İş Sağlığı ve Güvenliği Kursları

Transkript

1 İş Sağlığı ve Güvenliği Kursları RİSK YÖNETİMİ VE DEĞERLENDİRMESİ Doç.Dr.Ertuğrul ÇAM Mühendislik Fakültesi

2 RİSK YÖNETİMİ VE DEĞERLENDİRMESİ Amaç Katılımcıların, risk değerlendirme ve yönetimi ile ilgili kavramlar ile risk değerlendirme yöntemleri hakkında bilgi sahibi olmalarını sağlamaktır. Öğrenme Hedefleri Risk değerlendirmesinin temeli ve gerekliliğini tanımlar. Risk değerlendirmesi yöntemlerini sıralar. İşyerlerindeki riskleri değerlendirir. 2

3 RİSK YÖNETİMİ VE DEĞERLENDİRMESİ Alt Başlıklar Risk yönetimi ve genel yönetim Tehlike ve risk kavramları Tehlike kaynakları ve oluşturdukları riskler Risk yönetiminin bir parçası olarak risk değerlendirmesi Risk değerlendirmesinin temel gerekçeleri Risk değerlendirmesi ekibi ve çalışan katılımı Risk değerlendirme teknikleri ve kıyaslamaları Risk analizi ve teknikleri Risk değerlendirme uygulamaları İlgili mevzuat 3

4 TANIMLAR Tanımlarda İSG Yönetim Sistemleri temel alınmıştır. Tehlike: İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek, çalışanı veya işyerini etkileyebilecek, yaralanma, sağlığın bozulması, zarar veya hasar verme potansiyeline sahip kaynak, durum veya işlem. Tehlike sınıfı: İş sağlığı ve güvenliği açısından, yapılan işin özelliği, işin her safhasında kullanılan veya ortaya çıkan maddeler, iş ekipmanı, üretim yöntem ve şekilleri, çalışma ortam ve şartları ile ilgili diğer hususlar dikkate alınarak işyeri için belirlenen tehlike grubunu Sağlığın Bozulması: Belirlenebilir olumsuz fiziksel veya ruhsal durum. 4

5 TANIMLAR Risk: Tehlikeli bir olayın veya maruz kalma durumunun meydana gelme olasılığı ile, olay veya maruz kalma durumunun yol açabileceği yaralanma veya sağlık bozulmasının ciddiyet derecesinin (şiddet) birleşimi. Kabul edilebilir risk seviyesi: Yasal yükümlülüklere ve işyerinin önleme politikasına uygun, kayıp veya yaralanma oluşturmayacak risk seviyesi. Risk değerlendirmesi: İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek tehlikelerin belirlenmesi, bu tehlikelerin riske dönüşmesine yol açan faktörler ile tehlikelerden kaynaklanan risklerin analiz edilerek derecelendirilmesi ve riskin kabul edilebilir olup olmadığına karar verilmesi amacıyla, kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması için yapılması gerekli çalışmaları, 5

6 Risk değerlendirmesi Örnek 1: Tehlike: Yüksekte çalışma Risk: Yüksekten düşme Soru: Risk büyük mü? Veriler: Yılda (52 hafta) 2 kaza haftalık kaza olasılığı = 2/52 = % 3.8 Şiddet: 10 üzerinden 8 risk = 3.8 * 8 =

7 Risk değerlendirmesi Örnek 2: Tehlike: Barutla işlem Risk: Barutun alev alması sonucu 1. derece yanık Soru: Risk nedir? Veriler: 52 haftada 10kaza Şiddet: 10 üzerinden 4 haftalık kaza olasılığı = 10/52 = % 19.2 risk = 19.2* 4 = 76.8 Örnek 1 & 2 kıyaslama: 76.8 > 30.4 Örnek 2 de risk daha büyük 7

8 TANIMLAR Önleme: İşyerinde yürütülen işlerin bütün safhalarında iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili riskleri ortadan kaldırmak veya azaltmak için planlanan ve alınan tedbirlerin tümü. Ramak kala olay/hasarsız Olay: İşyerinde meydana gelen; çalışan, işyeri ya da iş ekipmanını zarara uğratma potansiyeli olduğu halde zarara uğratmayan olay. Acil Durum özel bir tür olaydır. 8

9 TANIMLAR KAZA Yaralanmaya, sağlığın bozulmasına veya ölüme sebep olan olaydır. 9

10 TANIMLAR GÜVENLİK İşin icrası sırasında oluşan risk yada risklerin, tanımlanmış bir zaman aralığı süresince, kabul edilebilir düzey içinde kalma durumu. 10

11 Tanımlara Dair Olasılıklarla çalışmak kolay değil! Şiddet değerlerini hangi referansa göre atayacağız?! Risk gerçekleştiğinde kaza meydana gelir Yaralanma, sakatlık, hastalık (sağlığa gelen zarar) Riskin kaynağı tehlikedir. Tüm riskleri önlemek (ortadan kaldırmak) her ne kadar arzu edilse de pratikte; Bunları kabul edilebilir bir düzeye azaltmak hedeflenmeli, Riskler azaltılırken büyük risklere öncelik verilmelidir. 11

12 Tanımlara Dair Tehlikelerin kaynakları vardır: Çalışanlar, makineler, malzemeler, vs. Bir tehlike kaynağından birden çok tehlike, her bir tehlikeden de birden çok risk ortaya çıkabilir. Her bir riski birden çok yöntemle kontrol edebiliriz. Tehlike kaynağı Tehlike Risk Risk Kontrolü 12

13 13

14 Tanımlara Dair Örnek: Torna Tezgahı (Tehlike kaynağı) Tehlikeler Mekanik tehlikeler Gürültü Elektrik Göze talaş gelmesi Gürültüden kaynaklı İSG riskleri: Geçici işitme kaybı Kalıcı işitme kaybı İletişim Güçlüğü Psikolojik etkiler Stres Diğer 1 14

15 Tanımlara Dair Ağır yaralanma veya ölümle neticelenen her kazanın temelinde 1 ağır yaralanma veya ölüm 29 hafif yaralanma 300 yaralanmasız olay vardır 1 15

16 RİSK ALGILAMA RİSKLER İNSANLAR TARAFINDAN NASIL ALGILANIR? 16

17 MEVZUATTA RİSK ANALİZİ 17

18 İlgili Mevzuat 25 Kasım 2009 ÇARŞAMBA Resmî Gazete Sayı : TEBLİĞ Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığından: İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNE İLİŞKİN TEHLİKE SINIFLARI LİSTESİ TEBLİĞİ 18

19 EKONOMİK VE SOSYAL KOMİTENİN RAPORU Genelde risk değerlendirme ve yazılı hale getirme-dokümantasyonun kurumsal hale getirilemediği Risk değerlendirme kavramının ülke ve topluluk geneline yaygınlaştırılamadığı FRANSA ( ): Risk değerlendirmesi En az yılda bir defa yapılacak ve belgelendirilecek ALMANYA: Bütün işyerlerinin %75 sistematik ve ayrıntılı risk değerlendirme Adalet Divanı Kararı (C-5/00) ve daha az işçi çalıştıran işyerlerinde risk değerlendirmesinin yazılı olarak belgelendirilmesinde işverenlere yükümlülük getirmeyen yasal düzenlemesinden dolayı uyarılma kararı DANİMARKA: İşyerlerinin % 50 si risk değerlendirmesi yaptı İşçi sayısı: 5-19 % % % %95 19

20 Mevzuatta Risk Değerlendirmesi 1. Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerlerinde Kullanılması Hakkında Yönetmelik 2. Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Çalışanların Korunması Hakkında Yönetmelik 3. Kanserojen ve Mutajen Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik 4. Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik 5. Asbestle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik 6. Biyolojik Etkenlere Maruziyet Risklerinin Önlenmesi Hakkında Yönetmelik 20

21 Mevzuatta Risk Değerlendirmesi 7. Titreşim Yönetmeliği 8. Gürültü Yönetmeliği 9. Ekranlı Araçlarla Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik 10.Yeraltı ve Yerüstü Maden İşletmelerinde Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği 11.Sondajla Maden Çıkarılan İşletmelerde Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği 21

22 Gürültü Yönetmeliği İşveren, İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliğinin 6 ncı maddesinin (c) bendi gereğince yapacağı risk değerlendirmesinde aşağıda belirtilen hususlara özel önem verecektir 1) Darbeli gürültüye maruziyet de dahil maruziyetin düzeyine, türü ve süresine, 2) Bu Yönetmeliğin 5 inci maddesinde belirtilen maruziyet sınır değerlerine ve maruziyet etkin değerlerine, 3) Özellikle hassas risk gruplarına dahil işçilerin sağlık ve güvenliklerine olan etkilerine, 4) Teknik olarak mümkünse, gürültü ile işe bağlı maddelerin etkileşimlerine veya gürültü ile titreşim arasındaki etkileşimlerin işçinin sağlık ve güvenliğine olan etkisine, 22

23 Gürültü Yönetmeliği 5) Kaza riskini azaltmak için kullanılan ve işçiler tarafından algılanması gereken uyarı sinyalleri ve diğer sesler ile gürültünün etkileşmesinin işçilerin sağlık ve güvenlikleri yönünden dolaylı etkisine, 6) İş ekipmanlarının gürültü emisyonları hakkında ilgili mevzuat uyarınca imalatçılardan sağlanan bilgilere, 7) Gürültü emisyonu daha az olan alternatif bir iş ekipmanının bulunup bulunmadığına, 8) Gürültüye maruziyetin, işverenin sorumluluğundaki normal çalışma saatleri dışında da devam edip etmediğine, 9) Sağlık gözetiminden elde edilen ve mümkünse en son yayınlanmış olanları da içeren tüm bilgilere, 23

24 Gürültü Yönetmeliği 10) Yeterli korumayı sağlayabilecek kulak koruyucularının bulunup bulunmadığına. İşveren, İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliğinin 9 uncu maddesinin (a) bendinin (1) numaralı alt bendi uyarınca, risk değerlendirmesini yaptırmış olacak ve aynı Yönetmeliğin 5, 6, 7 ve 8 inci maddelerine uygun olarak hangi önlemlerin alınması gerektiğini tanımlayacaktır. Risk değerlendirmesi ile ilgili, yürürlükteki mevzuata uygun olarak kayıt tutulacak ve saklanacaktır. Risk değerlendirmesi, düzenli olarak ve önemli bir değişiklik olduğunda veya sağlık gözetimi sonuçlarının gerektirdiğinde yeniden yapılacaktır 24

25 Kanserojen ve Mutajen Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Kanserojen madde: Solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deriye nüfuz ettiğinde kanser oluşumuna neden olan veya kanser oluşumunu hızlandıran maddeleri, Mutajen madde: Solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deriye nüfuz ettiğinde kalıtımsal genetik hasarlara yol açabilen veya bu etkinin oluşumunu hızlandıran maddeleri, Kanserojen ve mutajen maddelere maruziyet riski bulunan işlerde çalışanların, bu maddelere maruziyet şekli, maruziyet miktarı ve maruziyet süresi belirlenerek risk değerlendirmesi yapılacak ve alınması gerekli sağlık ve güvenlik önlemleri belirlenecektir. Risk değerlendirmesi yapılırken çalışma şartları, maruziyet şekli ve derecesi dikkate alınarak, risk değerlendirmesinin geçerli olduğu süre ile hangi aralıklarla yenileneceği belirlenecektir. 25

26 Kanserojen ve Mutajen Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Risk değerlendirmesi, ayrıca çalışma şartlarında maruziyet düzeyini etkileyebilecek herhangi bir değişiklik olduğunda da yeniden yapılacaktır. İşveren, risk değerlendirmesinde kullanılan bilgileri istenmesi halinde yetkili makamlara vermek zorundadır. Risk değerlendirmesinde kanserojen ve mutajen maddelerin, deri yolu da dahil olmak üzere vücuda giriş yollarının tümü dikkate alınacaktır. Risk değerlendirmesi yapılırken, işveren özel risk altındaki işçilerin sağlık ve güvenliklerini dikkate alacak ve kanserojen ve mutajen maddelerle çalışmak istemeyenlerin bu istekleri de dikkate alınacaktır. 26

27 Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Çalışanların Korunması Hakkında Yönetmelik İşveren, İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliğinde belirtildiği şekilde işyerinde risk değerlendirmesi yaparken patlayıcı ortamdan kaynaklanan özel risklerin değerlendirmesinde aşağıdaki hususları da dikkate alacaktır: a) Patlayıcı ortam oluşma ihtimali ve bu ortamın kalıcılığı, b) Statik elektrik de dahil tutuşturucu kaynakların bulunma, aktif ve etkili hale gelme ihtimalleri, c) İşyerinde bulunan tesis, kullanılan maddeler, prosesler ile bunların muhtemel karşılıklı etkileşimleri, d) Olabilecek patlamanın etkisinin büyüklüğü. Patlama riski, patlayıcı ortamların oluşabileceği yerlere açık olan veya açılabilen diğer yerler de dikkate alınarak bir bütün olarak değerlendirilecektir. 27

28 İşveren, Risk değerlendirmesi yaparken, "Patlamadan Korunma Dokümanı" hazırlayacaktır. Patlamadan Korunma Dokümanında, özellikle; a) Patlama riskinin belirlendiği ve değerlendirildiği, b) Bu Yönetmelikte belirlenen yükümlülüklerin yerine getirilmesi için alınacak önlemler, c) İşyerinde Ek-I e (Patlayıcı ortam oluşabilecek yerlerin sınıflandırılması)göre sınıflandırılmış yerler, d) Ek-II de (Çalışanların sağlık ve güvenliklerinin patlayıcı ortam risklerinden korunması için asgari gerekler ) verilen asgari gereklerin uygulanacağı yerler, e) Çalışma yerleri ile uyarı cihazları da dahil iş ekipmanının tasarımı, işletilmesi, kontrol ve bakımının güvenlik kurallarına uygun olarak sağlandığı, 28

29 f) İşyerinde kullanılan tüm ekipmanın "İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği" ne uygun olduğu, hususları yazılı olarak yer alacaktır. Patlamadan korunma dokümanı, işin başlamasından önce hazırlanacak ve işyerinde, iş ekipmanında veya organizasyonunda önemli değişiklik, genişleme veya tadilat yapıldığında yeniden gözden geçirilerek güncelleştirilecektir. Patlayıcı ortam oluşabilecek kısımları bulunan ve 30/6/2006 tarihinden önce açılmış olan işyerleri, bu Yönetmeliğin yayımlandığı tarihten itibaren en geç üç yıl içinde bu Yönetmelik hükümlerine tam olarak uygun hale getirilecektir. 29

30 Titreşim Yönetmeliği Resmi Gazete Tarihi/Sayısı: / El kol titreşimi: İnsanda el kol sistemine aktarıldığında, işçilerin sağlık ve güvenliği için risk oluşturan ve özellikle de, damar, kemik, eklem, sinir ve kas bozukluklarına yol açan mekanik titreşimi, Bütün vücut titreşimi: Vücudun tümüne aktarıldığında, işçilerin sağlık ve güvenliği için risk oluşturan, özellikle de, bel bölgesinde rahatsızlık ve omurgada travmaya yol açan mekanik titreşimi, İşveren, İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliğinin 6ncı maddesinin (c) bendine göre yapılacak risk değerlendirmesinde özellikle aşağıdaki hususları dikkate alacaktır: 1) Aralıklı titreşim veya tekrarlanan şoklara maruziyet de dahil maruziyetin türü, düzeyi ve süresi, 2) Bu Yönetmeliğin 5 inci maddesinde belirtilen maruziyet sınır değerleri ve maruziyet etkin değerleri, 30

31 3) Riske duyarlı işçilerin sağlık ve güvenliğine olan etkiler, 4) Mekanik titreşim ile işyeri veya başka bir iş ekipmanı arasındaki etkileşimden kaynaklanan ve işçinin güvenliğine tesir eden dolaylı etkileri, 5) İş ekipmanı üreticilerinin mevzuat gereği verdiği bilgileri, 6) Mevcut ekipman yerine kullanılabilecek, mekanik titreşime maruziyet düzeyini azaltacak şekilde tasarlanmış iş ekipmanının bulunup bulunmadığı, 7) Bütün vücut titreşimi maruziyetinin işverenin sorumluluğundaki normal çalışma saatleri dışında da devam etmesi durumunda maruziyetin boyutu, 8) Düşük sıcaklık ve bunun gibi özel çalışma koşulları, 9) Sağlık gözetiminden elde edilen bilgileri, mümkünse yayınlanmış bilgileri. e) İşveren, İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliğinin 9. maddesinin (a) bendinin 1 numaralı alt bendi uyarınca risk değerlendirmesi yapılmasını sağlayacak ve bu Yönetmeliğin 5 inci ve 6 ncı maddesi uyarınca alınması gerekli önlemleri belirleyecektir. Yapılan risk değerlendirmesiyle ilgili uygun kayıt tutulacaktır. Çalışma koşullarında önemli değişiklik olduğunda veya sağlık gözetimi sonuçlarının gerektirdiği durumlarda risk değerlendirmesi yeniden yapılacaktır. 31 Bu Yönetmelik yayımı tarihinden 3 yıl sonra yürürlüğe girer.

