GİRİŞİMCİLİKTE YENİ BİR KAVRAM: MELEK YATIRIM VE MUHASEBE İŞLEMLERİ

Transkript

1 The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science Doi number: Number: 55, p , Spring II 2017 Yayın Süreci / Publication Process Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date - Yayınlanma Tarihi / The Published Date GİRİŞİMCİLİKTE YENİ BİR KAVRAM: MELEK YATIRIM VE MUHASEBE İŞLEMLERİ A NEW CONCEPT IN ENTREPRENEURSHIP: ANGEL INVESTMENT AND ACCOUNTING TRANSACTIONS Yrd. Doç. Dr. Ayşe Nur Buyruk Akbaba Bitlis Eren Üniversitesi İİBF İşletme Bölümü Öz Melek Yatırım; girişim deneyimine sahip yatırımcıların, kendi sermaye ve bilgi birikimine göre yapmış oldukları, ortaklık içeren finansman kaynağıdır. Bu yatırımı yapan kişi melek yatırımcı olarak tanımlanmaktadır. Türkiye'de bu konuya yönelik 2013 yılından itibaren düzenlemeler yapılmış, Hazine Müsteşarlığı tarafından resmi gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Bireysel Katılım Sermayesi Hakkında Yönetmelik ile birlikte melek yatırım yaygınlaşmaya başlamıştır. Yürürlüğe giren yönetmelik ile melek yatırımlara yönelik düzenlemelerdeki yetki Hazine Müsteşarlığı na verilmiştir. Yönetmelikte melek yatırımcıların yapmış oldukları yatırımlara yönelik teşvik amaçlı yasal düzenlemeler yapılmış, muhasebe işlemlerinde; ölçme, değerleme ve raporlamada Türkiye Muhasebe Standartları esas alınması ve denetimi hakkında bilgilere değinilmiştir. Melek yatırımcılar, bilgi birikimine sahip mali işler, danışmanlık, endüstri gibi alanlardan gelen kişilerdir. Melek yatırımcılar bağımsız ya da birleşerek grup olarak hareket edebilmektedirler. Melek yatırımlarda vergi desteği gibi bazı desteklerden faydalanabilmesi için Bireysel Katılım Yatırımcısı Lisansına sahip olmalıdırlar. Bu lisansa, yüksek gelir veya servete sahip olan yatırımcılar ya da tecrübeli yatırımcılar sahip olabilirler. Alınan lisans yönetmelikte verilen süre için geçerli olup, süresi dolan lisanslar için yenileme talebi ile süre uzatılabilmektedir. Bu çalışma ile girişimcilikte yeni bir kavram olan melek yatırımlar ve muhasebe işlemleri ele alınmıştır. Çalışmanın amacı, Türkiye'de melek yatırımcılar ile ilgili yapılan yasal düzenlemelerin neler olduğunu, günümüzde ne derece yaygın olduğunu ve yapılan mali nitelikteki işlemlerin nasıl muhasebeleştirileceğine ilişkin bilgiler sunmaktır. Bu sebeple çalışmada; melek yatırım kavramına, melek yatırımcıların özelliklerine, yatırım nedenlerine yer verilmiş, melek yatırımcılar ile ilgili vergisel avantajlar, değerleme yöntemleri ele alınmış, muhasebeleştirilmesi ve raporlanması ile ilgili örneklere yer verilerek öneriler sunulmuştur. Anahtar Kelimeler: Girişim, Melek Yatırım, Muhasebe, Değerleme, Raporlama

2 330 Ayşe Nur Buyruk Akbaba Abstract Angel investment is a partnership-funded source of investor experience, based on their own capital and knowledge. The person who makes this investment is defined as an angel investor. Regulations have been made since 2013 for the subject in Turkey. The "Regulation on Individual Participation Capital" has been published and spread by the Undersecretariat of Treasury in the Official Gazette. This regulation with authorization was given to Undersecretariat of Treasury. Legal arrangements in this regulation have been made with the aim of encouraging angel investors to invest in their investments. In the regulation is mentioned the information about the taking of accounting transactions in measurement, valuation and reporting in the same as Turkish Accounting Standards and auditing. Angel investors are people who come from fields with knowledge, financial affairs, consultancy, industry. Angel investors act independently or as a group. Angel investors should have an Individual Participation Investor License in order to be able to benefit from some support such as tax support. This license may have investors or experienced investors with high income or wealth. The license is valid for the period given in the regulation and the renewal period can be extended for the licenses expired. In this study has discussed a new concept of entrepreneurship angel investments and accounting transactions. The aim of the work is to present information on the legal arrangements made about angel investors, how they will be handled today and how to account for the financial transactions in Turkey. For this reason in the study are described the concept of angel investment, the characteristics of angel investors, the reasons for investing were discussed, tax advantages related to angel investors, valuation methods have been handled, examples of accounting and reporting have been mentioned and suggestions have been presented. Keywords: Enterprise, Angel Investment, Accounting, Valuation, Reporting 1. Giriş Melek yatırım, başlangıç aşamasında olan bir işletmenin ilerleyen dönemlerde gelişmesine katkı sağlamaktır. Melek yatırımcı, işletmelere gelişmelerinde sermaye ve deneyimlerini aktaran kişidir. Hazine Müsteşarlığı tarafından Resmi Gazetede yayımlanan Bireysel Katılım Sermayesi Hakkında Yönetmelikte belirtilen melek yatırımcılar tarafından işletmelere aktardığı sermaye ise melek yatırım sermayesi olarak adlandırılmaktadır. Melek yatırımcı, işletmelere öz sermaye finansmanı sağlayan, tavsiyede bulunan ve yardım eden yatırımcıdır. Melek yatırımcıların gerek maddi gerek bilgi birikimi açısından tecrübeleri ve kaynakları vardır. İşletmelere bu birikimler aracılığı ile katkı sağlamaktadırlar. Melek yatırımcıların sağladığı sermaye işletmeler için finansal bir kaynaktır. Yatırım yapılırken genellikle yeni kurulan işletmeler tercih edilebilmektedir. Türkiye'de melek yatırımların yapılmasının nedenlerini; melek yatırımların yapılmasında ulusal ve uluslararası girişim faaliyetlerini desteklemek, konuda uzman girişimcilerin yetişmesine katkı sağlamak, melek yatırımcılık sisteminin Türkiye de tanıtımını yaparak gelişimini sağlama, gerekli hukuki alt yapının oluşmasını desteklemek adına çalışmalar yapmak, finansal getiri sağlamak, melek yatırımcılığın profesyonel bir kariyer olarak algılanmasında rol oynamak gibi sıralayabiliriz. Dünyada ve Türkiye'de yıllar itibari ile bakıldığında melek yatırımcı kavramı önemli hale gelmiş ve lisans için başvuru sayısı artmıştır. Ülkemizde melek yatırımlar ile ilgili teşvik amaçlı yasal düzenlemeler yapılmıştır. Yapılan bu düzenlemelere lisans alınması için şartların neler olması gerektiği, teşvik amaçlı vergisel indirimin olması gibi durumları örnek verebiliriz. Melek yatırımcıların vergi indiriminden faydalanabilmek için lisans almaları gerekmektedir. Lisans, Hazine Müsteşarlığı tarafından belirlenen kriterleri sağlayan melek yatırımcılara verilen ve devlet

