Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 42, Mart 2017, s

Transkript

1 Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 42, Mart 2017, s Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date Yrd. Doç. Dr. Deniz SARI Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, deniz.sari@bilecik.edu.tr FRİGYA NIN DOĞUSUNDA, ANTİK GERMİA VE CİVARINDA YER ALAN TUNÇ VE DEMİR ÇAĞI YERLEŞİMLERİNDEN TOPLANAN ÇANAK ÇÖMLEĞİN GENEL BİR DEĞERLENDİRMESİ Öz P. Niewöhner başkanlığındaki bir ekip tarafından gerçekleştirilen antik Germia (modern Gümüşkonak) ve çevresi yüzey araştırmaları kapsamında bölgede yer alan prehistorik yerleşim yerleri de incelenmiştir. Bu kapsamda M.Ö. 3. Binyıl ve 2. Binyıl çanak çömleğinin ele geçtiği höyük yerleşmelerinin yanı sıra M.Ö. 1. Binyıla tarihlendirilen bir tepe üstü kale yerleşmesi saptanmıştır. Batı ve Orta Anadolu kültürleri arasında bir geçiş bölgesi konumunda olan bölge İlk Tunç Çağı nda batıda Sivrihisar dağlarından doğuda Haymana platosuna kadar yayılım alanı bulan Polatlı çanak çömlek grubunun özelliklerini yansıtır. Erken İTÇ 3 de büyük oranda Frigya kültür bölgesine dahil olan bölge, M.Ö. 3. Binyıl sonlarında Orta Anadolu ile tüm M.Ö. 2. Binyıl boyunca da devam edecek olan kültürel bir bütünlük içine girer. Bu bağlamda M.Ö. 2. Binyıl da bölge çanak çömleği Hitit çanak çömleği özelliklerini yansıtır. Buradaki höyük yerleşmelerinin Geç Tunç Çağı ndan sonra terk edildiği ve Erken Demir Çağı ile beraber kale şeklinde yerleşimlerin iskan edildiği anlaşılmaktadır. Geç Tunç Çağı ndan Demir Çağı na geçişte yerleşme modellerinde değişiklik olmakla beraber, çanak çömleğin gelişiminde herhangi bir kesinti olmadığı görülmektedir. Anahtar kelimeler: Eskişehir, Frigya, Tunç Çağı, Demir Çağı

2 THE EVALUATION OF THE POTTERY COLLECTED FROM THE BRONZE AND IRON AGE SETTLEMENTS IN ANCIENT GERMIA AND VICINITY SITUATED IN THE EAST OF PHRYGIA Abstract During the surface surveys carried out under the guidance of P. Niewöhner around ancient Germia (modern Gümüşkonak) situated in the eastern part of Eskişehir, prehistoric settlements were also examined. In this context, in addition to the mounds that yielded material from the 3rd and 2nd Millennium B.C. an Iron Age hilltop settlement has been discovered. During the 3rd Millennium BC, the pottery of the region reflects the characteristics of Polatlı Group which forms a buffer zone between western and central Anatolian cultures. It spreads from the Sivrihisar mountain range in the west, as far as the Haymana Plateau in the east in the EBA. Phrygian Cultural Region which established a cultural integrity at the end of the 3rd Millennium BC with Central Anatolia maintains this position also during the 2nd Millenimum BC. The pottery of the 2nd Millennium BC displays the characteristics of the Hittite pottery since the area became culturally integral part of the Hittite nucleus area. It is understood that the mounds were most probobly abandoned in the region at the end of the Late Bronze Age and the people was settled more in hilltop settlements from the Early Iron Age on. Despite the change in settlement patterns, the development of the pottery seems to suggest that there there was no break in the cultural development during the transition from the Late Bronze into the Early Iron Age. 489 Keywords: Eskişehir, Phrygia, Bronze Age, Iron Age 1. Giriş P. Niewöhner başkanlığındaki bir ekip tarafından gerçekleştirilen antik Germia (modern Gümüşkonak) ve çevresi yüzey araştırmaları kapsamında bölgede yer alan prehistorik yerleşim yerleri de incelenmiştir 1. Eskişehir in doğusunda, Günyüzü ilçesi sınırları içerisinde kalan Germia, şifalı suları ve St Michael e ait kilisesi ile ünlü bir Bizans şehridir (Niewöhner et al ). Ankara nın yaklaşık 100 km güney batısında yer alan bölgenin batısında Sivrihisar dağlarının uzantısı olan Arayit Dağı (Antik Dindymon) yer almakta olup, yaklaşık 11 km doğusundan Sakarya Nehri geçmektedir. Yüzey araştırmaları sırasında bölgede yer alan Hamamkarahisar ve Köstütepesi höyükleri. ziyaret edilmiş 2, Ayvalı ve Atlas höyükleri ile Aktepe tepeüstü yerleşmesi ise bu araştırmalar esnasında ilk kez saptanmıştır (Harita 1). Hamamkarahisar köyünün güneybatısındaki kaplıcaların hemen doğusunda, yolun karşı tarafında yer alan ve kuzeybatıda kısmen kayalıklara yaslanmış olan, yaklaşık 2 hektarlık bir alan kaplayan ve ova seviyesin- 1 Germia yüzey araştırmalarının sonuçları ve genel değerlendirmesi için Bkz. Niewöhner 2010, 2011, Niewöhner vdd Tunç ve Demir Çağları çanak çömleğini burada yayınlamama izin veren Dr. P. Niewöhner e teşekkürü bir borç bilirim. Ayrıca, Demir Çağ malzemesini değerlendirmemde bana yardımcı olan Yrd. Doç. Dr. Fatma Şahin e ve Yrd. Doç. Dr. Alptekin Oransay a teşekkürlerimi sunarım. 2 Söz konusu höyükler daha önce T. Efe tarafından Kütahya; Bilecik ve Eskişehir illerinde yapılan yüzey araştırması sırasında saptanmıştır (Efe 1996, 216).

3 den yüksekliği 10 m olan Hamamkarahisar Höyük te (Res. 12) İlk Tunç Çağı (İTÇ) 2 ve M.Ö. 2. Binyıl grupları; Günyüzü Köyü'nün 1 km kadar güney doğusunda, Gümüşkonak a giden yolun hemen sağ tarafında yer alan yaklaşık 1 hektarlık bir alan kaplayan ve ova seviyesinden yüksekliği 5 m olan Köstütepesi Höyük te (Res. 13) İTÇ 2, 3 ve Geç Tunç Çağı (GTÇ) malzeme grupları ele geçirilmiştir. Germia yüzey araştırmaları sırasında ilk kez saptanan, Atlas Köyü nün yaklaşık 700 m kuzeyinde, Ünağılı Mevkii nde yer alan Atlas Höyük te İTÇ 2 malzeme grubu; Ayvalı Köyü nün yaklaşık 1.3 km güneyinde yer alan, yaklaşık 1 hektarlık bir alan kaplayan ve ova seviyesinden yüksekliği 5 m olan Ayvalı Höyük te (Res. 14) ise M.Ö. 2. Binyıl malzeme grupları saptanmıştır. Söz konusu höyüklerin yanı sıra Günyüzü nün 1.3 km kuzeydoğusunda, Sivrihisar yolunun sol tarafında yer alan ve Erken Demir Çağı malzemesi veren Aktepe Kalesi saptanmıştır (Res. 11). Kalenin hemen 500 m kuzeyinden Sakarya Nehrinin bir kolu olan Çardaközü Deresi geçer. Doğal bir yükselti olan Aktepe'nin yüksekliği 50 m'den azdır; özellikle güney tarafında dik yamaçlara sahip olan tepe yaklaşık 10 hektarlık düz bir plato görünümündedir. Platonun batı ucundaki 2 hektarlık alan surla çevrilidir; surun yüksekliği 5 m, genişliği ise yaklaşık 10 m dir (Niewöhner vdd. 2013:101). 490 Harita 1. Antik Germia ve civarında yer alan Tunç ve Demir Çağı yerleşimleri 2. İTÇ 2-3 Çanak Çömleği M.Ö. 3. Binyılda Anadolu Yarımadası nda, sınırları büyük oranda çanak çömlek geleneklerinin yayılım alanları ile tanımlanan kültür bölgeleri ve bu bölgeler içinde de yine birbirleriyle yakın ilişkili olmakla beraber. yerel farklılıklar içeren alt bölgeler söz konusudur; yerel çanak çömlek bölgeleri ve ya grupları olarak tanımlanan bu oluşumlar Anadolu arkeolojisinin sık sık gündeme gelen konularından birini oluşturmaktadır 3. Bu bağlamda, söz konusu çanak çömlek 3 Söz konusu konu ile ilgili detaylı araştırmalar için Bkz. Bittel, 1942, 186; Bittel 1945; Lloyd-Mellaart 1962, 138, Map IV; French 1969a, Res.30a; French 1969b, 19; Efe 2003, 89; Efe-Ay Efe 2007, ; Sarı 2012.