32 Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik İşveren, işyerinde tehlikeli kimyasal madde bulunup bulunmadığını tespit etmek ve tehlikeli kimyasal madde bulunması halinde, işçilerin sağlık ve güvenliği yönünden olumsuz etkilerini belirlemek üzere, İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği nin 6 ncı maddesinin (c) bendi ile 9 uncu maddesinin (a) bendine uygun şekilde, risk değerlendirmesi yapmakla yükümlüdür. Risk değerlendirmesi yapılarak, bu Yönetmelikte belirtilen önlemler alınmadan tehlikeli kimyasal maddelerle çalışılması yasaktır. Risk değerlendirmesi, aşağıda belirtilen hususlar dikkate alınarak yapılır; 1) Kimyasal maddenin sağlık ve güvenlik yönünden tehlike ve zararları, 2) İmalatçı, ithalatçı veya satıcılardan sağlanacak malzeme güvenlik bilgi formu, 3) Maruziyetin türü, düzeyi ve süresi, 4) Kimyasal maddenin miktarı, kullanma şartları ve kullanım sıklığı, 5) Yönetmelik eklerinde verilen mesleki maruziyet sınır değerleri ve biyolojik sınır değerleri, 6) Alınan ya da alınması gereken önleyici tedbirlerin etkisi, 32

33 7) Varsa, daha önce yapılmış olan sağlık gözetimlerinin sonuçları. İşveren, tedarikçiden veya diğer kaynaklardan risk değerlendirmesi için gerekli olan ek bilgileri sağlar. Bu bilgiler, kullanıcılara yönelik olarak, varsa kimyasal maddelerin yürürlükteki mevzuatta yer alan özel risk değerlendirmelerini de içermelidir. İşveren, İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği nin 9 uncu maddesine uygun şekilde risk değerlendirmesi yapmak ve Yönetmeliğin 7 nci ve 8 inci maddelerinde belirtilen önlemlerden hangilerinin alınmış olduğunu belirlemekle yükümlüdür. Risk değerlendirmesi yazılı belge haline getirilerek, istenildiğinde yetkili kişilere gösterilmek üzere işyerinde bulundurulacaktır. Risk değerlendirmesi aşağıdaki hallerde yenilenecektir; 1) Risk değerlendirmesinde belirlenen sürelerde, 2) Çalışma koşullarında önemli bir değişiklik olduğunda, 3) Ortam ölçümleri ve sağlık gözetimlerinin sonuçlarına göre gerektiğinde, 4) Kimyasal maddeler nedeni ile herhangi bir kaza olduğunda, 5) En az beş yılda bir defa. d) Risk değerlendirmesi, tamir ve bakım işleri de dahil olmak üzere kimyasal maddelerle çalışılan tüm işleri kapsayacaktır. Birden fazla kimyasal madde ile çalışılan işlerde, bu maddelerin her biri ve birbirleri ile etkileşimleri dikkate alınarak risk değerlendirmesi yapılacaktır. Tehlikeli kimyasal maddeler içeren yeni bir faaliyete ancak risk değerlendirilmesi yapılarak belirlenen her türlü önlem alındıktan sonra 33 başlanacaktır.

34 Asbestle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik İşveren, asbest tozuna maruziyet riski bulunan çalışmalarda, asbestin türü ve fiziksel özellikleri ile çalışanların maruziyet derecesini dikkate alarak risk değerlendirmesi yapmakla yükümlüdür. İşyerinde yapılan risk değerlendirmesi sonucunda; a) İşçilerin maruziyetinin düşük seviyede ve nadir olması ve risk değerlendirmesinde çalışılan ortam havasındaki asbest miktarının belirlenmiş sınır değerin altında olduğunun ortaya çıkması halinde, bu Yönetmeliğin 6 ncı (işyerinin bildirimi), 19 uncu (sağlık gözetimi) ve 20 nci madde (asbestli malzeme ile çalışanların yaptıkları işleri, çalışma süresini ve maruziyet miktarını belirten kayıtları tutulması )hükümleri, aşağıda belirtilen işlerde uygulanmayabilir; 1) Sadece, kolay kırılmayan malzeme ile çalışılan, geçici ve kısa süreli tamir ve bakım işlerinde, 2) Asbest liflerinin sıkı şekilde bağlı olduğu malzemenin bozulmadan ve parçalanmadan uzaklaştırılması işlerinde, 3) İyi durumdaki asbestli malzemenin paketlenmesi işlerinde, 4) Ortam havasının izlenmesi ve kontrolü işleri ile malzemelerde asbest bulunup bulunmadığının tespiti için örnek alınması işlerinde. b) Risk değerlendirmesi yapılırken işçiler veya temsilcilerinin görüşleri alınacaktır. Gerek görüldüğünde ve kullanılan asbestli malzemenin değişmesi halinde risk değerlendirmesi yeniden yapılacaktır. 34

35 YENİ İSG YAKLAŞIMININ EN BELİRGİN ÖZELLİKLERİ ESKİ UYGULAMA YENİ ANLAYIŞ 1 TESBİT BAZLI REAKTİF RİSK BAZLI PROAKTİF 2 SINIRLI NOKTADA ÇALIŞAN KATILIMI 3 SERTİFİKASIZ UZMAN VE YETERSİZ KATKI HER KONUDA GENİŞ ÇAPLI ÇALIŞAN KATILIMI SERTİFİKASYON VE GENİŞ UZMAN DESTEĞİ KULLANIMI 4 SINIRLI BİLGİLENDİRME HABERDAR ETME VE DİĞER KİŞİLERİ KAPSAMA 5 YETERSİZ EĞİTİM PROGRAMLI VE NİTELİKLİ EĞİTİM VE BELGELEME 6 SADECE KORUMA ANLAYIŞI ÖNLEME VE KORUMAYA DAYALI ANLAYIŞ 35

36 RİSK ANALİZİNDE REAKTİF İZLEME YARALANMALAR VE HASTALIK TESİS / VARLIKLARIN ZARAR GÖRMESİ REAKTİF İZLEME TEHLİKELİ OLAY RAPORLARI SON ANDA ÖNLENEN OLAY RAPORLARI PERFORMANS STANDARTLARINDAKİ ZAYIFLIKLAR / İHMALLER 36

37 İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YÖNETİMİ RUTİN PROSEDÜRLER SPESİFİK HEDEFLER AYLIK / ÜÇ AYLIK SAĞLIK DENETİMİ ÇALIŞANLARIN GÖRÜŞLERİ İÇİN ANKETLER İDARECİLERİN OLAĞAN GÖZLEMLERİ YÖNETİCİLERE DÜZENLİ SAĞLIK VE GÜVENLİK RAPORLARI PROAKTİF İZLEME KONTROL SİSTEMLERİ GÜVENLİK TEMSİLCİSİ DENETİMLERİ DOĞRUDAN DAVRANIŞ GÖZLEMLEMESİ SİSTEMATİK DENETİMLER İDARENİN GÜVENLİK PERFORMANS İNCELEMESİ ÇEVRESEL İZLEME 37

38 İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KİMİN SORUMLULUĞUDUR? İşveren Çalışan 38

39 İşyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için ; İşverenler; İŞVERENİN/ÇALIŞANIN HUKUKİ SORUMLULUĞU 4857 İŞ KANUNU MADDE 77: gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmakla yükümlüdürler. İşverenler işyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği önlemlerine uyulup uyulmadığını denetlemek, işçileri karşı karşıya bulundukları mesleki riskler, alınması gerekli tedbirler, yasal hak ve sorumlulukları konusunda bilgilendirmek ve gerekli iş sağlığı ve güvenliği eğitimini vermek zorundadırlar. işçiler de; iş sağlığı ve güvenliği konusunda alınan her türlü önleme uymakla yükümlüdürler. 39

40 Personele Ne Şekilde Aktarılması Gerekir 1. Çalışanlara İş başı öncesi yapacağı işinin tehlike ve risklerinin bildirimini yapar 2. Her vardiya öncesi olası değişiklikler varsa risk yönetimini bilgilendirmesini yapar 3. Çalışanlara periyodik Tehlike Analizleri ve Risk Yönetimi konusunda bilgilendirme eğitimi yapar 4. Vardiya başlarında tehlikeli durumlarla ilgili müşteri ve çalışan arasında köprü olur 40

41 H- İşçinin yapmakla ödevli bulunduğu görevleri kendisine hatırlatıldığı halde yapmamakta ısrar etmesi. I- İşçinin kendi isteği veya savsaklaması yüzünden işin güvenliğini tehlikeye düşürmesi, işyerinin malı olan veya malı olmayıp ta eli altında bulunan makineleri, tesisatı veya başka eşya ve maddeleri otuz günlük ücretinin tutarıyla ödeyemeyecek derecede hasara ve kayba uğratması halinde; 2 KERE YAZILI UYARIDAN SONRA İŞVEREN VEYA VEKİLİ TARAFINDAN İŞ AKİDLERİNİ TAZMİNATSIZ OLARAK FESHEDEBİLİR. 41

42 RİSK ALGILAMA TEHLİKE VE RİSK ALGILAMASI Riskin nasıl algılandığını anlamak için; insanların riski nasıl tanımladıklarına bakmak gereklidir. Risk insanlarca oldukça farklı şekilde tanımlanmaktadır. Risk muhtemel kaybın miktarıdır. Risk belirli bir tehlike karşısında kişinin şahsi varlıklarından bir kısmının veya tamamının kaybedilme ihtimalidir. Risk bir fonksiyondur, ihtimal ve şiddetin çarpımı olarak ifade edilir. 42

43 RİSK ALGILAMA Üzerinde uzlaşılan manada risk, güvenliğin zıddı bir durumdur ve güvenlikle ters orantılı olarak değişir. (Kumamoto ve Henley 1996) 43

44 RİSKLERDEN KİM YA DA NELER ETKİLENİR Çalışanlar, Çevrede bulunanlar, Toplum, Çevre, Üretim, Mülk, İtibar, Ortaklar Müşteriler vb. 44

45 RİSK ALGILAMA Deneysel Psikoloji alanında yapılan çalışmalarla risk algılamasını etkileyen faktörler belirlenmeye çalışılmaktadır. Bu çalışmalarda; Risklerin kişiler tarafından nasıl algılandığı, Risklerin toplum tarafından nasıl algılandığı, konusu üzerinde durulmaktadır. 45

46 RİSK ALGILAMA Resimdeki kişilerden 4 ü riski son derece yüksek algılayıp özel kıyafetlerle olaya müdahale ederken, 2 numaralı kişinin risk algısı hiç yok olduğu için olağan hayatına devam etmektedir. 46

47 RİSK ALGILAMA RİSK ALGILAMASINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER Korkutuculuk düzeyi Anlaşılabilirlik düzeyi Etkilenecek kişi sayısı Tehlikenin ve riskin ne ölçüde anlaşılabildiği, Riskin ne derece eşit dağıldığı (homojen veya değil), Riski ne derece önleyebileceği, Riskin kişisel olarak kabullenilip kabullenilmediği, risk algılama düzeyini etkilemektedir. 47

48 TOPLUMSAL RİSK ALGILAMAYI ETKİLEYEN FAKTÖRLER RİSK ÖZELLİKLERİ ALGILAMAYI ETKİLEYEN FAKTÖRLER Felaket potansiyeli Ölüm ve yaralanmaların aynı anda ya da gelişigüzel olması Aşinalık Riskin önceden bilinip bilinmediği Anlaşılabilirlik Risk etki mekanizmasının ya da işlemin anlaşılabilirliği Kendi kendini denetleyebilme Kişinin kendini kontrol edebilirliği Gönüllü maruziyet Riskin gönüllü olarak alınıp alınmadığı Çocuklar üzerindeki etkisi Çocukları ne şekilde etkilediği Etkinin hızı Hemen etki ya da zamana yayılmış etki Mağdur tanımı Kimler nasıl etkilenecektir 48

49 RİSK ALGILAMA RİSK ÖZELLİKLERİ ALGILAMAYI ETKİLEYEN FAKTÖRLER Korkutuculuğu Şahıslar üzerindeki korkutuculuk seviyesi Kurumlara güven İlgili kurumlara olan güven duygusu Medya ilgisi Medyanın konuya verdiği önem Kaza geçmişi Geçmişte büyük ya da önemli kazalara sebep olup olmadığı Faydaları Bilinen faydalar ya da açık olmayan bilinmeyen faydaları Fayda-maliyet dağılımı Risklerin ve faydalarının düzgün olmayan dağılımı Etki sonrası tersinebilirlik Etkilenmenin geri döndürülebilir ya da kalıcı olması Kaynağı Doğadan mı yoksa insan hatasından mı kaynaklandığı *** 49

50 RİSK ALGILAMA-ZAMAN İLİŞKİSİ ** 50

51 RİSK ALGILAMA ANKETİ VE İSTATİSTİĞİ (ABD de yapılan bir risk algılaması çalışması) Ömür boyu bir nükleer santralin yakınında yaşamak Uçak düşmesi İş Kazaları Normal ölçüye göre küçük araba kullanmak Motorlu taşıt kazaları Madencilik ya da inşaat işçiliği Tüm kazalar Yoksul olmak 15 kilo fazla ağırlık Kanser Kömür madeninde çalışmak Sigara (günde 1 paket) Bekar olmak Beyaz değil siyah olmak Kadın değil erkek olmak Kalp hastalığı 51

52 RİSK YÖNETİMİNDE İNSAN (ABD) Gökdelenlerin ilk yapılmaya başlandığı yıllarda riski kabullenmek olumlu bir imaj olarak reklamlarda kullanılabiliyordu. 52

53 RİSK YÖNETİMİNDE İNSAN (ABD) 53

54 RİSK YÖNETİMİNDE İNSAN (TÜRKİYE) 2 54

55 ALGI 55

56 ALGI 56

57 ALGI 57

58 ALGI 58

59 RİSK DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARINDA ÜST YÖNETİMİN ROLÜ NEDİR? Üst yönetim bu konuda ki tavrını öncelik sırasıyla belirlemelidir. İSG nin hangi sırada olması gerektiğine karar vermelidir. 59

60 RİSK DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARINDA ÜST YÖNETİMİN ROLÜ NEDİR? İŞVEREN / YÖNETİM Azami Üretim ve Kar YÖNETİCİ DENETMEN HER İKİSİNİ BİRLİKTE SAĞLAMALIDIR. İş Tatmini İyi Maaş Konforlu Çalışma Ortamı İŞÇİLER / ÇALIŞANLAR 60

61 M.5 Risk Değerlendirmesinde İşveren Yükümlülüğü (1) İşveren; çalışma ortamının ve çalışanların sağlık ve güvenliğini sağlama, sürdürme ve geliştirme amacı ile iş sağlığı ve güvenliği yönünden risk değerlendirmesi yapar veya yaptırır. (2) Risk değerlendirmesinin gerçekleştirilmiş olması; işverenin, işyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması yükümlülüğünü ortadan kaldırmaz. (3) İşveren, risk değerlendirmesi çalışmalarında görevlendirilen kişi veya kişilere risk değerlendirmesi ile ilgili ihtiyaç duydukları her 61 türlü bilgi ve belgeyi temin eder.

62 M.6 Risk Değerlendirme Ekibi (1) Risk değerlendirmesi, işverenin oluşturduğu bir ekip tarafından gerçekleştirilir. Risk değerlendirmesi ekibi aşağıdakilerden oluşur. a) İşveren veya işveren vekili. b) İşyerinde sağlık ve güvenlik hizmetini yürüten iş güvenliği uzmanları ile işyeri hekimleri. c) İşyerindeki çalışan temsilcileri. ç) İşyerindeki destek elemanları. d) İşyerindeki bütün birimleri temsil edecek şekilde belirlenen ve işyerinde yürütülen çalışmalar, mevcut veya muhtemel tehlike kaynakları ile riskler konusunda bilgi sahibi çalışanlar. 62

63 M.6 Risk Değerlendirme Ekibi (2) İşveren, ihtiyaç duyulduğunda bu ekibe destek olmak üzere işyeri dışındaki kişi ve kuruluşlardan hizmet alabilir. (3) Risk değerlendirmesi çalışmalarının koordinasyonu işveren veya işveren tarafından ekip içinden görevlendirilen bir kişi tarafından da sağlanabilir. (4) İşveren, risk değerlendirmesi çalışmalarında görevlendirilen kişi veya kişilerin görevlerini yerine getirmeleri amacıyla araç, gereç, mekân ve zaman gibi gerekli bütün ihtiyaçlarını karşılar, görevlerini yürütmeleri sebebiyle hak ve yetkilerini kısıtlayamaz. (5) Risk değerlendirmesi çalışmalarında görevlendirilen kişi veya kişiler işveren tarafından sağlanan bilgi ve belgeleri korur ve gizli tutar. 63

64 (1) Risk değerlendirmesi; M.7 Risk Değerlendirmesi tüm işyerleri için tasarım veya kuruluş aşamasından başlamak üzere tehlikeleri tanımlama, riskleri belirleme ve analiz etme, risk kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması, dokümantasyon, yapılan çalışmaların güncellenmesi ve gerektiğinde yenileme aşamaları izlenerek gerçekleştirilir. (2) Çalışanların risk değerlendirmesi çalışması yapılırken ihtiyaç duyulan her aşamada sürece katılarak görüşlerinin alınması sağlanır. 64

65 M.8 Tehlikelerin Tanımlanması (1) Tehlikeler tanımlanırken çalışma ortamı, çalışanlar ve işyerine ilişkin ilgisine göre asgari olarak aşağıda belirtilen bilgiler toplanır. a) İşyeri bina ve eklentileri, b) İşyerinde yürütülen faaliyetler ile iş ve işlemler, c) Üretim süreç ve teknikleri, ç) İş ekipmanları, d) Kullanılan maddeler, e) Artık ve atıklarla ilgili işlemler, f) Organizasyon ve hiyerarşik yapı, görev, yetki ve sorumluluklar, g) Çalışanların tecrübe ve düşünceleri, ğ) İşe başlamadan önce ilgili mevzuat gereği alınacak çalışma izin belgeleri. 65

66 M.8 Tehlikelerin Tanımlanması (1) h) Çalışanların eğitim, yaş, cinsiyet ve benzeri özellikleri ile sağlık gözetimi kayıtları. ı) Genç, yaşlı, engelli, gebe veya emziren çalışanlar gibi özel politika gerektiren gruplar ile kadın çalışanların durumu. i) İşyerinin teftiş sonuçları. j) Meslek hastalığı kayıtları. k) İş kazası kayıtları. l) İşyerinde meydana gelen ancak yaralanma veya ölüme neden olmadığı halde işyeri ya da iş ekipmanının zarara uğramasına yol açan olaylara ilişkin kayıtlar. m) Ramak kala olay kayıtları. n) Malzeme güvenlik bilgi formları. o) Ortam ve kişisel maruziyet düzeyi ölçüm sonuçları. ö) Varsa daha önce yapılmış risk değerlendirmesi çalışmaları. p) Acil durum planları. r) Sağlık ve güvenlik planı ve patlamadan korunma dokümanı gibi belirli işyerlerinde hazırlanması gereken dokümanlar. 66

