a- Hasat ve harman giderlerini azaltır. Örneğin 1 kg buğdayın maliyeti biçerdöver için 100 alınırsa biçerbağlar için 207 dir.

Transkript

1 3.4. Biçerdöverler Biçerdöverler hasat, harman, ayırma ve temizleme işlemlerini aynı anda yapan hareketli kombine tarım makinalarıdır. Geliştirilmiş bir hasat makinası ile harman makinasının çekilir veya üzerindeki güç kaynağı motorla kendi kendine hareket edebilir şekilde birleştirilmesinden oluşur. Bu bakımdan biçici kısım ile harman edici kısım arasında bir iletim düzeni bulunur. Ayrıca elde edilen danelerin toplandığı bir dane deposu bulunur. Bugün biçerdöverlerin kullanılma alanları sürekli gelişmelerle o kadar genişlemiştir ki, hemen hemen hasat ve harman makinalarının yerini almak üzeredirler. Biçerdöverler başlangıçta büyük işletmelerdeki hububat hasadı için imal edilmişlerdir. Bugün gerek büyüklük ve gerekse teknik özellikleri bakımından her türlü tahıl, ot tohumu, baklagiller, ayçiçeği, mısır ve diğer daneli bitkilerin hasat ve harmanında başarı ile kullanılmaktadır. Biçme genişlikleri 1 8 m arasında değişen modeller yapılmak suretiyle de her büyüklükteki işletmelere uygun makinalar piyasaya sunulmuştur. Biçerdöverle hasadın diğer hasat harman makinalarıyla yapılan yöntemlere göre pek çok üstünlükleri bulunmaktadır. Bu üstünlükler şu şekilde sıralanabilir. a- Hasat ve harman giderlerini azaltır. Örneğin 1 kg buğdayın maliyeti biçerdöver için 100 alınırsa biçerbağlar için 207 dir. b- İşçi gereksinimini azaltır. c- Hasat mevsiminin kısaltılması ve tarlanın erken toprak işlemeye hazır hale gelmesini sağlar. d- Ürünü daha erken pazara çıkarma olanağı sunar. e- Hasat ve harman kaybını azaltır (Dane kaybı % 0 3 normal, % 3 6 orta ve / 6 10 kötü). Bu üstünlüklere karşılık biçerdöverlerin bazı olumsuz yönleri de vardır. a- Pahalı makinalar olduğundan büyük yatırımları gerektirirler. b- Fazla güce gereksinme gösterirler. c- Sapların yem ve yataklık olarak kullanıldığı koşullarda toplamanın ayrı bir işlem olarak sonradan yapılması giderlerini artırır. d- İyi çalışma için yabancı otlardan temizlenmiş tarla isterler. e- Yabancı otların saplarla birlikte tarlaya yayılarak atılması yabancı ot kontrolünü güçleştirir. f- Nemli koşullarda çalışmaları zordur.

2 Bununla beraber biçerdöver modellerindeki yenilik ve teknolojik gelişmelerle bu olumsuz yönler kısmen giderilmiştir. Örneğin işletmeye uygun küçük kapasiteli ve traktör kuyruk milinden hareket alan modellerin imali, biçerdöverlere balya makinası takılması gibi Tipleri ve Özellikleri Biçerdöverler çeşitli yönlerden sınıflandırılarak incelenir. Bu sınıflandırmalar aşağıdaki gibi yapılabilir (Erol ve Dilmaç a. Çeki kaynağına göre i. Traktörle çekilen 1. Kuyruk milinden hareketli 2. Kendi üzerinde motoru bulunan ii. Traktöre bindirilen iii. Kendi yürür b. Kullanıldıkları koşullara göre yani arazi tipine göre i. Ova tipi ii. Bayır tipi -Orta bayır tipi( bayır yukarı 17, bayır aşağı 11 ) -Dik bayır tipi (bayır yukarı 29, bayır aşağı 19 ) 3- Materyalin takip ettiği yolun şekline göre a- L tipi (Çekilir tiplerde çok rastlanır) b- I tipi (Küçük tip çekilir) c- T tipi (Kendi yürür) 4- Biçme genişliğine göre Tip I: 4.2 m ve daha büyük kendi yürür Tip II: m kendi yürür Tip III: 2.4m 2.6 m kendi yürür Tip IV: 2.0 m 2.2 m kendi yürür Tip V: 2.0 m ve daha küçük traktöre bindirilmiş 5- Materyalin harmanlama düzenindeki akış şekline göre a- Teğetsel akışlı biçerdöverler b-eksenel ya da aksiyal akışlı biçerdöverler Tek rotorlu Çift rotorlu Hareket yönüne dik akışlı Çekilir biçerdöverler: Çekilir biçerdöverler, bir traktör tarafından çekilerek çalıştırılır (Şekil 3.27).