4 gruplarından birisi olan Polatlı çanak çömlek bölgesi ilk olarak D. French tarafından Ankara bölgesi içinde yerel bir alt bölge olarak tanımlanmıştır (French 1969: 42, Res.46). Söz konusu bölge, Eskişehir, Afyon ve Orta Anadolu kültürleri arasında bir tampon bölge konumundadır. Hamamkarahisar, Köstütepesi ve Atlas Höyük ten toplanan İTÇ çanak çömleği büyük oranda işte bu Polatlı bölgesinin çanak çömlek özelliklerini yansıtmaktadır. Gelişimi büyük oranda Polatlı Höyük ve Gordion dan bilinen söz konusu bu çanak çömlek batıda Sivrihisar dağlarından doğuda Haymana platosuna dek yayılım alanı bulmaktadır (Harita 2). 491 Harita 2. İTÇ 2 Çanak Çömlek Grupları ve Frigya Kültür Bölgesi nin İTÇ 2 ve Erken İTÇ 3 deki Yayılım Alanı Yüzey araştırmaları sırasında toplanan çanak çömlek içinde İTÇ 2 form repertuarını yoğun olarak basit profilli kaseler oluşturmaktadır. Bunlar sık sık düz kenarlı olmakla beraber (Res.1:1-5, 10) bazıları hafif içe dönük dudaklıdır (Res.1:6-9,11-12,14,17;. Res.2:1-3; Res. 3:1,4,6). Her iki tipin de paralelleri Polatlı ve Gordion dan bilinmektedir (Gunter 1991: no.14-15). Keskin içe dönük dudaklı kaseler (Res.3:2,7), dışta kalınlaştırılmış dudaklı kaseler (Res.1:13) omurgalı kaseler (Res.1:15), kaideli kaseler ve tabaklar (Res.3:3,5) daha az rastlanan kase formlarındandır. Diğer form grupları arasında ise boyunlu kaplar, küresel gövdeli çömlekler ve dipler (Res.1:20-23, Res. 2:9; Res. 3:8) sayılabilir. Yüzey araştırmalarında ele geçirilen çanak çömleğin tamamı el yapımıdır ve büyük çoğunluğu kırmızı astarlı ve açkılı maldan üretilmiştir (Res. 1:1-2, 4-5, 7-8, 10-13, 15, 17, 20, 23; Res. 2:1-2; 7a; Res. 7a-b). Hamur genellikle devetüyü rengindedir ve nadiren özlü olabilmektedir. Katkı maddesi olarak çoğunlukla organik bir madde kullanılmıştır, zaman zaman da taşçık katkıya rastlanır. Yüzey renkleri kırmızının çeşitli tonlarındadır. Kırmızı astarlı mal genellikle iyi açkılıdır ve açkı izleri yüzeyde görülebilmektedir; bu özellik Gordion çanak çömleği için de karakteristiktir (Gunter 1991: 8). Devetüyü rengi üzerine kırmızı boya bezeme ve bant, şevron ve çok kollu haç motifleri (Res.7b) yine Gordion (Gunter 1991: Res. 33, 52, 63, 65, 97, 99) ve

5 Polatlı dan (Lloyd-Gökçe 1951: Res.13.14, 17, 18) bilinmektedir. Hamamkarahisar da bulunmuş olan kırmızı boyadan çok kollu haç motifli bir kase parçasının (Res. 1:1) benzerlerine Demircihöyük (Seeher 1987, Lev. 34:10-11; 43:23, 45:22; 52:17-19, 57:8-9; Efe 1998, Lev.5:2 ) ve Küllüoba da (Efe-Ay 2000, Lev.16:8-11; Lev.18:5-6) İTÇ 1 ve erken İTÇ 2 tabakalarında rastlanır. Bununla beraber, Atlas Höyük ten toplanmış olan malzemenin büyük çoğunluğu kahverengi astarlı bir maldan üretilmiştir (Res.7d). Bu mal daha ziyade Geç İTÇ 2 ye tarihlendirilen formlarda temsil edilmektedir (Res.3). Bu malda hamur incedir ve genelde küçük beyaz taşçık ve nadiren mika katkı içermektedir. Genellikle açkılı ve ya sıvazlanmış yüzeylere sahip olan kahverengi astarlı mallarda yüzeyler mattır. Krem rengi astarlı mallar ise ince devetüyü bir hamura sahiptir (Res.1: 6,9,14). Krem rengi yüzey kendinden astarlıdır (Res. 7c: 6, 9). Bir diğer mal grubu olan Mutfak malları ise genellikle büyük kaplara ait parçalarda temsil edilir; yüzeyler astarlı veya astarsız olabilmektedir (Res.1: 16,18,19,22; 2:7,9). Köstütepesi nde ele geçirilen kase ve çömleklere ait bir grup çanak çömlek ise İTÇ 3 e tarihlenmektedir. Söz konusu çanak çömlek erken İTÇ 3 te Afyon, Eskişehir ve Polatlı bölgelerini de içine alan Frigya Kültür Bölgesi için karakteristik olan Kırmızı Astarlı Parlak Açkılı Mal (Red Coated Ware) özellikleri yansıtmaktadır (Res. 1:21; 2:5,8; 9:1,4-5,8; Res. 8). Bu mal grubu daha çok içe doğru kıvrılan dudaklı veya hafif omurgalı kase, tankard ve depas formları ile temsil edilir; ağız altında bant astar uygulaması bu mal için karakteristiktir. Kırmızı astarlı parlak açkılı malın, çömlekçi çarkına uygun hamur yapısına rağmen, özellikle astar ve açkı işlemi açısından zahmetli olması nedeniyle, kase formaları ile de temsil edilmekle beraber, daha çok depas gibi özel formların üretiminde kullanıldığı düşünülmektedir (Türkteki 2012:55). 492 Bu mal Polatlı kazılarından sonra S. Lloyd tarafından Local Ware (Yerel Mal) olarak tanımlanmıştır (Lloyd-Gökçe 1951: 44-45, Res.9, Grup 13). Söz konusu malın rastlandığı Gordion (Gunter 1991:9) ve Asarcık/Ilıca (Orthmann 1966:27) bölgedeki kazısı yapılmış diğer yerleşim yerleridir. İTÇ 3 te geniş bir bölgede yaygın olarak karşımıza çıkan kırmızı astarlı parlak açkılı mal (Red Coated Ware) ın en erken gelişimi Frigya kültür bölgesi sınırları içinde yer alan ve Yukarı Sakarya çanak çömlek grubu özelliklerini yansıtan Küllüoba da stratigrafik olarak izlenebilmektedir. Bu malın öncüsü Küllüoba da ilk kez Geç İTÇ 2 ye tarihlendirilen IV B tabakasında ortaya çıkmıştır; söz konusu bu mal tarafımızdan Proto-Red Coated Ware olarak adlandırılmıştır (Sarı 2009:92). Bu mal karakteristik özelliklerini İTÇ 3 başında kazanır ve batıda Afyon ovasından doğuda Kızılırmak kavsine kadar yayılım alanı bulur. Söz konusu malın yayılım alanı kabaca Frigya kültür bölgesinin yayılım alanını da yansıtmaktadır; dolayısıyla İTÇ 3 başından itibaren Polatlı grubu Frigya kültür bölgesi özelliklerini yansıtmaya başlamış olmalıdır. 3. M.Ö. 2. Binyıl Çanak Çömleği Bölgede gerçekleştirilen yüzey araştırmalarında ele geçirilen malzeme grupları arasında çark yapımı çanak çömlek ilk kez Orta Tunç Çağı (OTÇ) ve Geç Tunç Çağı nı (GTÇ) kapsayan M.Ö. 2. Binyıl için karakteristik olan mal ve form gruplarında ortaya çıkar. Bu durum Orta Anadolu nun geneli ile de paralellik gösterir (Gunter 1991:27). Ele geçirilen çanak çömleğin büyük bölümünü çark yapımı devetüyü ve portakal rengi mallar ile kırmızı astarlı ve açkılı mallar oluşturmaktadır (Res.9). Bu mallar başta Gordion (Gunter 1991:28) ve Boğazköy den (Fis-