67 M.8 Tehlikelerin Tanımlanması (2) Tehlikelere ilişkin bilgiler toplanırken aynı üretim, yöntem ve teknikleri ile üretim yapan benzer işyerlerinde meydana gelen iş kazaları ve ortaya çıkan meslek hastalıkları da değerlendirilebilir. (3) Toplanan bilgiler ışığında; iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili mevzuatta yer alan hükümler de dikkate alınarak, çalışma ortamında bulunan fiziksel, kimyasal, biyolojik, psikososyal, ergonomik ve benzeri tehlike kaynaklarından oluşan veya bunların etkileşimi sonucu ortaya çıkabilecek tehlikeler belirlenir ve kayda alınır. Bu belirleme yapılırken aşağıdaki hususlar, bu hususlardan etkilenecekler ve ne şekilde etkilenebilecekleri göz önünde bulundurulur. a) İşletmenin yeri nedeniyle ortaya çıkabilecek tehlikeler. b) Seçilen alanda, işyeri bina ve eklentilerinin plana uygun yerleştirilmemesi veya planda olmayan ilavelerin yapılmasından kaynaklanabilecek tehlikeler. c) İşyeri bina ve eklentilerinin yapı ve yapım tarzı ile seçilen yapı malzemelerinden kaynaklanabilecek tehlikeler. ç) Bakım ve onarım işleri de dahil işyerinde yürütülecek her türlü faaliyet esnasında çalışma usulleri, vardiya düzeni, ekip çalışması, organizasyon, nezaret sistemi, hiyerarşik düzen, ziyaretçi veya işyeri çalışanı olmayan diğer kişiler gibi faktörlerden kaynaklanabilecek tehlikeler. d) İşin yürütümü, üretim teknikleri, kullanılan maddeler, makine ve ekipman, araç ve gereçler ile bunların çalışanların fiziksel özelliklerine uygun tasarlanmaması 01:25 veya kullanılmamasından kaynaklanabilecek tehlikeler. 67

68 M.8 Tehlikelerin Tanımlanması e) Kuvvetli akım, aydınlatma, paratoner, topraklama gibi elektrik tesisatının bileşenleri ile ısıtma, havalandırma, atmosferik ve çevresel şartlardan korunma, drenaj, arıtma, yangın önleme ve mücadele ekipmanı ile benzeri yardımcı tesisat ve donanımlardan kaynaklanabilecek tehlikeler. f) İşyerinde yanma, parlama veya patlama ihtimali olan maddelerin işlenmesi, kullanılması, taşınması, depolanması ya da imha edilmesinden kaynaklanabilecek tehlikeler. g) Çalışma ortamına ilişkin hijyen koşulları ile çalışanların kişisel hijyen alışkanlıklarından kaynaklanabilecek tehlikeler. ğ) Çalışanın, işyeri içerisindeki ulaşım yollarının kullanımından kaynaklanabilecek tehlikeler. h) Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili yeterli eğitim almaması, bilgilendirilmemesi, çalışanlara uygun talimat verilmemesi veya çalışma izni prosedürü gereken durumlarda bu izin olmaksızın çalışılmasından kaynaklanabilecek tehlikeler. (4) Çalışma ortamında bulunan fiziksel, kimyasal, biyolojik, psikososyal, ergonomik ve benzeri tehlike kaynaklarının neden olduğu tehlikeler ile ilgili işyerinde daha önce kontrol, ölçüm, inceleme ve araştırma çalışması yapılmamış ise risk değerlendirmesi çalışmalarında kullanılmak üzere; bu tehlikelerin, nitelik ve niceliklerini ve çalışanların bunlara maruziyet seviyelerini belirlemek amacıyla gerekli bütün kontrol, ölçüm, inceleme ve araştırmalar yapılır. *** 68

69 M.9 Risklerin Belirlenmesi ve Analizi (1) Tespit edilmiş olan tehlikelerin her biri; ayrı ayrı dikkate alınarak bu tehlikelerden kaynaklanabilecek risklerin hangi sıklıkta oluşabileceği bu risklerden kimlerin, nelerin, ne şekilde ve hangi şiddette zarar görebileceği belirlenir. Bu belirleme yapılırken mevcut kontrol tedbirlerinin etkisi de göz önünde bulundurulur. (2) Toplanan bilgi ve veriler ışığında belirlenen riskler; işletmenin faaliyetine ilişkin özellikleri, işyerindeki tehlike veya risklerin nitelikleri ve işyerinin kısıtları gibi faktörler ulusal veya uluslararası standartlar esas alınarak seçilen yöntemlerden biri veya birkaçı bir arada ** kullanılarak analiz edilir. 69

70 M.9 Risklerin Belirlenmesi ve Analizi (3) İşyerinde birbirinden farklı işlerin yürütüldüğü bölümlerin bulunması halinde birinci ve ikinci fıkralardaki hususlar her bir bölüm için tekrarlanır. (4) Analizin ayrı ayrı bölümler için yapılması halinde bölümlerin etkileşimleri de dikkate alınarak bir bütün olarak ele alınıp sonuçlandırılır. (5) Analiz edilen riskler, kontrol tedbirlerine karar verilmek üzere etkilerinin büyüklüğüne ve önemlerine göre en yüksek risk seviyesine sahip olandan başlanarak sıralanır ve yazılı hale getirilir. 3 70

71 M.10 Risk Kontrol Adımları Risklerin kontrolünde şu adımlar uygulanır. (1) (a) Planlama: Analiz edilerek etkilerinin büyüklüğüne ve önemine göre sıralı hale getirilen risklerin kontrolü amacıyla bir planlama yapılır. b) Risk kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması: Riskin tamamen bertaraf edilmesi, bu mümkün değil ise riskin kabul edilebilir seviyeye indirilmesi için aşağıdaki adımlar uygulanır. 1) Ortadan kaldırma: Tehlike veya tehlike kaynaklarının yok edilmesi. 2) Yer değiştirme: İkame-Tehlikelinin, tehlikeli olmayanla veya daha az tehlikeli olanla değiştirilmesi. 3) Mühendislik Önlemleri Otomasyon Tecrit (Kaynak) Uzaklaştırma (Kazan Dairesi) Ergonomi İklimlendirme vb. 4) İSG Önlemleri: Yönetimsel Önlemler 5) KKD: Kişisel Koruyucu Donanımlar 71

72 M.10 Risk Kontrol Adımları c) Risk kontrol tedbirlerinin uygulanması: Kararlaştırılan tedbirlerin iş ve işlem basamakları, işlemi yapacak kişi ya da işyeri bölümü, sorumlu kişi ya da işyeri bölümü, başlama ve bitiş tarihi ile benzeri bilgileri içeren planlar hazırlanır. Bu planlar işverence uygulamaya konulur. ç) Uygulamaların izlenmesi: Hazırlanan planların uygulama adımları düzenli olarak izlenir, denetlenir ve aksayan yönler tespit edilerek gerekli düzeltici ve önleyici işlemler tamamlanır. (2) Risk kontrol adımları uygulanırken toplu korunma önlemlerine, kişisel korunma önlemlerine göre öncelik verilmesi ve uygulanacak önlemlerin yeni risklere neden olmaması sağlanır. (3) Belirlenen risk için kontrol tedbirlerinin hayata geçirilmesinden sonra yeniden risk seviyesi tespiti yapılır. Yeni seviye, kabul edilebilir risk seviyesinin üzerinde ise bu maddedeki adımlar tekrarlanır. 72

73 M.11 Dökümantasyon (1) Risk değerlendirmesi asgarî aşağıdaki hususları kapsayacak şekilde yazılı hale getirilmelidir. a) İşyerinin unvanı, adresi ve işverenin adı. b) Gerçekleştiren kişilerin isim ve unvanları ile bunlardan iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi olanların Bakanlıkça verilmiş belge bilgileri. c) Gerçekleştirildiği tarih ve geçerlilik tarihi. ç) Risk değerlendirmesi işyerindeki farklı bölümler için ayrı ayrı yapılmışsa her birinin adı. d) Belirlenen tehlike kaynakları ile tehlikeler. e) Tespit edilen riskler. f) Risk analizinde kullanılan yöntem veya yöntemler. g) Tespit edilen risklerin önem ve öncelik sırasını da içeren analiz sonuçları. ğ) Düzeltici ve önleyici kontrol tedbirleri, gerçekleştirilme tarihleri ve sonrasında tespit edilen risk seviyesi. 73

74 M.11 Dökümantasyon (2) Risk değerlendirmesi dokümanının sayfaları numaralandırılarak; gerçekleştiren kişiler tarafından her sayfası paraflanıp, son sayfası imzalanır ve işyerinde saklanır. (3) Risk değerlendirmesi dokümanı elektronik ve benzeri ortamlarda hazırlanıp arşivlenebilir. 74

75 M.12 Risk Değerlendirmesinin Yenilenmesi (1)Yapılmış olan risk değerlendirmesi; tehlike sınıfına göre çok tehlikeli, tehlikeli ve az tehlikeli işyerlerinde sırasıyla en geç iki, dört ve altı yılda bir yenilenir. 75

76 M.12 Risk Değerlendirmesinin Yenilenmesi (2) Aşağıda belirtilen durumlarda ortaya çıkabilecek yeni risklerin, işyerinin tamamını veya bir bölümünü etkiliyor olması göz önünde bulundurularak risk değerlendirmesi tamamen veya kısmen yenilenir. a) İşyerinin taşınması veya binalarda değişiklik yapılması. b) İşyerinde uygulanan teknoloji, kullanılan madde ve ekipmanlarda değişiklikler meydana gelmesi. c) Üretim yönteminde değişiklikler olması. ç) İş kazası, meslek hastalığı veya ramak kala olay meydana gelmesi. d) Çalışma ortamına ait sınır değerlere ilişkin bir mevzuat değişikliği olması. e) Çalışma ortamı ölçümü ve sağlık gözetim sonuçlarına göre gerekli görülmesi. f) İşyeri dışından kaynaklanan ve işyerini etkileyebilecek yeni bir tehlikenin ortaya çıkması. 76

77 M.14 Birden fazla işveren olması durumunda risk değerlendirmesi çalışmaları (1) Aynı çalışma alanını birden fazla işverenin paylaşması durumunda, yürütülen işler için diğer işverenlerin yürüttüğü işler de göz önünde bulundurularak ayrı ayrı risk değerlendirmesi gerçekleştirilir. İşverenler, risk değerlendirmesi çalışmalarını, koordinasyon içinde yürütür, birbirlerini ve çalışan temsilcilerini tespit edilen riskler konusunda bilgilendirir. (2) Birden fazla işyerinin bulunduğu iş merkezleri, iş hanları, sanayi bölgeleri veya siteleri gibi yerlerde, işyerlerinde ayrı ayrı gerçekleştirilen risk değerlendirmesi çalışmalarının koordinasyonu yönetim tarafından yürütülür. Yönetim; bu koordinasyonun yürütümünde, işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği yönünden diğer işyerlerini etkileyecek tehlikeler hususunda gerekli tedbirleri almaları için ilgili işverenleri uyarır. Bu uyarılara uymayan işverenleri Bakanlığa 01:25 bildirir. 77

78 M.15 Asıl işveren ve alt işveren ilişkisinin bulunduğu işyerlerinde risk değerlendirmesi (1) Bir işyerinde bir veya daha fazla alt işveren bulunması halinde: a) Her alt işveren yürüttükleri işlerle ilgili olarak, bu Yönetmelik hükümleri uyarınca gerekli risk değerlendirmesi çalışmalarını yapar veya yaptırır. b) Alt işverenlerin risk değerlendirmesi çalışmaları konusunda asıl işverenin sorumluluk alanları ile ilgili ihtiyaç duydukları bilgi ve belgeler asıl işverence sağlanır. c) Asıl işveren, alt işverenlerce yürütülen risk değerlendirmesi çalışmalarını denetler ve bu konudaki çalışmaları koordine eder. (2) Alt işverenler hazırladıkları risk değerlendirmesinin bir nüshasını asıl işverene verir. Asıl işveren; bu risk değerlendirmesi çalışmalarını kendi çalışmasıyla bütünleştirerek, risk kontrol tedbirlerinin uygulanıp uygulanmadığını izler, denetler ve uygunsuzlukların giderilmesini sağlar. *** 78

79 M.16 Çalışanların Bilgilendirilmesi (1) İşyerinde çalışanlar, (2) çalışan temsilcileri (3) başka işyerlerinden çalışmak üzere gelen çalışanlar (4) bunların işverenleri; işyerinde karşılaşılabilecek sağlık ve güvenlik riskleri ile düzeltici ve önleyici tedbirler hakkında bilgilendirilir. ** 79

80 M.17 Risk Değerlendirmesi Rehberleri (1) İşverenlere, risk değerlendirmesi ile ilgili yükümlülükleri bakımından yardımcı olmak veya yol göstermek amacıyla risk değerlendirmesi rehberleri hazırlanabilir. (2) Rehberler işyerinde çalışan sayısı ve işyerinin bulunduğu tehlike sınıfı göz önüne alınarak; sektör, meslek veya yapılan işlere özgü olabilir. (3) Kamu kurum ve kuruluşları, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları, işçi-işveren ve memur sendikaları ile kamu yararına çalışan sivil toplum kuruluşları faaliyet gösterdikleri sektörde rehber çalışmalarında bulunabilir. (4) Bakanlıkça, bu Yönetmelik hükümlerine uygunluğu yönünden değerlendirilerek onaylanan taslaklar, Bakanlık tarafından sektör, meslek veya yapılan işlere özgü risk değerlendirmesi uygulama rehberleri olarak yayımlanır. 4 80

81 RİSK ANALİZİ VE DEĞERLENDİRMESİ NEDEN RİSK DEĞERLENDİRMESİ YAPILMALI? İŞ KAZASI VE MESLEK HASTALIĞI MALİYETİ İş kazası ve meslek hastalığı sonucu meydana gelen toplam maliyeti buz dağına benzetilirse, asıl maliyetin suyun üstünde kalan kısımda değil suyun altında kalan kısımda olduğunu görülür. (Gelişmiş ülkelerde GSMH nın %3 ü civarı) 81

82 RİSK ANALİZİ VE DEĞERLENDİRMESİ RİSKLERİ TAHMİN ETMEK ve KABUL EDİLEMEZ OLANLARI ORTADAN KALDIRMAK İÇİN YOL 82

83 RİSK ANALİZİ VE DEĞERLENDİRMESİ Neden Risk Değerlendirmesi? Kanuni nedenler Ahlaki nedenler Ekonomik nedenler 83

84 NEDEN RİSK DEĞERLENDİRMESİ YAPILMALI? Bunun en önemli nedenleri şöyle sıralanabilir. Eski yaklaşımda tehlike bazlı düşünme esas alınmıştır. Yeni yaklaşımda ise risk bazlı düşünme esas alınmıştır. Eski yaklaşımda toplu koruma önlemlerinden çok kişisel korunma önlemleri öne çıkmıştır. Yeni yaklaşımda ise proaktif olma ve önleyici tedbirler dediğimiz toplu koruma önlemleri önem kazanmıştır. Eski yaklaşımda İSG konusunda özel eğitimlere tabi tutulmuş profesyonel uzman katkısı yasal olarak istenmez iken yeni yaklaşımda tüm işyerleri için İSG uzmanlarından hizmet alınması zorunlu hale getirilmiştir. Eski yaklaşımda iş ekipmanlarının imalatta insan sağlığına zarar vermeyecek olduğunun belgelendirmesi yapılmazken yeni yaklaşımda iş ekipmanlarının imalatta güvenli imal edilmesinin yolunu sağlayan CE belgelendirme sistemi zorunlu hale getirilmiştir. 84

85 NEDEN RİSK DEĞERLENDİRMESİ YAPILMALI? Bugün ülkeler iş kazaları ve meslek hastalıklarının neden olduğu maddi ve manevi kayıpları azaltmak ve bu yolla kaybedilen maddi değerleri ekonomiye kazandırmak için yoğun bir çaba içerisine girmişlerdi. İş sağlığı ve güvenliği konusuna bilimsel bir temel üzerinde yaklaşan gelişmiş ülkeler bu kayıplarını çok az seviyelere çekmeye başarmışlardır. Ancak gelişmekte olan ülkeler arasında yer alan Ülkemizde halen iş kazaları ve meslek hastalıklarını neden olduğu direk ve indirekt maliyetler, ülke ekonomisi üzerinde önemli bir mali yük oluşturmaktadır. Bu kayıplarla ilgili olarak çok ciddi çalışmalar yapılmamasına rağmen, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca, kayıpların yıllık toplamının milyar TL civarında olduğu tahmin edilmektedir. İş kazaları ve meslek hastalıklarını bu ekonomik kayıplarının yanında kayıpların psikolojik ve sosyolojik etkileri de dikkate alındığında, çok ciddi bir sorun ile karşı karşıya bulunduğumuz bir gerçektir. İşte iş kazaları ve meslek hastalıklarının neden olduğu bu kayıpların azaltılabilmesi için yapılacak çalışmalara bir temel oluşturmak ve belirlenen yüksek düzeydeki risklerle ilgili olarak önleyici faaliyetler başlatabilmenin bilimsel yolu risk değerlendirmesi yapmaktır. 85

86 RİSK YAKLAŞIMI VE RİSK DEĞERLENDİRMESİNİN TARAFLAR AÇISINDAN YARARLARI NELERDİR? 86

87 ÇALIŞANLAR AÇISINDAN YARARLARI 1 Dengeli Katılım Doğrudan Çalışan yerine bütün çalışanları kapsama 5 2 Haberdar olma, Kuralların önceden belirlenmesi 6 3 Sorumluların belirlenmesi Proaktif yaklaşım Sürekli gelişim 7 Kayıtlara 4 Ulaşma Acil durum hazırlığı 8 İç denetim 87

