ATÖLYE ÇALIŞMASI 1 Nisan RAPOR -

Transkript

1 ATÖLYE ÇALIŞMASI 1 Nisan RAPOR -

2

3 ÖZET

4 Okulda Diyabet Programı nın (ODP) yeni dönem etkinliği olarak ODP Atölye Çalışması 1 Nisan 2011 de İstanbul da Sait Halim Paşa Yalısı nda gerçekleştirilmiştir. ODP Atölye çalışmasının amaçları; programın geliştirilmesi çalışmasını tamamlamak, programın tarafları arasında eşgüdüm ve programın etkinliğini sağlamaya katkı sağlamak, çocuklarda şişmanlık ve sağlıklı beslenmenin önemi konusundaki farkındalığı artırma çalışmalarına yön vermektir. Bir gün süren atölye çalışmasının katılımcıları Okulda Diyabet Program Yönlendirme Kurulu ve çocuk endokrin merkezlerinin davet ettiği diyabetli çocuğu olan öğretmenlerdir. Atölye çalışmasının sabah oturumları Çocukluk Çağı Diyabet Programı ve Okulda Diyabet Programı nı ilgilendiren konularda ülkemizde ve dünyadaki durumu tanıtan sunumlar yapıldı. Öğleden sonra ise Yeni Dönem ODP Aktivitelerinin tanıtıldığı ve her bir aktivite için görüş, yorum ve önerilerin alındığı, bunların grup çalışması ile çalışılıp sunulduğu oturumlar yapıldı. Sunumlar ve sonrasındaki tartışmalar sırasında üzerinde durulan önemli noktaları aşağıda kısaca aşağıda bulabilirsiniz.

5 SUNUM 1. BUGÜNE DEK ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABET PROGRAMI/ OKULDA DİYABET PROGRAMI: NELER YAPTIK, NELER ÖĞRENDİK? Prof.Dr. Şükrü Hatun (Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Öğretim Üyesi, Çocuk Endokrinoloji ve Diyabet Derneği Çocuk Diyabet Grubu Başkanı) İlk sunumda Prof.Dr. Şükrü Hatun Bugüne Dek Çocukluk Çağı Diyabet Programı/ Okulda Diyabet Programı: Neler Yaptık, Neler Öğrendik? başlıklı sunumunda çocuklarda diyabet ve obezitenin önemini vurguladı. Ülkemizdeki tip 1 diyabetli sayısının 17 bin civarında olması nedeniyle kapsamlı bir programla bu çocukların bakımdaki sorunları hızla çözmenin mümkün vurguladı. Çocukluk çağında obezite sıklığının hızlanarak arttığının ve erişkin dönemdeki obezitenin önlenmesinin çocukluk ve ergenlik dönemindeki girişimlere bağlı olduğunun altını çizdi. Çocuklarda diyabet bakımdaki temel sorun ve ihtiyaçlarını özetleyen Prof.Dr. Şükrü Hatun Sağlık Bakanlığı Türkiye Diyabet Kontrol Programı kapsamında geliştirilen Çocukluk Çağı Diyabet Programı ile bu doğrultuda hazırlanan Okulda Diyabet Programı nın amaç ve hedeflerini tanıttı. Bu sunum ile ilgili tartışmalarda şu öneriler konuşuldu: ODP materyallerinin daha geniş öğretmen kitlesine ulaşılabilmesi için materyallerin tüm sınıflarda kullanılmak üzere bir CD olarak çoğaltılması ve dağıtılması; ODP farkındalık filminin tüm öğretmenlerce izlenmesine sağlamak üzere Milli Eğitim Müdürlükleri aracılığı ile tüm öğretmenin elektronik posta adreslerine bu konuda bilgi ve filmin internetteki adresinin gönderilmesi; Çocuk endokrin merkezlerinden öğretmenlere gidecek mektupta çocukların kontrole gelip gelmediğinin belirtilmesi; Tip 1 diyabetli çocukların takibe gidebilmesi için telefon kontağı ve yol yardımı sağlanması; Öğretmenlere dikkat ve tanı konmasındaki katkısı için teşekkür mektubu gönderilmesi.

6 SUNUM 2. OKULDA DİYABET PROGRAMI: MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI PERSPEKTİFİ Halil Polat (Halk Sağlığı Bilim Uzmanı, Millî Eğitim Bakanlığı Sağlık İşleri Dairesi Başkanlığı, Okul Sağlığı ve Projeler Şube Müdürü) Bu sunumda Halil Polat eğitim, öğretim, sağlık, çevre, ilkyardım, beslenme gibi hizmetler sundukları hedef kitlenin Milli Eğitim Bakanlığı na bağlı toplam eğitim kurumunda yaklaşık 750 bin öğretmen ve yaklaşık 17 milyon 500 bin öğrenci olduğunu belirtti. Milli Eğitim Bakanlığında Okul çağındaki çocukların okul ortamında diyabet nedeniyle yaşayabilecekleri sorunların çözümüne yönelik yürüttükleri ve yer aldıkları çalışmaları çalışmaları tanıttı. Bu çalışmalar arasında şunlar yer alıyor: Diyabet genelgeleri; okul revirlerinde verilen sağlık hizmetleri; Okul sağlığı ve öğrenci taramaları; ODP çalışmaları, kantin, kafeterya, büfe, çay ocağı vb. yerlerin düzenlenmesi; beslenme, obezite ile mücadele ve fiziksel aktivite eğitimleri; Beslenme Dostu Okul projesi, Okullarda Toplu Beslenme Rehberi. Bu sunum ile ilgili tartışmalarda şu öneriler konuşuldu: Bu konuda sağlık bilgisi delerinde kullanılmak üzere hazırlanacak kısa bir elektronik materyal kullanılabilir Tip 1 diyabetli hastalar için Yüksek Öğrenim Giriş sınavında alınması gereken önlemler saptanmalı ve uygulamaya alınması için çalışılmalı. Okul ve dershanelerdeki kantinlerde radikal kararlar alınmalı ve somut düzenlemeler yapılmalı SUNUM 3. ÇOCUKLUK ÇAĞINDA DİYABET ve OBEZİTE: SAĞLIK BAKANLIĞI PERSPEKTİFİ Dr. Dyt. Şeniz Ilgaz (T.C Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Beslenme ve Fiziksel Aktiviteler Dairesi) Şeniz Ilgaz sunumunda Sağlık Bakanlığı nın önceden malnütrüsyon ile ilgilendiklerini, artık obeziteyi de bir malnutrüsyon türü olarak ele aldıklarını belirtti. Dünyada son yıllarda çocuk ve adölesanlarda obezite sıklığının giderek arttığını ve obezite karşısında entegre ve çocukluktan başlayan bir yaklaşım gerektiğini vurguladı. Okul ortamının çocuk ve adölesanların sağlıklı yaşam ve beslenme alışkanlığını etkileyen önemli faktörler arasında yer aldığını belirtti. Okullarda bu konuda çalışılırken sağlıklı beslenmenin desteklenmesi, tuz tüketiminin kısıtlanması, büyüme gelişmenin izlenmesi, çocuklara yönelik gıda reklam ve tanıtımlarının engellenmesi, kantin denetimlerinin yapılması, açıklayıcı gıda etiketlenmesinin sağlanması ve bu etiketlerin okunması alışkanlığının geliştirilmesi gerektiği üzerinde durdu. Sağlık Bakanlığı nın farklı işbirlikleri ile