6 her 1963:30vd.) çok iyi bilinmekte olan Hitit mallarıdır. Hamamkarahisar ve Ayvalı höyüklerinden toplanmış olan malzemenin büyük çoğunluğu çeşitli tipte kalınlaştırılmış dudaklı kaselere aittir (Res.4:1,3; 4:2; 4:5-4:7 ve 5:4; 5:5; 6; - 5:1). Bead-rim (Res.4:4,6), anti-splash (Res.4:10) ve ya içe kapanan ağızlı kaseler (Res.4:9) ve basit sığ kaseler (Res.5:2) diğer kase formları arasında sayılabilir. Bu tip kaseler özellikle Orta Anadolu M.Ö. 2. Binyılı için yaygın bir özelliktir. Hamamkarahisar ve Ayvalı Höyük te ele geçirilen M.Ö. 2. Binyıl çanak çömleği Gordion, Polatlı ve Boğazköy de ele geçirilen Hitit çanak çömleği ile yakın akrabalık içermektedir. Kalınlaştırılmış dudaklı kaselerin en yakın benzerlerine Gordion da 10 no.lu megaronun içinde açılan ve OTÇ ve GTÇ ye tarihlendirilen 7, ve katlarda (Gunter 1991: Res.7:119, ;.11:213, 215; 12:232, 12:235; 15:291,295; 16:316) ve 12 numaralı megaronun sellasının arkasında açılan sondajda GTÇ ye tarihlendirilen IVB katında Frig malları ile beraber ele geçirilen çanak çömlek içinde (Gunter 1991, Res. 22:452; 23:474,477, 482) rastlanmıştır. Hamamkarahisar ve Ayvalı höyüklerinden toplanmış olan çeşitli tipte kalınlaştırılmış dudaklı kase formları yine aynı bölgede yer alan Polatlı II (Lloyd-Gökçe 1951: Grup 2/22, Res.6.b); 2,3,17, Res.196 (c); 4/1, Res.6.b ) ile Kızılırmak kavsinin içinde Boğazköy (Fischer 1963: Lev. 60: ; 88:755; 92:830; 112:982), Alacahöyük II (Koşay 1938: s. 53, Lev. XXXVIII- XXXIX), Alişar IV (von der Osten 1937: Res. 432: 10,24,51), Karum Ib ile çağdaş olan Kaman Kale Höyük III. (Omura 1996, Res.10:1-2) ve Demircihüyük 2/3 (Kull 1988: Lev. 8:9 ) tabakaları ile paralellik göstermektedir. Bead-rim kaselerin benzerlerine yine Gordion 10 no.lu megaronda gerçekleştirilen sondajda ( Gunter 1991, Res.7:118, 140,146), Polatlı Tabaka II de ( Lloyd-Gökçe 1951: Grup 42/14-15,21, Res.6.c) ve Boğazköy de (Fischer 1963: Lev. 112:980, 982) rastlanır. İçe kapanan ağızlı kaseler Godion (Gunter 1991, Res.7:129; 9: ; 20: ) ve Boğazköy den (Fischer 1963: Lev. 8: ; 89:773) bilinmektedir. Kaselerde, dış yüzeyin astarsız bırakılıp, dışta ağız kenarı altında kırmızı bant astar uygulaması OTÇ de yaygın bir uygulamadır. Kültepe de bu tip uygulamalara sıkça rastlanmaktadır (Ör. Bkz. Kulakoğlu-Kangal 2010:210). Depolama amaçlı kullanılmış olan çömlek ve küp parçaları yine yerleşmelerde ele geçen form grupları arasında sayılabilir (Res.4: 12, 13). Basık boyunlu bir küp parçası üzerinde dışta dudak altında kabartma şeklinde yatay bantlar uygulanmıştır (Res.4:11) M.Ö. 1. Binyıl (Erken Demir Çağı) Bölgede yapılan araştırmalarda Erken Demir Çağı na ait malzeme grubuna esas itibariyle Günyüzü nün 1.3 km kuzeydoğusunda yer alan Aktepe Kalesi nde rastlanmıştır. Kalede ele geçirilen malzeme grubunun büyük çoğunluğunu gri mallar oluşturmaktadır (Res.10). Benzer gri mallar T. Sivas tarafından gerçekleştirilen Frigya dağlık bölgesi yüzey araştırmalarında da saptanmıştır (Grave et als ). Aktepe de bulunmuş olan kırmızı üzerine kahverengi boya bezemeli bir kaide (Res.6:11; Res. 10:12) ile gri maldan çizi bezemeli bir kulp (Res.6:12; Res. 10:13) Kaman Kalehöyük IId tabakasından bilinen Erken Demir Çağ çanak çömlek özelliklerini yansıtmaktadır (Omura 1992, 321). Aktepe de ele geçirilen çanak çömleğin yansıttığı form repertuarı Gordion 7-6A, B (Erken Demir Çağ-Erken Frig), Kaman Kale Höyük II c-d (Erken Demir Çağ) ve Alişar 4 (Post Hitite/Frig) ve Alacahöyük I (Frig) de ele geçirilen çanak çömlek ile benzerlik göstermektedir. Söz konusu formlar dışta, yuvarlatılmış kalınlaştırılmış dudaklı omurgalı kaseler (Res.6:2) ve dışa açılan dudaklı kaselerdir (Res.6:3-4). Bu tip kaseler, Alişar IV (von der Osten 1937: Res.66:2) ve Boğazköy de (Fischer 1963: Lev. 68:620) sık sık karşımıza çıkmaktadır. Geniş depolama kaplarının dudakları çeşitlilik gösterir. Bunlar arasında yuvarlatılmış (Res.6:5) ve ya dışa dönük