88 İŞVERENLER AÇISINDAN YARARLARI Tehlike ve risklerini önceden görebilme Uluslararası saygınlık ve geçerlilik Proaktif yaklaşımla acil durumlar için her an hazırlıklı olma İstenmeyen durumların önlenmesi ile kayıpların azaltılması Sorumlulukların ve görevlerin belirlenmesi ve paylaşımı Güvenli teknoloji seçimi ile güvenli çalışma ortamı temini 88

89 ÇALIŞMALARA KATILIM İLE YÜKÜN AZALMASI KAYIPLARIN AZALMASI DEVLET AÇISINDAN YARARLARI SÜREKLİ GELİŞME DÜZENLİ VERİ AKIŞI 89

90 RİSK ANALİZİ VE DEĞERLENDİRMESİ Risk Değerlendirmesi Kimler Tarafından Yapılır? 90

91 RISK DEĞERLENDIRMESI KIM YA DA KIMLER TARAFINDAN YAPILMALıDıR? Risk değerlendirme çalışmalarının işyerinde kim ya da kimler tarafından yürütüleceği önemli bir konudur. Bu konuda uzmanlarca ortaya konulmuş farklı görüşler bulunmaktadır. Bazıları risk değerlendirme çalışmalarının her zaman ekip halinde yürütülmesi fikrini savunurken Diğerleri ise risk değerlendirme çalışmalarının yapılacağı işletmenin özelliğini dikkate alarak birey ya da takım tarafından yürütülmesi gerektiğini ileri sürmektedirler. Her iki görüşte doğru olmasına rağmen ikinci görüş daha esnek ve uygulanabilir bir görünüm sergilemektedir. 91

92 Risk değerlendirilmesi önemli bir iştir ve uzman ekiplerce yapılmalıdır. Bu görüşe genel olarak herkes katılmaktadır. Ancak işletmelerin ve yapılan işlerin çeşitliliği göz ardı edilmemesi gereken önemli bir husustur. Risk değerlendirmesi yapma yükümlülüğü Kanunu kapsamına giren bütün işyerlerini kapsamaktadır. Bu kapsama sanayiden sayılan sayılmayan ve maden ve metalürjiden başlayarak büro, yazıhaneye kadar varan birçok işyeri girmektedir. İş 92

93 Risk değerlendirme çalışmaları işletmenin özelliğine göre birey ya da takım tarafından yürütülmelidir. Bu görüş birincisine göre uygulamacılara daha esnek bir hareket alanı bırakmaktadır. İşletmenin ve yapılan işin durumu incelenerek risk değerlendirme çalışmalarının birey ya da ekip tarafından yapılmasına karar verilebilecektir. Bazı küçük işletmelerde risk seviyesi de göz önüne alınarak yeterliliği olan kişilerin risk değerlendirme çalışmalarını yürütmesi mümkün olabilecektir. 93

94 RİSK ANALİZİ VE DEĞERLENDİRMESİ BİREY YAKLAŞIMININ AVANTAJLARI Çabuk netice alınmasını sağlar Kişinin meslektaşları tarafından yönlendirilmesini engeller Maliyeti düşüktür. 94

95 RİSK ANALİZİ VE DEĞERLENDİRMESİ BİREY YAKLAŞIMININ DEZAVANTAJLARI Teknik uzmanlık gerektirir. Yönetimde İSG iş güvenliği departmanının işidir anlayışının yerleşmesine neden olur. Birey yaklaşımının tek boyutlu olması yetersizlik getirebilir. Katılım sağlanamadığından insanlar tehlikelerin kendi bölümlerinde olmadığını düşünürler. Kişilerin farklı kavrama seviyeleri değerlendirmeyi etkileyebilir. Koruma faaliyetlerinin kişileri etkileme seviyesi değerlendirmeyi etkileyebilir. *** 95

96 RİSK ANALİZİ VE DEĞERLENDİRMESİ TAKIM YAKLAŞIMININ AVANTAJLARI Gerekli bilgi tüm çalışanlar tarafından sağlanabilir. Herkesi tatmin edecek sonuçlar elde edilebilir. Katılanlara aidiyet ve işbirliği ruhu kazandırır Yöneticilerin katılımı, yapılan çalışmalara ve sonuçlara çalışanın da sahip çıkmasını sağlar. ** 96

97 RİSK ANALİZİ VE DEĞERLENDİRMESİ TAKIM YAKLAŞIMININ DEZAVANTAJLARI Takım çalışmalarından netice daha geç alınabilir. Takım içi etkileşim sonucu etkileyebilir Çalışılması gereken zaman ve maliyet yüksek olur. 5 97

98 Risk Değerlendirme Takımın Oluşturulması Risk değerlendirme takımı oluşturulurken aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir. Takım üyeleri yeteneklerine göre belirlenmelidir. Takım üyelerinin meslekleri risk değerlendirmesi yapılacak konu için uygun olmalıdır. Takım üyelerinin kendi aralarından bir lider seçmesi sağlanmalıdır. Takım liderinin işletmeyi ve risk değerlendirme tekniklerini iyi bilmesi gereklidir. Uygun bir risk değerlendirme metodu 98 seçilmelidir.

99 Değerlendirmenin her kademesi kayıt altına alınmalıdır. Farklı bölümlerde çalışma yapılırken iş bilgisi ve uzmanlık dikkate alınarak seçimler yapılmalıdır. Bütün çalışanların katılımı sağlayacak teknikler kullanılmalıdır. Takım içi ve dışı etkileşimler ve müdahaleler dikkate alınmalıdır. Risk değerlendirme çalışmalarının yapıldığı bölümde çalışan işçilerin görüşü alınmalıdır. Önemli kaynak kullanımı yönetimce yapılmalıdır. 99

100 Risk Değerlendirme Takımın Üyeleri a) İşveren veya temsilcileri, b) İşyeri Sağlık ve Güvenlik Uzmanı, c) İşyeri Hekimi, d) Çalışanlar yada temsilcileri e) Risk değerlendirme çalışmalarının yapıldığı bölümün yetkili teknik elemanı, f) Dışarıdan hizmet alınması durumunda, bu kişi yada kuruluş uzmanları, 100

101 RİSK ANALİZİ VE DEĞERLENDİRMESİ 101

102 RİSK TAYİN PROSESİ Gerekliyse Çalışma Faaliyetlerinin Sınıflandırılması Tehlike Tanımlama Risk Belirleme Risk Büyüklüğünü Hesaplama Risk Kontrol Faaliyet Planı Hazırlama Faaliyet Planın Yeterliliğini Gözden Geçirme 102

103 RİSK ANALİZİ VE DEĞERLENDİRMESİ 1. ADIM Tehlikelerin tespit edilmesi İşyerindeki bütün tehlikeler listelenmelidir. Kaza ve zarar potansiyeli olan her şey araştırılmalıdır Neyin nasıl araştırılacağına karar verilmelidir. İnceleme çalışmaları için bir ekip oluşturulmalı ve aşağıdaki ön hazırlıklar yapılmalıdır; a-geçmiş kayıtların incelenmesi b-mevcut durumu incelenmesi c-mevzuat ve literatürün incelenmesi 103

104 RİSK ANALİZİ VE DEĞERLENDİRMESİ 1. ADIM A. GEÇMİŞ KAYITLARIN İNCELENMESİ Ortam ölçüm raporlarının incelenmesi İş kazası ve hadise, ramak kaldı (olay) raporlarının incelenmesi, İSG Kurulu yıllık faaliyet raporlarının değerlendirilmesi, Kamu ve özel denetim elemanları raporlarının incelenmesi, Teknik periyodik kontrol raporlarının incelenmesi, Benzeri diğer işyerlerinden elde edilen veriler, 104

105 RİSK ANALİZİ VE DEĞERLENDİRMESİ 1. ADIM Kayıtların İncelenmesinden ne tür bilgiler elde edilebilir? 1. İSG Organizasyonu ile ilgili bilgiler, 2. İşyeri kaza geçmişi ile ilgili bilgiler, 3. İşyeri fiziksel etken seviyesi ile ilgili bilgiler, 4. İş ekipmanlarının geçmişi ile ilgili bilgiler, 5. Gerekli diğer bilgiler, 105

106 RİSK ANALİZİ VE DEĞERLENDİRMESİ 1. ADIM B.MEVCUT DURUMUN İNCELENMESİ Kimyevi, fiziki ve biyolojik etkenlerin listesi İş ekipmanlarının incelenmesi, Çalışma çevresinin incelenmesi, Ergonomik şartların incelenmesi İş aktivitelerinin gözden geçirilmesi İmalatçı verilerinin değerlendirilmesi Organizasyonun incelenmesi *** 106

107 RİSK ANALİZİ VE DEĞERLENDİRMESİ 1. ADIM Mevcudun incelenmesinden ne tür bilgiler elde edilebilir? Yürütülen faaliyetler ile ilgili bilgiler, İş Ekipmanları ile ilgili bilgiler, Fiziksel etkenler ile ilgili bilgiler, Kimyasal ajanlarla ilgili bilgiler, Biyolojik ajanlar ilgili bilgiler, İşyeri bina ve eklentileri ile ilgili bilgiler, İşyeri organizasyonu ile ilgili bilgiler, Gerekli diğer bilgiler, ** 107

108 RİSK ANALİZİ VE DEĞERLENDİRMESİ 1. ADIM C. MEVZUATIN İNCELENMESİ (uzman olmanın gereği) İSG mevzuatının incelenmesi, İlgili diğer mevzuatların incelenmesi, Standartların incelenmesi, AB Direktiflerinin incelenmesi, ILO normlarının incelenmesi, Literatür taraması, İmalatçı verilerinin değerlendirilmesi, Uzman yorumlarından yararlanılması 6 108

109 RİSK ANALİZİ VE DEĞERLENDİRMESİ 1. ADIM TEHLİKELERİN GRUPLANDIRILMASI 1. Mevzuat bazlı gruplama, 2. Proses bazlı gruplama, 3. Yerleşim bazlı gruplama, 4. Organizasyon bazlı gruplama, 5. Bilimsel bazlı gruplama, 6. Karma bazlı gruplama, 109

110 RİSK ANALİZİ VE DEĞERLENDİRMESİ 1. ADIM 1.MEVZUAT ESASLI RİSK GRUPLANDIRMA 6331 sayılı İSG Kanunu (Genel) İşyeri Bina Eklentileri Yönetmeliği, İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağ.Güv. Yönt. Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda SG Yön. 110

111 RİSK ANALİZİ VE DEĞERLENDİRMESİ 1. ADIM 1.MEVZUAT ESASLI RİSK GRUPLANDIRMA Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Korunma Yönt. Gürültü Yönetmeliği, Titreşim Yönetmeliği, Elle Taşıma İşleri Yönetmeliği, 111

112 RİSK ANALİZİ VE DEĞERLENDİRMESİ 1. ADIM 1.MEVZUAT ESASLI RİSK GRUPLANDIRMA Ekranlı Araçlar Yönetmeliği, Kanserojen Mutajen Maddelerle Çalışmalar SG Yönetmeliği, Biyolojik Maddelerle Çalışmalar SG Yönetmeliği, Maden İşleri Yönetmeliği, Yapı İşyerlerinde Çalışmalar SG Yönetmeliği, 112

113 RİSK ANALİZİ VE DEĞERLENDİRMESİ 1. ADIM 2. PROSES BAZLI GRUPLAMA İşyerinde bir yönetim sistemi; Kalite, TS ISO 9000 Çevre TS ISO İSG TS OHSAS (occupational health and safety management systems) göre kurulmuş ve Proseslerin belirlenmiş olması halinde bu yaklaşım uygulanabilir. 113

114 RİSK ANALİZİ VE DEĞERLENDİRMESİ 1. ADIM 3.YERLEŞİM ESASLI GRUPLAMA İş yerinin fiziki yerleşim sistemine göre, her bir bağımsız fiziki bölümdeki bütün tehlikelerin gruplandırılması yöntemidir. 114

115 RİSK ANALİZİ VE DEĞERLENDİRMESİ 1. ADIM 4. Bilimsel Esaslı Gruplama 115

116 RİSK ANALİZİ VE DEĞERLENDİRMESİ 1. ADIM 5- KARMA GRUPLAMA En çok kullanılan yöntemdir. İşyerinin girişinden başlayarak yerleşim ve iş akışına göre sıra ile başlanıp, gerekirse her bir bölüm içerisinde bilimsel esaslı gruplandırma veya mevzuat esaslı gruplandırmaların iç içe yapıldığı gruplandırmadır. 116

117 RİSK ANALİZİ VE DEĞERLENDİRMESİ 1. ADIM GÖZDEN KAÇAN TEHLİKE TİPLERİ I. Uzman Olmayanlarca Fark Edilemeyenler (uzman kimsenin göremediğini görür) Araştırma ve gözlem gerektirir * Her yere bakılmalıdır * Ne, neden, nerede, nasıl, ne zaman soruları sorulmalıdır. II. Sürekli Olmayanlar * Tehlikeli davranışlar, kaba şakalar III. Ön Belirti Göstermeyenler * Diğer olaylar neticesinde ortaya çıkanlar 117

118 RİSK ANALİZİ VE DEĞERLENDİRMESİ 2. ADIM: RİSKLERİN BELİRLENMESİ ve DERECELENDİRİLMESİ 118

119 RİSK ANALİZİ VE DEĞERLENDİRMESİ 2. ADIM: RİSKLERİN BELİRLENMESİ ve DERECELENDİRİLMESİ Risk = İ x Ş İ: İhtimal Ş: Şiddet *** 119

120 RİSK ANALİZİ VE DEĞERLENDİRMESİ 2.Adım TEHLİKE RİSK Çalışma ortamı: Kapalı alan Enerji: Elektrik Elle Taşıma Gürültü Gürültü Madde: Bulaşıcı kan Bir kuyuda benzinle çalışan bir pompayı kullanan (yetersiz havalandırılmış alan) işçilerin karbon monoksitten zehirlenme olasılığı İzolasyonu yetersiz olan elektrikli bir el aletinin kullanan işçiyi çarpma olasılığı 40 Kg lık yükleri taşıyan bir işçinin sırt incinmesine maruz kalma olasılığı Sürekli ses şiddet düzeyi 80 db(a) nın üzerinde olan bir makinanın yanında çalışan işçilerin sürekli işitme kaybına maruz kalma olasılığı Bir ofiste çalışanların sabit 75 db(a) gürültü düzeyinde maruz kalmaları sonucu yorgunluk, endişe, kaygı ve/veya saldırganlık şeklinde strese girme olasılığı Bulaşıcı bir hastalığı bulunan bir hastadan kan örneği alırken enjeksiyon yaralanmasına bağlı olarak ortaya çıkabilecek bulaşıcı hastalık olasılığı İşyeri Pres makinesi ** Koruyucusu olmayan bir preste çalışan işçinin parmaklarını kaybetme olasılığı 120

121 Aşağıdaki faktörler bir kazanın meydana gelme ihtimalini etkileyebilir; RİSK ANALİZİ VE DEĞERLENDİRMESİ 2.Adım İnsan faktörleri, Riske maruz kalan kişiler, (bomba uzmanları, pilotlar) Riske maruz kalmanın tipi, sıklığı ve süresi, (şoförler) Riske maruz kalma ile tesirleri arasındaki ilişki, (boyacılar) Güvenlik fonksiyonlarının güvenilirliği, (yangın alarmı) Güvenlik tedbirlerinin işlemez hale getirilme veya yanıltılma durumları, (emniyet kemerleri) Güvenlik tedbirlerinin idame ettirilebilme durumları (jet taşının koruyucusu) 7 121

122 RİSK ANALİZİ VE DEĞERLENDİRMESİ 2.Adım Sonuçlara Karar Verilmesi Muhtemel bir olayın meydana gelme olasılığının derecelendirilmesi için aşağıdaki skala kullanılabilir. OLABİLİRLİK DERECELENDİRME (1) Çok küçük olasılık Yılda bir (2) Küçük olasılık Ayda bir (3) Orta dereceli olasılık Haftada bir (4) Yüksek olasılık Her gün (5) Çok yüksek olasılık İş yapıldığı sürece 122

123 RİSK ANALİZİ VE DEĞERLENDİRMESİ 2.Adım Sonuçlara Karar Verilmesi Muhtemel bir olay sonrası beklenen zararın derecelendirilmesi için aşağıdaki skala kullanılabilir. SONUÇ DERECELENDİRME (1) Çok hafif İş saati kaybı yok, ilkyardım gerektiren (2) Hafif İş günü kaybı yok, ilk yardım gerektiren (3) Orta Hafif yaralanma, tedavi gerekir (4) Ciddi Ölüm, Ciddi yaralanma, meslek hastalığı (5) Çok ciddi Birden çok ölüm, sürekli iş göremezlik 123

124 RİSK ANALİZİ VE DEĞERLENDİRMESİ 2.Adım 124

125 RİSK ANALİZİ VE DEĞERLENDİRMESİ 2.Adım 125

126 Genel Tehlike Kaynakları Şiddetli yaralanma ve hastalıkların en sık rastlanan 10 kaynağı (önem sırası gözetilmemiştir) 1. Kişilerin alt katlara düşmeleri; yüksekte çalışma, merdiven & basamaklar 2. Kişilerin aynı katta düşmeleri; düzen, temizlik, yürüyüş yollarının kaygan olması, iç mekanlar & dış mekanlar 3. Taşıt, forklift, kamyon, vb. kazalar; işyerinde, trafikte 4. Düşen & yıkılan nesneler 5. Makine kazaları; koruyucusu olmayan hareketli aksam, makinelerin kazara çalıştırılması 6. Kimyasal & biyolojik maruziyet; sürekli, kazara 7. Gürültü veya radyasyona maruziyet, kaynak ışıması 8. Elektrikle ilgili tehlikeler 9. Yangın & patlama tehlikesi 10.Yük kaldırma; 01:25 kaldırma araçlarının kullanılmaması 126