7 farklı mecralarda ve farklı araçlarla bu konularda farkındalık yaratmak üzere çalıştıklarını ekledi. Bu sunum ile ilgili tartışmalarda şu öneriler konuşuldu: Okullarda boy ve kilo ölçümü yapılarak vücut kitle indeksinin hesaplanabilmesi ve doğru yorumlanması ile gerekli yönlendirmelerin yapılabilmesinin sağlanması Beslenme uzmanlarının öncülüğünde okullarda ve okul öncesi kreş vb. de sağlıklı beslenme uygulamasını kurmak ve desteklemek üzere, ilgili taraflarla işbirlikleri de sağlanarak gereken önlemler alınmalı SUNUM 4. ÜLKEMİZDE ÇOCUKLARDA ŞİŞMANLIK SORUNU: BUNDAN SONRA NE YAPABİLİRİZ? Prof.Dr. Abdullah Bereket (Marmara Üniversitesi Çocuk Endokrin ve Diyabet Bilim Dalı) Abdullah Bereket ülkemiz nüfusunun yarısına yakınının obez olduğunu, obezitenin artışı ile birlikte eşlik eden sorunların da giderek artacağını belirtti. Obezitenin temellerinin çocuklukta atıldığını, çocukluk çağındaki obezitenin erişkin yaşamda da devam ettiğini ve erişkin yaşamda mortalite açısından en önemli risk faktörü olduğuna dikkat çekti. Obezite ile etkili bir savaşın, önlenmesi ve toplum sağlığı açısından risk olmaktan çıkarmanın yolunun çocukluk çağında alınacak önlemlerle mümkün olduğunun altını çizdi. Obez çocuklarda günlük şeker tüketiminin 2 bardağa yakın olduğunu, fast food ve hazır gıda tüketiminin yüksek olduğunu aktardı. Bilgisayarın önemli bir hareket kısıtlayıcı olduğunun, reklamların obeziteye yol açan gıdaların tüketimini artırdığının, televizyon ve bilgisayar bağımlılığının uykusuzluk ve hareketsizliğe yol açarak obezite ile ilişkili olduğunun gösterildiğini açıkladı. Obezitenin önlenmesi amacına yönelik olarak kantin yönetmeliğinin uygulanması, okullardan otomatların kaldırılması, RTÜK yasasından yararlanılması, gıda etiketlemesi ve kullanılmasının sağlanması, egzersiz ve spor olanaklarının artırılması, sağlıklı okul menüleri oluşturulması, sağlıklı beslenme dersleri konması önerilerinde bulundu. Bu sunum ile ilgili tartışmalarda şu öneriler konuşuldu: Gıdaların etiketlerinde ne içerdiklerinin yer alması ve olası zararlı etkilerinin vurgulu olarak belirtilmesi Bu konudaki çalışmalara Tarım Bakanlığı nı da dahil etmek gerekir. Farklı çalışmalar yapılıyor, çalışma yapmadan önce kim ne yapmış diye araştırılmalı.

8 Okullarda sağlıklı menülerin hazırlanması ve uygulanması sağlanmalı. Sağlıklı menüler lezzetli de olmalı. Kantinleri daha etkin biçimde denetlenmeli. Eğitim materyallerinin kısa, öz ve çarpıcı olması, görselliğine önem verilmeli. Beden eğitimi dersleri ihmal edilmemeli, fiziksel aktivite desteklenmeli. SUNUM 5. DÜNYADA OKULDA DİYABET PROGRAMLARI Araş. Gör. Zehra Doğan (Diyabet Hemşireliği Derneği, İ.Ü. Florence Nightingale Hemşirelik Yüksekokulu, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı) ODP ve obezite konusunda hemşirelere büyük iş düştüğüne dikkat çeken Zehra Doğan ODP nin başka ülkelere de örnek olacağını düşündüğünü iletti. Okullara hemşire atanması gerektiğini de vurgulayan Zehra Doğan okullara Sağlık Memuru ve Hemşire atanmasını sağlayan kararın da duyurusunu yaptı. Okul çağı çocuklarının HbA1c ortalamasının yüksek olması küresel bir sorun olarak kabul edilmekte olduğunu paylaştı. Okulda diyabet ile ilgili yasaların öğrenciler, aileleri, okul personeli ve özellikle okul hemşireleri için yararlı olduğunu aktardı. SUNUM 6. ÇOCUKLUK ÇAĞINDA DİYABET PROGRAMI: ENDÜSTRİ DESTEĞİ Aysun Hatipoğlu (Sanofi-aventis Kurumsal İşler ve İletişim Direktörü) Aysun Hatipoğlu Türkiye'de sosyal sorumluluk konusunda gelişen bilince paralel olarak, ilaç şirketlerinin de sağlık ve eğitim konularına yoğunlaştığını, sağlık kampanyaları ve bilgilendirme etkinlikleri gerçekleştirdiğini belirtti. Hastalık yönetimi kavramının koruma, önleme ve mücadele etme özelliklerini hazırlatan Aysun Hatipoğlu, sanofi-aventis in 88 yıldır diyabet hastalığı yönetimi konusunda çalışmalar yaptığını ekledi. OKULDA DİYABET PROGRAMI ATÖLYE ÇALIŞMASI Prof.Dr. Şükrü Hatun ODP Yeni Dönem Aktiviteleri tanıttı: Yeni dönem başlangıç toplantısı İlköğretim ve lise öğrencilerine yönelik sağlıklı beslenme ve şişmanlık konularında farkındalık kampanyası; Çocuk endokrin merkezleri diyabetli çocukların öğretmenleri ile buluşuyor toplantıları; Online yarışma; Doğudaki diyabetli çocuklara eğitim bursu programı; Okul hemşireleri sertifikasyon programı; Diyabet dostu okul sertifikasyon programı.

9 BURS PROGRAMI İLE İLGİLİ GRUP SUNUMU 1. Burs için başvuru ve değerlendirme kriterleri komisyon tarafından belirlenmeli. Komisyon başvuranları da değerlendirecek 2. Bu projenin tüm Türkiye de ki ihtiyacı olan diyabetlileri kapsayacak şekilde yapılması 3. Dershanelerden diyabetli çocuklara burs kontenjanı ayırmaları istenebilir. Yani ihtiyacı olan diyabetlilere ücretsiz eğitim sağlamları. Bu ücretsiz eğitimden yararlanacak diyabetlileri burs için oluşturulacak olan komisyon belirlemeli 4. İlave kaynakların yaratılması için çeşitli kişiler ya da kuruluşlarla görüşülmeli. Aynı zamanda durumu iyi olan diyabetlilere başvurulmalı 5. Bursun devamlılığının sağlanması 6. Bursun ilk koşulu diyabetli çocukların olması ve komisyon başvuruları şeffaf bir şekilde değerlendirilmeli 7. Bu burs bütün eğitim kademlerini kapsamalı 8. Kaynaklar ve sürdürülebilirliği kesinleşmeden bu projeye başlanmamalı. YENİ DÖNEM BAŞLANGIÇ TOPLANTISI İLE İLGİLİ GRUP SUNUMU 1. Ekim 2011 de eğitim toplantısı, Ankara da yapılsın. 2. Katılımcıların kalıcı (uzun süreli çalışacak) ve konuyla ilgili (gönüllü) kişilerin olmasının tercih edilmesi. 3. Katılımcılara Okulda Diyabet Programı logolu DVD verilmesi. 4. MEB nın okullarda toplu beslenme eğitici eğitimi (+ diyabet eğitimi) almış öğretmenler. Tercihen kendisi/yakını/öğrencisi diyabetli olan öğretmenler tercih edilebilir. 5. Ortaöğretim düzeyinde diyabetli öğrenciler akran eğitiminde etkin olabilirler. 6. Eğitilen katılımcının, DM den korunması, DM ile yaşam, sağlıklı beslenme konularında öğrendiklerini veli toplantıları aracılığıyla ailelere aktarması. 7. Eğitilen eğitimcilerin öğrencileri de eğitmesi. ( sınıf öğretmeninin rehberlik saatinde) 8. ÖNERİ: ODP ile ilgili basında daha fazla ilişki kurulması ÇOCUK ENDOKRİN MERKEZLERİ DİYABETLİ ÇOCUKLARIN ÖĞRETMENLERİ İLE BULUŞUYOR İLE İLGİLİ GRUP SUNUMU 1. Okulda diyabet programı içerisinde diyabetli öğrenci olan öğretmen, okulun psikolojik danışmanı ve beden eğitimi öğretmeninin katılımının sağlanması ayrıca il milli eğitim personeli bu toplantıya katılması amaçlanmalı. Ayrıca diyabetli çocuğun arkadaşlarıyla da buluşulmalı. 2. Eğitim içeriği şu şekilde olmalı a) Diyabetli öğrencisi olan öğretmenin 3 aylık kontrollerde bir gözlem formu doldurulması