3 Şekil Çekilir biçerdöverler Biçme genişlikleri m (4 ile 8 ayak)arasında değişen küçük tipleri, traktör kuyruk milinden hareket alırlar. Biçme genişlikleri 3 6 m (10 20 ayak) arasında olan büyük tiplerinde traktör sadece makinayı çeker, makinanın hareketli kısımlarına üzerindeki yardımcı motordan hareket verilir. Traktörlerdeki teknik gelişmeler, bağımsız kuyruk mili, çok kademeli vites kutuları (12 14 vitesli), hidrolik dümenleme düzenleri vb. çekilir tip biçerdöverlerin küçük işletmelerde de başarılı bir şekilde kullanılmalarına büyük ölçüde yardımcı olmuştur. Kendi yürür biçerdöverlere oranla çekilir biçerdöverler daha basit yapılı ve ucuz olduklarından küçük işletmelerce de satın alınabilmektedir. Özellikle kuyruk milinden hareket alan çekilir biçerdöverlerde hasat mevsiminde boş duran traktör gücünden yararlanma olanağı sağlanmaktadır. Traktörle çekilen biçerdöverlerin sakıncaları aşağıdaki gibi verilebilir. a- Makine traktörle birlikte geniş bir yer kaplar. Hasada başlamadan önce tarla çevresinin tırpanla açılması ve bu şekilde traktörün hareketine yeterli genişlik elde edilmesi gerekir. b-traktörle birlikte minimum dönme dairesi yarı çapı çok fazladır. Bu nedenle dar ve şekilsiz tarlalarda dönüşler oldukça zordur. c- Çalışma sırasında traktör sürücüsünden başka biçerdöver için de bir sürücü gereklidir. d- Çalışan organların sürekli bir denetim altında tutulabilmesi zordur. e-traktörlerde vites kutusu kademeli olduğundan ilerleme hızı dar sınırlar içerisinde değiştirilebilir. f- Batör ve diğer hareketli kısımların dönme rejimi düzenli değildir. Traktöre bindirilen biçerdöverler: Traktöre bindirilen biçerdöverler, çekilir biçerdöverlerin kullanılmalarında ortaya çıkan sakıncaları kısmen gidermek amacıyla düşünülmüş biçerdöverlerdir. Biçerdöver dengeli bir şekilde traktörün üzerine bindirilir (Şekil 3.28). Asma

