bilimname XIV, 2008/1, KİTAP TANITIMI Ramazan ADIBELLİ Arş. Grv., Erciyes Ü. İlahiyat F.

Transkript

1 bilimname XIV, 2008/1, KİTAP TANITIMI Ramazan ADIBELLİ Arş. Grv., Erciyes Ü. İlahiyat F. Jacques Waardenburg, Islam et Occident face à face. Regards de l Histoire des Religions, Labor et Fides, Genève 1998, (Religions en perspectives No: 8), 143 s. Bu eser, uzun yıllar Din Bilimleri sahasında önemli çalışmalara imza atan Hollandalı din bilimci Jacques Waardenburg un 1994 senesinde Lozan Üniversitesi nde Islam, Europe et christianisme au XX e siécle konulu bir ders çerçevesinde verdiği dört konferansın metinlerinden ibarettir. Bu kitapta yer alan beşinci bölüm sonradan ilâve edilmiştir. Bugün Batı da İslâm la ilgili yayımlanan kitapların çoğu siyaset bilimci ve sosyal bilimcilerin eseri iken, çağdaş Hıristiyanlık üzerine yapılan çalışmaların çoğu teolojik formasyonlu yazarlara aittir. Bundan dolayı da İslâm ve Hıristiyanlık arasındaki ilişkiler ya Hıristiyan bakış açısıyla ya da Müslüman bakış açısıyla değerlendirilmektedir. Bu tespiti yaptıktan sonra yazar, bu çalışmasında Avrupa ve Akdeniz bağlamınddaki Müslüman-Hıristiyan ilişkilerini ele alarak bu konunun ana hatlarını Din Bilimleri perspektifinden çizmeye çalıştığını ve dolayısıyla bilimsel incelemellerin gerektirdiği temel ilkelerden biri olan objektiflik ilkesine uyarak tarafsız bir yaklaşım sergilediğini ifade etmektedir. Dolayısıyla bu çalışmanın en önemli taraflarından birinin, müellifin tarihi süreç içerisindeki Müslüman-Hıristiyan ilişkilerini objektif bir bakış açısıyla inceleme gayretinde bulunması olarak

2 166 Kitap Tanıtımı karşımızı çıkmaktadır. Eser, Müller in önsözü (s. 7 9) Giriş (s ) Bölüm 1. Avrupa Karşıtı Olarak İslâm (s ) Bölüm 2. Hıristiyanlık ve İslâm Tartışma Hâlinde (s ) Bölüm 3. Hıristiyanlar ve Müslümanlar Diyalog İçerisinde (s ) Bölüm 4. Yeni Bir Bakış Açısına Doğru (s ) Bölüm 5. Dinler Tarihinin Görüşleri (s ) Ek: İslâm-Hıristiyan Diyalogunun Etüdü İçin Bazı Unsurlar (s ) Seçmeli bibliyografya (s ) Özel isimler dizini (s ) Konular dizini (s ) bölümlerinden oluşmaktadır. Avrupa nın Karşıtı Olarak İslâm başlığını taşıyan birinci bölümde (s ) Waardenburg, XX. asırda İslâm âlemi ile Avrupa arasındaki ilişkilerin çok karmaşık hâle geldiğini, ancak Din Bilimcilerin bu konuya yeterince eğilmmediğini ifade ettikten sonra Din Bilimlerinin vazifesinin, İslâm, Hıristiyanlık ve Yahudilik âlemleri arasındaki ilişkileri dini anlam taşıyan fenomenler çerçevvesinde mümkün olduğunca objektif bir şekilde ele alarak bu fenomenleri tespit etmek, frekanslarını ve düzenliliklerini ortaya koymak, bunların yapılarını ve inananlar açısından ne anlam ifade ettiklerini kavramaya çalışmak olduğunu bildirmektedir. Bu bölümde, XIX. asırda, sömürgeci Avrupa ile İslâm âlemi arasındaki farklı düzeyde ilişkiler çerçevesinde Avrupa kamuoyunun İslâm karşıtı bir tutum sergilemesinin altındaki nedenler üzerinde durulmaktadır. Hıristiyanlık ve İslâm Tartışma Hâlinde başlıklı ikinci bölümde (s ), İslâm ve Hıristiyanlık arasındaki temel farklılıklar üzerinde cereyan eden teolojik tartışmalar, Hz. Muhammed döneminden başlayarak tarihî süreçleri içerisinde ele alınmakta ve her iki dinin birbirlerine yönelttikleri suçlamalar açıklanmaktadır. Hıristiyanlar ve Müslümanlar Diyalog Hâlinde başlıklı üçüncü bölümde (s ), tarih boyunca Hıristiyanlar ve Müslümanlar arasındaki diyalog faaliy-