7 (Res.6:6-7) dudaklı küresel gövdeli çömlekler ve pervaz dudaklı geniş çömlekler (Res.6:8-9) sayılabilir. Yuvarlatılmış dudaklı küresel çömlekler ve dışa dönük dudaklı küresel çömleklerin benzerlerine Alişar IV (von der Osten 1937: Res.451:6, 26-27) ve Gordion da (Gunter 1991, Res.25:542) rastlanır. Pervaz dudaklı geniş çömleklerin ise en yakın paralelleri yine Gordion (Gunter 1991:Res.25:541; Alişar IV (von der Osten 1937: Res ) ve Boğazköy den (Fischer 1963: Lev. 69:633) bilinmektedir. Aktepe de Demir Çağ malları GTÇ nin bölgedeki bilinen örneklerinden büyük oranda farklılık gösterir. Bununla beraber, Hamakarahisar ile Ayvalı höyüklerinde ele geçirilen bazı formlar (Res. 4: 1-2,7-8; 5:4-5), gri mal ile üretilmiş şekliyle Aktepe (Res.6:1) de temsil edilmektedir. Benzer bir gelişim Gordion da izelenebilmektedir; Yukarıda bahsedilen formlar Gordion da ilk kez çok az sayıda GTÇ tabakalarında ortaya çıkar ve bir sonraki Erken Demir Çağ ve Erken Frig tabakalarında artarak devam eder (Gunter 1991:30; Res.27: 585, ). Bu durum bölgede GTÇ den Demir Çağı na geçişte bir devamlılığın söz konusu olduğuna işaret edebilir. 5. Sonuç M.Ö. 3. Binyıl da Günyüzü bölgesi çanak çömleği, Batı ve Orta Anadolu kültürleri arasında bir tampon bölge olan Polatlı çanak çömlek grubunun karakteristik özelliklerini yansıtmaktadır. Bu grup Erken İTÇ 3 de Frigya kültür bölgesinin sınırlarına dahil olur. Söz konusu sürecin devamında özellikle çanak çömlek verilerinin gösterdiğine göre Frigya kültür bölgesi M.Ö. 3. Binyıl sonlarında, diğer bir deyişle Geç İTÇ 3 de Orta Anadolu ile kültürel ve olasılıkla siyasal bir bütünlük içine girer. Bu konumunu M.Ö. 2. Binyıl boyunca da devam ettirir (Mellaart 1968: Res.2). Bu bütünlük en fazla, İç kuzey batı Anadolu dan, doğuda Kızılırmak Kavsi nin içi ve Orta Karadeniz kıyılarına dek uzanan geniş coğrafyada yayılmış olan ve Ubergandsperiode (Geçiş Dönemi Çanak Çömleği) olarak adlandırılan bir çanak çömlek grubunda yansımasını bulur (Orthmann 1963:10, 99). Hitit çanak çömleğinin kökenini oluşturan bu çanak çömleğin, bugünkü bilgilerimize göre en erken örneklerinin Eskişehir bölgesinde ortaya çıktığı izlenimi edinilmektedir; söz konusu çanak çömleğin gelişimi Seyitgazi de yer alan Küllüoba da stratigrafik olarak izlenebilmektedir 4. Küllüoba da saptanmış olan Geçiş Dönemi nin erken evrelerinin henüz Kızılırmak Kavsi nin içinde tüm özellikleriyle saptanamaması, bu dönem çanak çömleğinin iç kuzeybatı Anadolu dan doğuya doğru yayılmış olması ihtimalini artırmaktadır. Orthmann Boğazköy, Alacahöyük, Ahlatlıbel, Karaoğlan ve Polatlı da, Geçiş Dönemi nde ilk kez ortaya çıkan çark yapımı çanak çömleğin önceki dönemlerden çok farklı olduğunu ve bu yeni çanak çömleğin dışarıdan gelen etkilerin sonucu olarak ortaya çıktığını vurgular. Dolayısıyla bunun kökenini kil ve astarlama tekniğinden yola çıkarak hemen batısındaki bölgenin İTÇ çanak çömleğine dayandırır (Lloyd-Melaart 1962: 261). Özellikle Günyüzü nde yüzey malzemesi içinde ele geçirilen çok sayıda kırmızı astarlı parlak açkılı mal (Red Coated Ware) bu duruma paralel bir gelişmedir. Bu sürecin devamında, M.Ö. 2. Binyılda bölgenin Hitit çömlekçiliğinin karakteristik özelliklerini yansıtması da şaşırtıcı bir durum değildir. Hamamkarahisar, Köstütepesi ve Ayvalı höyüklerinden toplanan M.Ö. 2. Binyıl çanak çömleği Gordion, Polatlı, Alacahöyük ve Boğazköy ile çok yakın benzerlikler içermektedir. Ayvalı Höyük te ele geçirilen pişmiş topraktan bir boğa başının benzerleri (Res.11) Kültepe, Boğazköy ve Alacahöyük ten bilinmektedir (Koşay 1938: Lev. XLIV:AL/A 78,79; XLV:AL/A 74, Özgüç 1999: Res ). Bölgenin, M.Ö. 2. Binyıl çanak çömleği sadece Kızılırmak kavsi içi ve yakın çevresi ile değil, daha batıda, Söz konusu çanak çömleğin ilk ortaya çıkışı ve gelişimi ile ilgili Bkz. Şahin 2014.

8 Yukarı Büyük Menderes havzasında yer alan Beycesultan ile de önemli paralellikler içermektedir. Söz konusu paralellikler özellikle GTÇ ye tarihlendirilen I. tabaka ( 4 ve 5a tabakaları) 5 kase formlarında karşımıza çıkmaktadır (Mellaart-Murray 1995:P.47; Dedeoğlu-Abay 2014: Res.6: 3-4, 10, 12). Bölgede yapılan yüzey araştırmalarında M.Ö. 1. Binyıl malzemesine ise sadece Aktepe Kalesi nde rastlanmıştır. Bölgedeki höyükler üzerinde Demir Çağı malzemesine rastlanmamıştır; büyük olasılıkla bu dönemden itibaren höyükler terk edilip Aktepe gibi tepeüstü yerleşmeleri iskan edilmeye başlanmıştır. Bununla beraber, Hamakarahisar ve Ayvalı Höyüklerinde ele geçirilen bazı GTÇ malları ve formları Gordion dan anlaşıldığı üzere Erken Demir Çağı nda da devam etmiştir. Son yıllarda Gordion (Rose- Darbyshire 2011) ve Kaman Kalehöyük te (Omura 1992: 324) gerçekleştirilen araştırmalar GTÇ den -literatüre Karanlık Çağ olarak da geçmiş olan- Erken Demir Çağı na geçişte kültürde tam anlamıyla bir kesinti olmadığına işaret etmektedir. KAYNAKLAR Bittel, K. (1942). Kleinasiatische Studien, Istanbuler Mitteilungen 5, İstanbul. Bittel, K. (1945). Gründgzuge der Vor-und Frügeschichte Kleinasiens. Tübingen. Dedeoğlu, F.- E. Abay (2014). Beycesultan Höyük Excavation Project: New Archaeological Evidence from Late Bronze Age Layers, Arkeoloji Dergisi 17, s Efe, T. (2003). Pottery Distribution Within the Bronze Age of Western Anatolia and its Implications upon Cultural, Political (and Ethnic?) Entities, (Ed. M. Özbaşaran - O. Tanındı, A. Boratav), Archaeological Essays in Honour of Homo Amatus: Güven Arsebük için Armağan Yazılar, s İstanbul: Ege Yayınları. Efe, T. (1998). Demircihöyük. Band III, Die Keramik 2, Die Frühebronzezeitliche Keramik der Jüngeren Phasen (ab Phase H), Mainz am Rhein. Efe, T., Ay D.Ş.M. (2000). Early Bronze Age I Pottery from Küllüoba near Seyitgazi, Eskisehir, Anatolia Antiqua 8,1-87. Efe, T., Ay Efe D.Ş.M (2007). The Küllüoba Excavations and Cultural/Political Development of Western Anatolia Before the Second Millennium B.C., (Ed. M. Alparslan, M.D. Alparslan ve H. Peker), Festscrift in Honour of Belkıs Dinçol and Ali Dinçol, s, İstanbul,. Fischer, F. (1963). Die Hethitische Keramik von Boğazköy. Berlin. Grave P., Kealhofer L., Marsh B., Sivas T., Sivas H. (2011). Reconstructing Iron Age Community Dynamics in Eskişehir Province, Central Turkey. Journal Archaeological Method and Theory19/3, s Gunter, A.C. (1991). Gordion Excavations Final Reports III. The Bronze Age, Philadelphia li yıllarda S.Lloyd ve J. Mellaart tarafından gerçekleştirilen Beycesultan kazıları sonucunda ortaya konulmuş olan höyük tabakalanması Eşref Abay başkanlığında gerçekleştirilen yeni kazıların ve C14 tarihlendirmelerin sonuçlarına göre yeniden değerlendirilmiştir. Bu bağlamda ilk dönem kazı çalışmalarında tanıtılan I ve II. tabakalar GTÇ ye tarihlendirilmektedir; yeni kazı sonuçlarına göre ise OTÇ tabakaları II. tabakanın içlerine dek devam etmektedir. Eski raporlarda geçen I. ve II. tabakalar artık 5 ve 4. tabakalar olarak ele alınmaktadır (Dedeoğlu-Abay 2014: Tab.1).