4 tip bir makine gibi olduğu için daha kısa uzunluklarda manevra yapabilir. Tarla kenarını açmadan kendi yürür bir makine gibi istenilen yerden biçime başlanabilir ve tek sürücü tarafından kullanılır. Biçerdöver organları hareketini traktör kuyruk milinden alır. Şekil Traktöre bindirilen biçerdöverler (Kadayıfçılar 1991) Kendi yürür biçerdöverler: Kendi yürür biçerdöverlerde biçme ve harman kısımları motor ile çalıştırılan ve yürüyen bir çatı üzerine yerleştirilmiştir (Şekil 3.29). Makinanın ilerleme hızı koşullara göre kademesiz olarak ayarlanabilir. Kendi yürür biçerdöverlerde tarlada ön hasat ile yer açmaya gerek yoktur. Hareket yeteneği çok üstündür. Tek bir sürücü ile sabit bir motor hız rejimi için batör hızı, dolap hızı, ilerleme hızı ve biçme yüksekliği gibi ayarlar sürücü yerinden etkili bir şekilde yapılabilir. Ayrıca sürücü makine üzerinde hâkim bir yerde oturduğundan görüşü ve makinayı kontrol edebilme olanağı çok iyidir. Kendi yürür biçerdöverlerin tek sakıncalı yönü birim biçme genişliği için ilk satın alma bedellerinin çok yüksek olmasıdır. Biçme genişlikleri 1.8 m 6.6 m (6 22 ayak) arasında değişebilir. Ova tipi biçerdöverler: Ova tipi biçerdöverler düz arazilerde çalışabilen biçerdöverlerdir. Tarla eğimi ancak 5 olan koşullarda eğim yönüne paralel ve 10 ye kadar eğimli koşullarda ise eğim yönüne dik olarak çalışabilirler. Şekil Kendi yürür biçerdöver Bayır tipi biçerdöverler: Bu tip biçerdöverler eğimli arazilerde eğime dik yönde yapılacak hasat işlemlerinde kullanılır (Şekil 3.30). Bu makinalar eğime dik yönde hareket etmekle beraber, makinanın harman ayırma ve temizleme düzenlerindeki organların yatay tutulabilmesi için tekerleklere özel ayar düzenleri eklenmiştir. Bu şekilde biçici organ tabla, tarla eğimine

5 uygun olarak çalıştığı halde, harman düzeni, ayırıcı ve temizleyici organlar daima yatay çalışacak şekilde ayarlanabilir. Biçme tablası bu durumda 55 ye kadar eğimlendirilebilir. Şekil Bayır tipi biçerdöver L tipi biçerdöverler: Bu biçerdöverler daima yandan biçerler ve çekilir tipte yapılırlar(şekil 3.31). Saplar 90 yön değiştirerek batöre girer. Biçme genişlikleri 6 m ye kadar çıkabilir. Batör hareket yönüne diktir. Şekil Üzerinde motoru olan çekilir L tipi biçerdöver (1. Dolap, 2. Biçme düzeni, 3. Sap ayırıcı, 4. Bantlı iletici, 5. İletici, 6. Harmanlama düzeni, 7.Sarsak) (Kadayıfçılar 1991) L tipi biçerdöverlerle kısa saplı hububat başakları kolayca hasat ve harman edilebilir. Saplar biçme tablasından sonra bir ileticide yön değiştirirler. Batörleri parmaklı tiptedir. L tipi biçerdöverlerin diğer bir tipinde ise saplar batörden çıktıktan sonra 90 yön değiştirir (Şekil 3.32). Saplar batöre uzunlamasına verildiğinden batör uzunluğu buna göre yapılmalıdır. Bu tiplerin iş genişliği 2 3 m dir. Küçük olduklarından üzerine motor konulmaz. Kuyruk milinden hareket alırlar. Batörleri genellikle pervazlı tiptedir. I tipi biçerdöverler: Bu tip biçerdöverlerde çekiliş yönü ile materyalin hareket yönü aynı doğrultuda olup düz akımlıdır. Batör biçme tablasının arkasındadır. Saplar batöre dik olarak gelir. Batör uzunluğu biçme tablasından daha az olduğundan biçilen saplar tabla sonunda bir helezon yardımıyla ortada toplanırlar. Sapların akış yönü daima aynı kalır (Şekil 3.33).

6 Şekil Traktörden hareketli batörden sonra sapların 90 yön değiştirdiği L tipi biçerdöver (1. Tabla, 2. Harmanlama düzeni, 3. Ayırma düzeni sarsak) Şekil I tipi biçerdöver T tipi biçerdöver: T tipi biçerdöverler düz akışlıdır. Tabla batörden çok daha geniştir. Saplar tabla ortasında bir helezonla toplanır ve elevatörle batöre verilir. Bu tip biçerdöverler kendi yürür biçerdöverlerin temelini oluşturur (Şekil 3.34).