10 b) Diyabetli kişi ile nasıl iletişim kurulacağı ile ilgili bilgi c) Sınav ortamında öğrenciye yaklaşım d) Diyabetin kontrolünde sadece yeme içmenin önemli olmadığını stresinde şekeri etkilediğini e) Okulda olması gereken diyabet destek materyalinin (tıbbi) anlatılması f) Bunlar için standart program olmalı 3. Toplantıya çağırma yöntemi a) Resmi mesai içi görevlendirme b) Mesai sonrası dernek davetlisi olarak ikramlı dostane bir havada olması c) Eğitilenlerin eğiticilik yaparak ders dışı ücretlendirilmesinin sağlanması 4. Sonuçların program çıktılarının ölçülebilir olması ve istatistiğin yapılması 5. Öğretmenlere yönelik ücretsiz telefonla danışma hattı ÇOCUKLARDA SAĞLIKLI BESLENME VE ŞİŞMANLIK KAMPANYASI İLE İLGİLİ GRUP SUNUMU Medya (yazılı ve görsel): TV; sağlıklı beslenme ile ilgili jenerikler olmalı iyi uykular, çorba içtin mi? sebze yedin mi? gibi. Ünlü kişilerden destek alınabilir. Sporculardan, güven veren acun medya, çocuklar duymasın. Çocukların izlediği televizyon dizilerinde sağlıklı ve doğru beslenme vurgulansın. Billboard larda görsel, kısa etkileyici mesaj içeriği olan afişlerin kullanılması. Zararlı yiyecek ve içeceklere karşı onların zararlarını anlatan filmler, afişler yapılması. Sağlıklı çocuklar bizim için sağlıklı gıdalar üretin şeklinde konuşturulabilir. Web Sitesi Sosyal Medya Paylaşım sitelerinin açılması Okulların web sitelerine (varsa) link verilmesi Web sitelerinde kalori cetveli (yaşına-cinsine göre),yiyeceklerin kalori miktarlarının Verilmesi, CHO sayımının kullanılması UPE derneği sitesi ve diğer ilgili dernek sitelerine linklerinin konulması yönünde girişimde bulunması Kampanyalar Yerli malı haftası(sağlıklı beslenme ve yerli malı haftası olsun). Sebze, meyve süt; sağlıklı yiyecek kampanyası. Fiziksel Aktivite Sabah derslere başlamadan 20 dk sınıf öğretmeni/beden eğitimi öğretmeni tarafından Jimnastik aktivitelerinin yaptırılması (müfredata girmesi)

11 Fiziksel aktivite dersinin olması-son dersten sonra etüt gibi ücretsiz eğitmen eşliğinde. Okullarda oyun alanları okulun özelliğine uygun aktivite alanlarının bulunması (sek sek, koşu alanı ) Okul menülerinin diyetisyen tarafından hazırlanması ve MEB tarafından denetlenmesi Mümkünse her okulda sıcak yemek sunan yemekhaneler açılması (özellikle yeni açılan) Sağlıklı ve lezzetli yemekler sunulması Kantinlerde meyve, süt, salata satılması gazlı içecekler ve patates, hamburger, mayonez, ketçap, cips, şekerli gıdaların yasaklanması Kantin yönetmeliğin ciddi bir şekilde yaptırımlarla uygulatılması ve ciddi denetlenmesi. Denetleyicilerin okul dışı, bağımsız kurumlar olması (ST örgütleri veya üniversiteler) Yiyecek otomatları kaldırılıp, meyve ve kuruyemiş otomatlarının konulması Tarım ve köy işleri bakanlığı RTÜK şeklindeki ilgili kuruluşlarla bağlantı kurulması Okulda ara öğün saati (teneffüslerde) meyve saati(öğretmen teşviki) konulması Sağlık dersinin ilköğretime alınması Ders ve sınavların azaltılması oyun ve aktivite için vakit kalması Sınıf öğretmenlerinin boy-kilo ölçülerini yapması, VKİ hesaplayabilmesi. Obez veya malnütrisyon, boy kısalığı olan çocukların doktora yönlendirilmesi Su sebilleri olması (okulda koridorda) Sağlıklı beslenmeye yönelik kompozisyon yazıları yapılması. Çocukların yıllık boy, kilo ölçümlerinin yapılarak; velilerin raporla bilgilendirilmesi DİYABET DOSTU OKUL SERTİFİKASYON PROGRAMI İLE İLGİLİ GRUP SUNUMU 1. Okullarda bir hemşirenin olması 2. Okullarda sağlıklı beslenme konusu işlenmesi 3. Okullarda 14 Kasım Diyabet aktivitesi kutlanmalı 4. Okullarda diyabet eğitimi verecek olan, okullarında destek verilmesi 5. Bu eğitime sertifikasyon programının başarılı olabilmesi için öğrenci yaş grubunun ana sınıfına çekilmesi 6. Okullarda hemşire olmadığı için sağlık bilgisi öğretmenleri de bu kapsama alınmalı 7. Öğrencilerin performans ödevinde kendi hastalıkları ile ilgili sunum yapmaları 8. Okullara müfredat programı içerisinde performans ödev konuları içinde diyabetin alınması 9. Okullarda rehber öğretmen öğretmenlerde programa alınmalı 10. Diyabet dostu okul projesi fiziki koşullardan dolayı öncelikle pilot okullarda yapılabilir ve uzun süre olabilir 11. Hemşirelik yüksek okulları ve sağlık meslek liseleri öğrencileri ve tıp öğrencilerinin okullarda 1 günlük eğitim yapması

12 12. Diyabet dostu okullarda bilgi yarışması yapılması 13. Daha önceden diyabetle ilgili kursa katılmış olan hemşirelere okul diyabet hemşireliğinde öncelik tanınması A. Eğitim verecek kuruluşlar 1. Diyabet hemşireleri derneği 2. Gerekli, ilgili üniversite bölümü (Hemşirelik Bölümü ve Hemşirelik Fakültesi) 3. Çocuk endokrin ve diyabet derneği 4. Çocuk adelosan diyabetlikler derneği B. Eğitim koordinatörün belirlenmesi C. Eğitimin 3 günle sınırlı tutulması D. Eğitim programının ve eğiticinin özelliklerinin bir komisyonla belirlenmesi E. Yılda bir kez, ihtiyaç doğrultusunda yılda 2 kez eğitimin tekrarlanması F. Eğitim öncesi ve sonrasının değerlendirilmesi G. Eğitimlerin 3 yılda bir tekrarlanması H. UPEK ve Ulusal Diyabet Kongresine okul diyabet hemşireliği konularının konulması İ. Eğitime katılanlara, katılım belgesi verilmesi J. Eğitimcinin ve eğitime katılacakların nitelikleri belirlenerek programa alınacak K. Verilecek eğitimin ülke çapında standart olması

13 GENEL DEĞERLENDİRME Bu proje Şükrü Hoca nın da dediği gibi dünyada tanıtılabilir, BM, UNICEF gibi. Diğer STK larla da işbirliğine gidilebilir (Rotary nin de sağlık-eğitim alanlarında uygulamaları var). Erhan YÜZGEÇ Daha geniş bir katılımcı topluluğu sağlanabilirdi. Çalışmanın etkinliği ve sürekliliği açısından grubun aralıklarla tekrar buluşması. Toplantı sonuçlarının katılımcılara mail olarak bildirilmesi birlikte çalışma isteğini pekiştirecektir. Eğer gerçekten destek verilirse ve iyi koordine edilirse çok iyi bir program olacağını ve çok verimli devam edeceğini düşünüyorum. Yukarıda 4.5 vermemin nedeni, toplantı çok başarılı, ancak profesyonel dışı katılımcılara yönelik daha yaratıcı katkı sağlama yöntemleri geliştirmeliyiz. Oturma alanı katılım için tam olarak sayılarak belirlenmiş gibiydi. Oturma alanı sayısının %10-20 arttırılarak planlanması uygun olurdu. Sanofi-aventis in katkılarını en verimli bir şekilde kullanmalıyız. Mümkün olduğunca büyük kitlelere ulaşmak hedef olmalı. Emeği geçenlere teşekkürler. Kendi adıma verimli bir toplantı olduğunu düşünüyorum. En kısa sürede hayata geçirilmesi dileğiyle, katkılarından dolayı herkese teşekkür ediyorum. Olumlu bir çalışma oldu. İyi bir organizasyondu, teşekkür ederiz. Emeği geçen herkese teşekkür ederim. Süper