9 Koşay, H. Z. (1938). Alaca Höyük daki Çalışmalara ve Keşiflere Ait İlk Rapor, Ankara. Kulakoğlu, F-S. Kangal (2010). Anatolia's Prologue: Kultepe, Kanesh, Karum: Assyrians in Istanbul, İstanbul. Kull, B. (1988). Demircihüyük. Die Ergebnisse der Ausgrabungen von , Mainz. Lloyd, S., Gökçe N., (1951). Excavations at Polatli: A New Investigation of Second and Third Millennium Stratigraphy in Anatolia, Anatolian Studies, Vol. 1, s Lloyd, S., Mellaart, J. (1962), Beycesultan Vol. I., London. Mellaart, J., (1968). Anatolian Trade with Europe and Anatolian Geography and Culture Provinces in the Late Bronze Age, Anatolian Studies, Vol. 18, s Mellaart, J-A. Murray (1995). Beycesultan Vol. III/II: Late Bronze Age and Phrygian Pottery and Middle and LateBronze Age Small Objects, Oxford. Niewöhner, P., (2010). Germia and vicinity, Araştırma Sonuçları Toplantısı 28.1, s Niewöhner, P., (2011). Germia 2010: the Byzantine pilgrimage site and its history, Araştırma Sonuçları Toplantısı 29.3, s Niewöhner, P., Dikilitaş, G., Erkul, E., Giese, S., Gorecki, J., Prochaska, W., Sari, D., Stümpel, H., Vardar, A., Waldner, A., Walser, A. V., Woith, H. (2013). Bronze Age höyüks, Iron Age hilltop forts, Roman poleis and Byzantine pilgrimage in Germia and its vicinity. 'Connectivity' and a lack of 'definite places' on the central Anatolian high plateau, Anatolian Studies, Vol 63, s Niewöhner, P., Rheidt, K. (2010). Die Michaelskirche in Germia (Galatien, urkei) Archaologischer Anzeiger , s von der Osten, H. (1937). The Alishar Hüyük Seasons of Chicago. Omura, S. (1992) Yılı Kaman Kale Höyük Kazıları, Kazı Sonuçları Toplantısı 13.1,s Orthmann, W. (1963). Die Keramik der Frühen Bronzezeit aus Inneranatolien. Berlin. Orthmann, W. (1966). Untersuchungen auf dem Asarcık Hüyük bei Ilıca, Istanbuler Mitteilungen 16, s İstanbul. Özgüç, T. (1999). Kültepe-Kaniš/Neša Sarayları ve Mabetleri, Türk Tarih Kurumu, Ankara. Rose, C.B.- G. Darbyshire (eds.) (2011). The New Chronology of Iron Age Gordion, Philadelphia. Sarı, D. (2009). Late EB II Pottery Recoverd in Complex II of Küllüoba, Anatolia Antiqua XVII, s Sarı, D. (2012). İlk Tunç Çağı ve Orta Tunç Çağı nda Batı Anadolu nun Kültürel ve Siyasal Gelişimi, M.A.S.R.O.P. 7, s , E-dergi. Seeher, J. (1987). Demircihöyük: die Ergebnisse der Ausgrabungen ; III; 1; Die Keramik 1, Mainz am Rhein. Şahin, F. (2014). Küllüoba Orta Tunç Çağı'na Geçiş Dönemi: Mimarisi ve Çanak Çömleği, 30. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, s

10 Türkteki, M. (2012). Batı ve Orta Anadolu da Çark Yapımı Çanak Çömleğin Ortaya Çıkışı ve Yayılımı, MASROP E- Dergi Sayı: 7,s Katalog Resim Hamamkarahisar. Ç:30 cm. Erken İTÇ 2. Kırmızı haç motifli kase. Bej renkli renkli hamur ince taşçık ve bitki katkılıdır. Yoğun siyah kırmızımsı, kırmızı kahverengi yüzey az açkılıdır. İçte dudak kısmen islidir. Munsell 10 R/ Hamamkarahisar. Ç:24 cm. Geç İTÇ 2 ve ya Erken İTÇ 3. Basit profilli kase. Bej renkli renkli hamur gri özlüdür ve ince taşçık katkılıdır. Morumsu kahverengi astarlı yüzey mattır. Munsell 10 R/ Hamamkarahisar. Ç:?. İTÇ 2. Dışa açılan kenarlı kase. Kiremit rengi hamur kaba beyaz taşçıklı, yer yer ince bitki katkılıdır. Yüzeyler kahverengi astarlıdır, dış yüzey siyah alacalıdır. Mutfak malı. Munsell 2.5 YR/ Hamamkarahisar, Ç:?. Geç İTÇ 2. Basit profilli kase, Bej renkli renklihamur ince taşçık katkılıdır. Kahvemsi kırmızı astarlı yüzeyde yatay açkı izleri belirgindir. Yüzey yer yer alacalıdır. İç kısımda Bej renkli renkli hamur üzerine verevine kırmızı boya bezeme yer alır. İçte ağız kenarında düzensiz ince bir rim slip vardır. Munsell 10R/ Hamamkarahisar. Ç:18 cm. İTÇ 2. Basit profilli kase. Gri hamurlu, yer yer çok ince taşçık katkılıdır. Açık kahverengi kalın astarlı yüzey yer yer kireçlidir. Munsell 5YR/ Hamamkarahisar. Ç:?. İTÇ 2. Basit profilli kase. Krem astarlı mal. Bej renkli renkli hamur ince taşçık katkılıdır. Az açkılıdır, kendinden astarlıdır. Munsell 10 YR/ Hamamkarahisar. Ç:16 cm. Erken İTÇ 2. Basit profilli kase. Kırmızı astarlı ve açkılı mal. Kalın siyah özlü Bej renkli renkli hamur, yer yer orta büyüklükte çoğunlukla ince taşçık ve beyaz parçacıklıdır. Kırmızımsı kahverengi ince astarlı yüzeyde açkı izleri belirgindir. Munsell 10R/ Hamamkarahisar. Ç:?. İTÇ 2. Basit profilli kase. Bej renkli renkli hamur ince taşçık katkılıdır. Kırmızı kahverengi astarlı ve alacalı dış yüzey açkılıdır. İçte Bej renkli renkli üzerine kırmızı boya bezeme vardır. Munsell 10R/ Hamamkarahisar. Ç:?. İTÇ 2. Basit profilli kase. Krem astarlı mal. Bej renkli renkli hamur ince taşçık katkılıdır. Krem rengi kendinden astarlı, yer yer açkı izleri parlaklık vermiştir. Yüzey latrinlidir. Munsell 5 YR/ Hamakarahisar. Ç:8 cm. Erken İTÇ 2. Basit profilli kase. Gri özlü hamur taşçık ve ince bitki katkılıdır. Portakalımsı kahverengi astarlı yüzey açkılıdır. Dış yüzeyde yer yer alacalanma vardır. Munsell 10 R/ Hamamkarahisar. Ç:8 cm; İTÇ 2. Basit profilli kase. Bej renkli renkli hamur ince taşçık katkılıdır. Yoğun siyah özlü, portakalımsı kahverengi açkısız, sıvazlanmış yüzey mattır. Munsell 10R/ Hamamkarahisar. Ç:?, İTÇ 2. Basit profilli kase. Bej renkli renkli hamur kalın gri özlüdür. Az ince taşçık katkılıdr. Kızılımsı kahverengi astarlı yüzey mattır. İç kısımda Bej renkli renkli zemin üzerine kırmızı boya bezeme yer alır. İçte ağız kenarında da düzensiz rim slip vardır. Munsell 10R/ Hamamkarahisar. Ç:?; İTÇ 2. Dıştan kalınlaştırılmış dudaklı kase. Kırmızı astarlı ve açkılı mal. Bej renkli renkli hamur yoğun gri özlüdür. İnce kıyılmış bitki katkılıdır. Portakalımsı kahverengi astarlı yüzey orta derecede açkılıdır. Munsell 10 R/

11 14. Hamamkarahisar. Ç:?. İTÇ 2. Basit profilli kase. Bej renkli renkli açkılı mal, yüzeyde latrinler var. Bej renkli renkli hamur ince taşçık katkılı ve yoğun özlüdür. Kendin astar krem rengidir. Munsell 10 YR/ Hamamkarahisar. Ç:14cm. Geç İTÇ 2. Omurgalı kase. Bej renkli renkli hamur ince taşçık ve beyaz parçacıklıdır. Kahvemsi kırmızı astarlı yüzey mattır ve az açkılıdır. Yüzeyde küçük taşçık boşlukları yoğundur. Dudağın iç kısmında açkı veya çark olabilecek düzensiz giden iki hat vardır. Munsell 10 R/ Hamamkarahisar. Ç:26 cm. İTÇ 2. Basit profilli kase. Kiremit rengi hamur taşçık katkılıdır. Dış yüzey koyu kahverengi astarlı, iç yüzey astarsız, gri renktedir. İ.te çok ince bir bant astar var. Munsell 10 R/ Hmamkarahisar. Ç:14 cm. İTÇ 2. Küresel profilli kase. Bej renkli renkli hamur az ince bitki katkılıdır. Portakalımsı kahverengi yüzeyde astar yer yer dökülmüştür. İç yüzey koyu kahverengi alacalıdır. Açkılama orta derecelidir. Munsell 2.5 YR/ Hamamkarahisar. Ç:?. İTÇ. Küresel Gövdeli Çömlek. Kaba mal. Bej renkli renkli hamur kaba saman ve kaba taşçık katkılıdır. Kahverengi astarlı yüzey açkısızdır. Munsell 5 YR/ Hamamkarahisar. Ç:+30 cm. İTÇ 2-3. Küp boyun parçası. Kiremit rengi hamur ince taşçık katkılıdır. Kahverengi astarlı yüzey alacalıdır. Munsell 2,5 YR/ Hamamkarahisar, Ç:18 cm. İTÇ 2. Dışa açılan dudaklı küp. Gri hamur taşçık katkılıdır. Koyu kahverengimsi kırmızı dış astar açkılıdır. İçte ağız kenarına kadar astar devam eder. Munsell 10 R/ Hamamkarahisar. Dip çap: 6cm.Geç İTÇ 2 veya İTÇ 3. Dip. Bej renkli renkli hamur katkısız, iyi pekişmiş. Kızılımsı kahverengi hamur az açkılıdır, yüzey mattır. Munsell 10R/ Hamamkarahisar.Dip Ç:20 cm. İTÇ 2. Dip. Kaba mal, kiremit rengi hamur kaba taşçık katkılıdır, iyi pişmiş, astarsız ve açkısızdır. Munsell 5 YR/ Hamamkarahisar. Ç:?. Geç İTÇ 2. Gövde parçası. Buff hamur ince taşçık katkılıdır. İç kısımda Bej renkli renkli üzerine kırmızı boya bezeme yer alır. Dış yüzey kahverengi astarlı, yer yer alacalıdır, orta açkılıdır. Munsell 10R/ Hamamkarahisar.İTÇ 2. Gövde parçası. Siyah açkılı mal. Gri hamur taşçık katkılıdır. Dış yüzey siyah gri alacalı ve kendinden astarlıdır. Munsell Gley 2/ Resim Köstütepesi Ç:24 cm. İTÇ 2. Basit profilli kase. Bej renkli hamur beyaz taşçık katkılıdır. Portakalımsı kahverengi astarlı yüzey iyi açkılıdır. Munsell 2,5 YR/ Köstütepesi (Tarla), Ç:18 cm. İTÇ 2. Basit profilli kase. Bej renkli hamur ince taşçık ve az ince bitki katkılıdır. Koyu kahverengi astarlı yüzeyler açkılıdır. Yüzeyde açkı izleri alacalanmalara yol açmıştır. Munsell 2,5 YR/ Köstütepesi. Ç:22 cm. İTÇ 1-2. Basit profilli kase. Bej renkli hamur yoğun kaba bitki katkılı ve yoğun gri özlüdür. Açık kahverengi ince astarlı dış yüzey açkısız, iç yüzey koyu kahverengi alacalıdır. Munsell 5YR/ Köstütepesi. Ç:?. Geç İTÇ 2. İlmik kulplu, basit profilli kase. Kiremit rengi hamur beyaz parçacıklıdır. Kahverengi astarlı yüzey mattır. Munsell 10 R/4-8.

12 5. Köstütepesi. Ç:12 cm. Erken İTÇ 3. Dışa dönük dudaklı kase. Red Coated Ware. Bej renkli hamur katkısız, iyi pekişmiş. Morumsu kırmızı astarlı yüzey açkılıdır, astar yer yer dökülmüştür. Munsell 10 R/ Köstütepesi. Geç İTÇ 2. Kırmızı boya bezemeli gövde parçası. Bej renkli hamur ince taşçık katkılıdır. Astarsız iç yüzey Bej renkli üzerine kırmızı boya bezemelidir. Dış yüzey kırmızımsı kahverengi astarlı ve açkılıdır. Munsell 10R/ Köstütepesi. Ç:16 cm. İTÇ 2., Dışa dönük dudaklı yatay tutamaklı çömlek. Bej renkli hamur ince taşçık katkılıdır. Portakalımsı kahverengi yüzey az açkılıdır. Munsell 2,5 YR/ Köstütepesi. Ç:12 cm; Geç İTÇ 2. Boyunlu çömlek. Proto red coated ware. Bej renkli hamur az ince taşçık ve az ince bitki katkılıdır. Kırmızımsı kahverengi astarlı yüzey iyi açkılıdır. Ağız kenarının iç kısmında rim slip yer alır. Munsell 10 R/ Köstütepesi (Tarla). Ç:+30 cm. İTÇ 2. Geniş boyunlu küp parçası. Bej renkli hamur kaba bitki ve taşçık katkılıdır ve yoğun gri özlüdür. Portakalımsı kahverengi astarlı dış yüzey açkılıdır. Munsell 2,5 YR/ Köstütepesi (Tarla). Ç:+30 cm. GTÇ?. Dışta kalınlaştırılmış dudaklı omurgalı kase. Çark yapımı. Sarı ince astarlı yüzey az açkılıdır. Bej renkli hamur ince taşçık ve kum katlıdır. Munsell 2,5 Y/ Köstütepesi (Tarla). Ç:+30 cm. GTÇ?. İçten kalınlaştırılmış dudaklı kase. Çark yapımıdır. Kiremit rengi hamur mika katkılıdır. Sarı ince astarlı yüzey az açkılıdır. Astar çoğu yerde dökülmüştür. Munsell 10 YR/ Köstütepesi (Tarla). Dip Ç:10 cm. GTÇ?. Kaide. Hızlı çark yapımı. Yalın mal. Bej renkli hamur ince taşçık ve ince bitki katkılıdır. Munsell 2,5 YR/ Resim Atlas Höyük. Ç:14 cm. İTÇ 2, Basit profilli yatay kulplu kase. Kiremit rengi hamur beyaz taşçık katkılıdır. Kırmızımsı kahverengi astarlı yüzeyler açkılıdır. Dış yüzey koyu kahverengi alacalıdır. Munsell 10 R/ Atlas Höyük. Ç:?. Geç İTÇ 2. İçe dönük dudaklı ilmik kulplu kase. Açkı bezemeli mal. Bej renkli hamur katkısı ve iyi pekişmiştir. Portakalımsı kahverenhi yüzeyler iyi açkılıdır. Munsell 5 YR/ Atlas Höyük. Ç:22 cm. İTÇ 2. Tabak. Bej renkli hamur beyaz taşçık katkılıdır. Kahverengi astarlı yüzeyler az açkılıdır. Munsell 2,5 YR/ Atlas Höyük. Ç:18 cm. İTÇ 2. Basit profilli kase. Katkısız hamurda yer yer mika parçacıkları vardır. Koyu kahverengi astarlı yüzeyler az açkılıdır. Yer yer açkıdan dolayı alacalanmalar vardır. Munsell 2,5 YR/ Atlas Höyük. Ç:18 cm. İTÇ 2.Tabak. Bej renkli hamur ince taşçık katkılıdır. Portakalımsı kahverengi yüzeyler iyi açkılıdır. Munsell 10 R/ Atlas Höyük. Ç:20 cm. İTÇ 2. At nalı tutamaklı, küresel gövdeli çömlek. Bej renkli hamur bitki ve taşçık katkılıdır. Koyu kahverengi astarlı yüzeyler az açkılıdır. Munsell 10 R/ Atlas Höyük. Ç:24 cm. İTÇ 2. İçe dönük dudaklı kase. Bej renkli hamur taşçık ve bitki katkılıdır. Kırmızımsı kahverengi, yer yer dökülmüş astarlı yüzeyler açkısızdır. Munsell 10 R/5-8.

13 8. Atlas Höyük. Ç:30 cm.; İTÇ 2. Geniş ağızlı çömlek. Kiremit rengi hamur saman ve ince taşçık katkılıdır. Dış yüzey kahverengi astarlıdır ve yer yer alacalıdır. Yüzeyde latrinler vardır. Munsell 10 R/5-8. Resim Hamamkarahisar. Ç:32 cm. GTÇ. Dıştan kalınlaştırılmış dudaklı kase parçası. Portakal rengi hamur küçük taşçık katkılıdır. Kendinden astarlı yüzey özenle sıvazlanmıştır. Munsell 5 YR/ Hamamkarahisar. Ç:30 cm. GTÇ/Demir Çağı na Geçiş?. Dıştan ve içten kalınlaştırılmış dudaklı kase parçası. Hızlı çark yapımıdır. Yalın Mal. Devetüyü hamur küçük beyaz taşçık katkılıdır. Munsell 5 YR/ Hamamkarahisar. Ç:28 cm. OTÇ. Dıştan kalınlaştırılmış dudaklı kase parçası. Kırmızı astarlı ev açkılı mal. Açık devetüyü rengi hamur incedir, yer yer beyaz taşçık katkıldır. Portakalımsı kahverengi astarlı yüzeyler mat açkılıdır. Fine light buff clay with some white stone inclusions. Munsell 10 R/ Hamamkarahisar. Ç:22 cm. OTÇ. Omurgalı bead-rim kase parçası. Kırmızı astarlı ve açkılı mal. İnce devetüyü hamur yer yer beyaz taşçık katkılıdır. Portakal-kahverengi astarlı yüzeyler mat açkılıdır. Munsell. 10 R/ Hamamkarahisar. Ç:?. OTÇ/GTÇ. Dıştan yuvarlatılmış ve kalınlaştırılmış dudaklı kase parçası. Yalın mal. Bronz rengi hamur kaba taşçık ve yer yer mika katkılıdır. Yüzeyler starsız ve açkısızdır. Munsell 10R/ Hamamkarahisar. Ç:30cm. OTÇ. Bead-rim kase parçası. Çark yapımı. Yalın mal. Devetüyü hamurbeyaz taşçık katkılıdır. Munsell 5 YR/ Hamamkarahisar. Ç:26 cm. GTÇ/Erken Demir Çağı. İçten kalınlaştırılmış ve tepesi yuvarlatılmış dudaklı kase parçası. Hızlı çark yapımı. Yalın mal. Portakal rengi hamur beyaz taşçık ve yer yer mika katkılıdır. Kendinden astarlı yüzey özenle düzeltilmiştir. Munsell. 2,5 YR/ Hamamkarahisar. Ç:30 cm. GTÇ/ Erken Demir Çağı, İçten kalınlaştırılmış ve tepesi yuvarlatılmış dudaklı kase parçası. Hızlı çark yapımı. Koyu renk devetüyü hamur gri özlüdür, küçük taşçık katkılıdır. Yüzeyler astarsız ve açkısızdır, dışta dudağın altında yatay yivler vardır. Munsell 5 YR/ Hamamkarahisar. Ç:28 cm. OTÇ/GTÇ.İçe dönük dudaklı kase parçası. Devetüyü hamur ince bitki katkılıdır. Kahverengimsi kendinden astarlı yüzeyler mattır. Munsell 10 R/ Hamamkarahisar. Ç:22 cm. OTÇ/GTÇ. Omurgalı kase parçası. Devetüyü hamur kalın gri özlüdür ve küçük beyaz taşçık katkılıdır. Astarsız yüzeyler, içte ve dışta ağız kenarının altında bant şeklinde morumsu kırmızı astarlıdır. Munsell. 10 R/ Hamamkarahisar. Ç:24 cm. GTÇ. Dışa dudaklı küresel gövdeli çömlek parçası.çark yapımı. Kırmızı astralı ve açkılı mal. İnce kahverengi hamur yer yer küçük beyaz taşçık katkılıdır. Portakalımsı kahverengi astarlı yüzeyler mat açkılıdır. Dışta dudağın altında kabartma bantlar vardır. Munsell. 2,5 YR/ Hamamkarahisar. Ç:?. GTÇ. Üstü yuvarlatılmış, kalınlaştırılmış dışa dönük dudaklı çömlek parçası. Yalın mal. Çark yapımı. Devetüyü hamur küçük taşçık katkılıdır. Yüzeler astarsız ve açkısızdır. Munsell 2,5 YR/ Hamamkarahisar. Ç:+30. GTÇ. Küp parçası. Kaba mal, iyi pişmiş bronz rengi hamur beyaz taşçık katkılıdır. Yüzeler astarsız ve açkısızdır. Munsell. 2,5 YR/

14 Resim Ayvalı Höyük. Ç:30 cm. OTÇ. Dışa dönük dudaklı kase parçası. Hızlı çark yapımı. Yalın mal. Portakalımsı kahverengi hamur mika katkılıdır. Yüzeler astarsız ve açkısızdır. Munsell 7,5 YR/ Ayvalı Höyük. Ç:18 cm. OTÇ. Sığ kase parçası. Çark yapımı. Yalın mal. Devetüyü hamur ince taşçık katkılıdır. Yüzeler astarsız ve açkısızdır. Munsell 7,5 YR/ Ayvalı Höyük. Ç:30 cm. OTÇ., İçe dönük dudaklı kase poarçası. Devetüyü hamur ince taşçık katkılıdır. Kahverengimsi kırmızı astarlı yüzeyler, dışta bant astarlıdır. Dışta dudağın altında yatay kabartma hatlar vardır. Munsell 10 R/ Ayvalı Höyük. Ç:30 cm. GTÇ/Erken Demir Çağı. Kalınlaştırılmış ve tepesi yuvarlatılmış dudaklı kase parçası. Portakalımsı kahverengi hamur taşçık katkılıdır. Yüzeyler kendinden astarlıdır, dışta dudağın altında yatay kabartma hatlar vardır. Munsell 2,5 YR/ Ayvalı Höyük. Ç:30 cm. OTÇ/GTÇ. Yuvarlatılmış kalınlaştırılmış dudaklı kase parçası. Yalın mal. Portakalımsı kahverengi hamur yer yer kaba taşçık katkılıdır. Munsell 5 YR/ Ayvalı Höyük. Ç:30 cm. GTÇ. Dışta kalınlaştırlmış ve eğik dudaklı kase parçası. Yalın mal. Açık kahverengi hamur taşçık katkılıdır. Yüzeyler, astarsız ve açkısızdır. Sherd of bowl with thickened, sloping rim on outside. Plain ware. Munsell 2,5 YR/ Resim Aktepe. Ç:28 cm. GTÇ/Erken Demir Çağı. Kalınlaştırılmış dudaklı omurgalı kase parçası. Gri hamur mika katkılıdır. Grimsi kahverengi astarlı yüzeyler mat açkılıdır. 2. Aktepe. Ç:+30 cm. Erken Demir Çağı. Dıştan kalınlaştırılmış dudaklı kase parçası. Yalın mal. Gri hamur beyaz taşçık katkılıdır. Dışta yüzeyler hafifçe sıvazlanmıştır. Munsell 5 Y/6 3. Aktepe. Ç:?. Erken Demir Çağı. Dışa açılan kenarlı kase parçası. Çark yapımı. Gri hamur taşçık katkılıdır. 4. Aktepe. Ç:?. Erken Demir Çağı. Dışa açılan kenarlı kase parçası. Çark yapımı. Kahverengimsi kırmızı hamur ince taşçık katkılıdır. Yüzeyler içte kendinden astarlı ve içte bant astarlıdır. 5. Aktepe. Ç:?. Erken Demir Çağı. Yuvarlatılmış, kalınlaştırılmış dudaklı çömlek parçası- Yalın mal. Koyu kahverengi hamur taşçık ve mika katkılıdır.yüzeyler astarsız ve açkısızdır. Munsell 10 R/ Aktepe. Ç:20 cm. Demir Çağı. Dışa dönük dudaklı çömlek parçası. Kırmızımsı kahverengi amur ince gri özlü ve beyaz taşçık katkılıdır. Yüzeyler dışta gri astarlıdır ve içte bant astar yer alır. Munsell Grey 1/5. 7. Aktepe. Ç:18 cm. Erken Demir Çağı. Dışa dönük dudaklı çömlek parçası. Açık gri ince hamur mika katkılıdır. Kendinden astarlı mikalı yüzeyler iyi açkılıdır. 8. Aktepe. Ç:30cm. Erken Demir Çağı. Geniş pervaz ağızlı çömlek parçası. Çark yapımı. Açık gri hamur beyaz taşçık katkılıdır. Kendinden astarlı yüzeyler hafifçe sıvazlanmıştır ve sabunumsu bir dokuya sahiptir. Munsell Grey 1/8.

15 9. Aktepe. Ç:?cm. Erken Demir Çağı. Geniş pervaz ağızlı çömlek parçası. Açık gri hamur kalın özlü ve beyaz taşçık katkılıdır. Kendinden astarlı yüzeyler hafifçe sıvazlanmıştır. Munsell Grey 1/ Aktepe. Ç: 10 cm. Erken Demir Çağı. Dip parçası. Çark yapımı. Açık gri hamur mika katkılı ve kahverengi özlüdür. Kendinden astarlı yüzeyler iyi açkılıdır. 11. Aktepe. Ç: 10 cm. Erken Demir Çağı. Halka dip parçası. Çark yapımı. Yalın mal. Kahverengi hamur ince taşçık ve ince bitki katkılıdır. Munsell 2,5 YR/ Aktepe. Ç:9 cm. Demir Çağı. Kaide. Portakalımsı kahverengi hamur incedir. Portakal rengi astarlı yüzeyler mat açkılıdır. Dışta koyu kahverengi, yatay bant boya bezeme vardır. Munsell 2,5 YR/ Aktepe. Demir Çağı. Geniş şerit kulp. Çizi bezemelidir. Koyu gri hamur küçük taşçık katkılıdır. Astarsız yüzeyler açkılıdr. 502 Resim 1. Hamamkarahisar İTÇ 2

16 Resim 2. Köstütepesi; 1-9: İTÇ 2-3; 10-12: GTÇ 503 Resim 3. Atlas Höyük- İTÇ 2

17 Resim 4.Hamamkarahisar- OTÇ-GTÇ 504 Resim 5. Ayvalı Höyük- 1: İTÇ; 2-7: GTÇ

18 505 Resim 6. Aktepe Erken Demir Çağı Resim 7. Hamamkarahisar ve Atlas Höyük İTÇ 2 Çanak Çömleği

19 Resim 8. Köstütepesi-Erken İTÇ Resim 9. Hamamkarahisar ve Atlas Höyük OTÇ-GTÇ Çanak Çömleği

20 507 Resim 10. Aktepe- Demir Çağı (Niewöhner et als. 2013, Res. 12) Resim 11. Aktepe, güneyden (Niewöhner et als. 2013, Res. 13)

21 Resim 12. Hamamkarahisar Höyük, güneyden 508 Resim 13. Köstütepesi Höyük, kuzeyden Resim 14. Ayvalı Höyük