7 Şekil Kendi yürür T tipi biçerdöver (1.Biçme düzeni, 2.Tabla helezonu, 3. Yedirici, 4. Tabla, 5.Harmanlama düzeni, 6. Sarsak) Teğetsel ve Eksenel akışlı Biçerdöverler: Ürünün harmanlama düzenindeki akışına göre biçerdöverler teğetsel ve eksenel akışlı olarak 2 gruba ayrılabilir. Klasik biçerdöverlerde harmanlama düzenindeki materyal batör kontrbatör arasında batöre teğet olarak hareket eder. Bu tip yani klasik biçerdöverler teğetsel akışlı biçerdöver olarak adlandırılır. Bu tip biçerdöverlerde harmanlama yüzey alanı sınırlıdır. Batör Şekil 3.35 de farklı teğetsel biçerdöverler görülmektedir. Ürünün harmanlama düzeninin ekseni boyunca hareket ettiği biçerdöverler eksenel ya da aksiyal akışlı olarak adlandırılır. Harmanlama düzeninin tüm yüzey alanı boyunca, etkin bir harmanlama gerçekleştirilir (Şekil 3.36).

8 Şekil Teğetsel biçerdöverler (Engürülü vd. 2001) Şekil Eksenel biçerdöver Biçerdöverin Çalışma Prensibi ve İş Organları Biçerdöverlerin verimli bir şekilde çalışabilmeleri için bazı koşulların var olması gerekir. Bunlar şu şekilde sıralanabilir. a- Biçerdöver, hasat ve harman makinasının birleşmesinden oluşan bir makinadır. Harman makinasının iyi çalışabilmesi için düzgün yüzeye gereksinim olduğundan düzgün arazilerde çalışmalıdır. Biçerdöver eğimli ve engebeli arazide çalışırsa, ürün bir tarafa yığılabileceğinden organları eşit yüklenmez. Dane kaybını artırmamak için yapılan denemeler biçerdöverlerin % 5 10 eğimli arazilerde çalışmasının uygun olduğunu göstermiştir. Daha eğimli yerler için bayır tipi biçerdöverler kullanılır. b- Hasat mevsiminde hava nemi %60 dan yukarı olmamalı, ortalama sıcaklık 25 ve aylık yağış 70 mm den yukarı olmayan yerlerde başarı ile çalışırlar. c- Biçerdöverlerin başarılı iş görebilmeleri için, ekinin tam olum veya en azından sarı olum devresine gelmiş olması gerekir. Danenin nem oranı %15 i geçmemelidir. Böyle bir dane ayrıca kurutmaya gereksinim duymaz. d- Hasat sırasında yeşil olan yabancı otların fazla olduğu tarlalarda biçerdöver iyi çalışamayacağından, hasattan önceki toprak işleme, zirai mücadele, vb. işlemlerin iyi yapılarak yabancı ot kontrolü yapılmalıdır. Biçerdöverin çalışma şeması aşağıdaki gibi açıklanabilir. a- Sapların tarladan biçilmesi b- Biçilen sapların bir elevatörle harmanlama düzenine iletilmesi c- Danenin harman edilerek ayrılması d- Danenin saptan ayrılması e- Danenin kısa saman, kavuz, toz ve diğer yabancı maddelerden temizlenmesi f- Temiz danenin depolanması veya çuvallanması Yukarıda sıralanan işlemleri birbiri arkasına aynı anda yapabilen biçerdöverlerin çalışma şeması genel olarak sabit harman makinalarında olduğu gibidir. Sapların tarladan biçilmesi ve batöre yedirilmesi ile elde edilen danelerin dane deposunda toplanması işlemlerinde bazı farklılıklar görülür.