3 Kitap Tanıtımı 167 yetleri ya da en azından diyalog teşebbüsleri üzerinde durularak, bugün organize bir biçimde diyalog çalışmalarında bulunan kuruluşlar ve bunların faaliyetleri hakkında bilgi verilmektedir. Bu bölümün sonunda diyalog faaliyetlerine engel olan beş temel faktörden bahsedilmektedir ki müellife göre bunlar: Karşı tarafın dininin yeterince bilinmemesi Eski fikirlerin tekrar edilmesi, yeniliğe gidilmemesi Diyalog faaliyetlerinin diplomatik gayelere indirgenmesi Diyalog çalışmalarına katılan taraflar arasındaki bağlamsal farklılıkların aşılamamasından kaynaklanan faktörler ve Tarafgirliktir. Yeni bir Bakış Açısına Doğru başlığını taşıyan dördüncü bölümde (s ), Müslümanların Hıristiyanlığı nasıl algıladığı ve Hıristiyanların İslâm ı nasıl anladıkları konusu üzerinde durulmaktadır. Daha sonra müellif, muhatabını Avrupa toplumundaki İslâm a yeni bir gözle bakmaya davet etmektedir. Diğer dört bölümden bağımsız olan beşinci bölüm (s ), Dinler Tarihinin Bakış Açısı başlığını taşımaktadır. Bu bölüm, üç monoteist din olan İslâm, Hıristiyanlık ve Yahudilik arasındaki ilişkiler meselesine ayrılmıştır. Müellif, sırasıyla etno-dinî bir topluluk, bir kurtuluş topluluğu ve sosyo-dinî bir topluluk olan Yahudilik, Hıristiyanlık ve İslâm arasındaki yakınlık fikrini savunmak üzere temel yapıları ortaya koymakta ve son olarak da bu üç monoteist din üzerine diyalog çerçevesinde ileriye dönük bir projeksiyon sunmaktadır. Bu eserin son kısmına yazar bir de ek ilave etmiştir (s ). Bu ekte Müslüman-Hıristiyan Diyalog Çalışmalarının İncelenmesi İçin İpuçları verilmektedir. Bu eserin sonundaki çoğu 1980 den sonra yayımlanan kitaplardan müteşşekkil olan seçmeli bibliyografyanın tasnifi çok detaylı olması bakımından ilgi çekicidir. Nihayet bir isimler dizini (yer ve şahıs isimleri) (s ) ve bir konular dizini (s ) ile eser son bulmaktadır. Kültürel değerleri Hıristiyanlığa dayanan Avrupa Birliği ne tam üyelik hakkını kazanmaya çalışan ülkemiz açısından önem arz eden ve son yıllarda gündemi meşgul eden Müslüman-Hıristiyan diyalogu çerçevesinde metodolojik

4 168 Kitap Tanıtımı bir perspektif sunan söz konusu eki çevirmenin faydalı olacağını düşündük. Müslüman-Hıristiyan diyalogunun etüdü için bazı unsurlar İz bırakmış olsalar dahi geçmişte ve bugünde Hıristiyanlar ile Müslümanlların toplantılarının tetkiki esnasında birkaç soru ele alınmalıdır. Bunlar sadece diyalogun etüdünde değil pratiğinde de göz önünde bulundurulması gereken noktalardır. Bir toplantıda, bir tartışma veya gerçek bir diyalogla uygun düşen bir uzlaşma arayışıyla mı karşı karşıyayız? Hangi siyasî, sosyal ve kültürel bağlamda toplantı gerçekleşmiştir? Hangi ölçüde toplantı bu bağlamda yönlendirilmiş, hatta tespit edilmiştir? Söz konusu toplantıda özel bir kültürel tarzdan ( Fransız, Amerikan, Arap, Endonezyalı, Afrikalı) bahsedilebilir mi? Resmî veya özel bir makam tarafından organize edilen bir toplantı mı söz konusudur? Görüş alışverişlerinde apaçık yanlışlıklar veya yanlış anlaşılmalar fark edilebilir mi? Katılan taraflar, çalışma arkadaşlarının kültürleri ve dinleri ile ilgili deneyler veya tetkikler yaparak önceden hazırlanmış mıdırlar? Ele alınmış olan temalar nelerdir? Ahlâk ve hukuk, doktrin ve ritüel nokttalarına değinmişler mi ya da terbiyevî, sosyal veya siyasî meselelere de mi girmişlerdir? Otorite olarak kabul edilen Yazılar veya dinî metinler araştırılmış mıdır? Resmi veya gayriresmî şekilde hangi ölçüde sırf dinî alanın haricindeki meseleler ele alınmıştır? Herkes tarafından paylaşılan önkabuller neler olmuştur? Muhataplar müşterek bir ideoloji veya bir Weltanschauung a (dünya görüşüne) sahip midirler? Bazı sorular yüksek düzeydeki diyalog için özel bir önem arz etmekteddir. Örneğin, gayriresmî karşılaşmaların gerçekleşebilmesi için boş zaman bırakkarak veya fırsatlar ihdas ederek kişisel plânda iyi bir temas sağlanılmasına özen gösterilmiş midir? Karşıdakinin inançları veya ameli (pratik hayatı) hakkında sorular sorma imkânına uygun düşerek her iki din üzerine olgusal veya başka türden bilgiler verilmiş midir? Ele alınan temaya gelince, her iki dinin normları ve değerleri söz konusu temaya nispeten katılanların inançlarının isabetliliği gözler önüne serilmiş midir? Derin çözümler ortaya çıkarmak amacıyla bu temaya bağlı problematik üzerine olan görüş alışverişleri tamamlanmış mıdır?

