke fidir. Hekiminiz size herhangi bir klinik çal maya kat lman z önerdi inde lütfen tedavide kullan lacak ajanlar ile ilgili bilgi alabilmek için soru sorunuz. Çal maya kat larak standart tedavi seçene i ans n z n da ayn zamanda devam edip etmedi ini ö reniniz. Bu çal malara kat lmak, hastal n zda etkin olabilecek bir ilaca daha erken ula man z sa layabilir. TAK P Tedaviniz tamamland ktan sonra doktorunuz sizi düzenli aral klar ile takip etmeye devam edecektir. Genellikle ilk y l 3 ayda bir daha sonra 5. y la kadar 6 ayda bir, ard ndan y lda bir takiplere devam edilir. Burada amaç, tedavi ile ili kili uzun dönem ve gecikmi yan etkileri gözlemlemek d nda hastal n tekrarlay p tekrarlamad n da kontrol etmektir. Doktorunuz sizden gerekli gördü ü kontrol amaçl çe itli kan veya görüntüleme tetkikleri isteyebilir. E er tamoksifen kullan yorsan z y ll k olarak jinekolojik muayenelerinizi düzenli yapt rman z gerekecektir. Aromataz inhibitörü kullan yorsan z tedavi ba lang c ve takipte kemik yo unlu unuzun ölçümü istenecektir. stisnai durumlar d nda y ll k olarak mammografi testi de size uygulanacakt r, baz durumlarda meme MR da istenebilir. Bu dönemde hastal n z n takibinde kendi kendinize meme muayenesi yapman z önem ta maktad r (Resim 4) Kendi kendinize meme muayenesinin ayda bir kez tekrarlanmas önerilir. E er adet görüyor iseniz adetinizin son günlerinde, adet görmüyor iseniz her ay benzer zamanlarda muayenenizi tekrar etmeniz uygundur. Kendi kendinize meme muayenesi esnas nda memede herhangi bir i lik, sertlik saptar iseniz mutlaka doktorunuza ba vurunuz

21 Kendi kendine meme muayenesi 1. basamak: Aynan n kar s na geçin, omuzlar n z dik ve elleriniz kalça hizas nda iken her iki memenizi k zar kl k, i lik, ciltte kal nla ma-döküntü, meme ba nda çekilme aç s ndan gözlemleyin. 2. basamak: Ard ndan her 2 kolunuzu ba n z n üzerine kald r n, her iki memenizi k zar kl k, i lik, ciltte kal nla ma-döküntü, meme ba nda çekilme aç s ndan gözlemleyin. 3. basamak: Ayna kar s nda meme ba ndan herhangi bir ak nt gelip gelmedi ini kontrol edin. 4. basamak: S rtüstü yat n. Sa kolunuzu ba n z n üzerine kald r n, sol elinizin parmak uçlar yla dairesel hareketlerle sa memenizi muayene edin. Tüm memeyi inceleyecek ekilde bir yöntem geli tirin. Bu meme ba ndan ba layarak dairesel hareketlerle memenin en d k sm na kadar muayene etmek eklinde olabilir. Ard ndan ayn muayeneyi sol memeniz için uygulay n. 5. basamak: Oturur ya da ayakta pozisyonda 4. basamaktaki muayeneyi tekrarlay n. Birçok kad n du al rken kendi kendine meme muayenesi yapmay tercih etmektedir. Resim