9 Biçme (Hasat) Düzeni Tüm hasat makinalarında olduğu gibi, biçme düzeni, bir ana lama, parmaklar ve bir bıçak laması ve bıçaklardan oluşur. Biçerdöverlerde kullanılan bıçaklar çoğunlukla normal tip bıçaklardır. Bazı durumlarda iki parmak arası 50.8 mm olan orta bıçaklar da kullanılmaktadır. Bıçak yaprakları, bıçak lamasına perçinle tutturulmuştur. Üçgen biçimli yaprak bıçakların kenarları dişlidir ve bilenmelerine gereksinim yoktur. Ortalama bıçak hızları m/s arasında değişir. Besleme boyları ise 120 mm dir. Parmaklar 2 3 adedi bir arada olacak şekilde temper dökümden yapılır ve ana lamaya cıvatalarla bağlanır. Bıçaklara hareket her markaya göre fabrikasyon ve tasarıma göre değişebilir. En çok kullanılan hareket verme tipleri Şekil 3.37 de verilmiştir. Şekil Biçerdöverlerde biçme düzeni hareket şekilleri (a. Eksantrik kol ve bükük kollu iletim, b.sarsak kollu iletim, c. Karşıt ağırlıklı iletim, d. Eksantrik kaydırıcılı iletim) (Erol ve Dilmaç 1982) Temelde 4 tip hareket iletim düzeni vardır. Bunlar; a- Eksantrik kol ve bükük kollu iletim b- Sarsak kollu iletim c- Karşıt ağırlıklı iletim d- Eksantrik kaydırıcılı iletimdir Eksantrik kol ve bükük kollu iletim tipi günümüz biçerdöverlerinde yaygın olarak kullanılmaktadır (Şekil 3.37a). Bir eksantrik düzeni ya da tablası, (A) sallantı hareketini bükük

10 kola (C) aktaran bir bıçak kolunu (B) hareket ettirir. Bükük kol bıçak lamasına (D) eklemli olarak bağlanmıştır ve ona gidip gelme hareketi sağlar. Sarsak kollu tipte sallanan bir mil (A) bir ucunda küçük bir eklenti kolu taşır (B). Bu kol rotül ve siper (C) ile bıçak lamasına (D) takılıp eklenerek ona alternatif hareket verir (Şekil 3.37b). Hareketin genliğinin az olması önemli bir düşey boşluk oluşturmaksızın düzgün bir çalışma sağlar. Karşıt ağırlıklı tipte hareket bir kol (B) ile eksantrik tablası görevi yapan bir kasnak (A) üzerinden alınmaktadır. Makinanın çatısına (D) eklenmiş bir manivela kolu (C) gidip-gelme hareketini bıçak lamasına iletir. Günümüz biçerdöverlerinde kullanılması giderek azalmaktadır (Şekil 3.37 c). Eksantrik kaydırıcılı tipte kayışla hareketlendirilen bir kasnak (A), alt kısmında sürtünme elemanı (C) taşıyan bir kol (B) ile donatılmıştır (Şekil 3.37d). Öte yandan bıçak laması, sürtünme elemanı kalınlığında bir aralıkla yerleştirilen iki plaka (D ve E) ile donatılmıştır. Sürtünme elemanı, kol tarafından kesiksiz bir dönme hareketi ile hareketlendirilmiştir. D ve E plakaları arasında yer değiştiren sürtünme elemanı, bıçak lamasına doğrusal alternatif bir hareket sağlar Sap Ayırıcılar Biçme düzeninin her iki yanına yerleştirilmiş olan ayırıcılar, dövme çelik saçtan yapılır (Şekil 3.38). Ayırıcıların kullanılmalarındaki amaç, biçilecek ürünü biçilmeyecek üründen ayırmaktır. Gerçekte maksimum biçme genişliğini belirleyen sap ayırıcılardır. Yol durumunda tehlike oluşturduklarından özellikle yol durumunda bazen geriye doğru ayarlanabilirler. Maksimum biçme yüksekliğinde çalışıldığında ayırıcılara, tablayı taşıyan ve toprak üzerinde kayan kızaklar takılmıştır. Bazı ayırıcıların toprağa ve makinanın ilerleme yönüne göre eğim açıları ayarlanabilmektedir. Şekil Sap ayırıcı(1. Ayırıcı ucu, 2.Konveks saç başlık, 3.Ayırma çubuğu, 4.Eğim açısı ayarlama düzeni, 5.Ayırıcıyı biçme düzenine bağlama çubuğu ) (Kanafojski ve Karwowski 1976) Dolap

11 Dolap, tabla üzerine askı kolları ile bağlanmış dönen bir çarktır. Dolap, sapları iterek bıçak ağzına yatırır ve biçilen sapları tabla üzerine aktararak onları besleme düzenine doğru yöneltir. Özellikle yatık ekinlerde kusursuz bir şekilde görev yapmaları çok önemlidir. Çünkü hasat harman işlemindeki dane kayıpları içerisinde, biçme düzeni kayıpları genellikle en büyük paya sahiptir. Günümüzde kullanılan dolapların çoğunluğu ayarlanabilir parmaklı ya da dişli tiptedir. Dolaplar genellikle 4,5 veya 6 elemanlı ya da kanatlıdır (Şekil 3.39). Dolap, biçilecek ürünün durumuna göre ayarlanır. Bugün modern biçerdöverlerde dolap ayarları, değişen ürün koşullarına göre sürekli olarak sürücü platformundan kolayca değiştirilebilir. Biçerdöverlerle çalışmada istenilen biçmenin gerçekleştirilmesi için dört değişik dolap ayarı yapılmalıdır. Bunlar; a- Dolap parmaklarının eğim ayarı b- Dolap yükseklik ayarı c- Dolap durum yani ileri-geri ayarı d- Dolap hız ayarıdır. Şekil Dolap Dolap Parmaklarının Eğim Ayarı Parmakların eğim ayarı ürünün durumuna göre yapılır (Şekil 3.40). Dik ürünler için parmakların düşey olması istenir. Tüm yönlerdeki yatık ürün için parmaklar arkaya doğru eğimli olmalıdır. Buna karşın eğer ürün makinaya doğru yatıksa yani başaklar tablaya doğru ise alttan kaldırmak ve dolaşık sapları açmak için parmaklara öne doğru hafif bir eğim vermek gereklidir. Kısa ürünler için ise arkaya doğru eğim verilmelidir. Yukarıda sıralanan bu ilkeler doğal olarak genel kurallardır ve her makinanın yapımına özgü kullanma kuralları ile tamamlanmalıdır Dolap Yükseklik Ayarı Yükseklik ayarı biçilmekte olan ürünün sap yüksekliğine göre yapılan ayardır. Dolap ekseni kısa üründe aşağıda, uzun ve sık üründe yukarıda ve orta boylu üründe dolap ortada bulunmalıdır (Şekil 3.41).Dolap kanadı dik duran sapa öyle bir noktadan çarpmalıdır ki onu

12 bıçak ağzına yatırabilirsin. Eğer dolap sapa, sapın ağırlık merkezinin altında çarparsa biçilen sap tarlaya düşer. Ağırlık merkezinin yukarısından çarpması halinde sap tablaya düşecektir. Şekil 3.40 Dolap parmak ayarı (Kanafojski ve Karwowski 1976) Şekil Ürünün durumuna göre dolap yükseklik ayarı (a.kısa boylu ürün, b. Uzun boylu ürün, c.orta boylu ürün) (Engürülü vd. 2001) Sapın ağırlık merkezi, başaktan itibaren biçilmiş sap boyunun 1/3 ü kadar aşağıdadır (Şekil 3.42).

13 Şekil Dolap yükseklik ayarı (Keskin ve Erdoğan 1984) Buna göre; D C X 2 H h X H ( h ) 3 H h X H h X ( H h) 3 D 2 C ( H h) olarak hesaplanabilir. 2 3 Dolap yüksekliği için yazılan formülden daha pratik formüller de elde edilebilir. Pratikte dolabın sapa başaktan itibaren 30 cm aşağıdan çarpması istenir. Buna göre aşağıdaki formül yazılabilir. C D ( H ( h 30)) 2 Dolap yüksekliği ayrıca biçerdöverin ilerleme hızı ve dolap çevre hızı dikkate alınarak da hesaplanabilir. D Vb C ( H h) 2 V Yukarıdaki formüllerde; d C Bıçaklardan itibaren dolap merkezi yüksekliği (m) H Sap yüksekliği (m) h Anız yüksekliği (m) D Dolap çapı (m) V Biçerdöverin ilerleme hızı (m/s) V b d Dolap çevre hızıdır (m/s). Hasat yapılan tarlada sap yüksekliği tek düze olmayabilir. Ayrıca tarlada bulunan engeller nedeniyle biçme yüksekliği de sık sık değişeceğinden, bu iki etkene bağlı olarak dolap yüksekliğinin kolay ve hızlı bir şekilde ayarlanması gerekir. Buna olanak vermek üzere modern biçerdöverlerde hidrolik kontrollü dolap yüksekliği ayar düzenleri bulunmaktadır. Şekil 3.43 de görüldüğü gibi dolabın ileri-geri ve yükseklik ayarı hidrolik silindirlerle sürücü oturma yerinden anında kolaylıkla yapılabilmektedir. Ayrıca tarla yüzeyinin durumuna göre biçme yüksekliğini otomatik olarak ayarlayan sistemler de tablaya monte edilmektedir. Otomatik yükseklik ayarı yapabilen bu tablalara yüzer tabla adı verilmektedir Dolap Durum (İleri-Geri) Ayarı

14 Dolap ekseninin bıçak ağzından olan uzaklığının ayarıdır. Yatık ürünlerde dolap kanatlarının önden sapa çarparak kaldırabilmesi için dolabın ileri ve dik üründe geri alınması gerekir. Ürün durumuna göre dolap ekseni bıçak ağzından cm önde olmalıdır. Modern biçerdöverlerde dolabın ileri geri ayarı sürücü oturma yerinde kumanda edilen bir hidrolik silindir yardımıyla çalışma sırasında anında yapılabilmektedir (Şekil 3.43). Klasik biçerdöverlerde dolabın ileri geri ayarı, dolabın kumanda milini taşıyan yatakların destek kollar üzerinde kaydırılmasıyla yapılır. Bu kollar aynı zamanda teleskopiktir (Şekil 3.44). Şekil Dolabın hidrolik ayarı (1. Yükseklik ayarı silindiri, 2. İleri geri ayarı silindiri) Şekil Dolabın mekanik olarak ileri geri ayarı Dolap Hız Ayarı Dolap sapa yüksek bir hızla çarpacak olursa danelerin başaklardan dökülmesine neden olur. Bu nedenle dolap çevre hızının ilerleme hızı ile ilişkisi V d ( ) Vm sınırları içinde kalmalıdır Srivastava et al. 1993). Yüksek hız, biçilen materyali tablaya iyi bir şekilde yayar ancak kayıpların artmasına neden olur. İlerleme hızı ve dolap çapına bağlı olarak değişik koşullarda dolap devri için aşağıdaki bağıntılar yazılabilir. Vm Sık ve dökülme tehlikesi olan ürünlerde : n 8 D Orta derecede sık ürünlerde Vm : n 9 D Seyrek üründe ve hızlı biçimde Vm : n 10 D

15 Burada; n Dolap devri min -1 Vm Makinanın ilerleme hızı (km/h) D Dolap çapı (m) dir. Dolabın devri mekanik olarak zincir-dişli ve kayış kasnak yardımıyla değiştirilebildiği gibi hidrolik sistemler yardımıyla da değiştirilebilir. Şekil 3.45 de dolap devrinin hidrolik ayarı ve Şekil 3.46 da da dolap devri hidrolik ayar devresi verilmiştir. Şekil Dolap devrinin hidrolik ayarı (1.Hidrolik silindir, 2.Tahrik eden V-kayış kasnak, 3.Tahrik edilen V-kayış kasnak, 4.Zincir dişli, 5. V-kayışı, 6. Dolap mili V kasnağı) (Kanafojski ve Karwowski 1976) Şekil Dolap devri hidrolik ayar devresi (1.Yağ deposu, 2.Filtre, 3.Yağ pompası, 4.Akış kontrol valfi, 5 ve 6. Ayarlanabilir basınç kontrol ya da emniyet valfi, 7.Hızlı bağlantı elemanı, 8. Hidrolik motor, 9.Filtre)