14 SUNUMLAR

15 SUNUM 1. BUGÜNE DEK ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABET PROGRAMI/ OKULDA DİYABET PROGRAMI: NELER YAPTIK, NELER ÖĞRENDİK? Prof.Dr. Şükrü Hatun (Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Öğretim Üyesi, Çocuk Endokrinoloji ve Diyabet Derneği Çocuk Diyabet Grubu Başkanı) Prof. Dr. Şükrü Hatun çocuklarda diyabet ve obezitenin önemini vurguladığı sunumunda tip 1 diyabetli çocukların bakımı, bakımdaki temel sorun ve ihtiyaçlarını özetledi; Çocukluk Çağı Diyabet Programı ve Okulda Diyabet Program larını tanıttı. Ülkemizdeki 18 yaş altı tip 1 diyabetli sayısı yaklaşık 17 bin. Kapsamlı bir programla bu çocukların bakımdaki sorunları hızla çözmek mümkün. Bu nokta önemli yaş grubunda obezite sıklığı 8 yılda iki katına çıkmış durumda (% 5 den % 10.5 e) yükselmiş durumda. Ülkemizde en az iki milyon obez çocuk bulunuyor; bu çocukların en az 1/3 ünün erişkin dönemde obezite ve/veya diyabet riski taşıyor. Erişkin dönemdeki obezitenin önlenmesi ise çocukluk ve ergenlik dönemindeki girişimlere bağlı. RTÜK ün getirdiği kısıtlamalara rağmen televizyonlarda yüksek kalorili gıda reklamları çok fazla. Çocuklarda diyabet bakımdaki temel sorun ve ihtiyaçlar şunlardır: Tip 1 diyabet tanısında gecikme ve diyabetik ketoasidoz ile başvuru oranın yüksekliği, aile, öğretmen ve sağlık personeli düzeylerinde çocuklardaki diyabet konusunda farkındalık eksikliği, ülkemizde diyabetin erişkinlerin hastalığı olduğu şeklinde yaygın bir görüş olması, tip 1 diyabetli çocuklar için ulusal bir kayıt sistemi

16 olmaması ve ayrıntılı epidemiyojik verilerin bulunmaması, çocuk endokrin merkezlerinde yeterli sayıda hemşire ve diyetisyen bulunmaması, kamp sayısının yetersiz olması, çocukların eğitimine yönelik kitap ve elektronik eğitimi olanaklarının yeterli olmaması Sağlık Bakanlığı Türkiye Diyabet Kontrol Programı kapsamında geliştirilen Çocukluk Çağı Diyabet Programı nın 6 Temel Hedefi şunlardır: 0-18 yaş grubunda ülke çapında tip 1 ve tip 2 diyabetlilerin kayıt altına alınmasının sağlanması; ülkemizdeki diyabetli çocukların bakım ve tedavi standartlarının geliştirilmesi; tip 1 diyabetli çocuklara erken tanı konması; ülkemizdeki bütün diyabetli çocuk ve ailelerinin standart/ yeterli eğitim almasının sağlanması; çocuklarda ve erişkinlerdeki tip 2 diyabet için en önemli risk faktörü olan çocukluk çağı obezite sıklığının azaltılması; tip 1 diyabetli çocuklara yönelik sosyal güvenlik şemsiyesinin bütün tedavi ve izlem ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde genişletilmesi; sosyal haklarının yaşam boyu sürmesi. Çocukluk Çağı Diyabet Programı için Çocuk Endokrinoloji ve Diyabet Derneği, Milli Eğitim Bakanlığı ve Sağlık Bakanlığı arasında bir işbirliği protokolü imzalanmış ve bu doğrultuda Okulda Diyabet Programı (ODP) hazırlıklarına başlanmıştır. ODP nin iki temel amacı: o Tip 1 diyabet (genel olarak diyabet) konusunda okullar ve öğretmenler aracılığıyla farkındalık yaratarak okul çağındaki çocuklarda tip 1 diyabet erken tanısını sağlamak ve diyabetik ketoasidoz sıklığını azaltmak o Okul çağındaki tip 1 diyabetli çocukların diyabet bakımlarını güçlendirmek ve yaşadıkları sorunları çözmek

17

18 SUNUM İLE İLGİLİ KATKI ve TARTIŞMALARDAN Milli Eğitim Bakanlığı nın meşhur Fatih Projesi içinde ülkemizdeki tüm sınıflarda akıllı tahta, bilgisayar ve projeksiyon olacak. İhalesi de yapıldı. Önce ortaöğretimde Ekim de bitmeye çalışıyor. Proje materyallerinin yer aldığı CD tüm sınıflara dağıtılabilir. En son 31 Aralık 2011 de bu Fatih Projesi hayata geçecek. M. Nezir KAHRAMAN Her öğretmenin okul bazlı mail adresi var. Video öğretmenlerin mail adreslerine MEB aracılığıyla iletilebilir. Böylece mail adresi olan öğretmenlerin %90 ına ulaşabilir. Ve böylece de onun çok hızlı bir şekilde yayılması sağlanacaktır. Prof. Dr. Hülya GÜNÖZ Mail adreslerine link gönderebiliriz. Müdürlükler yoluyla, müdürlüklere gönderip müdürlüklerin öğretmelere göndermesi. Prof. Dr. Şükrü HATUN Her öğretmenin okul bazından adresi var. Öğretmen eğitimin bu konuda çok önemli olduğunu düşünüyorum. Her öğretmene yoluyla ya da sene başında yapılan eğitimle bu konu aktarılmalı. ÖĞRETMEN 17 bin diyabetli öğrenci olduğundan bahsediyorsunuz. MEB çatısı altında 17 milyon öğrenci olduğu zaman %14 lere çıktığını varsayarak bin rakamı daha küçük gelmez mi ya da acaba hangi kitleleri dikkate alarak bu rakam ortaya çıktı. Halil POLAT Çocuklarda görülen diyabetin %99 u tip 1 diyabet. Tam kesin rakam değil ama 17 bin civarında olduğunu tahmin ediyoruz. Prof. Dr. Şükrü HATUN Öğretmenlere giden mektupta çocukların kontrole gelip gelmediğini takip edin yazmalıyız. Takipsiz kalıyorlar. Diyabet profesyonelleri olarak da sahaya inmemiz gerekiyor. Tüme varım yapmamız gerekiyor. HbA1c leri %10-15 civarında. Takibe gelirken yol yardımı alabilirler. Gezici arabalar, telefon kontağı çok önemli. Bunları okulda diyabet programına entegre edebilirsek gerçekten başarılı olacağımızı düşünüyorum. Prof.Dr. İlknur ASLANOĞLU Mektupla ilgili küçük bir sorun oldu. İki sayfaya çok şeyi sığdırabilmek adına biraz okuması güç bir mektup haline geldi. Yeni baskısı daha iyi yapılacak. Öğretmenlerden daha fazla katkı isteyeceğiz. Prof. Dr. Şükrü HATUN (Çubuklar ve geri ödeme konusunda güncel durum hakkında bilgi verdi). Son durumda, stick sayısında sınırlama kaldırıldı. Cihazların güvenilirlik onayı alındı. Cihazdan da şu anda fiyat farkı gelmiş durumda. Bazı firmalarda çubuklarda da fiyat farkı oluyor. SGK bunu değiştirmeyeceğini ancak firmalara indirim yapılması gerektiğini bildirildi. Doç.Dr. Nesibe ANDIRAN ODP sayesinde bir öğretmen öğrencisini henüz ketoz aşamasındayken, koma aşamasından önce fark etmiş. Böylece ilk vakamız oldu. Hatice BİLGİLİ Öğretmenlere dikkat ve tanı konmasındaki katkısı için teşekkür mektubu da gönderelim. Prof. Dr. Hülya GÜNÖZ