22 MEME KANSER NDE DO RU B L NEN YANLI LAR 1- Meme kanseri sadece ailesinde meme kanseri olanlarda görülür. Bu yanl bir saptamad r. Meme kanseri %75 inde aile öyküsü yoktur. 2- Ailemde meme kanseri var. Kesin ben de olaca m. Bu yanl bir saptamad r. Her ne kadar risk daha fazla ise de ailede meme kanseri öyküsü olmas bir ki inin kesin meme kanseri olaca n göstermez. Ama o ki inin düzenli kontrole gitmesi gerekti ini gösterir. 3- Erken ya ta do um yapt m, bebe imi emzirdim, ben de meme kanseri olmaz. Her ne kadar bu özellikler meme kanseri riskini azaltsa da tamamen ortadan kald rmaz. O nedenle kendi kendine meme muayenesi ve 40 ya ndan sonra düzenli mammografi çektirmek gereklidir. 4- Meme kanseri gençlerde görülmez. Bu kesinlikle yanl t r. Oran daha az olsa da meme kanseri her geçen gün daha fazla say da genç kad nda te his edilmektedir. Bu nedenle her kad n n kendi kendine meme muayenesi yapmas n bilmesi ve memede herhangi bir anormallikte hemen doktora ba vurmas gerekmektedir. 5- Meme kanseri günler içinde ortaya ç kar. Bu da yanl bir saptamad r. Meme kanseri saptan- 43 d zaman en az 3 ile 5 y l, hatta daha fazla bir süre önce ba lam t r. 6- Meme kanseri a r verir. Bu da do ru bilinen bir yanl t r. Meme kanserinin neden oldu u kitlelerin ço u a r s zd r. 7- Meme kanseri bula c d r. Bu kesinlikle yanl t r. Kanser ba ka bir insana geçirilemez. 8- S k mammografi çektirmek meme kanserine neden olur. Doktorlar n z n önerdi i ekilde mamografi çektirmek meme kanserine neden olmaz. Aksine erken te hisi sa layarak hayat n z kurtarabilir. 9- Mammografi 40 ya ndan önce çekilmez. E er ki inin ikayeti yoksa tarama mammografisini 40 ya n alt nda yap lmaz. Ancak ki inin ailesinde risk varsa, meme ba ndan ak nt geliyorsa, memede kitle gibi bulgular varsa erken ya ta da olsa mammografi yap labilir. 10- Her 6 ayda bir meme ultrasonografisi yapt r yoruz. Mammografiye gerek yok, mammografi nlar kanser yapar. Meme kanserinin erken te hisinde en önemli yöntem mammografidir, di er yöntemler mammografinin ancak yard mc s olabilirler. 44

23 11- Meme kanseri tek tiptir, ya l larda daha yava seyreder. Herkesin kanseri kendisine özeldir, kendisine aittir. Ya l larda yava seyretti i do ru de ildir, yava seyreden türleri de vard r, h zl seyreden türleri de. 12- Kansere b çak de memelidir. Bu do ru bilinen en kötü yanl lardand r. Kanserlerin, özellikle meme kanserinin cerrahi olarak vücuttan ç kar lmas en temel tedavi eklidir. 13- Meme kanseri varsa memenin tümü al n r. Son cerrahi tekniklerle ço unlukla memenin tamam n n al nmas na gerek yoktur. 14- Meme kanseri tedavisini tamamlam kad nlar hamile kalmamal d r. Bu da yanl t r. Hamileli in meme kanserinin tekrarlamas üzerine belirgin bir etkisi oldu u gösterilmemi tir. Ancak hamilelik planlan yorsa mutlaka doktora dan larak planlanmal d r. ren hastalar n ba kas na zarar yoktur. Ancak tuvalet temizli ine dikkat edilmelidir. 17- Kemoterapi sonras nda ç kan saçlar boyatmak kanserin nüks etmesine yol açar. Bu alanda çok bilimsel ara t rma yap lm t r. Ancak saç boyatman n nüksü art rd na ili kin bir bulguya rastlanmam t r. Sa l kl Günler Dile iyle 15- Meme kanseri nedeniyle radyoterapi ( n tedavisi) görenler ba kalar na yakla mamal d r. Bu da do ru bir saptama de ildir. I n tedavisi görmenin di er insanlara bir zarar yoktur. 16- Meme kanseri nedeniyle kemoterapi görenler ba kalar na yakla mamal d r. Kemoterapi gö