16 (Kanafojski ve Karwowski 1976) Tabla Helezonu Tarlaya düşen sapları iki yandan ortaya doğru toplayan iki parçalı sonsuz bir vidadan oluşur (Şekil 3.47). Şekil Tabla helezonu (Erol ve Dilmaç 1982) Sonsuz vida bir silindir üzerine kaynakla tutturulan sac şeritlerden meydana gelir. Helezon tarafından ortada toplanan saplar, helezonla birlikte dönen eksantrikli parmaklar tarafından tabladan sap taşıyıcı elevatöre aktarılır. Helezonun hareketi, sap taşıyıcı elevatörden kayış ya da zincirle alınır. Tabla helezonu aşırı yüklenmelere karşı bir koruma yani emniyet düzenine sahiptir. Bu emniyet düzeni genellikle kaymalı tip bir kavrama şeklindedir. Helezonun ortasında bulunan yedirici eksantrikli parmaklar bir mil tarafından hareketlendirilir (Şekil 3.48). Eksantrikli bu düzen, parmakları öne doğru tamburdan çıkartır, arkaya doğru ise içeri çeker. Tabla helezonu ile tabla arasındaki aralık, sap durumuna göre ayarlanabilir (Şekil 3.49). Helezon devri ürünün cinsine ve durumuna göre yapılır. Helezon devri dişlileri ya da kasnakları değiştirmek suretiyle yapılabilir. Şekil Tabla helezonu parmakları (1.Tabla helezon mili, 2.Parmaklar, 3.Tabla) (Erol ve Dilmaç 1982)

17 Şekil 3.49 da örnek bir tabla helezonu ayarı gösterilmiştir. V somunlarıyla tabla ile helezon arasındaki düşey yükseklik ayarı yapılır. A ve V somunları gevşetilir ve E vidası yukarı aşağı alınarak helezonla tabla arasındaki düşey yükseklik ayarı (Y) yapılır. Helezon kanatlarının tabla arka sacındaki sıyırıcı lama ile arasındaki mesafe yani X, A ve B somunları gevşetilerek D levhası ileri geri alınarak ayarlanır. B somunu gevşetilerek C kolu aşağı yukarı alınarak parmakların helezondan çıkış uzunluğu (Z) ayarlanır. Şekil Tabla helezonu ayarları (X. Tabla arka sacı ile helezon arasındaki aralık, Y. Tabla ile helezon arasındaki düşey mesafe, Z. Parmakların helezondan dışarı çıkma uzunluğu) (Ertürk ve Özdoğan 1983) Taşıyıcı Elevatör (Boğaz Elevatörü) Tabla ortasında biriken saplar, tablayı batöre birleştiren boğaz içindeki sonsuz bant şeklinde çalışan zincirli, pervazlı bir elevatörle batöre taşınır. Sistem dişililerle hareket ettirilir ve kenarları hafifçe dişli ve L şeklinde pervazlar taşıyan iki ya da üç zincirden oluşur (Şekil 3.50). Zincirler ok yönünde hareket eder ve ürünü batöre kadar çıkarır. Elevatörün hareketi çoğunlukla batörden alınır. Fakat bazen makinanın tabla ve elevatörü, hareketini diğer çalışan organlarda ayırmaya yarayan ayrı bir kavrama ile donatılmıştır. Bu, batörün tıkanması ve sarsakların olası aşırı yüklenmesi durumunda önemlidir. Bundan başka aşırı yüklenmelere ve ürün içindeki yabancı maddelere karşı koruyan bir emniyet kavraması, elevatör hareket sistemine yerleştirilmiştir.

18 Şekil Taşıyıcı elevatör (a) ve zincir ve pervazlar (b) (Erol ve Dilmaç 1982) Elevatörün, üzerinde pervazlar bulunan zincirleri daima normal gerginlikte olmalıdır. Pervazlar, boğazın alt yüzeyi üzerine sürtünmemelidir. Elevatörün gerdirilmesi her iki yanda bulunan ayar somunları ile yapılır. Her biçerdöver için ayar şekilleri bakım kullanma kitaplarında verilmiştir. Oradaki koşullara uyarak ayar yapılmalıdır. Elevatörün alt ve üst milleri daima birbirine paralel olarak çalışmalıdır. Bu nedenle zincirler her iki yandan eşit gerdirilerek paralellik sağlanmalıdır.