127 Başlıca tehlike faktörleri nelerdir? Mekanik faktörler Nemli / ıslak koşullarda çalışmak Kimyasallar Elektrik Termal faktörler Basınçlı ortam Titreşim Biyolojik materyaller Fiziksel stres İklim koşulları Ses Psikolojik stres Aydınlatma Radyasyon İnsanlar Renkler Yangın, patlamalar Hayvanlar Çok faktörlü tehlikeler 127

128 Tehlikelerin tanınması Şu üç soru tehlikeleri tanımlamamıza olanak tanır; Tehlike Kaynakları nelerdir? Bu tehlikeden kim yada ne zarar görebilir? Zarar nasıl ortaya çıkabilir? 128

129 Tehlike Kaynaklarının Belirlenmesi: Kurulan ekiple birlikte işyeri vaziyet planı ve iş akış şemaları ile kullanılan ham, yarı mamul maddeler de dikkate alınarak işyerindeki tehlike kaynakları aşağıdaki şekilde belirlenmiştir I. İşler (İşyerinde Yapılan ya da Yürütülen ) II. İşlemler (operasyonlar) III. Kullanılan Maddeler IV. Makine ve donanımlar V. Kişiler (İşyeri veya çevresinde bulunan kişiler,) VI. Organizasyonlar VII. Çevre VIII. Etkileşimlerden 129

130 I. İŞLER İşyerinde Yapılan ya da Yürütülen, İşletme, Bakım onarım, Temizlik, Sosyal Tesislerden vb. faaliyetler) 130

131 131

132 132

133 II. İşlemler (operasyonlar) Yürütülen operasyonlar, Mekanik İşlemler, (Delme, Kesme, Kaynak vb.) Kimyevi prosesler, Vb. 133

134 III. Kullanılan Maddeler İşyerinde kullanılan a) Ham, b) Yarı mamul ve c) Mamul maddeler veya işlemler sırasında çıkan maddeler 134

135 IV. Makina ve donanımlar İşyerinde kullanılan her türlü İŞ EKİPMANLARI, Tesisat ve tertibatlar, Düzen ve sistemler, Vb. 135

136 136

137 137

138 138

139 139

140 140

141 V. KİŞİLER İşyeri veya çevresinde bulunan kişiler, Çalışan, Stajyer, Ziyaretçi, İşveren veya vekilleri vb.) 141

142 142

143 143

144 144

145 145

146 146

147 VI. Organizasyonlar İşyerinde oluşturulan organizasyonlar, Hiyerarşik yapı, Yönetim Sistemleri Eğitim Organizasyonu, Yangın, Tahliye vb. Organizasyonlar 147

148 VII. Çevre Çevrede yer alan unsurlardan Çalışma Çevresi, Fiziki Çevre, Biyolojik Çevre, Coğrafi Çevre, Jeolojik Çevre 148

149 149

150 VIII. ETKİLEŞİMLER Unsurların birbirleri ile etkileşimlerinden, Hammadde insan, İnsan - İş Ekipmanı, İş ekipmanı - malzeme, İnsan - organizasyon, Vb. 150

151 151

152 152

153 Tehlikelerin belirlenmesi Örnek; 1. Bütün farklı işlerle ilgili tehlikeler Şantiye kurulumu, lojistik, kazı işleri, iskele, beton işi, mekanik işler (gaz, su), elektrik işleri, bina içi işler, altyapı işleri, bahçe işleri, şantiye sökümü, ofis işleri 2. Bütün farklı tehlike ve maruziyet türleri Kaza tehlikeleri Gürültü, titreşim, sıcaklık, radyasyon gibi fiziksel tehlikeler Kimyasalların yol açtığı havayı kirleten maddeler, cilt maruziyeti gibi tehlikeler Yük kaldırma, tekrarlayan hareketler gibi nedenlerden kas iskelet sistemine binen baskılar Taciz, kabadayılık gibi psiko-sosyal stres kaynakları 153

154 TEHLİKEYİ BELİRLEMEK İÇİN SORULAR 1-Çalışanlar hareketli parça veya hareketli makinaların tehlikesindeler mi? 2-Hareket eden makina, seyyar donanım/güç beslemeli araç (forklift gibi) tehlikesinde mi? 154

155 TEHLİKEYİ BELİRLEMEK İÇİN SORULAR 3-Çalışanlar düşme/yüksekten düşme tehlikesinde mi? 4-Çalışanlar yüksekten malzeme düşmesi tehlikesindeler mi? 155

156 TEHLİKEYİ BELİRLEMEK İÇİN SORULAR 5-Çalışanlar mekanik kaldırma işlemi veya donanımı tehlikesindeler mi? 6-Çalışanlar kayma, takılma tehlikesindeler mi? 156

157 TEHLİKEYİ BELİRLEMEK İÇİN SORULAR 7-Çalışanlar kaygan veya bozuk zeminde yürüme tehlikesindeler mi? 8-Çalışanlar elektrik arkı/kaynağı/ şoku tehlikesindeler mi? 157

158 TEHLİKEYİ BELİRLEMEK İÇİN SORULAR 10-Çalışanlar toz/gaz/buhar ve biyolojik ajanlarla etkilenme tehlikesindeler mi? (*) 9-Çalışanlar tehlikeli-zararlı malzeme/kimyasal taşıma veya kullanma tehlikesindeler mi? (*) 158

159 TEHLİKEYİ BELİRLEMEK İÇİN SORULAR 9. Soruya cevabınız evet ise; Kimyasal madde için risk değerlendirmesi yapınız, İlave bilgi gerekiyorsa revir/hijyen/çevre bölümü ile temas ederek malzemenin toksik etkisini değerlendirin. 159

160 TEHLİKEYİ BELİRLEMEK İÇİN SORULAR Biyolojik etkenler için: Revir/hijyen grubu ile görüşün, Toz, gaz, buhar için; Etkilenme yok edilebilir mi? Koruyucu donanım kullanmak gerekli mi? Özel önleyici tıbbi muayene gerekir mi? Emin değilseniz revir/hijyen/çevre bölümleri ile haberleşiniz. 160

161 TEHLİKEYİ BELİRLEMEK İÇİN SORULAR 11-Çalışanlar yangın/patlama tehlikesindeler mi? 12-Çalışanlar sıcak/soğuk teması tehlikesindeler mi? 13-Çalışanlar çevresel koşullar/ istenmeyen iklim koşulları tehlikesindeler mi? (*) 161

162 TEHLİKEYİ BELİRLEMEK İÇİN SORULAR 13. Soruya cevabınız evet ise; Sıcak, soğuk veya nem ile etkilenme var mı? Şikayetleri değerlendirmek için ölçüm yapmak gerekir mi? Kişisel koruyucu donanım gerekli mi? Kullanılıyor mu? 162

163 TEHLİKEYİ BELİRLEMEK İÇİN SORULAR 14-Çalışanlar kötü/ zayıf aydınlatma tehlikesindeler mi? (*) 16-Çalışanlar radyasyon/ zararlı ışınlar tehlikesindeler mi? 15-Çalışanlar 85 db den yüksek ses tehlikesindeler mi? (*) 163

164 TEHLİKEYİ BELİRLEMEK İÇİN SORULAR 15.Soruya cevabınız evet ise; Gürültü yok edilebiliyor mu veya azaltılabiliyor mu? Kulak koruyucu varmı? Kullanılıyor mu? Çalışanlar düzenli tıbbi muayeneden geçiyor mu? 164

165 TEHLİKEYİ BELİRLEMEK İÇİN SORULAR 17-Çalışanlar el aleti kullanma tehlikesindeler mi? 18-Çalışanlar keskin cisimler kullanma tehikesindeler mi? 19-Çalışanlar tekrarlayan hareket tehlikesindeler mi? (*) 165

166 TEHLİKEYİ BELİRLEMEK İÇİN SORULAR 19.Soruya cevabınız evet ise; Bakım grubu ile ortadan kaldırılmasını-azaltılıp azaltılamayacağını görüşün Şikayetleri objektif hale getirmek için ölçüm gerekli mi? Sorun varsa revir ve İSİG sorumlusu ile görüşün 166

167 TEHLİKEYİ BELİRLEMEK İÇİN SORULAR 20-Çalışanlar manuel yük kaldırma tehlikesindeler mi? 21-Çalışanlar zayıf ergonomik tehlikesindeler mi? 22-Çalışanlar ergonomik gerginlik tehlikesindeler mi? 167

168 EHLİKEYİ BELİRLEMEK İÇİN ORULAR 23-Çalışanlar yetersiz eğitim tehlikesindeler mi? 25-Çalışanlar maruz kaldığı başka tehlikeler var mı? 24-Çalışanlar kapalı yer çalışması tehlikesindeler mi? 168

169 Tehlikenin Teşhis Edilmesi Neden? Tehlikenin ortadan kaldırılması veya kontrol altına alınabilmesi sağlamak için, Nasıl? Prosedürler ve Risk Metodolojileri kullanarak. 169

170 TEHLİKELER BELİRLENİRKEN; Sürekli yapılan işler.(üretim,boyama vs.) Seyrek yapılanlar.(bakım, temizlik) Ağır ve tehlikeli işler kapsamına girenler. DİKKATE ALINMALIDIR! Firma sahası içinde yapılanlar, dışında yapılanlar. Kimyasal,mekanik, biyolojik, elektriksel faaliyetler. 170

171 MAKİNA TEHLİKELERİ TEHLİKELER Mekanik Parçalar Elektrik Buhar Radyasyon Kimysallar Termal Sıcak Soğuk Gürültü MAKİNE TEHLİKLERİ Vibrasyon Gaz Lazerler Basınçlı hava Diğerleri 171

172 MAKİNA TEHLİKELERİ RISKLER Kimyasal Etkiler Sağırlık Elektrik şoku Körlük MAKİNE TEHLİKLERİ Tuzaklar Etki İç yaralanma Diğ. Yanıklar Temas Fırlamalar Karışmalar 172

173 İŞYERİNDEKİ RİSKLER 1 KAYMA, TAKILMA ve BENZERİ NEDENLERLE DÜŞME 2 YÜKSEKTEN DÜŞME 3 ELLE TAŞIMA İŞLERİ 4 MEKANİK TAŞIMA İŞLERİ 5 İŞLETME İÇİNDE DOLAŞIM 6 DEVRİLME VE DÜŞME 7 MAKİNA VE ALETLER 8 GÜRÜLTÜ 9 KULLANILAN MADDELER, YAYILMA VE ATIKLAR 10 YANGIN VE PATLAMA 11 ELEKTRİK 12 AYDINLATMA 13 EKRANLI ÇALIŞMALAR 14 ÇALIŞMA ORTAMININ İKLİMİ 15 HİJYEN - TEMİZLİK 16 FASON VEYA BİRLİKTE ÇALIŞMA 17 YETERSİZ EĞİTİM-BİLGİLENDİRME 18 DAĞITIM VE ULAŞIM 19 DİĞER RİSKLER 173

174 KAYMA, TAKILMA ve BENZERİ NEDENLERLE DÜŞME Birisinin düşerek yaralanma riskidir. Yaralanma, düşmeden veya bir yere, bir makineye veya bir mobilyaya çarpmadan dolayı meydana gelebilir. Tehlike örnekleri Kaygan yüzeyler : Saçılmış maddeler (su, yağ, kimyasal..) İklim şartları (yağmur, buz..) Düzensiz yüzeyler, basamak, delik, yarık v.s. Dar geçişler, Geçişlere konmuş atıklar, borular, sandıklar, koliler v.s. Önlem Örnekleri Çalışanların dolaşacağı alanları düzenleyin Tehlikeli alanları düzeltin: kaymaz yüzeyler, düzgün yüzeyler, geçişlerin genişletilmesi Yüzeylerin bakımını yapın : Düzenli temizlik, dökülenlerin derhal temizlenmesi, bozuk yüzeylerin tamiri Geçişlerin açık ve düzenli tutulması 174

175 YÜKSEKTEN DÜŞME Birisinin seviye farkı nedeniyle düşerek yaralanma riskidir. Yaralanma düşme veya bir makineye, tesisata çarpma nedeniyle oluşabilir. Yaralanma derecesi yüksekliğe bağlı olarak artabilir. Tehlike örnekleri Seviye farkı gösteren alanlar : Merdiven, çukur, köprü, set Yüksek seviyelere ulaşma: dolap, raf, çatı, kamyon, üst üste konulmuş ambalajlar, sandıklar, koliler... Hareketli alet kullanma: merdiven, iskele,.. Önlem Örnekleri Gerekli emniyet tedbirleri alındı mı? : Örneğin merdiven korkulukları, tutamaçlar, emniyet kemeri.. Farklı seviyeleri yok edin. Örneğin kamyona ulaşmak için yerden kamyon seviyesine kadar basamaklar oluşturun Çalışanları bu konuda eğitin Gerekli kişisel korunma cihazlarını kullandırın 175

176 MEKANİK TAŞIMA İŞLERİ Hareketli araçların çarpması (kayma, çarpışma, ezme) sonucu yaralanma riski Tehlike örnekleri çalışmaya uygun bir mekanik taşıma sistemi sağlamamak, Aracı dar görüş alanında sürmek, manevra yapmak, aşırı hız yapmak, Taşıyıcı aracın dengesizliği: zemin bozukluğu, yükün düzensiz olması, fazla olması Yükün dengesizliği : düzensiz yükleme, sabitleştirmeme Önlem Örnekleri Standartlara ve işinize uygun taşıma aracı kullanın, Aracınızı tedarikçinin talimatlarına göre kullanın Düzenli bir şekilde aracınızı kontrol edin, Aracın kullanımı sadece eğitim almış ve ehliyet sahibi olanlara kullandırın 176

177 ELLE TAŞIMA İŞLERİ Sürekli fizik gücü kullanma, çarpma, ezilme, tekrarlanan hareketler ve sağlığın bozulması riski. Tehlike örnekleri Yüksek ağırlıkta yük taşımak Tekrarlanan ve hızlı bir şekilde yük taşımak Taşıması zor yük: örneğin çok büyük, sıcak, tutulması zor,.. Taşımayı yanlış yapmak: örneğin iki büklüm olmak, ya da aşırı uzanmak Önlem Örnekleri İş akışını düzenleyerek elle taşımayı kaldırın veya en aza indirin Mekanik taşıma aletleri kullanın Yükü kolayca tutulur hale getirin: örneğin sap, tutamak v.s. Çalışanları uygun taşıma şekli için eğitin Gerekli kişisel korunma cihazları kullandırın: örneğin eldiven, 177 bot, v.s.

178 İŞLETME İÇİNDE DOLAŞIM Çalışanlara bir aracın (araba, kamyon, forklift,.v.s) çarpması sonucu yaralanma, araçların birbirine veya bir engele çarpma riskleri Tehlike örnekleri Yaya ve araçların aynı alanda dolaşmaları, yollarının kesişmesi Tehlikeli dolaşım alanı: örneğin çok dar geçişler, eğimli yollar, kötü zemin,. Tehlikeli manevra alanları Bakımsız araçlar: örneğin tutmayan frenler, aşınmış lastikler, direksiyon, işaretler.. İşletmede araçların dolaşımı için kurallar getirin Önlem Örnekleri Mekanik taşıma aletleri kullanın Dolaşım alanlarını işaretleyin, aydınlatın ve bakımlı tutun Araçların periyodik bakımlarını yaptırın Arızaları hemen tamir edin 178 Çalışanları dolaşım hakkında eğitin

179 DEVRİLME VE DÜŞME Bir istiften düşen yükün veya devrilen yük istifinin veya rafın yaratacağı yaralanma riskidir. Tehlike örnekleri Yüksek seviyede yüklenmiş riskler: örneğin raflarda, dolap üstlerinde, v.s. Üst üste istiflenmiş yüksek seviyedeki yükler: örneğin bidonlar, koliler v.s. Farklı yükseklikte veya katlar arasında yapılan çalışmalar: örneğin işletmede yüksekten yere, çatıdan yere v.s. Desteklenmemiş çukurlarda, galerilerde çalışmalar Önlem Örnekleri Depolamayı organize edin: ayrılmış bölüm, ambalajların şekillerine uygun depolama, aralarında yeterli geçiş mesafeleri,v.s. Ambalajın özelliğine göre yüksekliği sınırlayın Düşmeye veya devrilmeye karşı koruyucu önlemler alın Gerekli kişisel korunma cihazlarını kullandırın 179

180 MAKİNA VE ALETLER Bir taşınabilir aletin, bir makinanın veya makinanın bir kısmının mekanik etkisiyle oluşacak yaralanma (kesilme, delinme, ezilme, çekilme,..) riskidir. Tehlike örnekleri Çalışanın temasa geçebileceği hareketli organlar (güç transfer aparatları,..). Fırlayabilecek parçalar (talaş, somun v.s.) veya sıçrayabilecek sıvı (basınç altındaki sıvı, gaz).. Kesici alet kullanılması : bıçak, giyotin, testere, v.s. Bakımı veya tamiri esnasında kilitlenmemiş makinalar Önlem Örnekleri Yasalara ve standardlara uygun makinaları kullanın Bu makinaları üreticinin talimatlarına uygun olarak kullanın Kesici aletleri kullanırken koruma aparatları ile beraber kullanın Çalışanları eğitin Gerekli kişisel korunma cihazlarını kullandırın 180

181 GÜRÜLTÜ Gürültü bir rahatsızlık kaynağıdır : Sözlü iletişimi etkiler, hassas işlemleri engelleyebilir. Uzun süreli maruz kalmalar sonucu kalıcı sağırlık yaratabilen bir risktir. Tehlike örnekleri Sürekli gürültü yayan kaynaklar (motorlar, kompressörler, baskı makinaları, presler, hoparlörler, v.s.) Darbe ile çalışan alet veya makinalar, hava tahliyesi, sesli sinyaller v.s. Önlem Örnekleri Gürültü kaynaklarını yok edin, gürültünün şiddetini azaltın, çalışanların maruz kalma sürelerini azaltın, Gürültülü sistemlerini izole edilmiş ayrı alanlarda işletin, Koruyucu sistemler yerleştirin : kabin, duvarlarının izolasyonunu sağlayın,.. Gerekli kişisel korunma cihazlarını kullandırın. 181

182 KULLANILAN MADDELER, YAYILMA VE ATIKLAR Gaz, sıvı veya katı haldeki maddelerin, soluma, yutma veya deri ile teması ile enfeksiyon, zehirlenme, yanık, alerji gibi etkilere maruz kalma riskleri. Bazı şartlar altında meslek hastalığı riski. Tehlike örnekleri Yanda şekli verilen semboller gibi etiket taşıyan maddelerin kullanılması Gaz, buhar yayılması, Toz yayılması : çimento, un, odun talaşı Duman yayılması : kaynak, gaz boşaltımları Mikro organizmaların varlığı : mikrop bakteri, virüs, mantar v.s. Önlem Örnekleri Tehlikeli maddeyi tehlikesiz bir madde ile değiştirin, Kullanılan miktarı sınırlayın, Yayılımları toplayın : kaynakta yakalayın veya havalandırma sağlayın, Atıkların toplanmasını, depolanmasını ve bertaraf edilmesini organize edin, Çalışanları bu maddelerin kullanımı, Güvenlik Bilgi Formu, önlemler v.s. hakkında eğitin, 182 Gerekli kişisel korunma cihazlarını kullandırın.