3 Girişimcilikte Yeni Bir Kavram: Melek Yatırım ve Muhasebe İşlemleri 331 desteğinden yararlanma olanağı sağlayan belgedir. Verilen lisans beş yıl için geçerlidir. Süresi dolduğunda yenilenebilmektedir. Lisans alınmasında yüksek servete sahip ve tecrübeye sahip olan yatırımcılar şeklinde sınıflandırılmış, istenilen şartlara göre ölçütler belirlenmiştir. Bu ölçütlere ve yapılan bu düzenlemelere göre melek yatırımcılar yatırımlarını yapmaktadırlar. Melek yatırımcıların yaptığı yatırımlar sektörlere göre sınıflandırılmaktadır. Genellikle yazılım, bilişim gibi alanlarda daha yaygın olarak yatırımların yapıldığı görülmektedir. Çalışmanın ilk bölümünde, melek yatırım ile ilgili bazı kavramlara, özelliklerine, yatırım nedenlerine, yapılan yasal düzenlemelere yer verilmiş, son bölümde ise muhasebeleştirilmesi ve raporlanması ile ilgili bilgiler ele alınarak örnekler ile incelenmiştir. 2. Melek Yatırım İle İlgili Bazı Kavramlar Çalışmanın bu bölümünde; melek yatırımcı kavramına, melek yatırımcıların özelliklerine ve yatırım yapma nedenlerine yer verilmiştir Melek Yatırımcı Kavramı Finans dünyasında melek kavramı, ilk olarak Broadway deki borsa tüccarlarının, Broadway gösterilerinin devam etmesi için riskli yatırım yapan zenginleri anlatmak için kullanılmıştır (Karabayır, Gülşen, Çiftci & Muzaffar, 2012: 71). Bu yatırımcılar, gösterilerde rol alan ve hayranlık duydukları tiyatro oyuncuları ile tanışma fırsatı yakalamak için gösterilere yatırım yapmaktaydılar. Melek yatırımcılar; yeni kurulmuş işletmelere sermaye yatırımı yapan biçimsel olmayan risk sermayedarlarıdırlar (Karabayır, Gülşen, Çiftci & Muzaffar, 2012: 71-72). Melek yatırımcılar, yeni işletmeye başlangıç öz sermaye finansmanı sağlayabilir, tavsiyede bulunabilir ve yardım edebilirler. Bu kaynak nispeten küçük meblağlar gerekli olduğunda ve söz konusu proje, ileri teknoloji alanında olmadığında çok uygundur (Kobi'lerde İnovasyonu Desteklemek, 2016: 2). Melek yatırımcılar, işletmelere özel yatırımlar yaparak gelirlerini arttırmak ve teknolojik yenilikçi konsepte sahip yeni bir işletme için söz verirler (Angel Investor Business Plan, 2014: 3). Girişimlere yatırım yapan özel yatırımcılara Melek Yatırımcı "Angel Investors denir. Melek yatırımcılar ya direkt hisse senetlerinin ihracıyla ya da hisse senedine dönüştürülebilen diğer araçlarla dolaylı olarak şirkette eşit bir pozisyonda yer almayı tercih ederler. Her melek yatırımcı ayrı bir kişiliktir. Bu nedenle melek yatırımcılar arasında büyük farklılıklar vardır. Melek yatırımcıların yaklaşımları risk sermayedarlarından daha plansız ve daha yüksek düzeyde risk alabilen özelliktedir. Melek Sermaye ise girişim tecrübesine sahip özel yatırımcıların kendi para ve deneyimleriyle genellikle yeni başlayan ve ilk evrelerinde olan işletmelere yaptıkları ortaklık içeren bir finansman tekniği olarak tanımlanmaktadır (Uçkun, 2009: 124). Melek yatırımcılar kendi deneyimleri ve sağladıkları parasal destekle yatırım yaparlar. Süper melekler olarak tanımlanan yatırımcılar Amerika, İngiltere ve diğer ülkelerde popülerliği artmıştır (Financing High-Growth Firms, 2011: 38). Bireysel katılım yatırımcısı olan melek yatırımcı, kişisel varlıklarını, tecrübelerini ve birikimlerini başlangıç veya büyüme aşamasındaki girişimlere aktarmak üzere yatırım yapan gerçek kişidir (Gök, 2016: 11). Melek yatırımcılar, yatırımlarında bireysel ya da grup olarak faaliyette bulunabilmektedirler (Benjamin & Margulis, 2005: 62). Bireysel katılım sermayesi (BKS) ise tüm dünyada erken aşama işletmelerin finansal ihtiyaçlarını karşılamada yaygın olarak kullanılan finansal bir araçtır. Türkiye de de son yıllarda bireysel katılım yatırımcıları tarafından iş meleği adıyla yerel düzeyde faaliyette bulunan yatırımcı ağları kurulmaya başlanmış, ancak bu alanda bugüne kadar bir