19 SUNUM 2. OKULDA DİYABET PROGRAMI: MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI PERSPEKTİFİ Halil Polat (Halk Sağlığı Bilim Uzmanı, Millî Eğitim Bakanlığı Sağlık İşleri Dairesi Başkanlığı, Okul Sağlığı ve Projeler Şube Müdürü) Halil Polat Milli Eğitim Bakanlığı na (MEB) bağlı toplam eğitim kurumu (okul öncesi, ilköğretim, ortaöğretim, örgün ve yaygın eğitim dahil) bulunduğunu; bu okullarda görev yapan öğretmen sayısının yaklaşık 750 bin ve eğitim gören öğrenci sayısının yaklaşık 17 milyon 500 bin olduğunu belirtti. Bu kadar büyük bir hedef kitleye eğitim, öğretim, sağlık, çevre, ilkyardım, beslenme gibi hizmetler sunulurken diğer bakanlıklara, mülki amirlere, yerel yönetimlere, sivil toplum kuruluşlarına, velilere, okul idarecilerine, öğretmenlere de önemli görev ve sorumluluklar düştüğünü vurguladı. Çocukların okul döneminde yaşadığı sosyal çevre, anne babalarının kültür seviyesi ve çocuğa yaklaşımı, öğretmenlerin tutumu, rehber öğretmenlerin yönlendiriciliği, MEB dışındaki bakanlıklar ile belediyelerin sunduğu hizmetler gibi etkenler önem arz etmektedir. Millî Eğitim Bakanlığı adına Sağlık İşleri Dairesi Başkanlığınca Okul Sağlığı adı altında çeşitli çalışmalar yürütülmektedir. Okul çağındaki çocukların okul ortamında diyabet nedeniyle yaşayabilecekleri sorunların çözümüne yönelik çalışmalar şunlardır: Diyabet genelgeler; okul revirlerinde verilen sağlık hizmetleri; Sağlık Bakanlığı ile işbirliğinde yürütülen Okul Sağlığı Taramaları ; aile hekimliği uygulaması ile öğrenci sağlık taraması ve ODP çalışmaları. MEB, Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı ile Sağlık Bakanlığı nın tarafından hazırlanan tarih (2007/33) sayılı Okul Kantinlerinin Denetimi ve Uyulacak Hijyen Kuralları konulu genelge ile kantin, kafeterya, büfe, çay ocağı vb. yerlerin taşıması gereken sağlık ve hijyen şartları belirlenmiştir. Yetiştirilmiş 186 il eğitimcisi ile beslenme, obezite ile mücadele ve fiziksel aktivite eğitimleri verilmektedir. Beslenme Dostu Okul projesi kapsamında 97 okula sertifikası verilmiştir. MEB Sağlık İşleri Dairesi Başkanlığı, Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Tarım ve Köy işleri Bakanlığı Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü ile Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi işbirliği ile hazırlanan Okullarda Toplu Beslenme Rehberi 1987 yılından beri basılıp dağıtılmaktadır.

20

21 SUNUM İLE İLGİLİ KATKI ve TARTIŞMALARDAN Bazı okullara afişler ulaşmamış. Posterler MEB tarafından okullara ulaştırıldı. %80 civarında asılım olmuştur. Halil POLAT Sağlık Bilgisi dersi için bir elektronik materyal üretsek sınıflarda kullanılabilir mi? Prof. Dr. Şükrü HATUN sayfa uzunluğunda olursa, belki. Halil POLAT Tip 1 diyabetli hastalar için Yüksek Öğrenim Giriş sınavında alınması gereken önlemler saptanmalı. Prof. Dr. Şükrü HATUN Son YGS sınavı ile ilgili sorunlar bildiriliyor. Tip 1 diyabetli çocukların sınava nasıl girmesi gerektiği ile ilgili somut öneri getirilmeli. Prof.Dr. Abdullah BEREKET Sınav yetkilisine mektup yazılabilir. Halil POLAT Sınava girerken yanında bulundurulan malzemelere izin verilmeli. Ben sınava girdiğimde glukometrem içeri alınmamıştı. Şükrü Hocama ben iletmiştim., bana bir mektup yazmıştı, sınav görevlisi bana sorular sorarak zaman kaybettirmişti. Hem. Ebru ERCAN İnsülin kullanan çocuklar diğerleri tarafından uyuşturucu kullanıyor şeklinde algılanıyor. Halil POLAT (Bir mektup yazıldığını anlattı ve metni okudu) ÖSYM ile çalışılıp sınav program kitapçığında tip 1 diyabetlilerin sınava nasıl girmesi gerektiği de yer almalı. İdrar yapma ihtiyacı olan diyabetlinin bir görevli ile gitmesi sağlanmalı. Prof. Dr. Şükrü HATUN Gerekli önlemlerin alınmasına dair yazı yazdık. M. Nezir KAHRAMAN Çocuklar sınava raporla gidecek. M. Nezir KAHRAMAN Kantinler konusunda ki somut önerileri görmek istiyoruz. Radikal kararlar alınmalı. Dershanelerdeki kantinler de ele alınmalı. Burhan YÜZGEÇ Kantinler okulların gelir kapısı. Özel okullar ve dershaneler de önemli. 8. Sınıflar ve ÖSS öncesi çocuklar ayda 1 kilo alıyor. Prof.Dr. Muazzez GARİPAĞAOĞLU Öğrencilere diyabetli olduklarını belirten bir kolye/künye alınabilir. Okullarda 4 kişilik kantin denetimi ekibi var. Kantin denetim ekibinin ayda bir denetim yapması gerekiyor. Bu sistemi işletmek gerekiyor. Bilinçlenmek şart, yasaklarla kontrol edilemiyor. Halil POLAT

22 SUNUM 3. ÇOCUKLUK ÇAĞINDA DİYABET ve OBEZİTE: SAĞLIK BAKANLIĞI PERSPEKTİFİ Dr.Dyt. Şeniz Ilgaz (T.C Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Beslenme ve Fiziksel Aktiviteler Dairesi) Şeniz Ilgaz sunumunda Dünya Sağlık Örgütünün kavramlarının önemli olduğunu, obezite programı yerine sağlıklı beslenme ve hareketli hayat olarak yenilendiğini vurguladı. Sağlık Bakanlığı olarak önceden malnütrüsyon ile ilgilendiklerini, artık obezitenin de gündemlerine oturduğunu belirtti. Dünya Sağlık Örgütü ve Unicef malnutrüsyon kavramı içinde yer veriyor obeziteye. Obezite de yetersiz ve sağlıksız beslenme türü. Okuldaki beslenme de bu doğrultuda ele alınmalı. Dünyada herkes şişmanlıyor, son yıllarda çocuk ve adölesanlarda obezite sıklığı giderek artıyor. Sağlık Örgütü nün bu konuda çok çarpıcı rakam ve yayınları var. Obezite artışı en düşük ülke Hollanda. Hollanda da bisiklet alanları yaygın. Obezite karşısında entegre yaklaşım çok önemli. Özellikle beslenme sorunlarında çocuktan başlayarak, temeli oluşturur; okulu, aileyi kapsayan entegre bir yaklaşım geliştirebilirsiniz. Obezitenin önlenmesinde Sağlık Bakanlığı eylem planını destekleniyor. Sağlıklı beslenmenin desteklenmesinde tuz tüketiminin kısıtlanması da yer almalı. Okul ortamı çocuk ve adölesanların beslenme alışkanlığını etkileyen önemli faktörler arasında yer almaktadır. Okullarda beslenme durumunu etkileyen faktörler arasında şunlar yer almaktadır: Politikaların geliştirilmesi, öğretmenlerden

23 destek, araştırmalar, taramalar, vending makineleri, porsiyon ayarlaması, eğitim, kantin işlet.eğitilmesi, ekiplerin kurulması. Okul çağı sağlık bakımından şu nedenlerle önemli bir dönemdir: Bir arada toplu halde bulunma, olumlu davranışların kazanılma dönemi; gereksinimin artması, çevre etkileşimi, gelecek için etkili yatırım olması, günün büyük bir bölümünün okulda geçmesi; obezite ve avitaminozun sık görülmesi, büyüme-gelişme- değişme dönemi olması. Okullarda bu alanda çalışma yapılırken, büyüme gelişme de izlensin. Beslenme dostu okul olma kriterlerinden biri de öğretmenlerin yılda iki kere çocuğun boy ve kilosunun saptanması. Çocuklara yönelik gıdaların tanıtım ve reklamları çok arttı. Özelliklere yüksek trans yağ, şeker ve tuz içeren gıdaların kantinlerde satışı ve her yerdeki reklam ve tanıtımlarını yapılmamasına yönelik çalışmaları hızlandırdık. Gıda reklamlarının gönüllü denetimini yapmak üzere bize başvuran firmalar oldu. Çocukların ne kadar tuz tükettiğini bilmek istiyoruz. Aynı firmanın farklı ülkelerdeki tuz içeriğinin farklı olduğunu biliyoruz. Bizim ülkemizde de aynı ürünün daha yoğun tuz içerdiğini görüyoruz. Tüm öğretmenlere sağlıklı beslenme ile ilgili mektup gönderdik. Çocuklara yönelik afiş kitap gönderdik. TOÇBİ çalışmasının (çok önemli bir büyümenin izlenmesi çalışması) raporunu hazırlıyoruz. Ülkemizde hala beslenme yetersizlikleri arasında malnutrüsyonun da sorun olduğunu görüyoruz. Beslenme dostu okul kapsamında yemekhaneler, kantinler, çocuğun beslenme çantası vb. denetleniyor. Okul süt günü kampanyalarımız günlerimiz oluyor. Farkındalık kampanyalarını önemsiyoruz. Medyayı kullanıyoruz. Sağlık personelinin malnütrüsyon be obeziteyi değerlendirmesine yönelik bir çalışma yapıldı. İşbirlikleri yapıyoruz. (Emniyet müdürü, askerler vb.) Sağlıklı besin üretimi ve seçimini desteklemeliyiz. Gıda etiketlerle ilgili çalışıyoruz. Ülkemizde etiket okumuyoruz.