183 YANGIN VE PATLAMA Yangın ve patlama sonucu çalışanların yaralanma riski. Çok önemli maddi hasarlara neden olabilir. Tehlike örnekleri Yanda şekli verilen semboller gibi etiket taşıyan maddelerin, doğal gazın, LPG nin kullanılması Patlayıcı ortam yaratılması: LPG, Doğal gaz, alevlenir maddelerin hava ile karışımı Birbiriyle uyumsuz maddelerin bir arada veya yakında depolanması Önlem Örnekleri Tehlikeli maddeyi daha az tehlikeli bir madde ile değiştirin, Tutuşturma kaynaklarını önleyin: sigara içmeyin, kaynak yapmayın, elektriğe dikkat edin, Önleyici tesis oluşturun : ayrı depolama alanı, yangın önleme duvarları,.. Yangın algılama sistemleri yerleştirin, Söndürme ve alarm sistemleri yerleştirin, 183 Acil durum müdahale ve tahliye planları oluşturun.

184 ELEKTRİK Bir iletkenle, güç altındaki bir metal parçası ile temas sonucu yanma veya elektrik şoku riski. Tehlike örnekleri Çalışanların temas edebileceği açık devreler : kapağı açık elektrik panosu veya havai elektrik hattı, Arızalı materyel :toprak hattı olmayan devreler, arızalı uzatmalar, kırık prizler, fişler, Bakım sırasında elektrik devresinin kesilmemesi, Önlem Örnekleri Elektrik tesisatınızı, ehliyetli kişilere, uygun ekipmanla ve standardlara göre yaptırın, Elektrik tesisatınızı periyodik olarak kontrol ettirin, Çalışanları eğitin, elektriğin tehlikelerine karşı uyarın, Gerekli kişisel korunma cihazlarını kullandırın. 184

185 AYDINLATMA Yetersiz veya uygun olmayan aydınlatmada yorulma ve dikkatsizlik riski. Kaza veya yanılmalar için uygun ortam yaratır. Tehlike örnekleri Çalışmaya uygun olmayan yetersiz aydınlatma, Gözleri kamaştıran aydınlatma veya güneş ışınları, Yetersiz veya aydınlatılmamış geçiş alanları. Önlem Örnekleri Çalışmaya uygun aydınlatma yapın, Çalışanın kendine göre uygun ayarları yapmasına izin verin, Yeterli bir doğal aydınlatmayı sağlayın, Aydınlatma sisteminde düzenli bir bakım programı uygulayın: pencere camlarının temizliği, lambaların temizliği, bozuk lambaların değişmesi,.. Acil durum lambaları yerleştirin. 185

186 EKRANLI ÇALIŞMALAR Görmenin yorulması ve stres kaynağıdır. Stres hataların yapılmasına neden olur. Bazı şartlarda sırt ağrılarına neden olabilir. Tehlike örnekleri Lambadan, parlak yüzeylerden gelen ışığın ekranda yansıması, Uygun olmayan büro eşyaları, Ekran rengi, karakter büyüklüğü gibi ayarlaması mümkün olmayan parametreler, Programı kullanma hatası: yetersiz eğitim, oturmanın ergonomik olmaması, sürekli hata yapma Önlem Örnekleri Ekranlı çalışmaya uygun mobilya kullanın, Ekranı ışık kaynaklarına göre uygun yerleştirin, Camlara gerektiği yerde perde veya ışık engeli uyarlayın, İşinize uygun program kullanın, Ekranda çalışmaya dinlenme veya başka işle uğraşmak için ara verin. 186

187 ÇALIŞMA ORTAMININ İKLİMİ Rahatsızlık kaynağıdır. Aşırı yorulmaya, ortamın ağır iklim şartları bazen fenalaşmaya, bayılmaya bile neden olabilir. Tehlike örnekleri Uygun olmayan sıcaklık. Örneğin büro çalışmaları fiziki çalışmalardan daha yüksek sıcaklık gerektirir. Kötü hava şartlarına maruz kalma, hava cereyanında kalma gibi. Sıcak ortam: fırın gibi ısıtıcıların yanında olmak, sıcak malzemelerin yanında kalmak, güneş ışınına maruz kalmak Soğuk ortam: soğutma odası. Önlem Örnekleri Çalışanların fiziksel faaliyetlerine uygun ve mümkünse çalışanlarca ayarlanabilen ısıtma sistemi uygulayın, Çalışma ortamının hava akımı ve nemini düzenleyebilecek sistem oluşturun, Çok sıcak veya çok soğuk ortamda çalışanlar için uygun sıcaklıkta dinlenme yerleri oluşturun, kaybedilen su ve mineralleri geri kazandırmak üzere beslenme programları uygulayın, 187 Gerekli kişisel korunma cihazları sağlayın.

188 HİJYEN - TEMİZLİK Sağlık riski taşır. Bazı faaliyetler için (lokanta, gıda, v.s.) mikrop bulaşması riski taşır. Tehlike örnekleri Çalışanların vücut hijyeni için gerekli şartların noksanlığı, İlk yardım ve bakım personelinin yokluğu, Gıda maddeleri için gerekli hijyen şartlarının uygulanmaması, Önlem Örnekleri Yeterli sayıda tuvalet, lavabo ve giysi dolabı bulundurun, Sağlık ve hijyenle ilgili araçların her zaman temiz olmasına özen gösterin, Kirletici faaliyet türlerinde çalışanların uygun şekilde duş almalarını sağlayın, İşyeri sağlık biriminin aktif çalışmasını sağlayın. 188

189 FASON VEYA BİRLİKTE ÇALIŞMA Tesisteki riskleri bilmemek, kuruluşların birbirini tanımamasından kaynaklanacak kaza riskleri taşır. Tehlike örnekleri Tesisin bakımı, güvenliği gibi konular için dışardan bir kuruluşu çalıştırmak, Kuruluşlardan birisinde çalışanın diğer kuruluşun tehlikelerinden haberdar olmaması, Aynı işi yapacak iki farklı kuruluşun birbirlerinin tehlikelerini bilmeden çalışması, Önlem Örnekleri Diğer kuruluşla birlikte işyeri sağlık ve güvenliği için denetleme yapın, Bu denetimin ardından sağlık ve güvenlik için birlikte alınacak önlemleri saptayın, Kuruluşunuzun güvenlik talimatlarını dış kuruluşa bildirin, Dış kuruluşun asıl işlemleri yapabilmesi için bir izin belgesi sistemi oluşturun. 189

190 YETERSİZ EĞİTİM- BİLGİLENDİRME Tesisteki güvenlik talimatları, güvenli çalışma kuralları, önlem kuralları hakkında yetersiz bilgi nedeniyle kaza veya meslek hastalığı riski. Tehlike örnekleri Çalışanların, tesisin güvenlik talimatları, güvenli çalışma kuralları ve önlem kurallarını anlayacak düzeyde eğitim temeli olmaması, Çalışanların yaptıkları işe göre yetersiz eğitim almaları, Kaza halinde kazazedeye ilk yardımı yapacak eğitimli personelin olmaması, Önlem Örnekleri Çalışanlarınızı iyi tanıyın, Yeni işe alınanları, geçici olanları tesisin güvenlik kuralları ve çalışacağı yerin özellikleri hakkında eğitin, Çalışanlarda yer değiştiren olursa yeni işi için güvenlik kuralları hakkında eğitin, Çalışanların güvenlik konularındaki endişelerini, görüşlerini anlatabilecekleri ortam yaratın ve değerlendirin, Yeterli sayıda ilk yardım ve kurtarıcı eğiterek kaza sonuçlarını asgariye indirmeye çalışın. 190

191 DAĞITIM VE ULAŞIM Bir çalışanın iş nedeniyle uğrayacağı trafik kazası(dağıtım kazası) veya iş yerine gelirken veya giderken uğradığı kaza (ulaşım kazası) risklerini taşımaktadır. Tehlike örnekleri Önlem Örnekleri Yıl boyunca çok aşırı sürelerde araç kullanımı-çok kilometre, İş yerinin organizasyonuna bağlı olarak yer değiştirme( dağınık yerleşim, işyerlerinin şantiyelerin sık değişimi, zaman darlığı..), Sorunlu araç (eski lastikler, fren sistemleri) veya yetersiz ekipman (ABS yok, klima yok) veya işe uygun olmayan araç, İletişim etkileri (araç kullanırken cep telefonu kullanmak veya aracı büro gibi kullanmak), İşinizi organize ederek lüzumsuz git- gel i kaldırın, Güvenli güzergah seçerek bu yolun kullanılmasını sağlayın, Aracınızın işinize uygun olmasını ve sürekli bakımının yapılmasını sağlayın, Faaliyetlerinizi planlayarak sürücüye yeterli ulaşım zamanı verin, Araç kullanım esnasında cep telefonu kullanımını yasaklayın, Aracı kullanan sürücünün bu işi yapacak ehliyette olmasına dikkat edin. 191

192 Genel Tehlike Kaynakları TEHLİKE ve RİSK Kişi ile ilgili olanlar (Deneyim, Eğitim, Sağlık Düzeyi, Bedensel Yetersizlikler vs.) Yapılan işle ilgili olanlar (iş kolları: sanayi hizmet, faaliyet türü: işletme bakım onarım, işin güçlüğü: parlayıcı pat. vs) Kullanılan malzeme ile ilgili olanlar (kimyasal teh., biyolojik teh., kesici delici malz.) Kullanılan makina/ekipman/donanımla ilgili olanlar (bakımsızlık, kontrolsüzlük, yıpranma, koruyucuların olmaması, eski teknoloji) İşlemler/yöntemlerle ilgili olanlar İş çevresi ile ilgili olanlar ( İç çevre unsurları: psikososyal unsurlar, dış çevre unsurları atmosferik riskler vs.) 192

193 FİZİKSEL TEHLİKE ve RİSK MEKANİK : Yüksekten Düşmeler, Darbe, Batma, Titreşim, Kesi TERMAL : Sıcak/Ateş, Soğuk vb. ELEKTRİK: Elektrik Kaçağı, Kısa Devre, Elektrik Yangını vb. RADYASYON : İyonize Radyasyon, İyonize Olmayan Radyasyon GÜRÜLTÜ: Gürültülü Ortamda Çalışma vb. KİMYASAL AEROSOLLER : Tozlar/Lifler, Duman, Buhar vb. SIVILAR : Sıvıya Batma, Sıçrama, Yanma vb. GAZLAR/BUHARLAR: Gaz Birikmesi, Patlama, Yangın, Zehirli Gaz Soluma vb. BİYOLOJİK ZARARLI BAKTERİLER ZARARLI VİRÜSLER MANTARLAR MİKROBİYOLOJİK OLMAYAN ANTİJENLER PSİKOSOSYAL - MAAŞ - BASKI (MOBİNG) - ÇALIŞMA SÜRELERİ - REKABET 193

194 TEHLİKE ve RİSK Üretimde Karşılaşılan Genel Riskler Darbeler, kesikler, ezikler Burkulma, incinme Yaralanma Yanık El/Ayak kırılması Zehirlenme Solunum yolları etkilenmeleri Beyin sarsıntısı Sağırlık, duyma kaybı vb. Elektrik çarpması Diğer 194

195 TEHLİKE ve RİSK TEHLİKE KAYNAĞI - TORNA TEZGÂHI 195

196 TEHLİKE ve RİSK TEDBİR NE OLMALI? 196

197 TEHLİKE ve RİSK TEHLİKE KAYNAĞI - YÜKSEKTE ÇALIŞMA 197

198 TEHLİKE ve RİSK TEDBİR NE OLMALI? *** 198

199 TEHLİKE ve RİSK SU VE ELEKTRİK BİRLİKTE ÖLDÜRÜCÜDÜR ** 199

200 TEHLİKE ve RİSK Bir Tehlike Kaynağına göre (Elek. Kablosu) Tehlike Risk Mevcut Önlemler Risk Kontrolü Sorumluluk Zamanlama Düzensiz ve ıslanmış ara kablosu Takılıp düşme riski, elektrik çarpması Yok Yok Kabloyu Topla, Süreci gözden geçir Daha fazla priz yap Yönetici Yönetici Bakım Hemen Hemen 10 gün 8 200

201 TEHLİKE ve RİSK Forklift İle Malzeme Taşıma İşine Özel Tehlikeler 1. Gece çalışmaları için çevre aydınlatması yoktur. 2. Bakımcı ustanın eğitim belgesi yoktur. 3. Forklift ile çalışanlar aynı yolu kullanmaktadır. 4. İşyeri zemininde çukurluklar oluşmuştur. 201

202 TEHLİKE ve RİSK Forklift İle Malzeme Taşıma İşine Özel Tehlikeler 5. Yükleme ve boşaltma yerlerinde işaretçi yoktur. 6. İşyerinde güvenlik işaretleri yoktur. 7. Aşırı ve yanlış yükleme yapılmaktadır. 8. İşyerinde iş ve İSG organizasyonu sıkıntıları yaşanmaktadır. 202

203 TEHLİKE ve RİSK Forklift İle Malzeme Taşıma İşine Özel Tehlikeler 9. İki operatörden birinin ehliyeti(sertifikası) yoktur. 10. İş Makineleri üzerinde insan taşınmaktadır. 11. Forkliftler süratli kullanılmaktadır. 12. Forkliftlerin, işe başlamadan önce lastik havası, frenler, farlar gibi kontrolleri yapılmamaktadır. 203

204 TEHLİKE ve RİSK RİSK DERECELENDİRİLMESİ Sıra FAALİYET/ TEHLİKE GECE ÇALIŞMA/ GÖRÜŞ AZLIĞI TEHL. HAREKET/ EĞİTİM YAYA YOLU AYRILMAMIŞ Kimler MARUZ Kal. Opr./Sürücü/ Yayalar Operatör/ Tam. Ustası İHTİMAL ZARAR ŞİDDETİ RİSK DEĞ. SONUÇ Yüksek Düşük Yayalar Yüksek 4 YOLDA ÇUKURLAR Sürücüler Orta 5 İŞARETÇİ YOK Operatör ve Sürücüler Yüksek 6 GÜVENLİK İŞARETLERİ Operatör/ Yayalar Yüksek 7 AŞIRI YÜK/ Opr./ Sürücü/ Orta 204

205 TEHLİKE ve RİSK Sıra RİSK DEĞERLENDİRME VE KONTROL FORMU Faaliyet/Tehlike Risk Skoru 1 Aydınlatma yok 20 Çevre ayd.yapılmalı 11 Araçların Süratli kul.. Kontrol Önlemi Taml. Tarihi Sorumlu 20 Eğitim Gözetim 5 İşaretçi yok 16 Eleman yetiştirilecek 6 İşaretleme yok 16 Traf. işaretleri yerleşt. 9 Ehliyetsiz opr./sür. 3 Yaya yolu ayrılmamıştır. 16 Ehliyetli opr. Sürücü sağ. 15 Yollar boyanarak ayrılacak 7 Aşırı Yükleme 10 Eğitim/ Yük.Kap.Araç Alımı *** Hemen Bakım 1 hafta İSG Müh. 15 gün İdare Bir ay İhale 5 Gün Pers. Bir ay Derhal/1 ay Bakım Per./İhale 205

206 TEHLİKE ve RİSK RİSK DEĞERLENDİRME VE KONTROL FORMU Sıra Faaliyet/ Tehlike Risk Skoru Kontrol Önlemi Taml. Tarihi Sorumlu 10 İnsan taşınıyor 10 Disipline edilecek derhal İdari 4 Yolda çukur var 9 Tamir edilecek Bir ay Bakım 8 Org. Uygun değil 9 Uygun org. İçin araş. ypl. 20 Gün Persl. 12 Araç Kontrolü 8 Periyodik Bakım 20 gün Bakım 2 Ustanın eğt. Ytz. 6 Eğitime gönderilecek 2 ay Pers. ** 206

207 TEHLİKE ve RİSK 9 207

208 RİSK ANALİZİ VE DEĞERLENDİRMESİ 3.Adım 3. ADIM Kontrol Tedbirlerine Karar Verilmesi Bu adımda risklerin kabul edilebilir düzeye indirilmesi için gerekli kontrol tedbirlerine karar verilir. Önleyici Tedbirler : İhtimali azaltıcı tedbirlerdir. Koruyucu Tedbirler : Şiddeti azaltıcı tedbirlerdir. 208

209 RİSK ANALİZİ VE DEĞERLENDİRMESİ 3.Adım 3-Mühendislik önlemlerini uygulamak; Otomasyon, (bilg. kont. sist.) Tecrit,(ayırma) (kaynakhane tecriti) Uzaklaştırma, (buhar kazanı) Havalandırma, (kirleticiler asla solunmamalı, temiz hava sağlanmalı) Ergonomik yaklaşımlardan yararlanma (kıyafetlerden başlar) BAKIM SONRASI KORUYUCU GERİ TAKILMAMIŞ! *** 209

210 RİSK ANALİZİ VE DEĞERLENDİRMESİ 3.Adım 4-İdari önlemler/işaretler/uyarılar Çalışma süreleri, (radar tesisi) İşyeri düzeni, (sarı işaretli yürüme yolları) Eğitim ve öğretim, (birebir ilgi, ahi teşkilatı) Planlı bakım-onarım (normal otomobiller) Mental riskler, monotonluk, iletişim (karşınızdaki kim) Denetim-disiplin, ** 210

211 RİSK ANALİZİ VE DEĞERLENDİRMESİ 3.Adım Alınan bu önlemlere rağmen riski kabul edilebilir düzeylere düşüremiyorsak son çare; 5-Kişisel koruyucu donanımlar; Temin etme - Kullandırma

212 RİSK ANALİZİ VE DEĞERLENDİRMESİ 4. Adım 4. Adım KONTROL TEDBİRLERİNİN TAMAMLANMASI Bu adımda seçilen kontrol tedbirleri işyerinde uygulanarak tamamlanır Kontrol tedbirlerinin tamamlanması şu hususları içerir; Çalışma yöntemlerinin geliştirilmesi İletişim Eğitim ve öğretimin sağlanması Denetim Bakım 212

213 RİSK ANALİZİ VE DEĞERLENDİRMESİ 5. Adım İZLE VE TEKRAR ET Son adım tedbirlerin etkinliğinin izlenmesi ve tekrar edilerek gözden geçirilmesidir Bu adımda en azından şu sorular cevaplandırılmalıdır. Seçilen kontrol tedbirleri planlandığı gibi tamamlanmış mı? Seçilen kontrol tedbirleri yerinde tedbirler mi? Bu kontrol tedbirleri uygulanmış mı? Bu kontrol tedbirleri doğru bir şekilde uygulanmış mı? Seçilen yöntem çalışıyor mu? Yapılan değişiklikler amaçlarınıza uygun sonuçlanmış mı? Değerlendirilen risklere maruziyet ortadan kaldırılmış veya yeterince azaltılmış mı? 213

214 RİSK ANALİZİ VE DEĞERLENDİRMESİ 214

215 RİSKLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ R = İ X D R= Risk İ= İhtimal D= Zararın Derecesi 215

216 İşyerinde bir olayın gerçekleşme ihtimalini göstermek için aşağıdaki ihtimal skalası kullanılır; İhtimal Ortaya çıkma sıklığı / frekans için derecelendirme basamakları ÇOK KÜÇÜK YILDA BİR KÜÇÜK ÜÇ AYDA BİR ORTA AYDA BİR YÜKSEK HAFTADA BİR ÇOK YÜKSEK HER GÜN 216

217 YARALANMA / HASAR OLASILIĞI DEĞERLENDİRİLİRKEN; Zararın meydana gelme olasılığı MARUZ KALABİLECEK ÇALIŞAN SAYISI, TEHLİKEYE MARUZ KALMA SIKLIĞI VE SÜRESİ, ELEKTRİK, SU KESİNTİLERİ GİBİ KONTROL VE ÖNLEMLERİN ETKİNLİĞİNİ AZALTABİLECEK DURUMLAR, TESİS VE MAKİNALARDAKİ GÜVENLİK BİLEŞENLERİ EKSİKLİKLERİ, KİŞİSEL KORUYUCULARIN ETKİNLİĞİ VE KULLANIM SIKLIĞI, GÜVENSİZ ORTAM VE DAVRANIŞLAR, ÇALIŞANLARIN SAĞLIK DURUMU VE YAKLAŞIMI 217 VB. DEĞERLENDİRİLMELİDİR.

218 SONUÇLARA KARAR VERİLMESİ Muhtemel bir olay sonrası beklenen zarar veya hasarın derecelendirilmesi için aşağıdaki skala kullanılır. SONUÇ DERECELENDİRME ÇOK HAFİF : İş saati kaybı yok, ilkyardım gerektiren HAFİF : İş günü kaybı yok, ilk yardım gerektiren ORTA : Hafif yaralanma, tedavi gerekir CİDDİ : Ölüm, Ciddi yaralanma, meslek hastalığı ÇOK CİDDİ : Birden çok ölüm, sürekli iş göremezlik 218

219 Risk Değerlendirme Metotları; 150 den fazla Risk Değerlendirme Metodunun varlığından söz edilmektedir. Risk Değerlendirme Metotları; - Kantitatif (quantitative) Risk Değerlendirme Metotları, Kantitatif risk analizinde, riski hesaplarken matematiksel teoremler kullanılarak risk değeri bulunur. - Kalitatif (qualitative) Risk Değerlendirme Metotları, Kalitatif risk analizinde, tehditin olma ihtimali, tehditin etkisi gibi değerlere sayısal değerler verilir ve bu değerler matematiksel ve mantıksal metotlar ile proses edilip risk değeri bulunur. -Karma Risk Değerlendirme Metotları olarak sınıflandırılabilir. 219

220 TEHLİKE ve RİSK Risk Değerlendirme Metotları; Matris Kontrol Listeleri (Check- List) Fine - Kinney Hata Modu ve Etkileri Analizi (FMEA)(failure modes and effects analysis) Hata Ağacı Analizi (FTA)(Fault tree analysis) Tehlike ve Çalışılabilirlik Analizi (HAZOP)(Hazard and operability) Olay Ağacı Analizi (ETA)(Event Tree Analysis) *** 220

221 TEHLİKE ve RİSK Risk Değerlendirme Metotları; Ön Tehlike Analizi (Preliminary Hazard Analysis PHA) Olursa Ne Olur (What if?) Risk Haritası İş Güvenliği Denetlemesi (Safety Review) Süreç/Sistem Kontrol Listeleri (Process/System Check List) İşlemleri İnceleme Tekniği (Technic of Operation Review) Göreceli Sıralama Dow Mond Tehlike İndisleri Risk Analizi (Risk Analysis) ** 221

222 TEHLİKE ve RİSK Risk Değerlendirme Metotları; Sebep Sonuç Analizi (Cause Consequence Analysis) İnsan Hatası Analizi (Human Error Analysis) Tehlike Erken Uyarı Modeli (Diagnostic Model for Hazards) Risk Değerlendirme Karar Matris Metodolojisi (Risk Assesment Decision Matrix)

223 Kriterler What if? PHA JSA Check List Gerekli Döküman İhtiyacı Çok Az Orta Çok Fazla Çok Az Tim Çalışması Bir Analist ile Yapılabilir Bir Analist ile Yapılabilir Tim Çalışması Tim Çalışması Tim Liderinin Tecrübesi Orta Düzeyde Deneyim Orta Düzeyde Deneyim Çok Fazla Deneyim Orta Düzeyde Deneyim Kalitatif/ Kantitatif Özel Bir Branşa Yönelik Uygulama Başarı Oranı Kalitatif Kalitatif Kalitatif Kalitatif Her Sektöre Uyar Risklerin Belirlenmesi Aşamasında Yeterlidir. Tim Liderinin Terübesine Göre Başarı Oranı Değişir. Her Sektöre Uyar Birincil Risk Değerlendirme Yöntemidir. Tim Liderinin Terübesine Göre Başarı Oranı Değişir. Her Sektöre Uyar Özellikle kişilerin Görev Tanımları İyi Yapılmışsa Başarı Sağlanabilir. Her Sektöre Uyar Basit Prosedürlü İşlerde Uygulanabilir, Tim Liderinin Terübesine Göre Başarı Oranı Değişir. 223

224 Kriterler HAZOP FMEA/ FMECA Gerekli Döküman İhtiyacı Tim Çalışması Güvenlik Denetimi FTA Çok Fazla Çok Fazla Çok Az Çok Fazla Tim Çalışması Tim Çalışması Bir Analist ile Yapılabilir Tim Çalışması Tim Liderinin Tecrübesi Kalitatif/ Kantitatif Özel Bir Branşa Yönelik Uygulama Başarı Oranı Çok Fazla Deneyim Orta Düzeyde Deneyim Orta Düzeyde Deneyim Çok Fazla Deneyim Kalitatif Kalitatif Kalitatif Kalitatif/ Kantitatif Kimya Endüstrisi Oldukça Zor Bir Yöntemdir, Yüksek Tecrübe ve Takım Üyelerinin Yüksek Performansını Gerektirir. Elektrik / Makine Analiz Öncesinde, FTA Yapılması Başarı Oranını Artırır. Her Sektöre Uyar Tüm Sektörlerde Rahatlıkla Uygulanır, Tim Liderinin Terübesine Göre Başarı Oranı Değişir. Her Sektöre Uyar Yüksek Tecrübe ve Takım Üyelerinin Yüksek Performansını Gerektirir. 224

225 Kriterler ETA L TİPİ MATRİS Gerekli Döküman İhtiyacı Tim Çalışması Tim Liderinin Tecrübesi Kalitatif/ Kantitatif Özel Bir Branşa Yönelik Uygulama Başarı Oranı X TİPİ MATRİS NEDEN SONUÇ ANALİZİ Çok Fazla Çok Az Çok Fazla Çok Fazla Tim Çalışması Çok Fazla Deneyim Kalitatif/ Kantitatif Her sektöre Uyar Yüksek Tecrübe ve Takım Üyelerinin Yüksek Performansını Gerektirir. Bir Analist ile Yapılabilir Orta Düzeyde Deneyim Tim Çalışması Çok Fazla Deneyim Tim Çalışması Çok Fazla Deneyim Kalitatif Kalitatif Kalitatif/ Kantitatif Basit Prosedürlü İşler Basit Prosedürlü İşlerde Uygulanabilir. Tim Liderinin Tecrübesine Göre Başarı Oranı değişir. Her sektöre Uyar Tüm sektörlerde rahatlıkla uygulanır. Tim Liderinin Tecrübesine Göre Başarı Oranı değişir. Her Sektöre Uyar Yüksek Tecrübe ve Takım Üyelerinin Yüksek Performansını Gerektirir. 225

226 TEHLİKE ve RİSK MATRİS 1-MATRİS METODU: Kullanımı kolay ve uygulaması en yayın metotlardan birisidir. Bu metot diğer birçok metodun temelini teşkil eder. Karma bir Risk Değerlendirme metodudur. Risk skoru R= İ x Ş elde edilir. İ = (olabilirlik) İhtimal Ş = Sonucun Şiddeti 226

227 TEHLİKE ve RİSK MATRİS 227

228 TEHLİKE ve RİSK MATRİS 228

229 TEHLİKE ve RİSK MATRİS 229

230 TEHLİKE ve RİSK MATRİS Tavsiye Edilen Risk Değerlendirme Tablosu Yeni Ynt Göre [HMÜ] Revize Tarihi/No: Firma : Adres : Analizi Yapılan Birim : Risk Analizi ve Değerlendirme Raporu Tarih : Geçerlilik Tarihi : Analizi Yapan : Belge No : Analizi Yapan : Belge No : Analiz Yöntemi : Sıra no Tehlike kaynağı Tehlikeli durum Risk İlgili Mevcut Doküman Önlem İhtimal Şiddet Risk Hareket Önlem Süre Sorumlu Değeri Tarihi Nihai Tarih İht Şid Risk Drm Risk Derğerlendirme Ekibi : İşveren : İş Güvenliği Uzmanı : İşyeri Hekimi : İşçi Temsilcisi : Destek Elemanları : Riskler Hakk. Uzman Çalışanlar : İmza 230

231 TEHLİKE ve RİSK Check List 2-Kontrol Listeleri-Çeklist Metodu (Birincil Risk Analizi ) Bir tesisin veya prosesin tüm donanımının ve aletlerinin tam olup olmadığını veya kusursuz işleyip işlemediğini saptar. İki adımda gerçekleştirilir. *** 231

232 TEHLİKE ve RİSK Check List Check listelerindeki özel sorularla, analizi yapılan tesisin eksiklikleri saptanır. Bir önlemler kataloğu ile, yapılması gereken düzeltmeler önerilir. En verimli sonuçlar, uzun deneyimlere dayalı veya deneyimli uzmanlar tarafından hazırlanmış listelerden alınır. (örnek: Uçaklarda pilotların kullandığı check listler gibi) ** 232

233 TEHLİKE ve RİSK Check-List ile Risk Analiz Örneği Uygun Yetersi z Yok Kontrolü yapılan konu Düşünceler Tehlikeli alan yeterince tanımlanmış-sınırlanmış mı? Alana girişler kontrol altında mı? Gerekli uyarı işaretleri var mı? Uyarı işaretleri doğru ve görülebilir mi? Yangın tedbirleri prosedürlere uygun mu? Alanda çalışanlar uygun ve yeterli eğitimleri almışlar mı? Kişisel koruyucular var mı? Uygun mu? Acil durum planı var ve görülebilir mi?

234 3-FINE- KINNEY METODU TEHLİKE ve RİSK FINE - KINNEY Kullanımı kolay, yaygın olarak kullanılan bir metottur. İşyeri istatistiklerinin kullanımına imkan sağlar. Risk Değeri= İ x F x Ş olarak hesaplanır. İ= İhtimal, (0,2-10 arası bir değer) F=Frekans, (0,5-10 arası bir değer) Ş=Sonuçların Şiddeti (1-100 arası bir değer) 234

235 TEHLİKE ve RİSK FINE - KINNEY Tablo 1-İhtimal Skalası İhtimal: Zarar ya da hasarın zaman içinde gerçekleşme ihtimali Değer Kategori 0,2 Pratik Olarak İmkânsız 0,5 Zayıf İhtimal 1 Oldukça Düşük İhtimal 3 Nadir fakat Olabilir 6 Kuvvetle Muhtemel 10 Çok Kuvvetli İhtimal 235

236 TEHLİKE ve RİSK FINE - KINNEY Tablo: 2 Frekans (Maruziyet) Skalası Frekans: Tehlikeye maruz kalma sıklığı Değer Açıklama Kategori 0,5 Çok Nadir Yılda bir ya da daha az 1 Oldukça Nadir Yılda bir ya da birkaç kez 2 Nadir Ayda bir ya da birkaç kez 3 Ara sıra Haftada bir ya da birkaç kez 6 Sıklıkla Günde bir ya da daha fazla 10 Sürekli Sürekli ya da saatte birden fazla 236

237 TEHLİKE ve RİSK FINE - KINNEY Tablo: 3 Sonuç Şiddeti (etki) Skalası Şiddet : Tehlikenin gerçekleşmesi halinde insan, işyeri ve çevre üzerinde oluşturacağı zarar ya da hasarın şiddeti Değer Açıklama Kategori 1 Dikkate Alınmalı Hafif-Zararsız veya önemsiz 3 Önemli Minör-Düşük iş kaybı, küçük hasar, İlk Yrd. 7 Ciddi Majör-Önemli Zarar, Dış tedavi, işgünü kaybı 15 Çok Ciddi Sakatlık, uzuv kaybı, çevresel etki 40 Çok Kötü Ölüm, Tam maluliyet, Ağır çevr. etkisi 100 Felaket Birden çok ölüm, önemli çevre felaketi 237

238 TEHLİKE ve RİSK FINE - KINNEY Risk Düzeyine Göre Karar ve Eylem Sıra Risk Değeri Karar EYLEM 1 R<20 Kabul Edilebilir Risk Acil tedbir gerekmeyebilir 2 20<R< 70 Kesin Risk Eylem planına alınmalı 3 70 <R<200 Önemli Risk Dikkatle izlenmeli ve yıllık eylem planına alınarak giderilmeli <R< 400 Yüksek Risk Kısa vadeli eylem planına alınarak giderilmeli 5 R>400 Çok Yüksek Risk Çalışmaya ara verilerek derhal tedbir alınmalı 238

239 TEHLİKE ve RİSK FINE - KINNEY İşyeri Bölümü : Değerlendiren : Tarih: Nu TEHLİKELER RİSK RİSK DEĞERLENDİRME FORMU RİSK DEĞERLENDİRMESİ İhtimal Frekans Etki Risk Değeri Aksiyonlar ve Ek Kontroller Sorumlu Süre ONAYLAYAN Adı Soyadı: İmza: Tarih: 239

240 TEHLİKE ve RİSK Hata Ağacı Analizi - FTA 4-Hata Ağacı Analizi (Fault Tree Analysis - FTA) 1962 yılında Belli Telefon Laboratuarlarında Mınutemen kıtalararası balistik füze hedefleme kontrol sisteminin güvenlik değerlendirmesini gerçekleştirmek maksadıyla tasarlanmıştır. FTA, sistem hataları ile sistem ve sistem bileşenlerinin hatalarındaki özgül sakıncalı olaylar arasındaki bağlantıyı gösteren mantıksal diyagramlardan oluşmaktadır. Bu metot, tümden gelimle mantığa dayanan bir tekniktir. Sakıncalı olay, daha önceden tanımlanmış olay ile hataların nedensel ilişkileridir. FTA, bir işletmede yapılan işler ile ilgili kritik hataların veya ana hataların sebeplerinin ve potansiyel karşıt önlemlerinin şematik gösterimidir. Ayrıca, düzenleyici hareketleri veya problem azaltıcı hareketleri tanımlar. Bu metodun amacı, hataların gidiş yollarını, fiziksel ve insan kaynaklı hata olaylarına sebep olacak yolları tanımlamaktır. FTA, belirli bir hata olayı üzerine odaklanan analizci bir tekniktir. Daha sonra muhtemel alt olayları mantıksal bir diyagramla şematize eder. *** 240

241 Grafik olarak insan yada malzeme kaynaklı hasarların muhtemel kombinasyonlarını oluşturur. İhtimallerini ortaya çıkarabileceği önceden tahmin edilebilen istenmeyen hata olayını {en üst olay) grafik olarak gösterir. FTA, çok geniş kapsamlı olarak güvenlik ve risk analizinde kullanılır. FTA kalitatif bir teknik olarak bir hatayı alt bileşenlerine ayırarak onu irdelediği için kullanışlıdır. Bu şekilde sistemi oluşturan her bir parçanın modifiye edilmesi, çıkarılması ya da elde edilmesine olanak sağlar. FTA; tanımlamada, tasarımda, modifikasyonda, operasyonda, destekli kullanımda ya da bir boşaltım sisteminde kullanılabilir. Bir tepe olayın gerçekleşmesi veya gerçekleşmemesi için alınması gereken önlemler ayrıntılı bir şekilde analiz edilir. Olmaması istenen tepe olay saptanıp, bu olaya neden olabilecek tüm faktörler analiz edilir. 241

242 242

243 243

244 TEHLİKE ve RİSK Hata Ağacı Analizi - FTA ** 244

245 TEHLİKE ve RİSK Hata Ağacı Analizi - FTA

246 TEHLİKE ve RİSK Olası Hata Türleri ve Etki Analizi (FMEA) 5- Olası Hata Türleri ve Etki Analizi (Failure Mode and Effects Analysis - FMEA) En yaygın kullanılan metodlardan biridir. Herhangi bir sistemin tamamı veya bölümleri ele alınıp, bunlardaki kısımlar, aletler, komponentlerde ortaya çıkabilecek arızalardan hem bölümlerin hemde bütün sistemin nasıl etkilenebileceği ve ortaya çıkabilecek sonuçlar analiz edilir. 246

247 TEHLİKE ve RİSK Olası Hata Türleri ve Etki Analizi (FMEA) FMEA Çeşitleri 1) Sistem FMEA 2) Tasarım FMEA 3) Proses FMEA 4) Servis FMEA 247

248 TEHLİKE ve RİSK Olası Hata Türleri ve Etki Analizi (FMEA) Sistem FMEA AMACI; Sistem ve alt sistemleri analiz ederek, sistemin eksiklerinden doğan sistem fonksiyonları arasındaki potansiyel hata türlerini belirlemektir. HEDEFİ; Sistemin kalitesini, güvenirliğini ve korunabilirliğini artırmaktır. 248

249 TEHLİKE ve RİSK Olası Hata Türleri ve Etki Analizi (FMEA) Servis FMEA AMACI; Organizasyondaki aksaklıkların analiz edilmesidir. HEDEFİ; Organizasyonun kalitesini, güvenirliğini ve korunabilirliğini artırmaktır. 249

250 TEHLİKE ve RİSK Olası Hata Türleri ve Etki Analizi (FMEA) Proses FMEA AMACI; Üretim veya montaj prosesindeki eksiklerden doğabilecek hata türlerini ortadan kaldırmak ve üretim ve montaj prosesini analiz etmektir. HEDEFİ; Prosesin kalitesini, güvenirliğini ve korunabilirliğini artırmaktır. 250

251 FMEA NIN DÖRT TİPİ VE ARALARINDAKİ İLİŞKİ SİSTEM Bileşenler Alt sistemler Ana sistemler TASARIM Bileşenler Alt sistemler Ana sistemler PROSES İnsan gücü Metot Makine Malzeme Ölçüm Çevre SERVİS İnsan gücü/ İnsan kaynakları Makine Metot Malzeme Ölçüm Çevre Odak: Sistemdeki hata etkilerini azaltmak. Hedef: Sistem kalitesini, güvenirliliğini ve korunabilirliğini artırmak Odak: Tasarımdaki hata etkilerini azaltmak. Hedef: Tasarım kalitesini, güvenirliğini ve korunabilirliğini artırmak Makineler Araçlar İş istasyonları Üretim hatları Prosesler Ölçümler Operatör eğitimi İnsan kaynakları Görev İş istasyonları Servis hatları Servisler Performans Operatör eğitimi Odak: Bütün prosesteki (sistem) hata etkilerini azaltmak. Hedef: Proses (sistem) kalitesini, güvenirliğini, korunabilirliğini ve verimliliğini artırmak Odak: Organizasyondaki hata etkilerini azaltmak. Hedef: Kalite, güvenirlilik ve serviste müşteri tatminini artırmak 251

252 TEHLİKE ve RİSK Olası Hata Türleri ve Etki Analizi (FMEA) FMEA METODUNUN UNSURLARI FMEA nın üç temel unsuru vardır. a.ihtimal [İ]: Hatanın zaman içinde gerçekleşme sıklığını gösteren değer, (1-10 arası) b.şiddet [Ş]: Hatanın gerçekleşmesi durumunda sonuçların derecesini gösteren değer, (1-10 arası) c.tespit Edilebilirlik [T]: Hatanın istenmeyen sonuçlara sebep olmadan tespit edilebilme derecesini gösteren değer, (1-10 arası) 252

253 FMEA ÇİZELGESİ Sistem /Parça Potansiyel Hata Türleri Hatanın Sonuçları Ş Hataların Nedenleri İ Kontrol Önlemleri T RÖS Tavsiye Edilen İyileştirmeler/ Eylemler Sorumlu & Tamamla ma Tarihi Hareket Tarihi Ye ni (S) Ye ni (P) Ye ni (D) Ye ni RÖ S İ: Her bir zarar modunun oluşma olasılık değeri; Ş: Zararın ne kadar önemli olduğunun değeri, şiddet, ciddiyet, T: Zarar meydana getirecek durumun keşfedilmesinin zorluk derecelendirilmesi, RÖS: Risk öncelik sayısı. 253

254 TEHLİKE ve RİSK Olası Hata Türleri ve Etki Analizi (FMEA) SİSTEM FMEA ŞİDDET ETKİ SINIFLAMASI ETKİ ŞİDDETİN ETKİSİ DERECE Uyarısız Gelen Tehlike Felakete yol açabilecek etkiye sahip ve uyarısız gelen potansiyel hata 10 Uyarısız Gelen Tehlike Çok Yüksek Yüksek Orta Düşük Çok Düşük Yüksek hasara ve toplu ölümlere yol açabilecek etkiye sahip ve uyarısız gelen potansiyel hata Sistemin tamamen hasar görmesini sağlayan yıkıcı etkiye sahip ağır yaralanmalara,3.derece yanık, akut ölüm vb. etkiye sahip hata Ekipmanı tamamen hasar görmesine sebep olan ve ölüme, zehirlenme,3.derece yanık, akut ölümcül hastalık vb. etkiye sahip hata Sistemin performansını etkileyen, uzuv ve organ kaybı, ağır yaralanma, kanser vb. yol açan hata Kırık, kalıcı küçük iş görmemezlik,2.derece yanık, beyin sarsıntısı vb. etkiye sahip hata İncinme, küçük kesik ve sıyrıklar, ezilmeler vb. hafif yaralanmalar ile kısa süreli rahatsızlıklara neden olan hata Küçük Sistemin çalışmasını yavaşlatan hata 3 Çok Küçük Sistemin çalışmasında kargaşaya yol açan hata 2 Yok Etki yok 1 254

255 TEHLİKE ve RİSK Olası Hata Türleri ve Etki Analizi (FMEA) HATA OLASILIĞI HKS HATA KÜMÜLATİF SAYISI DERECE Çok Yüksek: Kaçınılmaz Hata ½ den fazla 10 1/3 9 Yüksek: Tekrar Tekrar Hata 1/8 8 1/20 7 Orta: Ara Sıra Olan Hata 1/80 6 1/ / Düşük: Nispeten Az Olan Hata 1/ / Pek Az: Olası Olmayan Hata 1/ den düşük 1 255

256 TESBİT EDİLEBİLİRLİK Tespit Edilemez Çok Az Az Çok Düşük Düşük Orta Yüksek Ortalama Yüksek Çok Yüksek TEHLİKE ve RİSK Olası Hata Türleri ve Etki Analizi (FMEA) TESBİT EDİLEBİLİRLİK OLASILIĞI Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedilebilirliği mümkün değil Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedilebilirliği çok uzak Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedilebilirliği uzak Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedilebilirliği düşük Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedilebilirliği çok düşük Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedilebilirliği orta Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedilebilirliği yüksek ortalama Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedilebilirliği yüksek Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedilebilirliği çok yüksek DERECE *** Hemen Hemen Kesin Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedilebilirliği hemen hemen kesin 1 256

257 TEHLİKE ve RİSK Olası Hata Türleri ve Etki Analizi (FMEA) Risk Öncelik Değeri (RÖD) R.Ö.D.= İ x Ş x T arasında bir değer alabilir. Risk Öncelik Değeri (RÖD) Sıra Risk Öncelik Değeri Karar arası Düşük Riskli arası Orta Riskli arası Yüksek Riskli arası Çok Yüksek Riskli ** 257

258 TEHLİKE ve RİSK ÖRNEK FMEA

259 TEHLİKE ve RİSK Tehlike ve Çalışabilirlik Analizi - HAZOP 6-Tehlike ve Çalışabilirlik Analizi (Hazard And Operability Studies - HAZOP) Kimya endüstrisi tarafından, bu sanayinin özel tehlike potansiyelleri dikkate alınarak geliştirilmiştir. Multi disipliner bir tim tarafından, kaza odaklarının saptanması, analizleri ve ortadan kaldırılmaları için uygulanır. 259

260 TEHLİKE ve RİSK Tehlike ve Çalışabilirlik Analizi - HAZOP Belirli kılavuz kelimeler kullanarak yapılan sistemli bir beyin fırtınası çalışmasıdır. Çalışmaya katılanlara, belirli yapıda sorular sorulup, bu olayların olması veya olmaması halinde ne gibi sonuçların ortaya çıkacağı sorulur. 260

261 TEHLİKE ve RİSK HAZOP AKIM ŞEMASI 261

262 TEHLİKE ve RİSK HAZOP METODOLOJİSİ 262

263 HAZOP ÇİZELGESİ Anahtar Kelime Kılavuz Kelime Tehlikeli Sapma Olası Nedenler Ciddiyet Azaltma Ölçümü Dikkat Edilecek Hususlar Kimin Tarafından Tespit Edildiği 263

264 TEHLİKE ve RİSK Tehlike ve Çalışabilirlik Analizi - HAZOP -ÖRNEK- Kimyasal A, kimyasal B reaksiyona girerek kimyasal C yi üretmektedir. Reaksiyon; ekzotermik (ısıveren) reaksiyondur ve bundan dolayı reaktörün sıcaklığı ile kullanılan soğutma suyunun sıcaklığının kontrol edilmesi gerekmektedir. 264

265 TEHLİKE ve RİSK Tehlike ve Çalışabilirlik Analizi - HAZOP A + B C (+ D) Kimyasal A ve B'nin eklenme oranı tepkime yolunu etkilemektedir. Neticede tepkime yolu değişmekte ve D kimyasalı oluşmaktadır, D kimyasalı yanıcı normal şartlar altında patlayıcıdır. 265

266 TEHLİKE ve RİSK Tehlike ve Çalışabilirlik Analizi - HAZOP HAZOP UYGULAMA ŞEKLİ KILAVUZ KELİME TEHLİKELİ SAPMA 266

267 TEHLİKE ve RİSK Tehlike ve Çalışabilirlik Analizi - HAZOP HAZOP UYGULAMA ŞEKLİ AKIŞ AKIŞ YO 267

268 TEHLİKE ve RİSK Tehlike ve Çalışabilirlik Analizi - HAZOP Anahtar Kelime HİÇ Kılavuz Kelime AKIŞ Tehlikeli Sapma AKIŞ YOK Olası Nedenler A Kimyasalı depolama takında yeterli hammadde yok Sonuçlar 2) Reaktöre beslemenin kesilmesi 1) Akış olmaması sebebiyle reaktör içerisinde D kimyasalı oluşumu Gerekli Aksiyonlar 1) A kimyasalı hammadde tankına düşük seviye alarmının kurulması 2) Depolama alanı operatörü ile iletişimin sağlanması *** 268

269 TEHLİKE ve RİSK Tehlike ve Çalışabilirlik Analizi - HAZOP SICAKLIK YÜKSEK SICAKLIK ** 269

270 TEHLİKE ve RİSK Tehlike ve Çalışabilirlik Analizi - HAZOP Anahtar Kelime Kılavuz Kelime Tehlikeli Sapma Olası Nedenler Sonuçlar Gerekli Aksiyonlar 1) Su deposuna alt seviye alarmının kurulması FAZLA SICAKLIK YÜKSEK SICAKLIK 2) Soğutma suyu pompasında arıza Reaktör içerisinde sıcaklık ve basınç artışı 2) Soğutma suyu pompası üzerine ters tepki hattı kurulması 3) Belli aralıklarla boru hatlarının denetlenmesini n sağlanması

271 TEHLİKE ve RİSK Olay Ağacı Analızı - ETA 7- Olay Ağacı Analızı (Event Tree Analysıs - ETA) 271

272 TEHLİKE ve RİSK Olay Ağacı Analızı - ETA Her hangi bir tehlikeli olayın yaratabileceği çeşitli senaryolar analiz edilir. İdeal olarak, birden fazla proses ve koruma sistemlerinin olduğu tesislerde kullanılır. Kazaların sıklığı ve/veya olasılıkları sayısal olarak belirlenebilir. 272

273 273

274 TEHLİKE ve RİSK Olay Ağacı Analızı - ETA 274

275 TEHLİKE ve RİSK Olay Ağacı Analızı - ETA 275

276 TEHLİKE ve RİSK Ön Tehlike Analizi 8-Ön Tehlike Analizi (Preliminary Hazard Analysis - PHA) Kalitatif (nitel:cinse göre) risk değerlendirme yöntemdir. Tesisin kurulma ve proje aşamasında tercih edilir. Amaç: Tasarımı yapacak personele rehber olmaktır. Sonraki aşamalarda karşılaşılabilecek sorunlara önceden önlem alınmasına olanak sağlar. Eldeki tesis tasarım kriterleri, ekipman ve malzemelerin özellikleri bilinmelidir. 276

277 TEHLİKE ve RİSK Ön Tehlike Analizi Hata Analizi Potansiyel Tehlikeli Eleman Geçmiş Deneyimin Analizi Amaç Analizi Geçmiş Kazalar İstenilen hedefler belirlenir Hata Analizi Tehlike Tanımlanması Tehlikeli Durum Emniyet Sistem Kaybı Analistin tecrübesi önemlidir. Risk Değerlendirilmesi ve Seçimi Riskleri Azaltım 277

278 TEHLİKE ve RİSK Ön Tehlike Analizi Belirlenen potansiyel tehlikelerin Ön Tehlike Analizi Risk Derecelendirme ve Seçim Diyagramı kullanılarak frekansı ve şiddetine göre risk skoru belirlenir. Yüksek Ciddi Düşük 278

279 TEHLİKE ve RİSK Ön Tehlike Analizi Ön Tehlike Analizi Risk Değerlendirme Formu 279

280 TEHLİKE ve RİSK Ön Tehlike Analizi Yapılan risk değerlendirmesi sonucunda kabul edilemez bölgelerde çıkan bir risk skoru elde edilmesi durumunda bu Ön Tehlike Analizi Risk Değerlendirme Formu işlenir. Tanımlanan tehlikeler, sıklık/sonuç diyagramının yardımı ile sıraya konur ve önlemler öncelik sırasına göre alınır. Tek başına yeterli bir analiz metodu değildir, diğer metodolojilere başlangıç verisi olması aşamasında yararlıdır. 280

281 9- Olursa Ne Olur Analizi TEHLİKE ve RİSK Olursa Ne Olur Analizi Sorgulamaya dayalı bir yöntemdir ve beklenmeyen olaylar açığa çıkarılmaya çalışılır, Karmaşık sistemler ve süreçlerin yanısıra küçük sistemlere ve basit süreçlere de uygulanabilir, Genel soru olan Olursa Ne Olur? ile başlar ve sorulara verilen cevaplara dayanır Eğer şırınga eline batarsa ne olur? Hemşire hastalığı kapabilir. Eğer duman birikirse ne olur? Kaynakçı boğulabilir. 281

282 TEHLİKE ve RİSK Olursa Ne Olur Analizi Olursa ne Olur listesi tutulur, Liste hazırlanırken riskin en yüksek olduğu alanlar hedeflenir, Liste hazırlanırken uzmanlardan ve çalışanlardan faydalanılır, Mevcut durum değiştiğinde (çalışma koşulları, kullanılan malzemeler, kullanılan araçlar v.b.) liste yinelenir, En yaygın yaygın kullanımı mevcut tesiste bir takım değişiklikler düşünüldüğü aşamadır. 282

283 TEHLİKE ve RİSK Olursa Ne Olur Analizi Tipik bir Eğer Ne Olur listesi 283

284 TEHLİKE ve RİSK İş Güvenlik Analizi JSA (Job Safety Analysis) 10- İş Güvenlik Analizi JSA (Job Safety Analysis) Bu metot, İş Güvenlik Analizi (JSA), kişi veya gruplar tarafından gerçekleştirilen iş görevleri üzerinde yoğunlaşır. Bir işletme veya fabrikada işler ve görevler iyi tanımlanmışsa bu metodoloji uygundur. Analiz, bir iş görevinden kaynaklanan tehlikelerin doğasını direkt olarak irdeler. *** 284

285 285

286 11 - L Tipi Matris : TEHLİKE ve RİSK L Tipi Matris 5 x 5 Matris diyagramı (L Tipi Matris) özellikle sebepsonuç ilişkilerinin değerlendirilmesinde kullanılır. Bu metot basit olması dolayısıyla tek başına risk analizi yapmak zorunda olan analistler için idealdir, Ancak değişik prosesler içeren veya birbirinden çok farklı akım şemasına sahip işlerin hepsi için tek başına yeterli değildir Analistin birikimine göre metodun başarı oranı değişir. Bu tür işletmelerde özellikle aciliyet gerektiren ve biran evvel önlem alınması gerekli olan tehlikelerin tespitinin yapılabilmesi için kullanılmalıdır. Bu metod ile öncelikle bir olayın gerçekleşme ihtimali ile, gerçekleşmesi takdirinde sonucunun derecelendirilmesi ve ölçümü yapılır. ** 286

287 TEHLİKE ve RİSK L Tipi Matris