4 332 Ayşe Nur Buyruk Akbaba kamu politikası oluşturulmadığından sektör gerekli atılımı yapamamıştır. Yapılan düzenlemelerle, öncelikle bireysel katılım yatırımlarının cazip hale getirilmesi, ayrıca dünya uygulamaları dikkate alınarak kurumsallaşmanın tesis edilmesi ve bireysel katılım sermayesi piyasasında iş etiğinin hâkim kılınması amaçlanmaktadır. Böylece, BKS girişimciler için güvenilir bir finansal araç haline getirilecektir (Coşgun, 2013: 148). Melek yatırımcılar sadece nakit katkıda bulunmakla kalmazlar; çoğu zaman sektör tecrübelerinden ve bağlantılarından da girişimcinin yararlanmasını sağlarlar. Melek yatırımcılar yatırım yaptıkları şirketlerin yönetim organlarında genellikle icracı olmayan pozisyonlarda bulunurlar. Melek yatırımcı ağlarının ortaya çıkmasıyla birlikte, melek yatırımcıların sermaye yatırımları Avrupa da giderek daha önemli bir rol oynamaya başlamıştır. Türkiye de ise melek yatırımcılık, öncesinde sadece konunun uzmanları tarafından bilinirken; 15 Şubat 2013 tarihinde T.C. Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı tarafından resmi gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Bireysel Katılım Sermayesi Hakkında Yönetmelik ile birlikte yaygınlaşmaya başlamıştır (Melek Yatırımcı Bulma Kılavuzu Girişimcinin El Kitabı, 2014: 8). Bireysel Katılım Sermayesi Hakkında Yönetmeliğe göre; bireysel katılım (melek yatırım) bireysel katılımcı tarafından yapılan yatırım olarak tanımlanmış, yatırımı yapan gerçek kişiler ise bireysel katılımcı (melek yatırımcı) olarak tanımlanmıştır (Bireysel Katılım Sermayesi Hakkında Yönetmelik, 2016) Melek Yatırımcı Özellikleri Türkiye'deki yapılan düzenlemelere göre melek yatırımcı, tam mükellef gerçek kişi olabilir. Sistemin işleyişi konusunda düzenlemeler yapacak ve uygulamayı denetleyecek olan kurum Hazine Müsteşarlığı olarak belirlenmiştir (Köprü, 2012: 62). Melek yatırımcılar, kendi sermayelerini kullanırlar. Her türlü yatırımı destekleyebilirler. Yatırımda kullanacağı sermaye miktarı azdır. Genellikle küçük çaptaki yeni kurulan işletmelere destek sağlarlar. Daha fazla risk alırlar ve beklentileri daha düşüktür. Yatırım karar sürecine katılırlar. Yatırımlarını tamamen maceracı bir ruhla ve amatörce yaparlar (Böyükaslan & Tiryakioğlu, 2016: 608). Melek yatırımcılar genellikle yüksek riskli ve yüksek getirisi olan yatırımlar yaparlar. Önceden nakit akışı hakkında bilgiye sahiptirler (Walter, 2004: 36). Melek yatırımcıların bazıları finans, danışmanlık bazıları ise endüstriden gelen kişilerdir. Bir fonu yönetme veya diğer insanların parası ile yatırım yaparlar. Yatırım aşaması; çekirdek, erken ve ileri evre şeklindedir. Yatırım büyüklüğünde; bireysel melek sayısı arasındadır. Melek grupların çoğu bireysel melek ve risk sermaye şeklindedir. Yatırım araçları imtiyazlı hisse senetleridir. Yatırım yapılabilir proje proaktif destek ve sosyal networkler aracılığıyladır. Yatırımlar, ulusal ve artan biçimde yerel ortaklarla uluslararası yatırımlar şeklindedir. Yatırım sonrasında, yönetimde temsil, stratejik yatırım sonrası role sahiptir. Yatırım getirisi ve motivasyonunda; kritik, risk sermayesi fonu, yatırımcıların yeni fon vermeleri için mevcut yatırımcılara makul getiri sağlamalıdır (Bayar, 2012: 138). Melek yatırımcılar bağımsız hareket edebildikleri gibi birleşerek grup olarak da hareket edebilmektedirler. Bu şekilde daha büyük finansal ihtiyaçlara da cevap verebilmektedirler. Melek yatırımcılar başarılı olabilecek bir yatırımı desteklemenin yanında, kendilerinin değerlendirebileceği girişim fırsatlarını da takip etmektedirler. Sermaye sahipliklerinin yanı sıra genellikle yatırım yaptıkları alanla ilgili olarak kişisel deneyime de sahiptirler (Uluyol, 2008: 52). Melek yatırımcılar bağımsız ya da birleşerek grup olarak hareket ederek, daha büyük finansal ihtiyaçlara cevap verebilmektedirler. İş melekleri başarılı olabilecek bir yatırımı desteklemenin yanında kendilerinin değerlendirebileceği girişim fırsatlarını da takip etmektedirler. Sermaye sahipliklerinin yanı sıra genellikle yatırım yaptıkları alanla ilgili

5 Girişimcilikte Yeni Bir Kavram: Melek Yatırım ve Muhasebe İşlemleri 333 kişisel deneyime sahiptirler. Melek yatırımcı olmayı seçenlerin beklentileri yalnızca yatırdıkları paranın geri dönüşünü sağlamak, katma değer yaratmak ve girişim sürecinde rol almak değildir; bunların yanı sıra manevi tatmin beklentisi içinde bulunan melek yatırımcılara da rastlanmaktadır (Perktaş & Uçar, 2015: 95). Türkiye'de yıllar itibari ile melek yatırımcılara verilen lisans sayısı; 2013 yılında 155, 2014 yılında 120, 2015 yılında 69, 2016 yılı (Şubat Ayı) 13, süreci devam eden başvurular 12 ve toplam 369'dur. Lisans başvurularının bölgesel dağılımında Marmara Bölgesi %84, İç Anadolu Bölgesi %10, Ege Bölgesi %4, Akdeniz ve Karadeniz Bölgesi %1'dir. İllere göre incelendiğinde; İstanbul 287 (%78), Ankara 31 (%8), Bursa 13 (%4), İzmir 11 (%3), Kocaeli 5 (%1) ve diğer 20 (%6) olduğu görülmektedir. Yatırımcı türünde %37 servete sahip, %34 tecrübeli ve %29 yüksek gelire sahiptir. Bireysel katılım yatırımcısı olunma nedenleri; büyüme potansiyeli-yüksek getiri %41, maddi ve manevi destek %27, yenilikçi iş fırsatı-manevi destek %19, alternatif yatırım olanaklarını değerlendirme %13'dür. Vergi desteği açısından incelendiğinde melek yatırımcılıkta vergi desteğinin etkili olduğu görülmüştür. Başarı ile sonuçlanan başvuru tutarı ,00.- TL, işlemi devam eden başvuru tutarı ,00.-TL ve sistemdeki toplam başvuru tutarı ,00.-TL şeklindedir. Yatırım başvurularının sektör açısından bakıldığında birinci sırada yazılım uygulama ve geliştirme olduğu görülmektedir (BKS İlerleme Raporu, 2016: 4-13) Türkiye'de Melek Yatırım Nedenleri Yurtiçinden ve yurtdışından girişimcileri destekleyen, iş kurmalarını kolaylaştıran, gerekli finansmanı sağlayan tüm birey, kurum ve kuruluşlar için mevcut eko sistemi daha etkin hale getirmek, girişimcilik konusunda her türlü eğitim imkanının arttırılmasını sağlamak, girişimcilik eğitimi konusunda her türlü girişimi desteklemek, Melek Yatırımcılık sisteminin Türkiye de tanıtımını yapmak, gerekli hukuki alt yapının oluşmasını sağlamak, Melek Yatırımcılık konseptinin profesyonel bir kariyer olarak algılanmasını sağlamak, ülkemiz girişimcilik profilinin çıkarılması ve yıllar bazında gelişim trendinin ortaya çıkarılması için yerel veya ülke çapında araştırmalar yapmak, raporlar yayınlamak, TOBB, YÖK, KOSGEB, İŞKUR, BDDK, SPK, Teknoparklar, Türkiye Bankalar Birliği, Türkiye Katılım Bankaları Birliği, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Rekabet Kurulu, Üniversitelerin Girişimcilik Kulüpleri, Kuluçka Merkezleri, Vakıflar, Ticaret ve Sanayi Odaları gibi her türlü özel ve resmi kurum ve sivil toplum kuruluşunu Melek Yatırımcılığı hakkında bilgilendirmek, işbirliğine gitmektir. Girişimciler Melek Yatırımcılar Melek Yatırım Grupları Risk Sermayesi Şirketleri (venture capitalists) Girişimcilerle Melek Yatırımcıları Buluşturanlar (matchmakers) arasında etkin bir köprü görevi görmek, gerekli gördüğü hallerde girişimcilerle melek yatırımcıları buluşturmaya yönelik çalışmalar yapmak veya yaptırmak, girişimcilerin ve Melek Yatırımcıları eğitecek eğitmenler/akademisyenler/uzmanlar yetiştirmek veya yetiştirilmesini sağlamak, deneyimli Melek Yatırımcılardan potansiyel Melek Yatırımcılara know-how aktarımının sağlanması için gerekli platformu oluşturmak, bilim adamları ile temasa geçerek ülkemizde buluş ve icat sayısının arttırılmasını sağlamak, Business Angel, Venture Capitalist gibi konuyla ilgili teknik kavramların tanımını yaparak ortak bir dil geliştirilmesini sağlamak, bu konuda Türk Dil Kurumu ile iş birliği yapmak, yurtdışından başarılı Melek Yatırımcıları Türkiye ye davet ederek gerekli know how transferinin gerçekleşmesini sağlamak, Fikri ve Sınai Haklarla Patent konularında çalışmalar yürütmek, Melek Yatırımcı finans pazarının yerel ve ülkesel düzeyde oluşmasını sağlayarak yeni kurulan girişimlerin daha rahat

6 334 Ayşe Nur Buyruk Akbaba kaynak bulabilecekleri bir ortam hazırlamak, Melek Yatırımcıların kendi aralarında iş deneyimlerini paylaşabilecekleri platformlar hazırlamak, girişimcilerin başlangıç düzeyindeki iş fikir ve projelerinin Melek yatırımcılar, eğitim, seminer, workshop, mentorluk gibi yöntemlerle desteklenmesini sağlamak için işletmelere yatırıma yönelmiştir (Alptekin, 2013: 5-6). 3. Türkiye'de Melek Yatırımlar ile İlgili Vergisel Avantajlar Türkiye'de melek yatırımcılığın hukuki alt yapısı ilk olarak 4059 sayılı Hazine Müsteşarlığı nın Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanunu na tarihinde eklenen Bireysel Katılım Sermayesi başlıklı Ek Madde 5 ile kurulmuştur. Anılan madde yüksek risk içermesi nedeniyle finansmana erişimde sıkıntı yaşayan başlangıç veya büyüme aşamasındaki girişimler için finansal bir araç olan bireysel katılım sermayesinin desteklenmesine, bireysel katılım yatırımcılarının ve bu maddeye tabi kişi, kurum ve kuruluşların faaliyetlerinin izlenmesine, denetlenmesine ve sona ermesine ilişkin hususları düzenlemektedir. Maddede ayrıca Hazine Müsteşarlığı na geniş bir düzenleme yetkisi verilmiştir. Hazine Müsteşarlığı na verilen bu yetki çerçevesinde, tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Bireysel Katılım Sermayesi Hakkında Yönetmelik ile melek yatırımcılık olarak bilinen bu işbirliği modeli, Türkiye de daha da kapsamlı bir şekilde düzenlenmiş, hukuki altyapı pekiştirilmiştir. Yönetmelik te Melek Yatırımcı, Bireysel Katılım Yatırımcısı (BKY) olarak ifade edilmiştir. Söz konusu Yönetmelik ile melek yatırımcılığı teşvik eden birtakım düzenlemeler yapılmış ve bu doğrultuda Yönetmelik te yer alan şartların sağlanması durumunda BKY lerin vergi desteğinden yararlanmasına ilişkin hükümler getirilmiştir (Türk Hukukunda Melek Yatırımcı, 2016: 1). Öncelikle, 213 sayılı Vergi Usul Kanunu nun 325. maddesine yapılan bir ilave ile girişim sermayesi fonu kavramı düzenlenmiştir sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu nda yapılan düzenleme ile kurumlar vergisi mükelleflerinin beyan edilen gelirlerinin %10 unu aşmayan bir tutarını Vergi Usul Kanunu nda sayılan şartlarla girişim sermayesi fonu olarak ayırması ve gelir vergisi matrahından istisna edilmesine olanak verilmiştir. Yukarıdakilere ilave olarak, 5520 sayılı Kanun un istisna kazançları düzenleyen 5. maddesine yapılan bir ilave ile Kurumlar Vergisi mükelleflerinin Tam mükellefiyete tabi girişim sermayesi yatırım fonu katılma payları ile girişim sermayesi yatırım ortaklıklarının hisse senetlerinden elde ettikleri kâr payları da kurumlar vergisinden istisna edilmiştir. Bu maddelerde yer alan girişim sermayesi fonu uygulamasına ilişkin usul ve esasları belirlemek için Maliye Bakanlığı yetkilendirilmiştir ve bu amaçla bir tebliğ yolu ile düzenleme yapılması beklenmektedir (Üstün, 2012: 53). Gelir Vergisi Kanununun geçici 82. maddesi kapsamında vergi desteğinden yararlanmak için BKY lerin Müsteşarlık tarafından bu Yönetmelikte belirtilen kriterleri yerine getirmeleri ve iktisap ettikleri tam mükellef girişim şirketlerine ait iştirak hisselerini en az iki tam yıl elde tutmaları şarttır. İki yıllık süre, girişim şirketi adına 25. madde kapsamında açılan ortaklık banka hesabına nakdi sermayenin yatırıldığı tarihte başlar. İki yıllık sürenin başlaması ve BKY tarafından taahhüt edilen sermayenin vergi desteğinden yararlanabilmesi için ilgili taahhüt tutarının nakit olarak ortaklık banka hesabına yatırılması zorunludur. BKY ler, 4/1/1961 tarihli ve 213 sayılı Vergi Usul Kanununun değerlemeye ait hükümlerine göre hesapladıkları hisselerin tutarlarının %75 ini yıllık beyannamelerine konu kazanç ve iratlarından hisselerin iktisap edildiği dönemde indirebilirler. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu ile Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı tarafından belirlenen araştırma, geliştirme ve yenilikçilik program-

7 Girişimcilikte Yeni Bir Kavram: Melek Yatırım ve Muhasebe İşlemleri 335 ları kapsamında, vergi desteği için Müsteşarlığa başvurulan tarihten itibaren projesi son beş yıl içinde desteklenmiş kurumlara iştirak sağlayan BKY ler için bu oran %100 olarak uygulanır. Yıllık indirim tutarı TL yi aşamaz (Bireysel Katılım Sermayesi Hakkında Yönetmelik, 2016). BKY söz konusu iştirak hisselerinin en az iki tam yıl elde tutulması şartıyla, bireysel katılım yatırımcısı indirimi olarak yıllık beyanname ile bildirilen kazanç ve iratlardan indirilebilecektir (1 Seri No'lu Bireysel Katılım Yatırımcısı İndirim Hakkında Tebliğ, 2016). Bu oranlar şu an dünyada uygulanan destek programları arasında en yüksek indirim oranlarından birisidir. Ayrıca Sermaye Piyasası Kanununda yapılan değişiklikle girişim sermayesi fonlarının yaşadığı sıkıntılar giderilmeye çalışılmış ve vergi kanunlarında yapılan değişiklikler ile kurumların girişim sermayesi fonlarına aktardıkları kaynağın sermayelerinin %20 sini geçmemek şartıyla, gelirlerinin %10 una kadar olan kısmı vergiden muaf tutulmuştur (Ertürk & Sayılgan, 2014: 308). BKY olarak faaliyette bulunan gerçek kişilerin vergi desteğinden yararlanabilmeleri için BKY lisansına sahip olması şartı aranır. BKY lerin lisans sahibi olması için aşağıda yer alan yüksek gelir veya servete sahip yatırımcı ya da tecrübeli yatırımcı tanımlarındaki şartlardan herhangi birini taşıması gerekir: a) Yüksek gelir veya servete sahip yatırımcılar; 1) Lisans almadan önceki iki takvim yılı için, yıllık gelir vergisi beyannamesinde yer alan gelir unsurlarının gayrisafi tutarları toplamı olarak ifade edilen yıllık gayrisafi geliri TL ve üzerinde olan veya, 2) Müracaat anında sahip oldukları her türlü menkul ve gayrimenkul varlıklarından oluşan kişisel servetin toplam değeri TL ve üzerinde olan yatırımcıları b) Tecrübeli yatırımcılar; 1) Banka ve finansal kuruluşlarda fon veya portföy yöneticisi olarak ya da banka ve finansal kuruluşların küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin finansmanı, proje finansmanı veya kurumsal finansman birimlerinde veya girişim sermayesi yatırım ortaklıkları dahil girişim sermayesi şirketlerinde müdür veya dengi bir pozisyonda ya da daha üst bir pozisyonda en az iki yıl iş tecrübesine sahip olan veya, 2) Lisans alınmadan önce son beş yıl içinde en az iki yıl, yıllık cirosu en az TL olan bir şirkette genel müdür yardımcısı veya dengi bir pozisyonda ya da daha üst bir pozisyonda çalışan veya, 3) BKY ağlarının birine lisans alınmadan önce en az bir yıl süreyle üyeliği bulunan ve müracaat sırasında 26 ncı maddede belirtilen nitelikleri haiz halka açık olmayan en az üç şirkette BKY olarak ortak olan veya, 4) Başlangıç veya büyüme aşamasındaki şirketleri desteklemek amacıyla kurulmuş olan yurt içi kuluçka merkezlerinde ya da teknoloji geliştirme merkezlerinde en az iki yıl tecrübesi bulunan ve bu merkezlerdeki başlangıç veya büyüme aşamasındaki en az üç şirketin her birine en az TL sermaye koyan, kişileri ifade eder. BKY lisansı başvuruları, akredite edilmiş BKY ağları aracılığıyla 7. maddede belirtilen bilgi ve belgelerle Müsteşarlığa yapılır. BKY lere verilen lisanslar beş yıl için geçerli olup, Lisans yenileme talebi Müsteşarlıkça belirlenecek ölçütlere göre değerlendirilerek BKY nin sahip olduğu lisansın süresi beşer yıllık sürelerle uzatılabilir (Bireysel Katılım Sermayesi Hakkında Yönetmelik, 2016). Örnek 1: Melek Yatırımcı XY 2016 yılı için gelir vergisine tabi geliri TL'dir. a) Melek yatırımcı XY 2016 yılında B anonim şirketinin %50 hissesini TL'ye iktisap etmiştir. b) Melek yatırımcı XY 2016 yılında B anonim şirketinin %50 hissesini TL'ye iktisap etmiştir. a) Melek yatırımcı XY'nin vergi deste-

8 336 Ayşe Nur Buyruk Akbaba ği hesaplaması aşağıda belirtildiği gibidir: İndirim Tutarı = x %75 = TL Vergiye Tabi Kazanç = = TL b) Melek yatırımcı XY'nin vergi desteği hesaplaması aşağıda belirtildiği gibidir: İndirim Tutarı = x %75 = TL Vergiye Tabi Kazanç = = TL Melek yatırımcının indirim tutarı, vergiye tabi kazançtan fazla olduğu için arta kalan indirim tutarı bir sonraki dönem vergi matrahından düşülerek vergi indirimi yapılır. Örnek 2: Melek Yatırımcı ZX 2016 yılı için gelir vergisine tabi geliri TL'dir. Melek yatırımcı ZX 2016 yılında A anonim şirketinin %50 hissesini TL'ye iktisap etmiştir. Melek yatırımcı ZX'in vergi desteği hesaplaması aşağıda belirtildiği gibidir: İndirim Tutarı = x %75 = TL yatırımcının vergiye tabi geliri sınırı geçtiği için indirim tutarı TL üzerinden değil TL üzerinden yapılmalıdır. Vergiye Tabi Kazanç = = TL'dir. 4. Melek Yatırımlarda Değerleme, Muhasebe İşlemleri ve Raporlama Literatüre bakıldığında melek yatırımlarda değerleme için dünyada; çekirdek ve başlangıç evresi yatırımlarında risk sermayesi yöntemi, scorecard yöntemi, Dave Berkus yöntemi ve risk faktörü toplama yöntemi en çok kullanılan yöntemlerdir. Risk Sermayesi Yöntemi; bu metod ilk defa 1987'de Prof.Bill Shalman (Harvard Business School) tarafından bir vaka takdiminde açıklanmış ve daha sonraları yeniden gözden geçirilmiş yöntemleri kullanılmakta olduğu görülür (Çerçi, 2014: 135). İstenen Getiri Oranı = Yatırımın Son Değeri (Satış Değeri) / Para Akışı Sonrası Değerleme Nakit Akışı Sonrası Değerleme = Yatırımın Son Değeri (Satış Değeri) / İstenen Getiri Oranı şeklinde hesaplanır. Örnek 1: Melek yatırıma konu olan bilişim alanında faaliyette bulunan işletmenin Fiyat/Kazanç ilişkisinden sonra yatırımın son değeri 'dur. İstenen getiri oranı 15'dir. Nakit akışı sonrası değerlemesi; Nakit akışı sonrası değerleme = / 15 = 'dir. Scorecard Metodu; ilk adım yatırım yapılacak olan şirkete benzer şartlara sahip, son zamanlarda yatırım yapılmış diğer başlangıç şirketlerinin nakit akışı öncesi değerlendirmelerinin karşılaştırılmasıdır. Dave Berkus (Benchmarking) Yöntemi; nakit öncesi değeri 2,5 milyon $ ı aşmayan ve 5 yıl içerisinde 20 milyon $ değerine ulaşma potansiyeline sahip çekirdek/başlangıç şirketlerinin nakit akış öncesi değerlemeleri için kullanılan pratik bir yöntemdir. Yukarıda da örneklendiği gibi, şirketlerin yıllık ortalama istatistiklerde belirtilen hisse alım turlarındaki miktarlar değişmektedir. Risk Faktörleri Toplama Yöntemi; Scorecard ve Dave Berkus yöntemlerinde kullanılan risk faktörleri daha dar bir aralığı kapsar. Bu yöntemde ise yatırım yapılacak çekirdek/başlangıç evresi hedef şirketin 12 karakteristik risk faktörü değerlendirilir. Bu açıdan melek yatırımcının daha geniş faktörleri göz önünde bulundurması gerekir. Bir başlangıç evresi girişiminin yatırım değerlemesi hesaplanırken benzer iş kolundaki diğer girişimlerin geçmiş kayıtları incelerek, bu konuda tecrübeli olan diğer meleklerden fikir danışılarak veya tecrübeli bir portföy yöneticisinden danışmanlık alınılarak bir ön tahminde bulunmak gerekir. Scorecard metodunda olduğu gibi aynı bölge civarındaki benzer şirketlerin nakit akışı öncesi değerlemelerine ait medyan değeri kullanılır (Çerçi, 2014: ). Faaliyet Raporları girişim şirketleri 6 aylık dönemler itibariyle iş planına göre hangi aşamada olduklarını, gerçekleştirdiği yatırımları ve faaliyetleri bu Yönetmeliğin ekinde yer alan örneğe göre hazırlayarak BKY ağları üzerinden Müsteşarlığa göndermekle yüküm-

9 Girişimcilikte Yeni Bir Kavram: Melek Yatırım ve Muhasebe İşlemleri 337 lüdür. Mali Tabloların Hazırlanması, Türkiye Muhasebe Standartlarına göre hazırlanması zorunlu tabloları ifade eder. Müsteşarlık gerek gördüğünde girişimci şirketlerden mali tablolarını istemeye yetkilidir. Özel durumların bildirilmesi, esas sözleşme değişiklikleri, iflas gibi önem arz eden durumların, olayın ortaya çıkışından itibaren en geç 1 ay içerisinde, yapılan vergi incelemelerine ilişkin raporların ise vergi mükellefine tebliğ tarihinden itibaren en geç 1 ay içerisinde BKY ler tarafından Müsteşarlığa BKY ağları üzerinden bildirilmesi zorunludur. Zamanında bildirim yapılmaması durumunda BKY nin yatırımı destek kapsamından çıkarılabilir (Bireysel Katılım Sermayesi Hakkında Yönetmelik, 2016). Türkiye'de en yaygın kullanım alanı olan Maliye Bakanlığı Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliğlerine göre melek yatırımlardaki bazı faaliyetler için yapılması önerilen muhasebe kayıtlarına yönelik örnekler aşağıda belirtildiği gibidir: 1 Örnek 2: M melek yatırımcısı, A Yazılım şirketine yatırım amaçlı proje değerlendirmesinde bulunmuştur. Projenin araştırılması için TL, melek yatırımcı lisansı için TL, yatırım amaçlı sermaye taahhüdü TL olmak üzere anlaşma yapılmış ve sermaye taahhüdü bankadaki mevduat hesabına yatırılarak yerine getirilmiştir. Yatırımı yapan tarafından yapılması önerilen muhasebe kaydı: 1 Bu örneklerde yer alan işlemler, birbirinden bağımsız olarak ele alınmıştır.

10 338 Ayşe Nur Buyruk Akbaba 1) 260 HAKLAR Melek Yatırım Lisans 100 KASA Melek yatırım lisans ödeme kaydı 2) 262 KURULUŞ VE ÖRGÜTLENME GİDER Melek Yatırım Proje 100 KASA Proje araştırma kaydı Yatırım yapılan işletme tarafından yapılması önerilen muhasebe kaydı: 1) 501 ÖDENMEMİŞ SERMAYE (-) SERMAYE Yatırım için taahhüt kaydı 2) 102 BANKALAR ÖDENMEMİŞ SERMAYE (-) Taahhüdün yerine getirilmesi kaydı Örnek 3: A melek yatırımcısı, B inşaat şirketinin yeni yatırımlar yaparak inşaat sektöründe canlanmasına katkıda bulunmak amacıyla sunulan proje değerlendirmiş ve yatırım kararı almıştır. Yatırım amacıyla bina üretiminde kullanılmak üzere %18 KDV'lik çekli hammadde satın alınmış ve üretim için kullanılmıştır. İşçi ücret giderleri; TL Gelir Vergisi, TL SGK kesintisi olmak üzere TL'dir. Yatırım için dışarıdan hizmet alınmış, alınan hizmet bedeli TL'dir. Melek yatırımcı yaptığı yatırımdan %75 indirime tabi olmuştur. Yatırım yapan ve yapılan işletme tarafından yapılması önerilen muhasebe kaydı: 1) 150 İLK MADDE VE MALZEME İNDİRİLECEK KDV VERİLEN ÇEK VE ÖDEME EMİR. (-) Yatırım amaçlı hammadde alış kaydı 2) 258 YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR İLK MADDE VE MALZEME Üretim için gönderilmesi kaydı 3) 258 YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR ÖDENECEK VERGİ VE FONLAR ÖDENECEK SOSYAL GÜV. KESİNT PERSONELE BORÇLAR İşçi ücret kaydı

11 Girişimcilikte Yeni Bir Kavram: Melek Yatırım ve Muhasebe İşlemleri 339 4) 181 GELİR TAHAKKUKLARI YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR Teşvik kaydı Yatırım tamamlandıktan sonra yapılabilecek muhasebe kaydı aşağıda belirtildiği gibi olabilir. Yatırım tamamlandıktan sonra yapılabilecek muhasebe kaydı: 152 MAMULLER xxx 258 YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR xxx Yatırımın tamamlanması kaydı Örnek 4: Grup olarak yatırım yapan MAAB melek yatırımcıları 2016 yılında XYZ anonim şirketinin %50 hissesini TL'ye iktisap edileceği taahhüt edilmiş ve nakit olarak yerine getirilmiştir. Yatırım yapan tarafından yapılması önerilen muhasebe kaydı: 1) 242 İŞTİRAKLER İŞTİRAKLERE SERMAYE TAAHHÜT. (-) %50 hisse iktisabı için taahhüt kaydı 2) 243 İŞTİRAKLERE SERMAYE TAAHHÜT. (-) KASA Taahhüdün yerine getirilmesi kaydı Yevmiye kaydı bu şekilde yapılabileceği gibi 248 DİĞER MALİ DURAN VARLIKLAR hesabına kayıt edilerek de yapılabilir. 248 DİĞER MALİ DURAN VARLIKLAR KASA İktisap kaydı 5. Sonuç Melek yatırımcı, kişisel varlıklarını, tecrübelerini ve birikimlerini başlangıç veya büyüme aşamasındaki işletmelere aktarmak üzere yatırım yapan kişidir. Melek yatırımcılar, yatırımlarında bireysel olabileceği gibi grup olarak da faaliyette bulunabilmektedirler. Melek yatırımlarda sadece nakit katkıda bulunulmaz, çoğu zaman sektör tecrübelerinden ve bağlantılarından da işletmelerin yararlanması amaçlanmaktadır. Melek yatırımcılar yatırım yaptıkları işletmelerin yönetim organlarında genellikle aktif olmayan pozisyonlarda bulunurlar. İşletmelerde artan rekabet ve daha iyiyi başarabilmek adına yeni yatırımlara ihtiyaç ortaya çıkmıştır. Ülkemizde melek yatırımcılığın hukuki alt yapısı ilk olarak 4059 sayılı Hazine Müsteşarlığı nın Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanunu na tarihinde eklenen bireysel katılım sermayesi başlıklı Ek Madde 5 ile kurulmuştur. Yasal açıdan geçerli olan muafiyetlik ve indirimlerin neler olduğu ele alınarak örnekler aracılığı ile açıklanmaya çalışılmıştır.

12 340 Ayşe Nur Buyruk Akbaba Hazine Müsteşarlığı na bu konu ile ilgili yetki verilmiştir. Hazine Müsteşarlığı na verilen bu yetkiye göre, tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Bireysel Katılım Sermayesi Hakkında Yönetmelik ile melek yatırımcılık olarak bilinen bu yatırım modeli, Türkiye de daha da kapsamlı bir şekilde düzenlenmiş, hukuki altyapı güçlendirilmeye çalışılmıştır. Yönetmelik te Melek Yatırımcı, Bireysel Katılım Yatırımcısı olarak ifade edilmiştir. Yönetmelik ile melek yatırımcılığı teşvik eden birtakım düzenlemeler yapılmış ve bu doğrultuda Yönetmelik te yer alan şartların sağlanması durumunda melek yatırımcıların vergi desteğinden yararlanmasına ilişkin hükümlere yer verilmiştir. Yıllar itibari ile melek yatırımcıların faaliyetleri ve faaliyette bulunabilmek için yapmış oldukları başvuruları ile artış olduğu gözlemlenmiştir. Günümüzde devam eden başvurular ile birlikte toplam 369 lisans başvurusu vardır. Dünya da ve ülkemizde son yıllardaki veriler bir önceki dönemler ile kıyaslandığında melek yatırımlar kavramının öneminin arttığı ve olumlu etkilerinin yeni girişimler adına olumlu sonuçların elde edilebileceği görülmektedir. Sermaye talebinin karşılanması, melek yatırımcıların ve yapılan yatırımlarda artış olabilmesi adına teşviklerin iyileştirilerek daha iyi hale getirilmiş olması yatırımlarda olumlu sonuçların elde edilmesine katkıda sağlayacağı söylenebilir. KAYNAKÇA Alptekin, E. (2013). Sermayesi Olmayan Girişimcilerin Tek Şansı: Melek Yatırımcılar, AR&GE Bülteni, 2013 Şubat, 3-9. Angel Investor Business Plan (2014). BizPlanDB. Benjamin, G. A. & Margulis M. S. J. (2005). Angel Capital, USA: John Wiley&Sons. Bayar, Y. (2012). Girişimcilik Finansmanında Risk Sermayesi ve Melek Finansmanı, Girişimcilik ve Kalkınma Dergisi, 7 (2), Mevzuatı Geliştirme ve Yayın Genel Müdürlüğü (2016). Bireysel Katılım Sermayesi Hakkında Yönetmelik. tin.aspx?mevzuatkod= &me vzuatiliski=0&sourcexmlsearch=bireysel%20k at%c4%b1l%c4%b1m%20sermayesi, , adresinden erişildi. T.C. Resmi Gazete (2016). Bireysel Katılım Sermayesi Hakkında Yönetmelik. /2013/02/ htm, , adresinden erişildi. T.C. Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı (2016). BKS İlerleme Raporu Şubat Sayısı. ROOT%2F1%2FDocuments%2FBireys el%20kat%c4%b1l%c4%b1m%20ser mayesi%20ve%20kambiyo%20raporlar%c 4%B1%2FBKS%20%C4%B0LERLEME %20RAPORU%20%C5%9EUBAT%20 SAYISI.pdf, , adresinden erişildi. Böyükaslan, A. & Tiryakioğlu M. (2016). Girişimci Devlet, Yenilikçi Finansman: Türkiye İçin Bir Politika Arayışı, Journal Of Business Research Turk İşletme Araştırmaları Dergisi, 8/1, Coşgun, O. (2013). Yeni Bir Finansal Araç: Bireysel Katılım Sermayesi, Mali Çözüm Dergisi, Mart-Nisan 2013, Çerçi, A. A. (2014). Küresel Ölçekte Melek Yatırımcılığın Gelişiminin İncelenmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ertürk, H. & Sayılgan G. (2014). Girişim Sermayesi Fonları ve Bu Fonların Geliştirilmesinde Kamunun Rolü, İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, Cilt: 43, Sayı: 2, Financing High-Growth Firms The Role Of Angel Investor (2011). OECD. Gök, S. (2016). Girişimciyi Melek Yatırımcılar Kanatlandırıyor, EGİAD Yarın, Ocak 2016,

13 Girişimcilikte Yeni Bir Kavram: Melek Yatırım ve Muhasebe İşlemleri 341 Karabayır, M. E., Gülşen A. Z., Çiftçi S. & Muzaffar H. (2012). Melek Yatırımcıların Yatırım Kararlarında Girişimci Odaklılığının Rolü: Türkiye'deki Melek Yatırımcılar Üzerine Bir Çalışma, Ankara SBF Dergisi, Cilt: 67, No: 2, INNOSUPPORT (2016). Kobi'lerde İnovasyonu Desteklemek. INNOCASE, media/8_1_tr.pdf, adresinden erişildi. Köprü, M. F. (2012). Melek Yatırımcı Olmak İster misiniz?, Ekonomist, 29.Temmuz.2012, Melek Yatırımcı Bulma Kılavuzu Girişimcinin El Kitabı (2014). Aktifbank-Hban- Eban-Tbaa-Linksangel. Perktaş, E. & Uçar M. (2015). Girişimcilik ve Girişimin Finansmanında Melek Yatırımcı ve Uygulama Alanları, Route Educational and Social Science Journal, Volume 2(1), s Gelir İdaresi Başkanlığı (2016). 1 Seri No'lu Bireysel Katılım Yatırımcısı İndirim Hakkında Tebliğ adresinden erişildi. LBF Partners (2016). Türk Hukukunda Melek Yatırımcı pdf, adresinden erişildi. Uçkun, N. (2009). Kobi'lerin Finansal Sorunlarına Melek Sermaye Çare Olabilir mi?, MUFAD, Sayı: 41, 2009, Uluyol, O. (2008). Girişimcilikte Alternatif Bir Finansman Modeli Olarak Melek Finansman Yöntemi, Girişimcilik ve Kalkınma Dergisi, Cilt: 3, Sayı: 2, Üstün, A. (2012). Girişim Sermayesi ve Melek Yatırımcılara Yönelik Vergi Düzenlemeleri, KPMG Gündem, Temmuz- Ekim 2012, Walter, Robert William. (2004). Financing Your Small Business, USA: Barron's Educational Series.

14 342 Ayşe Nur Buyruk Akbaba