24

25 SUNUM İLE İLGİLİ KATKI ve TARTIŞMALARDAN Aile hekimleri ile okullar arasında boy-kilo bilgisinin paylaşımı yapılsın. Böyle bir programı koordine etmeye ve yerleştirmeye çalışıyoruz. Halil POLAT İngiltere de okul hemşiresi tarafından okula başlayan çocukların boy ve kilo ölçümü yapılıyor. Kısa bolu çocuklar yönlendiriliyor. Bizim okullarda boy-kilo ölçülüp persantillerine bakılıyor mu? Cevap: Okullarda okula giriş muayenesi var. 4 yılda bir rutin muayene, gerekirse arada ek değerlendirme yapılıyor. Ulusal süt konseyinde boy cetvelleri hazırlandı. Terazi de alınırsa takip edilebilir. Beden kitle indeksi hesaplaması ve bunun üzerinden yönlendirme yapılabilir. Prof.Dr. Rüveyde BUNDAK Beslenme dostu okul projesi geçen yıl ikinci dönemde başladı. Okullara bu protokol çerçevesinde çizelgeleri ilettik. Ancak bu çizelgelerin rahat kullanılması için, herkesin uygulayabileceği ölçüm metodu ile ilgili bilgilendirmeye yeni başlayacağız. Dyt. Şeniz ILGAZ Okula giriş muayenesi var. Aile hekimliği ile görüştüğümüzde, 4 yılda bir detaylı muayene yapılması isteniyor. Eğitimini engel bir durum yoksa boy-kilo bulguları burada yer almıyor. Ancak bizim ulusal süt konseyi ile bir çalışmamız var. Ben de oranın yönetim kurulu üyesiyim. Talebimle kızlar ve erkekler için boy cetveli hazırlandı, Sağlık Bakanlığından da persantilleri isteyeceğiz. 60 bin okula 120 bin adet (kız ve erkek ayrı) göndereceğiz. Terazi de tamamlarsak, vücut kitle endeksi nedir ne yapması gerektiği konusunda öğretmenleri de yönlendirirsek biraz daha yol almış oluruz. M. Nezir KAHRAMAN Ülkede pek çok çalışma yapılıyor. Oysaki çocuk endokrin merkezlerindeki arkadaşlarımız bu konuda bilimsel danışmanlık verebilir. Bu program ile Milli Eğitim Bakanlığı ve Sağlık Bakanlığı çabalarını yeniden entegre edebilir, hangi kıstasları kullanacağız nasıl kullanacağız, hangi algoritmaları kullanacağız diye yeniden çalışmak gerekeceğini hissediyorum. Prof.Dr. Şükrü HATUN İstanbul da beslenme dostu okul projesini destekleyen çok sayıda okul var. Binlerce çocuğu ölçüyorlar, ancak değerlendirmeyi bilmiyorlar. Prof.Dr. Muazzez GARİPAĞAOĞLU Okullarda kahvaltı programları var. Ama okul öncesi kreş vb. de çok kötü menüler var, meyve suyu, kızartma, börek, kek gibi hazır gıdalar var. Hiç süt görmedim. Ülkenin ileri gelen diyetisyenleri ve kurumları ortaklaşa ulusal çapta bir düzenleme yapılamaz mı? Hem. Ebru ERCANLI Sağlık bakanlığında buna yönelik hazırlıklar başlamış. Yatılı bölge okullarında beslenme önerileri hazırlanmış. Dyt. Şeniz ILGAZ Okullarda ve anaokullarında beslenme uzmanlarının rolüne baktığımda, okulların önemli bir kısmında düzenlemeyi gıda mühendisleri yapıyor. Oysa gıda mühendisleri bu eğitimi alıyorlar mı? Prof. Dr. Şükran DARCAN Her okulda bir menü oluyor, gıda mühendisi veya diyet uzmanı yapmış olsun. Bir de salata bar var. Çocuklar bunu karıştırıyor. Makarna ve makarna salatasını birlikte yiyor. Bizim çocuklarımızın karnının doyması lazım, doymuyor çocuklarımız. Diyor öğretmenler de veliler de. Prof.Dr. Muazzez GARİPAĞAOĞLU

26 SUNUM 4. ÜLKEMİZDE ÇOCUKLARDA ŞİŞMANLIK SORUNU: BUNDAN SONRA NE YAPABİLİRİZ? Prof.Dr. Abdullah Bereket (Marmara Üniversitesi Çocuk Endokrin ve Diyabet Bilim Dalı) Abdullah Bereket sunumunda obezitenin tüm dünyada olduğu gibi, ülkemizde de artıyor olduğunu, ülkemiz nüfusunun yarısına yakınının obez olduğunu hatırlattı. Obezitenin temellerinin çocuklukta atıldığını, çocukluk çağındaki obezitenin erişkin yaşamda da devam ettiğini ve erişkin yaşamda mortalite açısından en önemli risk faktörü olduğuna dikkat çeken Abdullah Bereket, obezite ile etkili bir savaşın da ancak çocukluk çağında başlayan önlemler ile mümkün olduğunu vurguladı. Bu nedenle bunu önlemenin ve toplum sağlığı açısından risk olmaktan çıkarmanın yolunun çocukluk çağında alınacak önlemlerle mümkün olduğunun altını çizdi. Avrupa fazla kilo ve obezite rakamları bakımından bize daha yakın. Amerika da rakamlar daha yüksek. Ülkemizde pek çok çalışma yapılıyor. Bizde fazla tartılı çocuk oranı %10-17 arasında, obezite oranı da arasında değişiyor. Toplamını alırsak %16-20 arasında değişiyor ki çok önemli bir rakam. Obezite anne karnından başlayarak pek çok faktörle ilişkili. Anne ve bebek bakımının iyileştirilmesi, aslolarak beslenme ve yaşam tarzının düzenlenmesini sağlamak gerekir. Obez çocukların anneleri de şişman, çocukların şeker ve tatlı tüketimi ile bilgisayar kullanımının yüksek olduğunu biliyoruz. Bizde obez çocuklarda günlük şeker tüketiminin 2 bardağa yakın olduğunu biliyoruz. Fast food ve hazır gıda tüketiminin yüksek olduğunu biliyoruz. Bilgisayar önemli bir hareket

27 kısıtlayıcı. Televizyonlarda zararlı gıda reklamları çocukları hedef alıyor. Televizyon ve bilgisayar bağımlılığı ayrıca uykusuzluğa yol açıyor. Uykusuzluk da obezite ili ilişkili. Obezitenin artışı ile birlikte eşlik eden sorunlar da giderek artacak. Obeziteye eşlik eden sorun artıkça sorun daha ciddileşiyor. Obezite çocuklarımızın ve gelecek kuşakların sağlığına, beklenen yaşam süresine ulusal ekonomiye nasıl etki edecek? Sorusuna şu şekilde yanıt verebiliriz: Obezite epidemisi 4 fazda incelenebilir:1970 lerde başlayan obezite artışı ile kendini gösteren, toplum sağlığına etkisi henüz gözlenmeyen faz 1. Yeni girdiğimiz ve kiloya bağlı ciddi sağlık problemleri ile karakteriz faz 2. Obezitenin yol açtığı komplikasyonların yaşamı tehdit eden durumlara dönüştüğü ve yıllar sürebilecek faz 3. Obezitenin yeni nesle (epigenetik) aktarımı nedeniyle toplumdaki obezite sıklığının hızlanarak arttığı faz 4. Okullarda obezite ile mücadelede planlanan önlemler: Sınıflarda sağlıklı beslenme ve egzersizin önemini anlatan panoların olması; sağlıklı beslenme ve sporun önemini konu alan resim, şiir, kompozisyon yarışmaları düzenlenmesi; özenli ve aktif olan okullara Çocuk Endokrin Derneğince teşvik ödülleri verilmesi; tüm okullar için örnek sağlıklı besin menüleri oluşturulması; okul menü ve kantinlerinde yasaklanması gereken yiyecek ve içeceklerin saptanarak bunlarla ilgili uygulama; okullardan hazır gıda otomatlarının yasaklanması; TV ve diğer medyadaki obezojenik gıda ile ilgili kanun ve düzenlemeler ile ilgili girişimler; okullarda beden eğitimi dersinin haftada en az 2 ders olması; beden eğitimi derslerinin daha aktif yapılması ve başka dersler ile değiştirilmemesi; okullardaki spor alanı ve imkanlarının artırılması Okul kantinleri yönetmeliğinde çok güzel maddeler var. Kantin denetimleri daha çok hijyen bakımından yapılıyor olabilir. Obeziteyi artıran gıdalar bakımından da denetlenmeli ve uyarılmalı. Yönetmeliğe dayanarak daha etkin denetim sağlanabilir. RTÜK reklamlara gazlı, tuzlu ve şekerli gıdaları engelleyici bir madde koydu. Yasanın son durumunu bulamadım, ama takip edip uygulamasını sağlamalı, gerektiğinde uyarılarla desteklemeliyiz. Neler yapılmalı: Kantin yönetmeliğinin uygulanması sağlanmalı, okullardan otomatların kaldırılması sağlanmalı, RTÜK yasasından yararlanılmalı, gıda etiketlemesi ve kullanılmasının sağlanması (bu konuda sigara ile mücadeleden örnek alınmalı), egzersiz ve spor olanakları artırılmalı, sağlıklı okul menüleri oluşturulmalı, sağlıklı beslenme dersleri konmalı