5 Kitap Tanıtımı 169 Karşıt görüş taraftarları arasında güdümlü tartışmalar olmuş mu yoksa daha çok zıtlaşmalardan kaçınılmaya mı çalışılmıştır? Kişisel tavır almalar olmuş mudur? Sebepleri her ne idi ise bazı önemli meselelerden bahsetmek imkânsız olmuş mudur? Yüksek düzeydeki bu toplantıların semereleri veya neticeleri hakkında ne denilebilir? Katılımcılar eleştirel yönlerini feda etmeksizin tavır mı değiştirdiler veya daha açık mı oldular? İstikbale yönelik müşterek projeler geliştirilebildi mi yoksa daha çok geçmişten mi bahsedildi? Toplantının sonunda ortak bir sonuç bildirisi yayınlandı mı? Söz konusu toplantı başka toplantılara vesile oldu mu? Düzenlenen toplantılar için bir dizi özel sorular sorulmalıdır. Toplantı bir veya birkaç özel müessese tarafından mı organize edilmiştir? Toplantı ve işleyişi üzerinde bu müesseselerin etkisi ne olmuştur? Toplantının ve fiilî organizasyonunun sorumlusu kim olmuştur? Katılım şartları nelerdir? Toplantının amaçları nelerdir? Farklı katılımcıların ön beklentileri hakkında ne bilinmektedir? Tercih edilen organizasyon şekli toplantının seyri üzerinde etkili olmuş mudur? Toplantının seyrini, özellikle de görüş alışverişleri ve tavır almaların seyrini yönlendirmiş olabilecek diğer faktörler nelerdir? Söz konusu toplantıya davet edilenlerin seçilmesinde hangi kıstaslar kullannılmıştır? Kişiler tavsiye üzerine mi davet edilmişlerdir? Cevap evet ise, bunlar nelerdir? İster temsilci olarak ister kişisel unvanla olsun, davet edilebilmek için davet edilenlerde hangi vasıflar aranmıştır? Kadınlar davet edilmiş midir? Cevap evet ise, hangi rolde davet edilmişlerdir? Katılımcılar arasında bu tür toplantılara aşina olan bir grup insan var mıdır? Muhtemel mutabakatları veya anlaşmazlıllıkları idare etme araçları hazırlanmış mıdır? Belli bir konsensüse (mutabakata) varma amacıyla mı, yoksa daha çok bazı pozisyonları ortaya çıkarmak için mi çalışılmıştır? Sonradan bakıldığında, toplantının seyrinin önceden ne derece tahmin edilebildiğini söyleyebiliriz? Şimdi bu toplantılar veya tavır almalar hakkında katılımcıların doğrudan veya post factum (olay sonrasındaki) ifadelerine sahip miyiz? Beğenilen ve tenkit edilmiş olan şeyler nelerdir? Toplantının katılımcıları tarafından bir eleştirel sonuç değerlendirilmesi yapılmış mıdır? Nihayet birkaç pratik soru: Söz konusu Müslüman-Hıristiyan toplantısı iki taraflı mı, yoksa çok taraflı mı, yani başka dinlerin davetlileri mevcutken mi

6 170 Kitap Tanıtımı gerçekleşmiştir? Her tarafın kaç temsilcisi mevcuttu? Yaşları, cinsiyetleri, mesllekleri veya fonksiyonları nelerdi? Katılımcıların kendi toplumlarında özellikle fonksiyonları neydi? Söz konusu toplantıyı kim finanse etti?