28

29 SUNUM İLE İLGİLİ KATKI ve TARTIŞMALARDAN Etiketleme Komisyonu nda Gıda etiketlenmesi ve uyarıların eklenmesi Avrupa Birliği ne uyum çerçevesinde ele alınıyor. Dyt. Şeniz ILGAZ Biz neyin içinde GDO ve neyin içinde yok bilmek istiyoruz. Katekulliye getirildi. Şu anda bilemiyoruz. Prof.Dr. Abdullah BEREKET Bu konuda karar Tarım Bakanlığında. Dyt. Şeniz ILGAZ Bir dahaki toplantılara Tarım Bakanlığı nı da çağırmak gerekir. Prof.Dr. Abdullah BEREKET Gıda etiketlenmesi konusunda gelişmeler oluyor. Bir dahaki toplantıya tarım bakanlığını da çağırmak gerekiyor. Prof.Dr. Abdullah BEREKET Gönlümüzden geçen her Milli Eğitim Müdürlüğünde bir diyetisyenden hizmet satın almalı. Okullarda sıcak yemek sağlanmalı. Milli Eğitim Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı ve Tarım ve Köy İşleri Bakanlıkları mutlaka birlikte çalışmalı. Tuzla ilgili önlem alınmalı. Farklı çalışmalar yapılıyor, çalışma yapmadan önce kim ne yapmış diye araştırılmalı. Denetim ekibi başarı sağlayamazsa, velilerin kantin denetleme kurullarını bir üst makama şikayet edebileceği bir mekanizma düşünülmeli. Halil POLAT Şu anda kantinlerde çikolata ve gazlı içecek satılması serbest mi, yasak mı? Bunu sağlayamadığınız zaman, başarılı olamazsınız. Prof.Dr. Abdullah BEREKET Okul kantinlerinde şu an çikolata, cips serbest bırakan 16. Madde değişebilir. Adana dan bir firma şeker otomatı diye bastırıyor. Tarım Bakanlığı ndan izinli gıdalar otomatlarda satılabiliyor. Tarım Bakanlığı nın da bu çalışmalara katılması gerekiyor. Sağlıklı okul menüleri okul rehberinde var, okul öncesine de bu verilmeli. Halil POLAT Sağlıklı okul menüleri uygulanıyor ama sağlıklı menüler damak zevkine uymuyor. Mecburen kantine gidiyoruz. Lezzet ve besleyicilik bir arada olmalı. Okulumuzda kolalı ve gazlı içecek satılmıyor. ÖĞRENCİ Çocukluk çağı obezite programı yeniden oluşturulurken tüm bu bilgileri önceliklendirilerek, Sağlık Bakanlığı nın Ulusal Obezite Programı nın çocukluk çağı alt programı olarak öne çıkartmamız ve yeniden yapılandırmamız gerekiyor. Çok konu ve çok iş var ama bir metot ile yola koyulmak gerekiyor. Prof.Dr. ŞÜKRÜ HATUN Bizim okulda sağlıklı menü var. ÖĞRENCİ Okulumuzda sağlıklı gıdalar yok. Annem kendin götür diyor ama ben üşeniyorum. ÖĞRENCİ İlköğretimde beslenme saati var. Ama ortaöğretimde blok dersler arasında 10 dk. var. Öğrenci 4 dk da yemeğini bitirmek zorunda. Öğlen yemeği diye bir şey yok. Kısa sürede yemek obeziteyi artırıyor diye biliyorum. Kantine meyve getirilsin, diyoruz. Kimse almıyor bozuluyor diyorlar. FİLİZ HANIM. Tam gün yemek çıkan bir okuldayım. Ama çocuklar isyan ediyor, yemek bitmeden kantine koşuyor. Kola, cips yasak ama çikolata, bisküvi ve dondurma serbest. Veiler harçlık vermese. Müdahale edemiyoruz. OKUL AİLE BİRLİĞİ BAŞKANI. Kantinler ticari güç, mafya diye biliyoruz. Prof. Dr. Şükrü HATUN Kendi tanımın konması okuldaki sağlık eğitimi dersi sayesinde oldu. Bir film izlemiştim. İngilizce idi. Ama diyabetli çok su içer, çok idrara gider mesajlarında görsellik çok önemli. Beden eğitimi

30 dersi çok az, yapılmıyor bile. Okul sosyal olarak bunları düzenlemeli. Devlet el atmadan olmuyor. Dyt. Nevin ÖZYURT Öğretmenler, okullar çok önemli rol oynuyor. Sağlıklı okul menüleri gerekiyor. Milli Eğitim Bakanlığı yemekhanesi olmayan okula yetki vermemeli. Beslenme düşmanı olan okullara bir yaptırım olmalı. Devlet okullarında yemekhane yok. Hızla düzeltilmeli. Okullarda sınıf öğretmeni, rehber öğretmeni, sınıf koçu vb. ön alacak bir kişi olmalı. Fiziksel aktivite meseleleri de çözülmeli. Nasıl etüt varsa, fiziksel aktivite zamanı ya da dersi olmalı. Her gün 45 dk olmalı. Ücretsiz olmalı. NESİBE HANIM Okullara gönderilen materyallerin kısa öz ve çarpıcı olması gerekli. Kantinleri denetleyen dışarıdan kişiler olmalı. İZMİR DEN ÖĞRETMEN VELİ Sigara denetimi yetki iyi yapılamadı. Şimdi yetki valiliklere verildi. İyileşti. Sağlıklı beslenme dersi ilköğretimde de olmalı. Prof.Dr. Abdullah BEREKET İlköğretimde paylaştırılmış. Eksiklikler paylaşılacak. Halil POLAT Velilerin bilinçlenmesi lazım. ÖĞRENCİ VELİSİ Çocuk kantin olmazsa okula gidiyor.

31 SUNUM 5. DÜNYADA OKULDA DİYABET PROGRAMLARI Araş. Gör. Zehra Doğan (Diyabet Hemşireliği Derneği, İ.Ü. Florence Nightingale Hemşirelik Yüksekokulu, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı) Sunumuna başlarken ODP ve obezite konusunda hemşirelere büyük iş düştüğüne dikkat çeken Zehra Doğan ODP nin başka ülkelere de örnek olacağını düşündüğünü iletti. Okullara hemşire atanması gerektiğini de vurgulayan Zehra Doğan okullara Sağlık Memuru ve Hemşire atanmasını sağlayan kararın da duyurusunu yaptı. Okul çağı çocuklarının HbA 1c ortalamasının yüksek olması küresel bir sorun olarak kabul edilmektedir. Okulda diyabet ile ilgili yasalar öğrenciler, aileleri, okul personeli ve özellikle okul hemşireleri için yararlıdır. Okulda diyabet programlarına dünyadaki hemen her diyabet derneğinin güncel gündemindedir ve bu çalışmalar son birkaç yılda artış göstermiştir. Dünyadaki dernekler çoğunlukla okul personelinin eğitimine yönelik olan, diyabetli okul çocuklarının bakımının iyileştirilmesine veya diyabetin önlenmesine yönelik programlar düzenlemektedir. Bu konuda çıkan yasalar ve ulusal düzeyde yapılan programlar genelde yetersizdir. Derneklerin ve diyabet kuruluşları okulda diyabet yönetimine yönelik broşürler ve kitapçıklar yayınlamaktadır. Son yıllarda okul hemşirelerinin diyabet eğitimine yönelik bilimsel yayınlar da artmıştır.

32

33 SUNUM İLE İLGİLİ KATKI ve TARTIŞMALARDAN Okullara hemşire atanması gerekir. Karar çıkmış, Sağlık Memuru/Hemşire atanacak. ODP ve obezite konusunda hemşirelere büyük iş düşüyor. Bu program başka ülkelere örnek olacak.

34 SUNUM 6. ÇOCUKLUK ÇAĞINDA DİYABET PROGRAMI: ENDÜSTRİ DESTEĞİ Aysun Hatipoğlu (Sanofi-aventis Kurumsal İşler ve İletişim Direktörü) Aysun Hatipoğlu Türkiye'de sosyal sorumluluk konusunda gelişen bilince paralel olarak, ilaç şirketlerinin de sağlık ve eğitim konularına yoğunlaştığını, sağlık kampanyaları ve bilgilendirme etkinlikleri gerçekleştirdiğini belirtti. İlaç şirketleri tarafından desteklenen kampanyalar meme kanseri, diyabet, hepatit, alzheimer, şizofreni, kalp gibi çeşitli hastalıkları hedefliyor. Hastalık yönetimi kavramının koruma, önleme ve mücadele etme özelliklerini hazırlatan Aysun Hatipoğlu, sanofi-aventis in 88 yıldır diyabet hastalığı yönetimi konusunda çalışmalar yaptığını ekledi. Sanofi-aventis dünya da ve Türkiye de diyabet hastalığını yönetebilmek üzere hekim ve hastaların yaşamlarını kolaylaştıracak ve destekleyecek çalışmalar yürütüyor.

35

36 SUNUM İLE İLGİLİ KATKI ve TARTIŞMALARDAN Lansman ekime alınsa, 14 Kasım ile ilişkili hale getirilse. Proje yürütme kuruluna Tarım Köy İşleri Bakanlığını da ekleyelim. Diyabet diyetisyenleri derneği de yeni kuruldu. Okul hemşireliği sertifikasyon programı denirse, 1 ay süreli bir program gerekir. Yeni İnsülin ve diğer yöntemler sayesinde diyabetli hastalar da normal bir hayat sürebiliyor. DERİN Derin okulunda hastalığı ile ilgili sunum yaptı ve artık arkadaşları Derin neden böyle demiyor. DERİN İN ÖĞRETMENİ

37 ATÖLYE ÇALIŞMASI

38 OKULDA DİYABET PROGRAMI: YENİ DÖNEM Prof.Dr. Şükrü Hatun (Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Öğretim Üyesi, Çocuk Endokrinoloji ve Diyabet Derneği Çocuk Diyabet Grubu Başkanı) Prof. Dr. Şükrü Hatun ODP yeni dönemdeki temel aktivitelerini tanıttı: Önümüzdeki ay Ankara da yapılacak ODP güçlendirme toplantısı ODP yeni dönem lansman toplantısı: Yeni dönem ODP aktivitelerinin de tanıtılacağı bu toplantı aynı zamanda ODP eğiticilerine yönelik eğitici eğitimlerinin ilkidir. Toplantıda ülke çapındaki 50 endokrin merkezi ilgilileri ve 81 ilden gelecek ODP sorumlularının eğitimi yapılacaktır. Bu ilk toplantıya ayrıca her tıp fakültesinden gelecek birer hekim adayı katılacaktır. Toplantı Ankara da yapılacaktır ve yaklaşık 250 katılımcı ile gerçekleştirilecektir. Toplantının ilk gününde farkındalık yaratma ve bilgi paylaşımı amaçlı sunumlar yapılacak, ikinci gün eğitim aktivitelerine ayrılacaktır. Toplantıya Milli Eğitim ve Sağlık Bakanının katılması sağlanacak öğretim yılı başlangıcında ilköğretim ve lise öğrencilerine yönelik sağlıklı beslenme ve şişmanlık konularında farkındalık kampanyası: öğretim yılı başlangıcında ilköğretim ve lise öğrencilerine yönelik sağlıklı beslenme ve şişmanlık konularında farkındalık yaratan bir kampanya yapılacaktır. Okullarda sağlıklı beslenme davranışının geliştirilmesi ve şişmanlığın önlenmesine yönelik bu kampanya çerçevesinde beslenme dostu okul kampanyası desteklenecek ve beslenme dostu okullar ödüllendirilecektir. Bu kampanya Sağlık ve Milli Eğitim Bakanlıkları nın sürdürdüğü Obezite ve Okul Kantinlerine dönük aktiviteleri ile entegre edilecektir. Kampanya hazırlıkları eğitim döneminden önce tamamlanacaktır. Bu kampanyanın 14 Kasım Dünya Diyabet Günü haftasında yapılacak geniş bir toplantı ile başlatılması planlanmıştır. Çocuk endokrin merkezleri diyabetli çocukların öğretmenleri ile buluşuyor : toplantıları: Diyabetli çocukların okuldaki bakımlarını ve okulların diyabetli çocuk bakımındaki rollerini güçlendirmek ve çocukluk çağı diyabeti ile ilgili farkındalık sağlamak üzere bir dizi toplantı planlanmıştır. Bu toplantılarda 2011 yılı içinde üniversite ve devlet hastanelerindeki 50 çocuk endokrin merkezi çalışanları okullardaki diyabetli çocukların öğretmenleri ile 1 saatlik toplantılarda buluşacaktır. Bu toplantılar 14 Kasım Dünya Diyabet günü ile ilişkilendirilecek, öğretmenlerin bu konuda yaşadıkları sorunlar ve çözüm önerileri üzerinde durulacaktır. Ayrıca 50 Çocuk Endokrin Merkezinin daha önce basılan öğretmene mektup u diyabetli çocuklara aracılığı ile öğretmenlere ulaştırılmasının kalıcı bir tutum haline getirilmesi sağlanacaktır. Toplantıların organizasyon ve takibi sitesinde hazırlanacak bir kontrol programı ile izlenecektir.

39 Online yarışma: Öğrenci, aile ve öğretmenlerin ODP materyallerinin okunmasını ve akılda kalıcılığını sağlamak üzere adresinden erişilebilecek online yarışma. sitesi üzerinden geliştirilecek, yaygın olarak tanıtılacak yarışma modülleri ile öğrenci, aile ve öğretmenlerin web sitesi üzerindeki materyalleri okuması ve program filmini bir kez seyretmesi sağlanacaktır. Yarışma sonunda kura ile belirlenecek diyabetli öğrencisi olan 5 okula DİYABET ACİL DURUM KİTİ tarafından hediye edilecektir. Bu kitin içinde kan şekeri ölçüm cihazı, glukoz jeli, glukagon ve glukagon uygulama rehberi hediye edilecektir. Yarışmada her ilden seçilecek iki öğretmene ödülleri 14 kasım dünya diyabet gününde İstanbul da yapılacak toplantıda verilecektir. Doğudaki diyabetli çocuklara eğitim bursu programı: Doğu illerindeki diyabetli çocuklara eğitim katkısı sağlayacak etkinliğin belirlenmesi ve uygulama planına alınması. Bu planlamanın nasıl yönetileceği, burs verilecek öğrencilerin seçilmesi konuları ODP başlangıcında yapılacak WS ta ele alınacaktır de 50 çocuğa burs verilmesi hedeflenmektedir. Okul hemşireleri sertifikasyon programı Diyabet dostu okul sertifikasyon programı: İstanbul, Ankara, İzmir, Kocaeli, Diyarbakır ve diğer büyükşehir belediyesi olan illerinde diyabetli öğrencisi olan birer okul belirlenerek Diyabet dostu okul sertifikasyon programı başlatılacaktır. Programda Diyabet dostu okul kavramının tarif edilmesi, gereken aksiyon ve standartlarının belirlenmesi, tanıtılması ve uygulamaya alınması için gereken faaliyetler belirlenecektir. Bu kapsamda okul hemşirelerinin diyabetli çocukların bakımında sahip olması gereken temel becerilerin eğitimi, obezite konusunda doğru ilgi kaynağı sağlamak üzere eğitimi sağlanacak ve okul hemşireleri için diyabet ve obezite sertifikasyon programı düzenlenecektir. AKTİVİTE PLANI: